Балыту жне балытып аптастыру

Балытумен ртрлі ааулары бар детальдар мен металрылымдар жнделсе, балытып аптастыру арылы тозан детальдарды алпына келтіреді. Балытып аптастыру арылы кез келген алыдытаы металл абатын сіруге болады. Балытуды е кп тараан трлері – доалы жне газды болса, балытып аптастыруды трлері – электрдоалы, газды, дірілдоалы, индукциялы, электр жанамалы, плазмалы жне электршлакті.

Электрлік доаны жану кезінде металды балытуа негізделген электрдоалы балыту мен балытып аптастыруды бірнеше трлері бар. Оларды негізгілеріне олмен жне механикаландырылан, ашы доамен, флюспен жне орау газы ортасында деу жатады.

олды доалы балытуды жндеу жмыстарын орындау кезінде траты (балыту агрегатынан) жне айнымалы (балыту трансформаторынан) токпен жргізеді, траты ток кезінде балыту процесі орныты болады да, жасы сапамен амтамасыз етіледі, ал айнымалы токпен жмыс кезінде пайдалану шыындары тмен жне П..К-і жоары болады да, арапайым да арзан жабдытар олданылады.

Газды балыту, яни жанышта газ-оттекті жалынмен металды балыту дісіні ашы доалы балытумен салыстыранда сапасы жоары болады, себебі газды орта орау функциясын атарады. Сонымен бірге газды балыту кезінде детальды ыздыру температурасын ке клемде реттеуге, отырызу материалын ыздыруа болады. Сондытан да жауапты детальдарды жндеу барысында газды баылау ке клемде олданылады. Алайда оларды зіндік кемшіліктері де болады: табылуы иын газдарды (оттегі мен ацетилен) пайдалану; доалы балытумен салыстыранда термиялы сер ету аймаыны лкендігі; балытушыны жоары біліктілігіні болуы. Орталытандырылан жндеу кезінде автоматты балыту процестері кеінен олданылады: флюспен автоматты балыту, электримпульстік балыту жне т.б.

Флюспен автоматты балыту жне балытып аптастыру кезінде (4.9-сурет) [8] электрлік доа мен сйы металл ауаны кіруінен балытылан флюсті эластикалы абатымен оралады.

 

4.9-сурет. Флюс абаты арылы автоматты пісіру (балытып аптастыру):

а – автоматты пісіру бастиегіні слбасы; – пісіру аймаыны бойлы тілімі; б – жазы бетті пісіру слбасы; в – цилиндрлік бетті балытып аптастыру слбасы; 1 – балытылатын (пісірілетін) деталь; 2 – флюсті шанап; 3 – мштік; 4 – серіппе; 5 – ыспалы аунаша; 6 – сым тазалаыш; 7 – электродты сымды кассета; 8 – беру аунашасы; 9 – беру механизмі; 10 – электрозалтыш; 11 – аппарат жшігі; 12 – ток кзі; 13 – электродты сым; 14 – газды шар; 15 – балытылан металл; 16 – тгілгіш флюс; 17 – бырша; 18 – шлак абаты; 19 – пісіру генераторы; 20 – сйы флюсті абыша; 21 – электр доасы; 22 – балытылан абат

 

Сондытан жоары сапалы электродты доалы жне газды балытып аптастырумен салыстыранда балытылан металда оттегі мен азот лесі едуір тмен болады. Бл процесс жазы бетті жне цилиндрлік детальдарды балыту мен балытып аптастыруа жарамды. орау газдары ортасындаы балытып аптастыруды біратар артышылытары бар: арапайымдылыы; жану аймаыны ашы крінуі; барынша жа абаттарды алу ммкіндігі.

Автоматты электримпульстік балытып аптастыру, оны дірілдоалы жне дірілжанамалы деп те атайды, флюс абатында немесе электролит аынында металды дірілді электродпен сіруден трады. Дірілдегіш элемент арылы ткізілген электрод балытылатын детальа атысты 100 Гц жиілікпен тербелістер жасайды.

Машина детальдарын алпына келтіру дістеріні алдыы атарында тозан беттерді таспамен жне сыммен электржанамалы балытып аптастыру тр. Бл дісті мні детальды тозан бетіне жанамалы балытумен электродты сымдарды балытудан трады. Бірмезгілде отырызу сымына баыттаушы аунаша арылы ысым беріледі. Электржанамалы балытып аптастыруды артышылытары: жоары німділік, отырызу материалыны минимал шыындары, детальді минимал ызуы, ара жне тсті детальдарды болат пен шойынны р трлі маркаларына балытып аптастыру жасау ммкіндігі, ебек жадайыны едуір жасаруы.

Индукциялы (жоары жиілікті) балытып аптастыру (4.10-сурет) кезінде материалды балыту шін ыздыратын детальді амтитын ткізгіш-индуктор бойынша ткізілетін жоары жиілікті токты пайдаланады [8,12].

 

 

4.10-сурет. Цилиндрлік (а) жне жазы () детальдарды индукциялы (жоары жиілікті) балытып аптастыру слбалары:

1 – балытылан деталь; 2 – млшерлегіш; 3 – индуктор; 4 – трансформатор; 5 – баыттаыштар; 6 – индукторды салындатуа арналан су; 7 – шихта (балытылатын материал) абаты

 

Индукциялы балытып аптастыруды цилиндрлік жне жазы беттерді алпына келтіру шін олданады.

