ТАЫРЫП БОЙЫНША СТУДЕНТТІ ЗІ ЗІ ТЕКСЕРУІНЕ АРНАЛАН ТЕСТ СРАТАРЫ
1. Жтылу спектрі деп…………
1) жары толын зындыын мен оны жиілігі арасындаы байланысты атаймыз жне ол мына трде жазылады....
2) жары жылдамдыы мен ортаны оптикалы тызыдыы арасындаы байланысты айтамыз жне ол мына трде жазылады....
3) ортаны оптикалы тыыздыыны жтылан жары толын зындыына туелділігін айтамыз жне ол мына трде жазылады....
A) l = f(n)
B) V=(D),
C) D=f(l)
2) Бугер-Ламберт-Бер заы тек….
А) жтылу крсеткіші айнымалы болып келген монохроматты сулелер шін ана орындалады.
В) жтылу крсеткіші траты болып келген монохроматты емес сулелер шін ана орындалады.
С) жтылу крсеткіші тайнымалы болып келген когерентті сулелер шін ана орындалады.
Д) жтылу крсеткіші траты болып келген монохроматты сулелер шін ана орындалады.
Е) жтылу крсеткіші траты болып келген когерентті сулелер шін ана орындалады.
3. Монохроматты жары деп...
А. толын зындыы бірдей жары аынын атаймыз.
В. интенсивтілігі бірдей толындар аынын атаймыз.
С. толын зындыы бірдей, біра жиілігі р трлі жары аынын атаймыз.
Д. кдімгі жары аыны атаймыз.
4) D=Ig (1/T) атынасымен аныталатын шаманы
А) жтылу коэффициенті деп аталады.
В) жтылу крсеткіші деп аталады
С) ерітіндіні тыыздыы деп аталады
Д) ерітіндіні концентрациясы деп аталады
Е) ерітіндіні оптикалы тыыздыы деп аталады.
5) Жарыты жтылуы деп.........
А) ортаны сындыру крсеткішіні жары жиілігі немесе толын зындыына туелділігін айтады жне ол.....
В) орта арылы тараан жары интенсивтілігіні кемуін айтады жне ол........
С) ортада таралан жары шоыныбарлы баытта таралуынайтады жне ол......
Д) электрондар эмиссия,ортаны электрлік ткізгіштігіні згеруін немесе Э..К. пайда болуы сиаты былыстар жиынтыын айтады жне ол.......
1. n=f(L) рнегімен сипатталынады
2. I=Ioe-k*l*c рнегімен сипатталады.
3. I=1/L4 рнегімен сипатталады.
4. hv=A+m2/2 рнегімен сипатталады
6. Фотоколориметр КФК-2 ралы
1. толын зындыы 315-980 нм аралыында жататын.....
2. толын зындыы 380-760 нм аралыында жататын......
А. монохроматты сулелер кмегімен...
В. крделі сулелер кмегімен...
I. денелерді жтылу спектрін алуа арналан
II. денелерді шыару спектрін алуа арналан.
7. Жары зат арылы ткен кезде,ол.......
А) тор ішіндегі еркін электрондарды тербеліске тсіреді.
В) тор тйіндеріндегі теріс иондарды тербеліске тсіреді.
С) о иондарды тепе-тедік кйді маында тетін тербеліске тсіреді
Д) атомдардаы электрондарды тербеліске тсіреді.
Е) атомдардаы молекулаларда тербеліске тсіреді.
8. Жарыты жтылуы деп кез-келген заттар арылы ткендігі
А) энергиясыны артуын айтады
В) тербеліс жиілігіні артуын айтады.
С) интенсивтілігіні кемуін айтады.
Д) заттарды тыыздыына серін айтады.
Е) заттарды электрлік кедергілеріні кемуін айтады
9. Лабораториялы жадайда Бугер-Бер –Ламберт заы мына трде жазылады...
A. D = lg(I/I0), мндаы D,C,I0 ...
B. D =e Сl , мндаы D,C,l ......
C. C =D× С/l , мндаы D,C,l ......
D. lg(I/I0) =e С/D,мндаы D,C,I0 ... ...
E. D =e2 C/l , мндаы D,C,I0 ... ...
1. D ертіндіні оптикалы тыыздыы, С ерітінді концентрациясы, l ертіндіі алыдыы.
2. D ерітінді концентрациясы, С, ертіндіні оптикалы тыыздыы I0 тскен жары интенсивтілігі.
3. D ертіндіні оптикалы тыыздыы, С тскен жары интенсивтілігі, I0 ерітінді концентрациясы.
10. Люминесценция деп ...
