умеков З.Ш., Жанбекова З.Х., Кернебаев А.С. 8 страница

13.Атаманчук Г.В. Теория государственного управления. –М.: Омега-Л, 2004 г. -584-б.

14.Зеркин Д.П., Игнатов В.Г. Основы теории государственного управления. Курс лекции: Учебное пособие. –Ростов-на-Дону. Март, 2000. -448-б.

15.Пикулькин А.В. Система государственного управления: Учебник. –М.: ЮНИТИ-ДАНА, 2004. -543-б.

16.Уваров В.Н. Государственная служба и управление: Учебник. –Петропавловск: Сев.Каз.юрид.Академия, 2004. -416-б.

17.Эффективность государственного управления: Элементарный курс. –М.:Юрист, 2003. -320-б.

19.Реформирование системы государственного управления: Зарубежный опыт и Казахстан/КИСИ при Президенте РК. –Алматы, 2005. 276 б.

осымша дебиеттер:

 

20.Атаманчук Г.В. Как найти формулу разделения областей? //Российские вести. 1992 г. 11 ноября

21. Атаманчук В.Г.. Современная концепция государственного управления Россией //Государственное управление: проблемы теории, истории, практики преподавания. Ростов-на-Дону, 1993ж.

22. Атаманчук В.Г. Государственное управление: рациональность и эффективность его в период структурных перемен // Ракурс. Управление: теория, практика, поиск. Минск, 1993ж.

23. Байгельдинов Е. Теоретические основы устойчивого развития. Евразийское сообщество. 2000г. №2, 114-121-б

24. Есентугелов А. Итоги реформ и состояние экономики: успех и ошибки, просчеты и их причины. АльПари, 1999, №4-5, с. 27-30

25. Жиленко Г. Экономика РК в годы реформирования. Экономика и статистика. 2000, №1, 117-124-б

26. Козбаненко В. Формы и методы государственного управления. Проблемы теории и практики управления. 2000, №2, 46-49 б.

27. Кубаев К. Экономическая модель эффективного государства. Транзитная экономика, 2001, №4, 49-58-б

28. .Слтанов Туелсіздік жне лтты сана Аиат журналы № 8, 2011. 4 б.

29. А.Нркенов. азастан іргелі мемлекеттік жне крделі конституциялы былыс. Аиат журналы №8 2011 8-бет

30. Н.Назарбаев «азастан-2030» стратегиясы: алыптасан мемлекетті жаа саяси баыты //«Егемен азастан» газеті №828-83 16.XII.2012 ж. 1-2 б.

Семинар сабаыны жоспары:

 

Таырып бойынша баылау сратарына жауап беру:

1. Мемлекеттік билікті ерекшеліктері мен тсінігіне талдау жасау арылы ерекшеліктерін атаыз?

2. Мемлекеттік билікті тиімділігін арттыру жолдарын арастырыыз?

3. азастан экономикасыны даму кезедеріне талдау жасау арылы экономиканы тратандырып, ныайтудаы оны рлін анытаыз?

4. азастан экономикасыны «азастан 2030» алыптасан мемлекетті жаа саяси баытыны ерекшелігін атаыз?

5. Экономикалы жне саяси билік жне сот арасындаы арым-атынас пен оны айырмашылыын алай тсінесіз?

6. Экономикалы жне саяси билікті іске асыру кезіндегі мемлекетті рліне талдау жасаыз.

СЖ жне СЖО тапсырмалары:

1. Сратара ауызша жауап беруге дайындалу

2. Таырыптара эссе жазу:

- мемлекеттік суверенитет теориясы;

- халыты суверенитет ;

- лтты суверенитет идеясы.

3. Тсау кесерге дайындалу таырыбы: «Мемлекеттік жне мемлекеттік билік: cинонимы не жо?»

дістемелік сыныс: Дайындыты дебиеттерді оу арылы бастау керек. Тиісті назар аудару арылы “мемлекеттік биліктін бірлігі” категориясын анытау керек.

