умеков З.Ш., Жанбекова З.Х., Кернебаев А.С. 6 страница
11.Кадровая политика в системе государственных органов: Назначение на должность и тестирование государственных служащих: Сб. Нормативных правовых актов РК. –Алматы, 2005, -283-б.
12.азастан Республикасыны Мемлекеттік ызметкерлеріні ар-намыс кодексі: Мемлекеттік ызметкерлерді ызмет этикасы ережелері. –Алматы: Жеті жары, 2005, -24-б.
13.Атаманчук Г.В. Теория государственного управления. –М.: Омега-Л, 2004 г. -584-б.
14.Зеркин Д.П., Игнатов В.Г. Основы теории государственного управления. Курс лекции: Учебное пособие. –Ростов-на-Дону. Наурыз, 2000. -448-б.
15.Пикулькин А.В. Система государственного управления: Учебник. –М.: ЮНИТИ-ДАНА, 2004. -543-б.
16.Уваров В.Н. Государственная служба и управление: Учебник. –Петропавловск: Сев.Каз.юрид.Академия, 2004. -416-б.
17.Эффективность государственного управления: Элементарный курс. –М.:Юрист, 2003. -320-б.
19.Реформирование системы государственного управления: Зарубежный опыт и Казахстан/КИСИ при Президенте РК. –Алматы, 2005. -276-б.
осымша дебиеттер:
20.Атаманчук Г.В. Как найти формулу разделения областей? //Российские вести. 1992 ж. 11 араша
21. Атаманчук В.Г.. Современная концепция государственного управления Россией // Государственное управление: проблемы теории, истории, практики преподавания. Ростов-на-Дону, 1993ж.
22. Атаманчук В.Г. Государственное управление: рациональность и эффективность его в период структурных перемен // Ракурс. Управление: теория, практика, поиск. Минск, 1993 ж.
23. Байгельдинов Е. Теоретические основы устойчивого развития. Евразийское сообщество. 2000г. №2, 114-121-б
24. Есентугелов А. Итоги реформ и состояние экономики: успех и ошибки, просчеты и их причины. АльПари, 1999, №4-5, 27-30-б
25. Жиленко Г. Экономика РК в годы реформирования. Экономика и статистика. 2000, №1, 117-124-б
26. Козбаненко В. Формы и методы государственного управления. Проблемы теории и практики управления. 2000, №2, 46-49-б
27. Кубаев К. Экономическая модель эффективного государства. Транзитная экономика, 2001, №4, 49-58-б
Семинар сабаыны жоспары:
Таырып бойынша баылау сратарына жауап беру:
1. Мемлекетпен оам арасындаы байланысты алай тсінесіз?
2. оамды рдістерді басару субъектісіні орны жне оны атаратын ызметін анытаыз?
3. Мемлекетті негізгі сипаттамасын оны масаттарын арттыру формалары андай?
4. Мемлекеттік оамды функциясыны формалары мен тиімділігін арттыру жолдары
5. оамды басаруды трлері мен зара арым-атынасын алай тсінесіз?
СЖ жне СЖО тапсырмалары:
1. Таырыпты сратарын ауызша талылауа дайындалу
2. "Ресей жне азастан мемлекетеріні тжірибесі" деген таырыпа хабарлама жасау керек (Мамыров Н.К. Саханова Л.Н. "Мемлекет жне бизнес. Алматы: Экономика, 1999,1,3,5 тараулар)
3. Мемлекетті пайда болуы туралы 1-2 теорияа тсау кесуге дайындалу керек.
"Мемлекетті пайда болуы туралы теологиялы теория
"----"------патриархалды теория"
"----"------келісім шарт теориясы"
"----"----- -кштеу теориясы"
"----"------психологиялы теория"
"----"------органикалы теория"
"----"-----иррикационды теория"
"----"-----материалистік теория"
Тсау кесерге дайындалу кезінде келесі дебиеттерді пайдалану керек. (Кашанина Т.В. Происхождение ч-во иправо М 1999; Косарев А.И. Происхождения и сщность государства.- М., 1999; Салыгин. Е.Н. Теоретические тенденция современной государственности. //Общественная наука и современность. 1996 №6).