1. температурсы 103-104 болатын дене шыаратын жарыты атайды, оны пайда болуы.....
2. ызан дене шыаратын жарыты атайды, оны пайда болуы...
3. жары шыаруы жылуа байланысссыз болатын денені жарырауын атаймыз,оны пайда болуы...
А. дене молекулаларыны ультраклгін, рентген т.б. сулелерді серінен озуынан.
В. дене атамдарыны жылу серінен озуынан.
С. денені те жоары температура серінен.
11. Тменде крсетілген жтылу спектрлерінен сиретілген бір атомды газды немесе буды жтылу спектрын тап жне оны трін ата (сызыты, жола ттас):
 |
А В Г
12. Тменде крсетілген жтылу спектрлерінен кп атомды газды жтылу спектрын тап жне оны трін ата (сызыты, жола ттас):
 |
А В Г
15. Тменде крсетілген жтылу спектрлерінен атты дене, сйы немесе тыыз газды жтылу спектрын тап жне оны трін ата (сызыты, жола ттас):
 |
А В Г
7 лекция. ЭЛЕКТРЛІК ФАКТОРЛАРДЫ АЗАА СЕРІ ЖНЕ ОЛАРДЫ МЕДИЦИНАЛЫ РАЛДАРДА ОЛДАНУ
Лекция жоспары:
1. Траты токты биологиялы объектіге сері.
2. Гальванизация жне электрофорез аппараты.
3. Айнымалы токты биологиялы объектіге сері.
4. Жоары жиілікті(ЖЖ), ультра жоары жиілікті (УЖЖ), аса
жоары жиілікті(АЖЖ) токтарды биологиялы объектіге сері.
5. ЖЖ токты жылулы жне жылулы емес сері.
6. ЖЖ,УЖЖ, АЖЖ- терапия трлері.
7.Электрохирургия.
Лекция масаты:трлі физикалы факторларды сипаттамаларымен, оларды азаа сері жне медициналы ралдарда олдануды арастыру.
Лекцияны траты ток туралы тсініктен бастайы. Мектеп физика курсынан белгілі траты ток деп электр рісі серінен зарядталан блшектерді баытталан озалысын айтады. Мндай зарядталан блшектер ретінде металлдарда электрондарды, ертінділерде о жне теріс зарядталан иондарды, ал биологиялы объектілерде трлі зарядталан блшектер (иондар, молекулалар жне т.б.) саналады.
Биологиялы объектілерде «таза» электрондардан тратын ткізгіштік болмайды, йткені биологиялы орта диэлектрикке де, электролит ертіндісіне де тн асиетке ие. Мысалы, ан, цитоплазма жне лпа аралы ертінділер электролитке жатады. ан плазмасыны 0,32 % ас жне баса тздардан, 6-7 % ауыздан трады. Осыан арап, еркін иондары кп биологиялы ортаны меншікті кедергісі тмен болады деп жорамалдауа болар еді. Біра, жргізілген тжрибелер нтижесінде цитоплазманы траты ток бойынша меншікті кедергісі 1Ом×м - 3 Ом×м аралыында болатындыы аныталды, ал лпаларды меншікті кедергісі 10 кОм нан 100 кОма дейін жетеді. Биологияы ортаны кедергісіні мндай жоары болуына цитоплазма рамында электролитпен атар майлар мен ауыздарды да болатындыы жне жасуша мен лпаны электрлік кедергісіне жасуша мембранасыны лкен сері бар.
Электр тоын жлын сйытыы, ан, лимфа те жасы ткізсе, лпа, бауыр, кпе лпасы орташа ткізеді. Май, тері абаты мен сйек етіні электрлік кедергісі те жоары, соан сйкес электр тогын ткізуі де нашар. Биологиялы ортаны кедергісіне сырты факторларды да сері бар, мысалы, сулы-дымыл теріні кедергісі ран теріге араанда тмен, сондай а теріні трлі заымдануы (жырылып кету, кйік) тері кедергісін кп тмендетеді.
Ішкі мшелер мен лпаларды рамы бір текті емес. Соны салдарынан, адам денесіне бектілген екі электрод арысындаы ток негізінен теріден тіп, лпа аралы сйыты, ан тамырлары, нерв талшыы бойымен тарайды.