Таырып бойынша тест тапсырмаларыны сратарына жауап беру:

1.Билікті клдене блінуі

A) зады, атарушылы жне сотты

B)мемлекеттік билік жне жергілікті басару

C)орталы, айматы, жергілікті

D) мемлекеттік билік пен мемлекеттік басару

E) барлы жауаптар дрыс

2.Сатылас билік калай блінеді

A) за шыарушы,атарушы,сот билігі

B)мемлекеттік билік,жергілікті билік

C)орталы,айматы,жергілікті

D) мемлекеттік билік,мелекеттік басару

E) барлы жауаптар дрыс емес

3.Билікті оамды элитаа жататын мемлекет алай аталады

A) аристократиялы

B)демократиялы

C)монархиялы

D) охлократиялы

E) барлы жауаптар дрыс

4.Жоары билік мрагер монарх арылы берілетін мемлекетті аталуы

A) аристократты

B)демократиялы

C)монархиялы

D) охлократиялы

E) барлы жауаптар дрыс емес

5.Жоары билік халыа, осы елді барлы азаматына тиісті мемлекетті аталуы

A) аристократты

B)демократиялы

C)монархиялы

D) охлократиялы

E) барлы жауаптар дрыс

6.Мемлекеттік билік пен басару жйесіндегі субъектілерді дегейі бойынша кіметтік шешімдер блінеді

A) орталы жне жергілікті органдарды шешімі

B)саяси жне административтік, басарушылы жне баынушылы, стратегиялы жне тактикалы шешімдер

C)жалпыжйелік, жалпысаяси, макроэкономикалы, микролеуметтік

D) шаруашылы экономикалы, леуметтік, мемлекеттік басару мселесі бойынша, мдени мселелер бойынша шешімдер

E) барлы жауаптар дрыс емес

7.мір сру ортасына арай басару шешімдері блінеді, яни

A) орталы жне жергілікті органдар шешімі

B)кімшілік жне саяси шешім, басарушылы жне орындаушылы, стратегиялы жне тактикалы

C)жалпысистемалы, жалпысаяси, макроэкономикалы, микролеуметтік шешімдер

D) шаруашылы – экономикалы, леуметтік, мемлекеттік рылыс жне басару проблемасына байланысты рылыс мдениетіне атысты шешімдер

E) барлы жауаптар дрыс емес

8.Жоары масата жне арапайым тжірибелік масата бліну, классификациялы басару шешімдеріне тн

A) жалпы саясатты ндылытар дрежесінде

B)орталытандыру дрежесінде

C)уаытты параметрлер бойынша

D) маыздылыы бойынша

E) барлы жауаптар дрыс

9.Жалпыхалыты, лтты, класты, топты, жымды, жеке классификацияа тн масаттаы басару шешімдеріні блінуі

A) жалпы саясатты ндылытар дрежесінде

B)орталытандыру дрежесінде

C)маыздылыы бойынша

D) уаытты параметрлер бойынша

E) барлы жауаптар дрыс емес

5-ТАЫРЫП. МЕМЛЕКЕТТІК БАСАРУДЫ ЙЫМДАСТЫРУ – ФУНКЦИОНАЛДЫ РЫЛЫМЫ

Дрісті мн мтіні

Масаты: Мемлекеттік басаруды масаттар «денін», оларды суін ескере отырып, оны стіне мемлекеттік басаруды жалпы жне оны жеке бліктеріне де атысты арастыру жалпы аланда оай шаруа емес. Сондытан, бл таырыпты масаты – масаттар «денін» жне мемлекеттік басаруды станымдарын, мемлекеттік басару аидасын жйелендіру негіздерін, сондай-а мемлекеттік басару жне оамдаы зін – зі басару механизмдеріні дамуы туралы тсінікті алыптастыру болма.

Дріс сабаыны жоспары:

1. Масаттар «дені» жне мемлекеттік басаруды станымдары

2. Мемлекеттік басару аидасын жйелендіру негіздері

3. Мемлекеттік басару жне оамдаы зін-зі басару механизмдеріні дамуы

 

Негізгі тсініктер: болжау, болжамдау, бадарламалау, жоспарлау, жобалау, станым (принцип), шынайылы станым, ыты реттілік станымы, задылы станымы, билікті блісу станымы, жариялылы станымы, рылымды-масатты станымдары, міндеттерді саралау, функционалды-рылымды станым, жергілікті бірлестіктер Кеесі, Жергілікті бірлестіктер Жамияты, Жетекші

Таырыпты мазмны

1.рбір процесс (рекет) андай да бір масаттарды сынудан басталады, олар ажеттіліктер мен ызыушылытардан шыады жне оларды анааттандыруа баытталады. Мемлекеттік басаруа масаттарды сыну, бір жаынан барлы оама атысты, екіншіден, мемлекеттік басшылыты тірек етсе - те иын процесс болады жне ол:

1. оамды негіздермен жне мемлекеттік басару масаттарын реттеумен

2. Масаттылыты субъективті жаымен, ол озаан мемлекеттік басаруды алыптасан масаттарына атысты оны анытылыымен байланысты.