Плазмалы балытып аптастыру ыздыру кзі ретінде жанып тран электр доалы арнадана плазма тріздес газды (аргон, гелий) ткізетін плазмалы аынды олдануа негізделген. Плазмалы аынды балыту, кесу, днекерлеу кезінде де пайдаланады.

Электршлакты балытып аптастыруды лкен массалы металды балыту кезінде олданады (4.11-сурет) [12]. Оны алдын ала флюсті (шлакты) шомылыда балытады да, сонан со деталь бетіне яды.

 

 

4.11-сурет. ысышты кранны нктебелгісін электршлакті балытып аптастыру дісімен жндеу слбасы:

1 – отырызылатын металл; 2 – шлакті шомылы; 3 – балытылан металл; 4 – кокиль; 5 – нктебелгі

 

Балыту мен балытып аптастыруды технологиялы процестеріні параметрлері р трлі сипатталады. Флюстегі электрдоалы балытып аптастыру мен дірілді доалы балытып аптастыруды режимдері параметрлеріні жобалы шамалары 4.1 жне 4.2-кестелерде берілген [8].

4.1- кесте

Флюстегі электрдоалы балытып аптастыруды режимдері параметрлеріні жобалы шамалары

 

Диаметр, мм Балыту тогы Сымды беру жылдамдыы Vб, м/мин Балы тып аптас тыру адымы S, м/айн Деталь ды айналу жиілігі n, мин-1 Балытыл ан абат алыдыы h. мм
Деталь ды Д Электрод ты сымны d Ток кші I, A Кернеу U, B
50…80 1.2 100…140 25…30 1.6…2 2,5 1…2
90…110 1.6…1.8 140…200 25…30 3...5 1…2
200….350 2.5….3 270…400 25…30 3...5 1…2
400….600 500…1000 25…30 3...5 1…2
700….800 600…1000 25…30 2,3;2,5 3...5 1…2

 

4.2-кесте

Дірілді доалы (электримульсиялы) балытып аптастыруды режимдері параметрлеріні жобалы шамалары

 

Балытылатын абатты алыдыы h, мм Механикалы деу припускі сі , мм Балытылатын сым диаметрі d, мм Балыту тогы Электрод ты беру жылдамдыы , мм Балы тып аптас тыру ды адымы S, мм/ айн Диамет рі Д деталь ді айналу жиілігі n, мин-1
Ток кші I, A Кернеу U, B
0.6…0.7 0.4 1.6…1.8 120…140 12…14 1.3 1.8…2.2 1200:ПД
1.5 0.8 1.6…1.8 160...190 12...14(12...22) 1,7 2,3...2,8 1000:ПД
2,5...3 1.6…1.8 160...190 12...22 1,7 2,8...3,6 370: ПД
2,5...3 2,5 300...350 12...14 1,7 3,3...3,4 200:ПД
2,5...3 таспа 0,5х10 320...340 12...14 (12..22 1,7 7,9 200:ПД

 

Жабу алыдыы, мм, мына формуламен аныталады:

, (4.1)

мндаы, – бетті тозан абатыны алыдыы;

– алпына келтіру операциясы алдындаы механикалы деу припускісі;

– алпына келтіру опрерациясы соындаы аралтым деу припускісі;

– соы таза деу припускісі.

Жабындыны жауып болан соы деу припускілеріні жобалы мндері 4.3-кестеде берілген. Дірілді доалы балытып аптастыру кезінде ажарлаумен ана шектелуге болады, ал флюстегі электрдоалы балытып аптастыруда ажарлаудан брын кбінесе токарьлік деу жргізіледі.

4.3-кесте

Механикалы деу припускілеріні (мм) жобалы шамалары

 

Деталь диаметрі Д Ажарлау алдындаы токарьлік деу Тек ажарлаумен ана деу
0,4 0,2 0,6 0,3
25...50 0,5 0,2 0,7 0,35
50...70 0,55 0,2 0,75 0,35
75...100 0,65 0,25 0,9 0,4
100...125 0,75 0,25 0,95 0,4
125...150 0,8 0,3 1,1 0,45
150...200 0,95 0,4 1,35 0,5
200...300 1,1 0,5 1,6 0,7
300...500 1,25 0,6 1,85 0,85

 

Жабынды алыдыы h (мм) боланда жне 4.1, 4.2-кестелерден тадап алынан электродты сымны диаметрі d (мм), оны беру жылдамдыы (м/мин), балытып аптастыру адымы S (мм/айн) берілген жадайда бір тпе ішінде жабуа ажетті балытып аптастыруды жылдамдыы былай аныталады [8]:

; (4.2)

мндаы, - балытып аптастыру коэффициенті (балытылатын электродты сымды тиімді пайдалану), =0,85…0,9

Табылан балытып аптастыру жылдамдыы бойынша бал-ытылатын детальді айналу жиілігі (мин-1) мына формуламен аныталады:

(4.3)

мндаы, Д – деталь диаметрі, мм.

ажетті алыдыты бір тпеден ала алмаан жадайда, жабындыны бірнеше тпеден со жабады. Оларды райсысыны алыдыы h1 боланда абатты керекті алыдыын алу шін тпелерді ажетті санын тмендегі формуламен анытайды:

Ал жабындыны жабу операциясына жмсалатын негізгі уаыт келесі формуламен есептеледі:

,

мндаы, – алпына келтірілетін бетті зындыы.

4.1 жне 4.2-кестелерде келтірілген балытып аптастыру режимдерін параметрлері жазы бетті балытып аптастыру кезінде де олдануа болады.