4. СЖО іскерлік ойын арылы ткізіледі "оамды тадау" ойыны теориялы білімді толытыруа жне мемлекетті ызметін жете тсінуге жадай жасайды (азіргі жауапты (кім не Акимат) сонымен бірге Мемлекеттік басаруды леуметтік механизмін тсіну.
"оамды тадау" іскерлік ойыны (КИМЭП проф. ср. Баттерфилд жасаан).
Аудиторияда талылау шін мемлекеттік экономиканы 10 проблемасы берілген. Тменде соны баяндалуы:
| 1 проблема | алдытарды деу. аланы аудандарында алдытарды деуге арналан рал жабдытарды болмау проблемасы. Оларды деу шін салынатын уата 6 млн. доллар керек. |
| 2 проблема | Полиция. ылмысты топты суіне байланысты 70 осымша офицер керек. Оан жмсалатын жылды шыын 1 млн. доллар |
| 3 проблема | Экологиялы тазалы. Орманды ластауа тез шара олдану керек. Тазалауды жасарту шін максимум 4 млн. доллар керек |
| 4 проблема | Клік. аладаы озалу жйесі автобустар ескірген, оны ауыстыру керек. ала халы автобустарды кешігуіне риза еместігін білдіруде. Жндеу шін минималды ажет болатын ны – 2 млн. доллар |
| 5 проблема | Білім беру. Ертерек зейнеткерлікке шыуа байланысты білім беру басармасына аладан 50 жастаы оытушылар ставкасын срады. Оан 1 млн. доллар керек. |
| 6 проблема | Ауыл шаруашылыы. Ааш сірушілер лоббистері егер салы сатвкасын тментедпесе бал ндіруді толы тотатамыз деп орытады, ол жадайда 1 млн. доллар зиян шегеді |
| 7 проблема | Денсаулы.. Сирек вирусты лап етуі алаа жаын орналасан ауылшаруашылы ауданына ауіп тндірді. Ауруды жтыран 10000 адамды зерттеу шін аша керек. Оан кететін шыын – 2 млн. доллар |
| 8 проблема | Олимпиадалы ойын. Халыаралы олимпиадалы комитет (МОК) алаа ысы ойын ткізуге сыныс жасады, туризмні дамуына байланысты тсетін табыс 10 млн. доллар. аланы жндеуге кететін шыын 5 млн. доллар |
| 9 проблема | скер. Сарапшыларды есептеуіне араанда скерді азіргі арумен бір рет айта аруландыруа 10 млн. доллар салу керек. Бл ажетті жадай НАТО-а мшелікке кіру шін ажет. |
| 10 проблема | Тарифтер. Белсенді іскерік, шетел импортынан айы асірет шегу. Жергілікті емес тауарларды тарифі федералды бюджетке шамамен 12 млн. доллар жинатауа жадай жасайды. Ол шін 6 млн. доллар керек. |
Бірінші кезеде бл ойынды іске асыру шін рбір студент бір проблеманы тадайды, ол зін сол аланы кімі болып есептейді, сйтіп зіні шешімін шыарады.
Екінші кезеде здеріні ызыушылыына байланысты студенттер бірігеді, ондаы негізгі проблема мынадай:
1. алада ылмысты жоары болуына байланысты;
2. алада алдыты айта деу проблемасы бойынша;
3. алада экологиялы тазалы проблемасы бойынша;
4. алада сирек вирусты болуына байланысты.
шінші кезеде студенттер сол аланы кімі болып, оан шамамен 10 млн. доллар бледі. Олар зіні бюджетін жасайды, алда тран мемлекеттік экономиканы проблемасын дрыс шешуіне байланысты шешім абылдайды.
дістемелік сыныс. Семинара дайындыты сынылатын дебиетті талдаудан бастау керек. Мемлекетті ызметі мен сипатына талдау жасаыздар. Сондай-а мемлекеттік басаруды трлерін ашыыздар. Мемлекет пен оам арасындаы арым-атынаса ерекше назар аудару керек.
