умеков З.Ш., Жанбекова З.Х., Кернебаев А.С. 5 страница

ОРЫТЫНДЫ

1.Басару дегеніміз жан-жаты феномен, бл процесс материалды дниені барлы жйесінде бар. Басару – жйені йымдастыру ызметі табии (эволюциялы), жасанды жолмен пайда болады. Кез келген йымдасан жйені осындай феноменсіз ойлау ммкін емес. Мемлекетті басару жйелік ттастыты білдіреді, жиынты институттар негізінде, ттас ыты негізде йымдасан атынастар, процесстер мен станымдар ызметі жне оамды йымдарды басару дістемесі пайда болады.

Мемлекетті басару:

- зара байланыста жне баынышта болатын р элеметтерден трады;

- жиынты элеметтерді йымдастыруды бірттастыы, оларды осындысы емес;

- элементтерді ттастыын интегралдау, жйені сапалы белгісін табу, жекелік белгі емес;

- элементтерді зара арым-атынасы мен баыныштылыы задылы пен ережеге баынады, райсысына баынышты емес;

- жйе, ттас ретінде оршаан ортаа сер етеді, кш береді, оларды жасайтын элементтерді ішінен шыады.

Басару органдарыны функционалды байланысы тмендегіше блінеді:

- сатылас байланыс – бйры беру арылы бір органны екінші органны жоарыдан тмен арайы арым-атынасын білдіреді, жергілікті басару органы, айматы басару органы

- дегейлес байланыс – басарушы органдарды зара атынасын сипаттайды.

2. Нормативтік акт зіні механизмін алыптастырады, екі баытта сер етеді: а) ыты мжбрлеу, б) экономикалы ынталандыру баытында.

Азаматты кімшілік жне ыты баса трлерімен ммкіндік, арым-атынас реттеледі.

Азаматты кодекс зады жне жеке тлаларды арым-атынасын реттейді, ксіпкерлік ызметті іске асыру кезінде мемлекеттік ксіпорындар мен мекемелерді арасындаы шаруашылы ызметіні аз блігі реттеледі.

сынылатын дебиеттер тізімі

Міндетті дебиеттер:

1. азастан Республикасыны Конституциясы. –Алматы: азастан, 2000, 96-б.

2. «азастан-2030» Даму стратегиясы

3. азастан Республикасыны Заы: Мемлекеттік ызмет туралы. –Алматы: Жеті жары, 1999, 44-б.

4. азастан Республикасыны кейбір занамалы актілеріне экономиканы мемлекеттік секторын басаруды жетілдіру мселелері бойынша згерістер мен толытырулар енгізу туралы. 2006 ж., 19 шілде //Егемен азастан, Астана, Аорда 2006 ж., 7 шліде № 178-///РЗ

5. азастан Республикасыны Заы: азастан Республикасындаы жергілікті мемлекеттік басару туралы. –Алматы, Юрист, 2006 ж., 28 б.

6. азастан Республикасыны 2007-2024 жылдара арналан орныты дамуа кшу тжырымдамасы туралы: 2006 ж, 14 араша № 216//Егемен азастан. -2006 ж. 17 араша.

7. азастан Республикасыны Мемлекеттік басару жйесін одан рі ретке келтіру жне оны тиімділігін арттыру жніндегі шаралар туралы: 2006 жылы наурызды 27-сі. № 74 Жарлыы //Егемен азастан. –Алматы, 2006 ж. 28 наурыз.

8. Мемлекеттік басару жйесін жетілдіруге баытталан шараларды іске асыру жніндегі іс-шаралар жоспары туралы//Егемен азастан. -2006 ж. 13 ыркйек.

9. азастанны лемдегі бсекеге барынша абілетті 50 елді атарына кіру стратегиясы. азастан Республикасыны Президенті Н..Назарбаевты Парламент палаталарыны бірлескен отырысында сйлеген сзі. //Егемен азастан. -2006 ж. 19 атар.

10.Корпоративтік басару, ашыты жне оам алдында есеп беру аидаттарыны негізінде мемлекеттік басаруды жаарту. азастан Республикасыны Президенті Н..Назарбаевты азастан Республикасы Парламенті 3-ші сесиясыны ашылуында сйлеген сзі. //Егемен азастан. 2006 ж. 2 ыркйек.

11.Кадровая политика в системе государственных органов: Назначение на должность и тестирование государственных служащих: Сб. Нормативных правовых актов РК. –Алматы, 2005, -283-б.