Траты токты физиологиялы сері жасуша мен лпаны толтырып тран электролиттердегі процестерге де байланысты. Егер адам денесіне орнатылан екі электрод арылы кші те аз ток ткізсек, онда электрод астындаы дене блігіні ептеп ашыандыын, егер ток кшін артырса онда теріні кйгендігін байаймыз. Бл былыс цитоплазма мен жасуша аралы сйы рамындаы кп млшердегі натрий мен хлор иондары екінші реттік реакция нтижесінде электрод орналасан аймата HCl жне NaOH ышылдарын пайда етеді жне оларды теріге сер етуі нтижесінде тері кйеді. Электр тогымен емдеуде мндай былысты болдырмау шін металл электрод пен тері арасына физиологиялы ертіндіге малынан марлі салады, ал биоэлектрлік лшеулер жргізуде поляризацияланбайтын электрод олданады. Медициналы практикада кбіне орасыннан жасалынан электрод олданылады. Мндай электродтарды жмса болуы, оларды адам денесіне сер ететін айматы пішінін жеіл абылдауына ммкіндік береді. Егер электрод адам денесіні тек бірнеше нктесіне ана тиіп трса, ондай нктелердегі ток тыыздыы артады да ол нктелер кйеді. орысыны ауыр иондырыны озалыштыыны те тмен болуы, лсіз ток серінен оларды адам азасына енуіне жол бермейді.
Жасуша жне лпа арылы ткен траты ток оларды тітіркендіреді, соны нтижесінде ауырсыну паййда болады, егер ток шамасы белгілі бір шамадан артса, онда жасуша мен лпа заымданады. Мндай былыс жасушада поляризациялы эффектіні орын алуынан деп саналады. Жасуша арылы траты ток ткенде оны арама арсы беттерінде о жне теріс зарядталан иондар жиналады, егер оларды концентрациясы белгіл бір шамаа жетсе жасушаны озуы, ток шамасы артса жасаушыны тесілу ммкін. Жасуша арылы ткен ток тыыздыы артан сайын бл былыс кшейе тседі. лсіз токтарда жасушаны тесілу немесе озу былысы байалмайды, йткені жасушыны арама арсы беттерде жинаталан аз млшердегі иондарды жасушадаы жылулы озалыс р жаа таратып (шашыратып) жібереді.
Сонынмен, лпаны электр тогы серінен тітіркенуі ток белгілі бір шамаа жеткенде байалды, егер ток шамасы тітіркенуі табалдырыынан кем болса, онда тірі аза токты серін байамайды.
Траты токты сері оны шамасымен атар сер ету уаытыны затыына да байланысты. Ток шамасы лкен болан сайын сер ету уаыты ыса болуы тиіс, не керісінше. Егер токты сер ету уаыты те ыса болса, лпадаы, жасушадаы иондарды инертілігі серінен олар те аза орына озалады немесе озалып лгермейді, нтижесінде лпаны тітіркенуі те лсіз болады.
лпаа сер ету тоы IТ мен кернеуіні UТ табалдырыты(шектік) мні мен сер ету уаытыны t затыы арасындаы байланыс Вейс рнегімен сипатталады:
IТ = a/t + b жне UT = A/t + B
мндаы А,В, а,b - эмпирикалы тратылар. рнектегі b немесе В за уаыт сер ету нтижесінде денені тітіркендіретін ток пен кернеуді табалдырыты (шектік) мні. Бл шамаларды реобаза деп атайды. Екі реобазаа (2В) те t уаыта сйкес келетін тітіркендіру тогын хронаксия деп атайды (1 сурет).
Ток шамасы тмен траты токтарды терапиялы сері бар. Осындай токпен емдеуді гальванизация деп атайды. Бл діс траты токты гальваний деп аталан ХІХ асырдан бері олданылуда. Электрод орналасан айматаы теріден ткен траты токты серінен пайда болан тітіркендіру, нерв талшыы арылы тарап ішкі мшеге жетеді. Соны серінен мшедегі зат алмасу процесі мен оны функционалды абілеті згереді. Тітіркендіруге жауап ретінде аза капиллярлары кеиді, мембрананы ткізгіштігі згереді, жасуша мен лпадаы электролиздік былыстар физиологиялы белсенділігі жаа заттар тзейді. Мндай діс кезіндегі токты жылулы сері те тмен, йткені ток тыыздыы аз 0,5 мА/см2 , сондытан ток ткен ортада блінетн джоуль жылуыны шамасы да аз болады.