Таырып бойынша тест тапсырмаларыны сратарына жауап беру:
1.Басару шешімдеріні абылдау тртібін анытаыз
A) тіршілік етушілерді тадау, альтернативтік жоба, масата сай жобалар, жобаны сарапталуы жне жоспарлануы мен наты орындаушыларды аныталуы, осы жобаны жзеге асырылу дістерін арастыру
B) жобаны сарапталуы, жоспарлануы мен жзеге асырылуы, альтернативтік жоба, оны масата сай келуі, наты орындаушыларды тадалып алынуы
C) жобаны жоспарлануы мен жобалануы, тіршілік етушілерді тадау, альтернативтік жоба, оны сарапталуы, наты орындаушыларды тадалып алынуы, осы жобаны жзеге асырылу дістерін арастыру
D) жобаны сарапталуы, жоспарлануы мен жзеге асырылуы, альтернативтік жоба, оны масата сай келуі, наты орындаушыларды тадалып алынуы
E) барлы жауаптар дрыс
2.Жалпы тадалып алынан ерекше белгілеріне арай мемлекетті басаруа жатпайды
A) ебекті ндірілу дрежесі, лемдік дегейге жне оны трлеріне сйкес келуі
B) адамдарды жасы мір сруі жне р трлі дрежедегі кіріс алу дегейі
C) мемлекеттік экономикалы секторда жмыс істейтін адамдарды жалпы саны
D) жалпы арым – атынасты оралуы, сенімділігі, тртіпке жне оны ндірілуі сетін нтижеге сай болуы
E) барлы жауаптар дрыс емес
3.кімшілік басару-бл
A) орындау билігіні синонимы
B) саяси билікті трі
C) за билігіні трі
D) орындау билігіні трі
E) барлы жауаптар дрыс
4.Мемлекеттік басаруды андай аидасы басару жйелеріні барлыыны заа жне оамды кшті негізгі ммкіндіктеріне баынуларын талап етеді
A) задылы аидасы
B) ыты реттеушілік аидасы
C) демократия аидасы
D) объективтілік аидасы
E) барлы жауаптар дрыс емес
5.Мемлекеттік басаруды андай аидасы негізгі мынадай аспектілерді масат, функция, рылым, процесс жне мемлекеттік басаруды зіні аидаларын зады анытау керек дегенді білдіреді
A) демократизм аидасы
B) задылы аидасы
C) ыты реттеушілік аидасы
D) билікті блінуі аидасы
E) барлы жауаптар дрыс
6.Мемлекеттік басаруды рылымды-масатты аидалары, задылыты, атынасты жне мемлекеттік басаруды масаттар бтаыны рационалды рылуыны зара байланысын крсетеді, ал зіне андай аиданы оспайды
A) негізгі параметр бойынша мемлекеттік басару масатыны келіспеушілігі жне оларды бір-біріне арам-айшылыы
B) ыты нормаларды шыару арылы функцияны- дифференциациялау жне фиксирлеу- мемлекеттік жне жергілікті басару жйесінде бекіту
C) Мемлекеттік басару жне мемлекеттік органдарды функцияларымен басару жйелерінде масаттарды блу
D) жеке жне локальды масаттарды жалпыа баынуы- мемлекеттік басару масаты бтаы немесе иерархия масаттары
E) барлы жауаптар дрыс емес
7.Мемлекеттік басаруды рылымды-функционалды аидаларыны санына, задылыты крсететін жне мемлекеттік басарудыатнасы жне функционалды рылымыны алыптасуыны зара байланысына кірмейді
A) ыты нормаларды шыару арылы функцияны- дифференциациялау жне бекіту - мемлекеттік жне жергілікті басару жйесінде бекіту
B) осарландыру, баса басару раушыларынан шыатын басару функциясыны наты ндылыы, зіні жеке йымында айталау жне атарласуа жол бермеуі шін
C) мемлекеттік билікті жйесіні бірлігі, мемлекеттік-басару процесіні ттастыын, келісімділігін жне рекеттілігін амтамасыз етеді
D) басару рекетіні наыз ажеттіліктер мен басару компоненттеріні сраныстарына сай болуы жне е бастысы басарылатын объектілерге
E) барлы жауаптар дрыс емес