12.азастан Республикасыны Мемлекеттік ызметкерлеріні ар-намыс кодексі: Мемлекеттік ызметкерлерді ызмет этикасы ережелері. –Алматы: Жеті жары, 2005, 24-б.

13.Атаманчук Г.В. Теория государственного управления. –М.: Омега-Л, 2004 г. -584-б.

14.Зеркин Д.П., Игнатов В.Г. Основы теории государственного управления. Курс лекции: Учебное пособие. –Ростов-на-Дону. Наурыз, 2000. -448-б.

15.Пикулькин А.В. Система государственного управления: Учебник. –М.: ЮНИТИ-ДАНА, 2004. -543-б.

16.Уваров В.Н. Государственная служба и управление: Учебник. –Петропавловск: Сев.Каз.юрид.Академия, 2004. -416-б.

17.Эффективность государственного управления: Элементарный курс. –М.:Юрист, 2003. -320-б.

19.Реформирование системы государственного управления: Зарубежный опыт и Казахстан/КИСИ при Президенте РК. –Алматы, 2005. -276-б.

осымша дебиеттер:

20.Атаманчук Г.В. Как найти формулу разделения областей? //Российские вести. 1992 ж. 11 араша

21. Атаманчук В.Г.. Современная концепция государственного управления Россией //Государственное управление: проблемы теории, истории, практики преподавания. Ростов-на-Дону, 1993ж.

22. Атаманчук В.Г. Государственное управление: рациональность и эффективность его в период структурных перемен // Ракурс. Управление: теория, практика, поиск. Минск, 1993 ж.

23. Байгельдинов Е. Теоретические основы устойчивого развития. Евразийское сообщество. 2000г. №2, 114-121-б

24. Есентугелов А. Итоги реформ и состояние экономики: успех и ошибки, просчеты и их причины. АльПари, 1999, №4-5, 27-30-б

25. Жиленко Г. Экономика РК в годы реформирования. Экономика и статистика. 2000, №1, 117-124-б

26. Козбаненко В. Формы и методы государственного управления. Проблемы теории и практики управления. 2000, №2, 46-49-б

27. Кубаев К. Экономическая модель эффективного государства. Транзитная экономика, 2001, №4, 49-58-б

Семинар сабаыны жоспары:

Таырып бойынша баылау сратарына жауап беру:

1. Мемлекетті басару жйесі андай жадайда іске асады?

2. Мемлекеттік басару органдар арасындаы тік жне клдене оамды ебек блісінде андай айырмашылы бар?

3. Шешім абылдаудаы негізгі механизмі жне рылымын анытаыздар?

4. Мемлекетті ны басарудан мемлекеттік басаруды андай айырмашылыы бар?

5. «Хан-шаыра, халы-уы» деген аза маалын алай тсінесіз?

6. Мемлекетті басару жйесіндегі экономика мен саясат арасында андай байланыс бар?

7. Мемлекетті басарудаы ы пен саясат арасында андай айырмашылы бар?

СЖ жне СЖО тапсырмалары:

1. Таырыпты сратарына ауызша талылауа дайындалу

2. Жазып алу арылы дайындалу керек.

"Мемлекеттік сектор экономикасын леберализациялаудаы Батыс Европа оамдастыыны тжірибесін" ол шін Мамыров Н.К., Саханова А.Н. Мемлекет жне биззнес, оу ралын пайдалану керек. Алматы: Экономика. 1999, 1,4,9 тарау"

3. "Мемлекеттік экономикалы тиімділісі" таырыбына эссе дайындау керек.

дістемелік сыныс: Семинара дйындалу кезінде дріс конспектісін жне сынылан дебиеттерді оу керек. Оу кезінде миятты трде кіл блу керек, мына категориялара "жйе", "рылым", " басару рылымы". "Мемлекетті экономикалы тиімділігі" таырыбына тсау кесер жне талылау керек семинар сабаында. Бл таырыпта 13 таырыпта айтыс йымдастыру арылы аралады.