Емдік масатта траты токты электрофорез деген дісте олданады. Электрофорез деп траты токты кмігімен тері немесе шырышты абат арылы дрілік заттарды азаа ендіруді атаймыз. Ол шін электрод астына, дрілік зат ертіндісіне малынан марліні ояды. Электродты табасы денеге ендірілетін дрілік зат ионы табасымен сйкес келуі тиіс, яни катод арылы аниондар (иод, гепарин, бром, т.б.), анод арылы –катиондар(натрий, кальций, новокаин, т.б.). Иондарды озалыштыы аз боландытан электрофрез те за уаыта созылады. Егер электродтар денені бір бетінде орналасса, онда осы бетте орналасан лпалара, ішкі мшелерге дрілік заттар жеткізіледі, егер электродтар денені арама арсы беттерінде орналасса, онда тере жатан лпалар мен мшелерге дрілік заттар жеткізіледі (2 сурет).
2 сурет. Электродты денеде орналастыру дістері.
Енді айнымалы токты тірі азаа серін арастырайы. Медицинада айнымалы токтарды жиіліктері бойынша мындай трлерге бледі;
Тменгі(дыбыс) жиілік 20- 20000 Гц
Ультрадыбысты жиілік 20000 Гц- 100 кГц
Жоары жиілік 100 кГц- 30 МГц
Ультра жоары жиілік 30-100 МГц
Аса жоары жиілік 100 МГц- 1000 МГц
иыр шеткі жиілік 1000 МГц- 3000 МГц
Жргізілген трлі эксперименттер жануарлар мен адамдара, барлы тіршілік леміне электр жне магнит рістеріні (ЭМ) сер ететіндігін крсетті. Айнымалы токтарды биологиялы объектілермен рекеті нтижесінде рістеріні энергиясы негізінен сер етуші объектіде жылу трінде блінеді екен, ал 100 кГц жоары жиіліктегі токтарды тітіркендіргіш сері толыымен жоалады. Мндай жиіліктегі токтарды ионды каналдарды апалары сезбейді, соны серінен жасушаны ионды рылымында згеріс болмайды.
Токты бірінші реттік сері биологиялы жйеде жылу трінде байалады. Жоары жиілікті ток серінен лпада блінетін меншікті жылу млшері мына рнекпен сипатталады q=j2r, мндаы j- лпадаы ток тыыздыы, r- лпаны меншікті кедергісі. Ток кші мен оны тыыздыы лпаны импедансына туелді, ал ол з кезегінде ток жиілігіне туелді. Олай болса, лпада блінетін жылуды шамасын ток жиілігін реттеу арылы ол жеткізуге болады.
Жоары жиілікті токты лпада блінетін жылуыны денені жай ыздырудан артышылыы:
· Жылу азаны ішінде пайда болады, жылу азаа тері арылы жеткізілмейді;
· Ток жиілігін реттеу арылы ажетті лпаны жылытуа болады;
· Генераторды уатын ретету арылы блінетін жылу млшеріні дозасын ззгертуге болады.
Жиілігі тмен 10 МГц дейінгі токтар тарайтын лпаны ткізгіш ретінде арауа болады жне ондай ортадаы ЭМ энергиясыны жылуа айналуын Джоуль жылу трінде санаан дрыс, ал УЖЖ, АЖЖ жне ЖЖ тарайтын лпаны ткізгіш ретінде арастыруа болмайды, йткені ортаны тангенс брышты шыыны (ЭМ энергиясыны жылуа айналатын блігіні крсеткіші) азаяды. Мндай жиіліктердегі ЭМ серінен пайда болатын жылу ортаны диэлектрлік асиетіне жне ортаны электрлік параметріне туелді болады. Трлі лпадаы иондар рамы мен полярлы молекулаларды млшері р трлі болуы себепті, бірдей ЭМ серінен мндай орталарда р трлі млшердегі жылу блінеді. АЖЖ жне ЖЖ лпаа енуі абілеті оларды жиілігіне байланысты, жиілік жоары болан сайын толынны енуі тмендейді, осыан сйкес лпаа ену тередігі ЭМ толын зындыыны 0,1 лесіне те.