8.Мемлекеттік басаруды задылытарымен, атынасымен жне йымдастыру рылымыны зара арым-атынасымен байланысты мемлекеттік басаруды рылымды-йымдастырушылы аидаларына кірмейтін трі
A) басару ісіні натылыы жне оны нтижесіне жеке жауаптылы
B) мемлекеттік басаруда жйесінде наыз тікелей немес клдененен мемлекеттік биліктегі жне жергілікті басарудаы органдарды йымдастырушылы арым-атынастарыны ашылуыны ртрлілігі
C) мемлекеттік билікті жйесіні бірлігі, мемлекеттік-басару процесіні ттастыын, келісімділігін жне рекеттілігін амтамасыз етеді
D) ріптестілік пен бірігушілікті осындысы, мемлекеттік билік пен жергілікті басаруды жеке органдарыны йымдастыру рылымыны серімен іскерліктеріні тиянатылыынан шыан
E) барлы жауаптар дрыс емес
9.Мемлекеттік басаруды рационалды жне серлі іскерлікті жргізу органдарыны задылытарымен, атынасымен жне йымдастыру рылымыны зара арым-атынасымен байланысты мемлекеттік билікпен жергілікті басаруды рылымды-процессуалды аидаларына кірмейтін трі
A) мемлекеттік билік пен жергілікті басару органдарыны басару элементтеріні(дісі, алпы жне дрежесі) оларды ызметі жне йымдастыруларына сай болуы
B) мемлекеттік басару жйесіні рылымында линейлі-функционалды, клемін ашатын, баынатын жне басаруды зара арым-атынасыны болуы
C) оны нтижесіне крсеткішіне басару іскерлігіні натылыы мен жеке жауапкершілікті кшейтілуі
D) басаруды райиональды жне эффективті іскерлігіні стимулдануы
E) барлы жауаптар дрыс емес
10.Басаруды жалпы аидаларына жатады
A) теділік жне жмысты блу аидасы
B) оамды ртрлі озалыстарды, ызмет орындарын жне институттарды анализдеген кезде кездесетін аидалар
C) жйелілік, объективтілік жне зін реттеушілік аидалары
D) мемлекеттік басаруды йымдастыру рылымыны спецификасын, задылыын жне характерін крсететін аида
E) барлы жауаптар дрыс емес
4-ТАЫРЫП. МЕМЛЕКЕТТІК БИЛІК ПЕН МЕМЛЕКЕТТІК БАСАРУ: АРЫМ-АТЫНАСЫ МЕН ЗАРА ІС-ИМЫЛ МЕХАНИЗМІ
Дрісті мн мтіні
Масаты:
Мемлекетті билік тсінігі оны мні мен ерекшелігін крсету, мемлекеттік билік пен мемлекеттік басаруды зара арым атынасымен байланысын сипаттау т.с.с.
Дріс сабаыны жоспары:
1. Мемлекттік билік: мемлекеттік басару тсінігі жне зара
байланысы.
2. азастан Республикасыны мемлекеттік билік жйесіні бірттастыы.
3. Мемлекеттік басару – мемлекеттік билікті жзеге асыру тсілі ретінде.
Негізгі тсініктер:Мемлекеттік билік, мемлекетті рылымды мселесі, билік субъектісі, саяси билік, кімшілік билік жне т.б.
Таырыпты мазмны
1.Мемлекеттік билік тсінігін ашып крсету шін мемлекеттік билікке ажеттілікті, оны сипатын, белгілерін ашып крсету ажет.
1. Мемлекеттік билік, кез келген билік сияты. Бл біреуді тртібіне сер ету, біреуге жарлы беру немесе басару, біреуді зіні ыпалына кндіру.
2. Мемлекеттік билік леуметтік билікті бір трі, яни оамды билік, бл адамдар арасындаы атынастан туындайды жне крінеді. Мемлекеттік билік, леуметтік басаруды бір трі ретінде арастырылады.
3. Мемлекеттік билік бл жария билік, яни билік жеке билік емес, жалпы халыты сипаттаы билік. Бл толы оама жне оны барлы мшелері мен оларды бірлестіктеріне атысты. ылыми жне оулы дебиеттерде мемлекеттік жне жария билікті бірдей арайды, назар аударады. Жария билік – мемлекеттік билік болып саналады.
Сонымен бірге мемлекеттік билік – жария теориялы билік: мысалы алашы адам баласыны оамындаы билік жалпыхалыты сипата ие болды. Барлы оама жне оны барлы мшелеріне билік жасады.
