Биологиялы физика пні туралы
У.А.БАЙЗАК
МЕДИЦИНАЛЫ БИОФИЗИКА
Пні бойынша дріс тезистері
5В13010-«Жалпы медицина» жне 5В130200-«Стоматология» мамандыында оитын студенттерге арналан оу ралы
ТРКІСТАН – 2014
ОЖ557.3:61(075.8)
ББК28.071 я 73
Б 17
У.А.Байзак
Б 17Медициналыбиологиялы физика. Дріс тезистері. Оу ралы. 112 бет.
Оу ралы 5В130100 –«Жалпы медицина» жне 5В130200 –«Стоматология» мамандыы бойынша бекітілген медициналы биофизика пніні типтік бадарламасы негізінде жазылан. Барлы дрістер медицинадаы соы ылыми-техникалы жаалытармен толытырылан. Таырыпты соында студентті з білімін тексеруге ммкіндік арастырылан, яни таырып бойынша тест сратары берілген.
Оу ралы медициналы жне биологиялы мамандыта білім алатын студенттерге арналан.
ОЖ557.3:61(075.8)
ББК28.071 я 73
1-дріс. БИОЛОГИЯЛЫ МЕМБРАНАНЫ РЫЛЫСЫ ЖНЕ ОНЫ ЫЗМЕТІ. ЖАСАНДЫ БИОЛОГИЯЛЫ МЕМБРАНА.
Дрісті жоспары
1. Биологиялы физика пні жне оны баса ылымдармен байланысы.
2. Биологиялы мембрананы (БМ) ызметі.
3. БМ рылысы.
4. БМ липидтер мен ауыздарды трлері.
5. БМ фазалы ауысу.
6. Жасанды БМ.
Дрісті масаты:биологиялы физика пніні зерттеу объектісін, мембрананы рылысын, ондаы липидтерді, ауыздарды трлері мен озалу ерекшеліктерін жне жасанды липосомды арастыру.
Биологиялы физика пні туралы
Бізді оршаан материалды дниедегі барлы былыстар мен згерістер зара тыыз байланыста екендігі белгілі. Соны бір айаы ретінде биология ылымыны биологиялы жйелердегі былыстарды танып білуде дл ылымдарды задылытары мен ондаы тсініктерді олдану арылы ана одан рі дамитындыына кз жеткізді. Осындай себептерден биология жне физика ылымдарыны тйісінде биофизика атты жаа ылыми баыт пайда болды.
Биологиялы физика биологиялы жйені субмолекулалы, молекулалы, жасушалы, лпалы, мшелік жне азалы дегейлердегі дамуын физика-химиялы трыдан зерттейтін ылым. Биофизика термині алаш рет 1892 жылы Карл Пирсонны «ылым грамматикасы» атты ылыми ебегінде «...биологиялы фактілер – морфология, эмбриология жне физиология, физикалы задылытарды дербес бір крінісі, сондытан оны этиологиясы...» деп жазды. Кейін А.Фик жне немісті баса да алымдары бл саланы «Медициналы физика» деп атаан.
1961 жылы І-Дниежзілік биофизиктерді халыаралы конгресінде биофизика з алдына жеке ылым ретінде танылды. Осы конгресті шешіміне сйкес биофизика – молекулалы биофизика, жасуша биофизикасы, крделі жйелер биофизикасы, мшелерді сезім биофизикасыдеген блімдерден блінді.
1. Молекулалы биофизика блімі – биологиялы макромолекулалар (ауыздарды, нуклейн ышылдарын, т.б.) мен молекулалы дегейдегі биологиялы жйелерді рлысы мен физикалы асиеттерін зерттейді. Биофизиканы бл бліміні пайда болуына Л.Полингты ауызды кеістіктік рылымы мен Ф.Крикті «мір спиралы» ДНК-ны анытауы лкен себеп болды. Сонымен атар молекулалы биофизика молекулалы дегейде энергияны трленуі мен миграциясын да арастырады.
2. Жасуша биофизикасы– жасауша мен оны органелдеріні рылымын, ондаы физика-химиялы рдістерді, биопотенциалды пайда болу механизмін, жасуша арылы заттарды тасымалдауды, жасуша термодинамикасын зерттейді. Биофизиканы бл бліміні дамуына Бернштейнні, А.Ходжкинны, Хакслиды жне т.б. алымдарды осан лестері орасан зор.
3. Крделі жйелерді биофизикасы. Биофизиканы бл блімі молекулалы дегейден бастап жасушаа дейінгі дегейдегі биологиялы жйедегі зара байланыстарды зерттеумен жне оны моделдеумен айналысады.
4. Мшелерді сезім биофизикасы.Бл блім кру, есту, сезу секілді тірі биологиялы рылымдаы былыстарды зерттеумен, сырты тітіркендіргіштерді серінен тірі объектіні сезу мшелерінде, рецепторларда пайда болатын энергияны электр сигналына айналу механизмін арастырады.
Биофизика бл аталан блімдерімен атар адам азасына трлі физикалы факторларды: шуды, механикалы тербелісті, электр тогы мен электромагниттік рісті, иондаушы сулелерді жне т.б. серлерін де зерттеумен айналысады.
азіргі кезеде биофизика жеке ылым ретінде физиология, биология, химия, физика, математика, компьютерлік технология, нанотехнология жне т.б. ылыми баыттардаы ылыми жаалытарды олдана отырып жне солармен бірге даму стінде, бл заралы байланыс 1-суреттегі сызбада (схемада) бейнеленген.
  |
1-сурет.
рине, бл схемада азіргі заманы ылыми баыттарды барлыы ескерілді деп айтуа болмас, біра биофизиканы негізгі жаратылыстану ылымдарымен зара байланысы крсетілді.
Медициналы биофизика медицина жне фармация ылымдарымен бірлесе отырып мынадай мселелерді зерттеумен айналысады:
- аза кйін диагностикалауда жаа физикалы дістерді арастыру жне негіздеу (электрография, хемилюминесценция, ЭПР, ЯМР, спектроскопия т.б.).
- тірі азаа сырты ортадаы физикалы факторларды зиянды сер ету механизмін зерттеу (механикалы діріл, салмасызды, радиосулелер т.б.)
Биофизикалы зерттеулерде физикалы, физика-хиимиялы дістер кеінен олданылады. Олара:
- рентген сулесіні дифракциялы кескіні арылы зат рылысын анытауа арналан рентгендік рылымды талдау дісі;
- электрон аынын пайдаланып зат рылысын круді амтамасыз ететін электронды микроскопты олдану;
- зерттелінетін заттарды трлі сулелерді жту мен шыаруына негізделген спектроскопия дісі;
- зерттелінетін заттарды радиодиапазондаы электромагниттік толындарды тадамалы трде жтуына негізделген ЭМР жне ЯПР радиоспектроскопиялы дістер.
азіргі заманда іргелес ылымдарды бір-бірін олдап, сол арылы одан ары дамуы ке трде байалуда, бл ретте биофизиканы физиканы, химияны жне биологияны, яни іргелес ш ылымны жиынтыы деп арастыран дрыс.