Таырып бойынша тест тапсырмаларыны сратарына жауап беру:

1.ыймны негізгі рылымды структурасын райды

A) мемлекеттік органдарды структурасы жне оны арнайы рылымдарды жзеге асыруы

B)біреуі басару шешімдерін жзеге асыратын органдар жне бл шешімдер за жзінде ж зеге асырылатын стуктуралар,ал екіншісі оларды статистикалы,жоспарлау информциялармен амтамасыз етеді

C)аятау трінде иерархиялы пирамиданы райтын сатылас біліктегі мемлекеттік органдарды райтын структура

D) структураны негізіне кіретін белгілі бір мксаттар мен комплекстік программалар ішіндегі элементтер жне оларды зара арым атынасы

E) барлы жауаптар дрыс емес

2.Басару істеріні актілері, жеке йымдарды практикалы ызметін адаалайтын шешімдер аталады

A) административтік мемлекеттік шешімдер

B)саяси мемлекеттік шешімдер

C)аымды мемлекеттік шешімдер

D) екінші реттік мемлекеттік шешімдер

E) барлы жауаптар дрыс

3.Экономиканы мемлекеттік реттеуді кімшілік дістері

A) мемлекеттік биліктні кшімен негізделетін берілетін нормативтік актілер,тыйым салу,белгілі бір іс рекеттерді шешу

B)макроэкономикалы тепе тендікке жету шін олданылатын ашалай,валюталык,баса да нарытардаы сраныс пен сынысты реттеу

C)оамды ажеттілектерін анааттаныру шін экономикалы проектілерге мемлекеттін аржыларын олдану

D) экономикалык реттеуді кмегімен субьектілерді кніліне серін тигізеді

E) барлы жауаптар дрыс

4.Экономиканы мемлекеттік реттеуді экономикалы дістері

A) мемлекеттік билік кшімен негізделетін берілетін нормативтік актілер,тыйым салу,белгілі бір іс рекеттерді шешу

B)макроэкономикалы тепе тедікке жету шін олданылатын акшалай,валюталык баса да нарытардаы сраныс пен сынысты реттеу

C)оамды ажеттіліктерін анааттандыру шін экономикалы проектілерге мемлекетті аржыларын олдану

D) экономикалы реттеуді кмегімен субьектіні кніліне серін тигізеді

E) барлы жауаптар дрыс емес

5.Экономиканы мемлекеттік реттеуді тікелей дістеріне

B)макроэкономикалы тепе тедікке жету шін олданылатын ашалай,валюталы баса да нарытардаы сраныс пен сынысты реттеу

C)оамды кажеттіликтерін анааттандыру шін экономикалы проектілерге мемлекетті аржыларын олдану

D) экономикалы реттеуді кмегімен субьектіні кіліне серін тигізу

E) барлы жауаптар дрыс

6.Экономиканы мемлекеттік реттеуді дістері

A) мемлекеттік билікті кшімен негизделетін берілетін нормативтік актілер,тыйым салу,белгілі бір іс рекеттерді шешу

B)макроэкономикалы тепе тедікке жеу шін олданылатын ашалай,валюталы баса да нарытардаы сраныс пен сынысты реттеу

C)оамды ажжеттіліктерді анааттандыру шін экономикалы проектілерге мемлекетті аржыларын олдану

D) экономикалы реттеуді кмегімен субьектіні кіліне серін тигізеді

E) барлы жауаптар дрыс емес

7.Басаруды алатын клемі мен масштабы бойынша кіметтік шешімдер былай блінеді

A) орталы жне жергілікті органдарды шешімі

B)саяси жне административтік, басарушылы жне баынушылы, стратегиялы жне тактикалы шешімдер

C)жалпыжйелік, жалпысаяси, макроэкономикалы, микролеуметтік

D) шаруашылы экономикалы, леуметтік, мемлекеттік басару мселесі бойынша, мдени мселелер бойынша шешімдер

E) барлы жауаптар дрыс

8.Алдына ойан масаттары мен міндеттері бойынша кіметтік шешімдер блінеді

A) орталы жне жергілікті органдарды шешімі

B)саяси жне административтік, басарушылы жне баынушылы, стратегиялы жне тактикалы шешімдер

C)жалпыжйелік, жалпысаяси, макроэкономикалы, микролеуметтік

D) шаруашылы экономикалы, леуметтік, мемлекеттік басару мселесі бойынша, мдени мселелер бойынша шешімдер

E) барлы жауаптар дрыс емес

3-ТАЫРЫП. МЕМЛЕКЕТТІК БАСАРУ РДІСІНДЕГІ МЕМЛЕКЕТ ПЕН ОАМНЫ ЗАРА ІС-ИМЫЛЫ

Дрісті мн мтіні

Масаты:

Мемлекет оамдыдерістерді басару ретіндегі негіз атаратын ызметі оны негізгі сипаттамасы, мемлекетті оамды функциялары жне мемлекетті басарудаы трлерін, оны ажеттілігін арастыру.

Дріс жоспары

1. Мемлекет – оамды рдістерді басару субъектісі.