ЖЖ токты серінен биологиялы ортаны ызу дрежесі лпаны жылу реттегіштік абілетіне де байланысты. Мысалы, анны жылу сиымдылыы жоары жне ол берілген жылуды тез таратып жібереді, ал ан тамырлары аз ортада жылуды баса жаа арай таралуы кем, сондытан ан тамырлары аз(кз, ры алта) мшелер жылдам ызады.
Жргізілген зерттеулер ЭМ серінен лпаларды ызуы ріс кернеуліктері те жоары боланда, яни жоары жиілік (ЖЖ) рісіні кернеулігі 106 В/м, аса жоары жиілік (АЖЖ) шін 100 В/м боланда байалатындыын крсетті. Мндай рістерді интенсивтілігі табии рістерден кптеген есе арты, сол себепті оларды терапиялы масатта кеінен олданады.
Кп уаыта дейін табии электромагниттік рістер (ЭМ) мен радиофондарды тірі азаа сері жо деп саналатын. Соы жылдары табии жне лсіз ЭМ-ді те арапайым бір жасушалы тіршілік тріннен бастап, крделі ст кректілерге дейін сезгіш келетіндігі аныталып отыр. Мндай рістер тірі азада жылулы сер туызбайды, олар орталы жне вегетативтік нерв жйесіне сер етіп, азаны физиологиялы жйесінде функционалды згерістер туызады. Мндай згерістерге жрек соысыны бзылуы, ан ысымыны згеруі, зат алмасу рдісіні жне т.б. бзылыуы мен згерулерін жатызуа болады. Натылай айтса, адамны кру, есту жне сезіну абілетінде згерістер орын алады, ал жануарлар дниесіні эмоционалды кйі атты кйзелістен озу кйіне дейін згеруі ммкін. Мысалы, адама жиілігі 425, 1310 жне 2982 МГц электромагниттік ріспен сер еткенде олар шуыл, ысыры, таылдаан трізді «дыбыстарды» сезінеді. Бл экссенсорлы абылдауа жатады, мндай «дыбыстарды» адам есту мшелері арылы абылдамайды, бл «дыбыстар» адам миы нейрондарыны рісіне сырты ЭМ сер етуі нтижесінде пайда болады.
Жоары жиілікті ток (ЖЖТ) жылулы сермен атар «ерекше» серлері де бар. ЖЖТ «ерекеше сері деп азадаы эритроциттерді, лейкоцитерді жне баса да жасушылар мен блшектерді электр рісі бойымен орналасуын, сонымен атар жасушыны макромолекулаларыны поляризацияланан бйір шыбытарыны ріске сйкес орналасуын жне т.б. атайды, біра бл былысты механизмі лі толы зерттелмеген.
Енді айнымалы электромагниттік токтар мен рістерді терапияда олдануды арастырайы.
Дарсанвализация. Жиілігі 110 кГц, ток шамасы 0- 0,02 мА, кернеуі 25-30 кВ, пішіні оырау трізді, 50 Гц жиіліктегі токпен модуляцияланаан, затыы 50-100 мкс болатын импульсті токпен адам азасыны кейбір айматарын емдеуді дарсонвализация деп атайды. Бл дісте, шыны электродтаы сиретілген ауа арылы ткен жоары жиілікті токты серінен, емделетін дене аймаы мен шыны электрод беті арасындаы жа ауа абатында тжді разряд пайда болады (31- сурет). Разряд кезінде пайда болатын шынны шамасы шыны электрод пен емделетін дене арасындаы ауа абатынаны алыдыына байланысты, ауа абаты жаран сайын разряд шамасы болар болмас шыншадан, лкен шына дейін седі.
3- сурет
Жа ауа абаты ортаны электрлік сиымдылыыны те аз болуына себеп болады, соны серінен осындай ортадан ткен жоары жиілікті ток те лсіз болып, сер еткен аймаында ауырсыну серін тудыра алмайды.