Мемлекеттік билік – бл жария билік, оама басшылы жасау кезінде басару абілеттілігін жне ммкіндігін ескере отырып, оларды іске асыру шін мемлекеттік билік жадай жасайды.
4. Мемлекттік билік – бл жариялы билік. ылыми дебиеттерде мемлекеттік билік пен саяси билікті бліктері арастырылады, алашы кезде билік мемлекеттік болды, кпке дейін жаласты. Бны себебі мемлекеттік билік тарихи жаынан бірінші саяси йым болып рылды, кп уаыта дейін жалыз мір срді. оамны біртіндеп дамуына байланысты баса саяси йымдар (мысалы, саяси партиялар) рыла бастады, сонымен бірге олар саяси билікті иеленді. Сондытан, мемлекеттік жне саяси билік бір болып есептелмейді. Алайда, мемлекеттік жне саяси билікті арасындаы мселелерді араатынасын есептемегенде мемлекеттік билік саяси билік болып алады. Осымен байланысты оны оамдаы саяси басаруды іске асырудаы абілеттілігі мен ммкіншілігін арастыру керек.
5. Мемлекеттік билік – бл легитимдік билік. Мемлекеттік билік легитимдігі дегеніміз, мемлекетті жариялыын барлы халыты мойындауы. Мемлекеттік билік оамны билігі болып саналады, коам, халы оны осылай абылдауы керек, оны билігіне баынады жне орындайды.
Егер оам мемлекеттік билікті болуын мойындамаса, абыл алмаса, одан рі мір сруге ыы жо, баса билікпен ауыстыру керек. Сондытан мемлекеттік билікке халыты несиелік сенімі болуы шарт.
Халытан несие сенімін алудан баса, мемлекеттік билікті бірнеше трі болуы ммкін. Саясаткер М.Беберді айтанынан баса, мемлекеттік билікті жиі айтылып жрген: дстрлі, харизматикалы жне рационалды ш трі арастырылады.
Дстрлі легитимдеу оама, кей жадайда дінге, жеке тлаа, тайпалара, сословиелерге сер ететін салт-дстрге байланысты.
Харизматикалы легитимдеу, осыны арасында мемлекеттік айраткер лтты символына айналады, халыты жан-жаты олдауына ие болады. Радикалды легитимдеу аыл-парасата сйенеді. Мемлекеттік билікті халы олдайды. Легитимдеуді негізі ран емес, билік етуші мемлекетті рдісі, оны практикалы жмысы, оам игілігіне баытталандыы.
6. Мемлекеттік билік – бл айматы билік. Елді ауматы шекарасында мемлекет ретінде ызмет етеді. Сонымен бірге орталы кімет елді барлы айматы шекарасында ызмет етеді, Аймаа сйкес соны ауматы шекарасында (мысалы айматы федералды аума шекарасында), жергілікті кімшілік аума (ала, аудан т.с.с) рылан.
7. Мемлекеттік билік – бл егемендік билік, билік егемендікті иеленген. Егеменді мемлекеттік билік елді басарады жне халыаралы сахнаа баынышты емес. Мемлекеттік билік леуметтік билікті кез келгенінен жоары трады, тек белгілі бір жадайда (мысалы олданыстаы задарды бзан жадайда) бл билікке тыйым салынуы ммкін. Сонымен атар мемлекеттік билікті стінен араушылы крінуі ммкін, тек сол ана сол аумата тратын, мір сретін халытара, барлы аума бойынша зіні билігін таратады. Мемлекетті билік туелсіз, ыы дербес, халыаралы сипаттаы мселелерді зі шешеді.
8. Мемлекеттік билік – ртрлі кмек арылы шешетін билік, сонымен бірге арнайы ралдар мен дістерге байланысты болады. Бл: бедел, дстр, идеология, діни насихат, ынталандыру т.с. болуы ммкін. Сонымен бірге мемлекеттік билікті зіні ммкіндігі мен белгілі ралы жне дісі бар, осындай дістерді бірде бірі леуметтік билікте жо. Мемлекеттік билікті іске асыратын оны ралына жататын мемлекеттік органдар зіні бірлігінде мемлекеттік аппарат рады жне мемлекет бекіткен позитивтік ы нормасы тртіп ережесі бар.