2. Мемлекеттік оамды функциялары жне мемлекеттік басаруды трлері.

Негізгі тсініктер:Мемлекеттік ыты нормалар, мемлекетті ктемдік кші жне т.б.

Таырыпты мазмны

1.Мемлекет – бл адамдарды айматы йымы. За ы жзінде адамдарды біріктіреді, азаматты институт оны формасы болып атысады. Азаматты институт за жзінде адамдарды теестіреді. Азаматты институт мемлекеттік басарудаы кез келген маызды сратарды арастыруды негізі болады.

Мемлекетті траты дамуы негізгі проблема болып есептеледі. рбір даму кезеінде бір жаынан кісілерді еркіндігі мен ыын амтамасыз ететін, екіншіден, бастапы йымдастыруда тлаларды ызметін реттейтін алтын ортаны табу керек. Мемлекет проблеманы шешпейді, тек ана жасайды жне олдайды, «жмыса абілеттілік» проблемасын шешу шін йымдастыру жне ыты жадай жасайды, ол орындаумен байланысты оамны барлы жадайын соан баыттайды. Егер жалпы айтатын болса, бірінші кезекте, мемлекетке ажетті мселе: халыны лтты мддесіні андай болу керектігін білу, оларды байланысы жне зара дниежзі халытарыны ауымдастыымен байланыстылыы, оны іске асыру шін барлы жадай жасау керек.

зіні органдары арылы задар мен нормативтік-ыты актілер (тртіптік ереже) абылдау жне оларды мірге енгізу, мемлекетті бірден-бір маызды ызметі болып есептеледі, ол кімшілік жне ылмысты-ыты дістер арылы орындалады. Зады дайындауда жне кшпен орындауда мемлекетке зады легитимдік монополия керек.

Мемлекет зіні масатын жне ызметін іске асыру кезінде зіні аппаратын жинайды жне оны олдайды, белгілі клемде ксіби шылданатын – адамдар жиынтыы болады. Мемлекеттік ыты нормалар арылы оны мірге енгізеді. орыта келе айтарымыз, мемлекет бара жне легитимдік (нормативтік маынада) оамны ктемдік жргізетін кші.

2.Мемлекетті ктемдік кшін олдану негізі тмендегіше блінеді:

а) монархия;

б) олигархия;

в) демократия жне т.б.

Жоары ктемдік жргізетін станымдаы мемлекетті басару ызметі мен оны йымдастыруды зіндік логикасы бар. Монархиялы мемлекетте жоары ктемдік, шыан тегіне байланысты болады. Мемлекетті басарудаы жоары ктемдікті монарх зі атарады, ол жергілікті жерде – айма бастытары. азір монархия таза кйінде кездеспейді. Олар конституцияа айналды. Аристократиялау мемлекетте жоары ктемдік жргізетін оамдаы элитаны олында, жасы, тжірибелі, ойшыл парасаттыларды олында. Аристократиялы станымды талап етеді. Элиталар жаынан жымды басару «сатылас» жне «дегейлес» ктемдік жргізу арылы іске асырылады. Кп зерттеушілерді йарымы бойынша, олар здерін ресми трде монархиялыа, не аристократияа жатызады. Демократиялы мемлекетте жоары ктемдік халыты олында – оан сол мемлекеттегі адамдар атысады. Демократиялы станымды мойындауа байланысты жоары ктемдік мемлекеттік ктемдік пен мемлекеттік басару тменнен жоарыа арай жргізіледі. Халы арылы, кілдері арылы мемлекеттік ызметті ашытыы жзеге асады. Демократиялы мемлекет ана осы станыма сйкес еркін адамдарды пікірлестігін іске асырады. ХХ асыра тн асиет: артышылыты жне демократиялы мемлекетті келешегі зор екенін мойындау болып саналады. АШ-ты 1783 жылы конституциясында «біз, халы орындаймыз жне абылдаймыз» деген сз тіркестері жазылан.

Басару формасы жоары мемлекеттік ктемдікті йымдастыру, парламенттік жне президенттік республика болып блінеді.

Республиканы белгілі басымдыы за шыарушы органны сайлануы, з ішінен кіметті таайындау, парламент алдында жауапты (Италия, ФРГ) осындай механизмді йымдастыру жне за шыарушы жне ктемдікті орындаушы зара атынастаы парламенттік монархия мемлекеттерінде (лыбритания, Дания, Италия, Жапония) Президенттік Республика За шыарушы органды (конгресс не парламент) халы бірдей сайлайды, з ызметінде, з бетінше біра зара байланысты (АШ, Аргентина, Мексика жне т.б.). Президентті ерекше мртебесі бар мемлекет басшысы – треші жне кепіл ретінде мемлекеттік ктемдікті жргізу мен зара арым-атынасты йымдастырады.