Дарсонвализация кезінде азаа сер ететін негізгі емдік фактор болып лпа арылы ткен жоары жиілікті ток пен электрлік разрядты жатады. Аталан дісте олданылатын тербеліс жиілігіні те жоары болуы, пайда болатын токты бір баыттаы серіні те лсіз болуына алып келеді, соны себебінен мембрана абаттарында жиналатын иондар жасушаны оздыруа жеткіліксіз болады. Сонымен атар те аз уаыт ішінде баытын здіксіз згертетін мндай ток серінен иондар тербеліске тсіп, ортада те аз млшерде жылу пайда болады. Тжді, сіресе шынды разрядтар кезінде аз млшерде пайда болатын жылуды серінен рі, электр разрядыны тітіркендіргіш сер лдей айда басым. Осындай былыстарды (аз жылу млшері, электрлік разряд) серінен дарсанвализация аймаындаы артериол мен капиллярларды кеуі байалады, ан айналысы кшейеді, тері абаттарында гиперемия крініс табады.
Дарсонвализация дісімен Рейно, ая вена тамырларыны варикозын, нейродермиттерді, трофикалы жараларды т.б. ауруларды емдейді. Мндай емдік шараларды Искра-1, Вихрь-1 ралдарымен іске асырады (4 сурет).
Ультратонды емдеу – кші тмен, кернеуі жоары, жиілігі 22 кГц айнымалы токпен сер етуге негізделген жаа емдеу дісі. сер ету механизмі жергілікті дарсонвализацияа жаын. Мндай жиіліктегі токтар лимфа жне ан тамырларын лайтады, зат алмасу процессін кшейтеді. Біратар тері ауруларын, жараны, жыныс органдарын, абыну процестерін, перифериялы тамыр ауруларын емдеуде кеінен олданылады. Мндай ток ндіретін аппарат «Ультратон ТНЧ-1041» деп аталады.
Ультра жоары жиілікті терапия. Жиілігі 30- 300 МГц аралыындаы электромагниттік (ЭМ) тербелістер мен толындар ультра жоары жилікке (УЖЖ)жатызылады, ал осы диапазонда жататын 27,12 МГц жне 40,68 МГц жиіліке сйкес келетін ЭМ рісті емдеу масатында олдануды ультра жоары жиілікті (УЖЖ) терапия деп атайды.
УЖЖ ток медициналы ылыми - зертеулерде кп олданылады, оны аз дозасыны серінен ан тамырларыны кеитіндігі (Дроздова А.В.,1955; Валиев Д.И.,1977), миокардты алпына келу процесін жанданыруа болатындыы, оны сыылу абілетін жасарту, жрек аймаындаы ауырсынуды азайту (Григорьева В.Д. 1961; Крупенников А.И., 1963; Саперов В.П., 1977) сияты серілері бар.
УЖЖТ арылы те кп ауруларды емдейді, ол арылы кез келген абыну процесін (эндокрин бездеріні, фурункулез, травматизмде, іріде, ринит, неврит, т.б. кптеген) басуа болады.
Мндай емдік шараларды УВЧ-80, УВЧ-66, Экран-1, Импульс-3 ралдары арылы жргізеді (5 сурет). Оларды рлысы мен жмыс істеу принциптері туралы мліметтер [1,2] берілген.
 |
4 – сурет. Искра -1 аппараты 5 сурет. УВЧ-50-02 аппараты
Сантимерлік толынды терапия (СМТ-СМВ) деп, адам азасыны кейбір айматарына жиілігі 2375 МГц, толын зындыы 12,6 см, аса жоары жиіліктегі (АЖЖ) электромагниттік толынмен сер ету арылы емдеу дісін атайды. Осы масатта олданылатын толыннны максимал уаты 70-100 Вт артпауы тиіс. СМТ-ны жрек- ан тамыр жйесіне (Оржешковский В.В., Чопчик Д.И. Фастыковский Л.Д., 1982), гормонды жйеге (Николаев Л.Н.,1982), азадаы биохимиялы жне физиологиялы процестерге (Савченок Л.И., 1983), демалу тыныс мшелерге (Алыкулов Д.А.,Ким В.И.,Турсунова М.А.,1985) серлері анытаан [2,155-160 б].
СМТ сер ететін орта шекараларында трын толын пайда болады, соны серінен ол айма атты ызып, тіптен кйіп кетуі де ммкін. Бл айтылан жай кбіне тері асты май абатыны алыдыы сер етуші толын зындыына еселік атынаста болан жадайда байалуы ммкін, сондытан СМТ кезінде осы жадайды ата ескерген жн.