Мемлекеттік билік іске асыратын маманданан діс тріне: мемлекетті еріксіз мжбрлеуін, басып-жаншуды жне т.б. жатызуа болады. Мемлекеттік билеуді белгілерін арастырып, оны тсінігін талдау арылы тмендегідей ысаша орытынды жасауа болады.
Мемлекеттік билік - бл абілеттілік немесе мемлекетті рбір кмекті, арнайы ралдар мен дістерді олдану арылы оамдаы саяси басшылыты іске асыруы. Алайда анытамада барлы белгіленген белгілер толы баяндалады деуге болмайды. Бізді ойымызша Мемлекеттік билікті анытамасын арапайым трде арауа болады.
Мемлекетті рылымды мселесі - бл ішкі элементтер рылымыны мселесі.
Мемлекетті, кіметті басару рылымын жалпы арау арылы, кіметті жалпы басару рылымын арастырамыз. Бл жадайда біз кіметті ркезеде озалыста жмыс істейтініне назар аударамыз. ылыми дебиетте кіметті еркіндік жне кш сияты леуметтік элементін бліп арайды. Еркіндік билікті айындайтын элемент. Билік жргізу – зіні ойын жзеге асыру, оны біреуге мжбрлеп істету, біреуді оан баындыру. Мемлекеттік билік – бл да біреуді ойы. Бл кез келген халыты ойы, кейбір кез келген леуметтік топты ойы.
Билік рылымыны екінші элементі – кш. Кш ойды уаттандырады, оны жзеге асыруа жадай жасайды. Кшсіз ой іске асыруа абілетсіз болады. Басаны тртібіне сер етуге жадай жасай алмайды. Билікті кші оны абыройында, идеологиялы ыпал жасауында, сондай-а ол еріксіз кндіреді, мжбрлейді. Мемлекеттік стемдікті кші – ашы крінеді, мемлекеттік органдар – армия, полиция т.с.с. арылы еріксіз кдіруде. Егер мемлекеттік стемдік ету кезінде абыройы аз болса, мемлекеттік ойды іске асыруды, мемлекеттік органдар ережелермен еріксіз кндіру арылы жзеге асырады.
Мемлекеттік, соны негізіндегі билік субъектісі, билік объектісі, стемдік атынасы, стемдікті іске асыру ралдары мен дістері.
Билік субъектісі – бл мемлекеттік билікті олдаушы, мемлекеттік билік кімге тиісті, сол. детте мемлекеттік стемдікті сапалы субъектісіне леуметтік жне лтты топтар мен барлы халы бірлігі, яни мемлекет кімні мддесін білдіреді жне орайды солар жатады. Сонымен бірге кейде мемлекет тгелдей не оларды органдары мемлекеттік субъектіні сапасы ретінде арастырылады.
3. Мемлекетті басару, мемлекеттік билікті жзеге асыру саяси, кімшілік, экономикалы, йымдастырушылы апаратты, идеологиялы, не соында скери тсілдер арылы іске асырылады. Мемлекеттік билікті басару рылымы бірнеше кездерде олданылады. Мысалы. Германия кіметіні ызметінде – «Задарды орындау» жне «Билікті йымдастыру», билікті орындаушы кімет блінеді. ылыми дебиеттерде «кімшілік билік», «кімшілік ыты» билікті кптеген тсініктері кездеседі. «кімшілік билік» заа жанама ретінде кімшілік ыа байланысты. кімшілік билік заа баынады. «кімшілік-мемлекеттік билікті» барлы жйесі кілді органдармен байланысты. Билікті зашыарушы, орындаушы жне сот ш тармаы бар. Мемлекетті басару дісіне сер ететін баса да механизмдерді пайдалануа болады. «Саяси билік» тсінігіні е негізгісі жалпы аланда – мемлекеттік билік. Саяси – мемлекеттік билік белгілі ш тарма арылы ызмет етеді. Баса тар маынадаы азіргі тсінігі – басарушы билік органдары сонымен бірге мемлекеттік емес (оамды) йымдарды, партияларды білдіреді. Саяси билікті тсіндіру кезінде жеке наты институт йым арылы наты іс крсетіледі, соысы мемлекеттік билікті беделі арылы адамдарды тжірибесі мен ызметіне сер ететінін білдіреді.