Бл елдердегі кімет Президентке жауапты. Мемлекеттік рылымы, мемлекеттік басару тсіліні блінуіне жне ктемдікті басаруа арай, мемлекет, негізінен – унитарлы жне федеративтік болып блінеді.

Унитарлы мемлекет - кімшілік-айматы бірлікке блінеді, мемлекеттік ктемдікті басару сатыласты арылы, бірттас мемлекеттік жйе арылы іске асады. рылуы ммкін автономды рылымдар арылы жергілікті басару органдары дамиды. Федерация ттас лкен автономды мемлекет, ол оны бліктерінен ралады.

Саяси рылымы бойынша – мемлекеттік ктемдікті діс, мазмны жне іске асыру жадайына байланысты тмендегіше тарихи ерекшеленеді:

- деспотикалы (ктемшіл) саяси рылым, оан жататындар тоталитарлы, автократиялы, авторитеттік рылым, кштеу, блу, бетімен кету, еркіндікті шектеу т.с.с.

- либералды, мемлекеттік ктемдік кісілерді ытары мен еркіндігінен шыады, ктемдік, еркіндіктер ызмет етеді, зерттеушілерді айтуынша, бл натылытан грі рана айналады

- демократиялы-ыты, оны мні халыты жалпы еркіндігі материалды шеберде жне зады рылымда демократияны мірге енгізеді.

Бгінгі кнде кп елдерде осындай саяси рылымды іске асыру шін жмыстар жргізілуде.

Мемлекет тмендегідей белгілі ызметтерді орындайды:

1. Саяси – оамны бірлігін жне оны саталуын, оны андай фирмада болуын амтамасыз етеді.

2. леуметтік – барлы аймата рбір адам мен азаматтарды ытары мен еркіндігін сатайды: рбір адам мемлекеттік орауда болады, аморлытан тыс алмайды жне жрдем крсетіледі

3. Экономикалы-йымдастыру – ыты алы шарт жасайды, оамны экономикалы ызметін тртіпке салады жне оны тиімділігін арттырады.

4. оамды – еркіндікті олдайды, з халыны дниежзілік оам шеберіндегі егемендігін жне тарихи жадайын сатайды.

Мемлекетті ктемдік кшін олдану негізіне жне егемендікке арай: а) монархия зейінді тарана айналады, б) аристократия зейінді олигархияа айналады, в) демократия, зейінді олигархияа айналады.

ОРЫТЫНДЫ

1. Мемлекетті траты дамуы негізгі проблема болып есептеледі. рбір даму кезеінде бір жаынан кісілерді еркіндігі мен ыын амтамасыз ететін, екіншіден, бастапы йымдастыруда тлаларды ызметін реттейтін алтын ортаны табу керек. Мемлекет проблеманы шешпейді, жасайды жне олдайды, «жмыса абілеттілік» проблемасын шешу шін йымдастыру жне ыты жадай жасайды, ол орындаумен байланысты оамны барлы жадайын соан баыттайды.

2. Мемлекет тмендегідей белгілі ызметтерді орындайды:

- саяси – оамны бірлігін жне оны саталуын, оны андай фирмада болуын амтамасыз етеді.

- леуметтік – барлы аймата рбір адам мен азаматтарды ытары мен еркіндігін сатайды: рбір адам мемлекеттік орауда болады, аморлытан тыс алмайды жне жрдем крсетіледі

- экономикалы-йымдастыру – ыты алы шарт жасайды, оамны экономикалы ызметін тртіпке салады жне оны тиімділігін арттырады.

- оамды – еркіндікті олдайды, з халыны дниежзілік оам шеберіндегі егемендігін жне тарихи жадайын сатайды.

3. Мемлекетті ктемдік кшін олдану негізіне жне егемендікке арай:

- монархия зейінді тарана айналады,

- аристократия зейінді олигархияа айналады,

- демократия, зейінді олигархияа айналады.

сынылатын дебиеттер тізімі

Міндетті дебиеттер:

1. азастан Республикасыны Конституциясы. –Алматы: азастан, 2000, 96-б.

2. «азастан-2030» Даму стратегиясы

3. азастан Республикасыны Заы: Мемлекеттік ызмет туралы. –Алматы: Жеті жары, 1999, 44-б.