СМТ емдік сері жылуа байланысты болатындыын атаан болатынбыз, алымдарды зерттеулері бойынша мнан баса да былыстар байалатыны аныталан. азіргі кезде СМТ-ны жылу тріне жатпайтын кейбір асиеттері аныталды, зірше мндай былыстар медициналы практикада емдік масатта олданылмайды, осымша зерттеулерді ажет етеді. СМТ арылы емдік шаралар Луч-2, Луч-58, т.б. ралдар арылы жргізеді. Оларды рлысы мен жмыс істеу принциптері туралы мліметтер [1,2] берілген.
Дециметрлік толынды терапия (ДТТ-ДМВ) деп, адам азасыны кейбір айматарына жиілігі 460 МГц, толын зындыы 65 см, аса жоары жиіліктегі (АЖЖ) электромагниттік толынмен сер ету арылы емдеу дісін атайды. Осы масатта олданылатын толыннны максимал уаты 100 Вт артпауы тиіс. Биологиялы денелерді дециметрлік толын энергиясын жту механизмі СМТ бірдей, бар згешелік толындар жиілігіні тмен болуынан жтылан жне шаылан толын энергияларыны з ара атынасынан оларды лпада таралуыны басаша болуында ана. Жиілікті тмен, соан сйкес толын зындыыны лкен болуы, ендігі жерде тері асты май абыты алыдыыны толын зындыына еселі болуына ммкіндік бермейді, соны серіннен трын толын пайда болмайды, яни денені кей айматарыны арты дрежеде ызуы немесе кйуі сияты былыстар байалмайды, толынны екі трлі орта шекарасынан шаылуы 35-63% тмендейді, соны серінен биологиялы ортада жтылатын энергия артады. Дециметрлік толындарды денеге енуі де артады, су молекуласы мол ортада 3,6 см, су молекалаларына аз, кедей ортада 26,2 см дейін енеді, сонымен атар толын энергиясы ортада біркелкі таралады. ДТТ емдік сері оны биологиялы ортада жылу тудыруына негізделген, тек негізгі айырмашылы ортада жылу біркелкі жне тере тарауында. Сондытан бл діс ке трде олданылады, кптеген абыну процесін емдейді. Мндай емдік шараларды Волна-2, ДМВ-15, ДМВ-20 т.б. ралдары арылы жргізеді.
Электрохирургия. Жоары жиілікті(ЖЖ) токты медицинада олдануды таы бір саласы электрохиругия болып саналады. азіргі кезеде гинекология, гастроэнтерология, оториноларингология, офтальмология, урология, проктология, торакльды хирургия т.б. салалардаы хирургиялы операцияларды 80-90% осы діспен жасалынады.
Электрохирургия (ЭХ) екі трлі аталады. ЖЖ токты жылулы серін пайдаланып лпаны кесуді - электротомия деп, ал оны балыта отырып кесуді электрокоагуляция деп атайды.
Электротомия кезінде лпа пышыты механикалы сері нтижесіндегідей кесілмейді, керісінше ЖЖ ток лпа арылы ткенде кескіш - электрод астындаы лпаны жасуша аралы абаттардаы сйытар жоары температураа (4000С жне одан жоары ) дейін лезде ызады, жылдам ызан сйытарды булануы жарылыс(кавитация) трінде жреді, соны нтижесінде лпаны рылымыны бзылуы, лпа абатындаы белоктарды жиырылып балуы трізді былыстар орын алады. Бл кезде электрод астындаы лпада ток тыызды 40 кА/м2 дейін артады.
Электрохирургияда олданылатын электродтар пішіні скальпель, стара, ине, тза, диск трінде болады, ол ЭХ аппараты ЖЖ генераторыны бір шыысына жаланады жне бл электродтар лпыны кесі шін олданылатындытан оны активті деп атайды. Ал пассивті деп аталатын келесі электрод ЖЖ генераторды келесі шыысына жаланады жне оны басты міндеті пациентті денесі мен ЭХ аппараты арасындаы электрлік тізбекті тйы болуын (жасы конткт) амтамасыз ету. Сондытан бл электродты ауданы бірнеше квадарат дециметр болады, активті электрод ауданы бірнеше мм2 аспайды. Пасивті электрод тірегіндегі ток тыыздыы те аз, сондытан оны температурасы те тмен болады.
Электрохирургияда лпаны кесу тередігі мен коагуляциялану дрежесі активті электродты ауданы мен пішініне, лпа бойымен оны озалу жылдамдыына жне жоары жиілікті(ЖЖ) ток тыыздыына туелді. Мысалы, электрокоагулияцияда олданылатын активті электрод пішіні шар не диск трінде болады (6а- сурет), оны лпаа басып, бірнеше секунда ЖЖ токты осады, ал электротомиядаы активті электрод пішіні те жа стара, ине, не сымнан жасалынан тза трінде болады (6б-сурет). Электрохирурияда биполярлы(екі) электродтар да олданылады, яни екі электрод та активтіге жатады, оларды трі пинцет трінде болады (6в сурет). ЭХ басты ерекешелігі операцияны ансыз болуында. Электротомия кезінде кіші диаметрлі ан тамырлары мен кесілген лпаныны беттері коагуляцияланады, бл анны ауын азайтады, нтижесінде ан тамырлары мен лимфа жолдарына ауру жасушыларды еніп кетуіне жол берілмейді, осылайша операцияны стерильді болуын амтамасыз етеді. Ота кезінде активті электрода жабыан ан серінен ондаы ток кші тмендейді, сондытан электродты жабысан, кепкен ан абатын(плекасын) тазартып отыру керек.
| |
| |
а) б) в)
6 сурет
Сонымен атар ота кезінде электрод пен лпа арасында пайда болатын электр шыныны температурсы 30000С дейін жетеді, соны салдарынан лпа кйіп, жаымсыз иіс пайда болады, сондытан ота жасалынатын аймаатаы ауаны вентиляциялау арылы тазартып отырады.
Электрокоагуляция дрежесі лпаны физикалы параметрлеріне, оны ішінде импеденс шамасына тікелей байланысты болатындыын соы жргізілген зерттеулер длелдеп отыр, оны оптималді мні 1-1,5 кОм те, мнан баса мндерде ЭХ операциядан кейін кесілген жерді жазылу жадайы крделеніп кетуі ммкін. Осы жадайлара сйкес азіргі заманы ЭХ ралдарда кесілетін лпаны импедансты кйіне байланысты операция кезіндегі ралды уатын автоматты трде реттеу арастырылан, яни лпаны импедансты крсеткішіне сйкес ажетті токты реттеп отырады. Осы масатта 100 кГц, 440 кГц, 1760 кГц ЖЖ ток олданатын ЭХВЧ -100-5 «Коагулятор»; ЭХВЧ -350-4 «Универсал»; ЭХВЧ-20-01, «Martin ME 400» т.б. ЭХ ралдар олданылады.
Кез келген хирургиялы рекет лпаны рылымын бзу ендігі белгілі. Бл ркетті хирургтер мейлінше жылдам жасауа, пациентке те аз заым келтіруге тырысады. Соы жылдары электрохирургияда осы шартты орындауда лкен табыстара ол жеткізілді. Соны бірі ретінде АШ-ты «ArthroCare» корпорациясы сынан Coblation-технология деп аталатын жаа дісті атауа болады. Бл дісте ЖЖ токты жылулы сері олданылмайды, керісінше, аз энергия жмсап, тмен температурада лпаны кесуге ол жеткізіледі.
Енді осы дісті физикалы механизмін талдайы. Операция жасалынатын аймаа ток ткізгіштігі жоары болатын, NaCl физиологиялы ертінді жіберіледі. Электрод астындаы айматаы NaCl ертіндісі молекулалары ЖЖ ток рісіні серінен иондара ыдырап, жоары концентрациялы «плазмалы айма» пайда болады. «ArthroCare» корпорациясы жргізген зерттеулер мен эксперименттер аталан айматаы блшектерді энергиясы 4-5 эВ болатындыын жне бл энергияны биологиялы лпаны оршаан ортадаы молекулаларды соылап, оларды молекулалы байланыстарын бзып, еркін радикалдара ыдыратуа жеткілікті екендігін анытады. Электрод астындаы айматаы лпаны молекулалары ыдырайды, азаа немесе мшеге те аз заым келеді. Мндай діс сіресе кзге, нервке те жаын орналасан лпаны кесуде жне алып тастауда таптырмайтын діс. Coblation-технология кезінде лпа арылы ток тпейтіндіктен, ол айма тек 40-700С ызады.
System-2000 (Arthrocare) ралы.
азіргі кезеде аталан фирма «COBLATOR» атты 100 кГц жиілікте жмыс істейтін, шыыс кернеуі 0-300 В болатын, уаты 300 Вт жне System-2000 (Arthrocare) ЭХ ралдарды жасап шыыран жне олар олданыста (7- сурет).