Масаттарды негіздеуде шынайы иындытар кездеседі,оларды ешашан айналып кете алмайсы. йткені болаша рашанда белгісіз, аны болмайды. Оны тек ткен кезе апараттары арылы анытай аламыз. Болып кеткен жайлар тарих бетінде алады, олар бізге белгілі, ал не боларын біз тек болжай аламыз, біра кейбір тжырымдар мен задылытар сараптамасы болашаа енуді белгілі болжамдарын райды. Сонымен атар, мемлекетке атысты оам мірін былай ойанда болашаа кз жгіртпей жеке мірді де рай алмайсыз. Француз философы О.Кантты белгілі формуласы бойынша: болжау шін білу, басару шін болжау керек. Болашаа кз жгіртпей, рине, басару туралы сз озауа да болмайды.

ХХ асырды 20-шы жылдары Н.Д.Кондратьев болжау мселесін, оны зінде бір-бірімен байланысты тмендегідей болжау мселелерін озаан:

а) бей-берекет жадай крінісі;

б) адамдар жзеге асырып жатан рекеттер мен шараларды белгілі сері;

в) бізді жадайа серімізді ммкіншіліктері;

г) белгіленген рекеттер мен шараларды орындалысыны мірге серіні нтижесін болжау.

Сол кезді зінде-а бл жадайларды бір-бірімен байланысы жнінде тсінік алыптасан, оларды бес «П» деп белгілеген: болжау, болжамдау, бадарламалау, жоспарлау, жобалау. Бл жайлара салынатын тыйымдар бріне белгілі болатын, оларды зияткерлік бейнелеуіні иындыын брі мойындайды, сіресе тжірибеде жзеге асуын, біра брі де бл жайларды мемлекеттік басару процесстеріне, баса да басару трлеріне енгізуді ажеттілігін наты тсінеді. Басаруды зі алыптасан масаттар механизмін ажет етеді, оны ішінде жалпы болжамны е натысын логикалы сыну (футурология) наты болжауа (трлі жоба мен нсада), одан заманауй математикалы жне баса да діс-тсілдерді пайдаланып бадарламалау, одан рі жоспарлау – ажетті рекеттерді тадау, оны жзеге асыру. АШ зерттеушілері атап ткендей, «жоспарлау – алдын ала не істеу, ашан жне кім істейтіні жнінде абылданан шешім. Жоспарлау бізді азіргі жадайымыз бен бізді неге ол жеткізетінімізді арасындаы кпірді алыптастырады. Сондытан, жоспарлаудан бас тартуды білдіреді, яни, басаруды тікелей зінен, ендеше бірінші орына бейберекет механизмдер шыады, оларды соы неге келері белгісіз.

3. Мемлекеттік басару масаттары иеархиясыны леуметтік мні зор. Экономикалы детерменизмні, Маркстік тжырымдаманы серінен бізде за мерзімде мемлекеттік басаруда бірінші кезекте негізгі масаты болып экономикалы даму есептелетін. Бл егер, шынымен экономиканы ресурсты базасын раса жне оны мселелерін шешкен жадайда ана ммкін болады. Экономика з ндылыына айналса, «табиат – оам – адам» жйесін ртады, бл кптеген елдерде болан мысалдардан, оны ішінде дамыан елдерден де крінеді. Бгінде оам шін жне мемлекеттік басару шін де, адамдар шін де еркін де байсалды мір сру жадайларын жасарту, жеке тла, оам жне мемлекет арасындаы бірегей арым-атынасты алыптастыру е бастысы болып табылады. Осыдан рі мемлекеттік басару масаттарыны иерархиясы оам дамуыны ажеттіліктері мен ызыушылытары станымына негізделеді. Шыуы мен мазмныны шыу кзіне байланысты лдырау (е крделісінен арапайымына дейін жне сонымен атар дадылы) жне логикалы реттелген (алдыысы кейінгісінен басып озуы) мемлекеттік басару масаттарыны негізгі трлері тмендегі рылымды райды:

- кешенді, бірттас, теестірілген жне сапалы оам дамуын амтитын оамды-саяси;

- леуметтік, оамды-саяси масаттарды оамны леуметтік рылымына серін крсететін, оны элементтерімен арым-атынасын, адамдарды леуметтік міріні жайы мен дегейін крсететін;

- рухани, бір аспектіде рухани (мдени) ндылытарды абылдауды байланыстыратын, оларды оам басшылыа алып отырады, сонымен атар оамны рухани кшін оамды саяси жне леуметтік масаттарын жзеге асыруа енгізу;

- экономикалы, экономикалы атынастар жйесін бейнелейтін жне бекітетін, оамды-саяси жне баса масаттарды жзеге асыруды материалды негізін амтамасыз ететін;

- ндірістік, жоарыда айтылан масаттара сай жне оларды жзеге асыруа кмектесетін басарылатын объектілерді белсенділігіне кмектесетін;

- йымдастыру (йымды), мемлекеттік басаруды субъектісі мен объектісіндегі йымдастыру мселелерін шешуге баытталан – ажетті функционалды жне йымдастыру рылымын растыру;

4.Мемлекеттік басаруды масаттар (дігегін) «денін» растыру. Мемлекеттік басаруды масаттар «деніні» ортаы анытаушы дігегі стратегиялы масаттар болып табылады, олар оамны сапасымен, оны саталуымен жне трленуімен (згеруімен) байланысты. Бл масаттарды мінезіне арай Дж.К.Гэйбрейт саты жне жаымды деп атайды. Стратегиялы масаттар шыла айналады, олар алдыы масаттара жетуді ірі бліктерін амтиды, ал шылдары –тактикалыа, олар кнделікті жне наты рекеттерді анытап, алдыы жне кейінгі масаттара ол жеткізеді. Кейде стратегиялы масаттарды негізгі (басты) деп, ал оан ол жеткізуге кмектесетіндерді амтамасыз етуші дейді. ылыми дебиеттерде мемлекеттік басару масаттарыны баса негіздер бойынша саталуы байалады: клеміне арай – соы жне аралы, мерзіміне, уаытына арай – алыстаы, жаындаы жне наты. осалы (німдік) масаттар туралы айтар болса, олар стратегиялы (басты – негізгі) масаттарды жзеге асырумен тікелей байланысты емес, біра олара арама-айшы жаымсыз маына беруі ммкін. Оларды аламаса да, олармен есептесуге тура келеді.

Стратегиялы масаттарды жан-жаты ойланан анытамасы болу керек, содан кейін ол масаттарды баса трлерге тарматап блу керек. Маыздысы: масаттар бір-бірімен байланысты жне жадай жасауы керек. Масаттар арасында негізделген субординация болуы керек, олар бір-біріне жмыс жасап, бір масатты орындалысы екіншісіні кзі болуы тиіс. Мемлекеттік басаруда масаттар субординациясы масат сыну механизмін кшейтеді. рине, бірінші мселе мемлекеттік басару масаттарыны аыла онымдылыы оамны ажеттіліктері мен ызыушылытарына жетуі – басару объектілерінен шынайы туындайтын болса. Осы талаптарды сатаан жадайда шынымен мемлекеттік басару масаттары мемлекетті алыптасуы мен оам дамуыны лді озаушы кшіне айналар еді.

станым – бл спецификалы ым, онда тек ана задылы, атынас, байланыс емес,бізді олар жніндегі біліміміз де бар. станым дегеніміз ылыми таным нтижелерін натылап, одан шыатын салдар.

Мемлекеттік басару принциптеріні жзеге асуы оларды здеріне байланысты емес, оан деген адамдарды тгелдей арым-атынасымен аныталады. Принциптерді ана біліп оймай, оларды басару рдісінде олдану керек. дебиеттерде станымдарды кптеген трлері кездеседі. (Г.Эмерсон – он екі, А.Файоль – он трт, Д.Карнеги – жиырма тоыз т.б.), біра оларды барлыы, немесе кейбіреулері басаруда олданылады жне оан серін тигізеді дегенді білдірмейді.

Мемлекеттік басару станымдарын анытау жне негіздеу рдісі тмендегі талаптара жауап беруі керек.

а) р трлі емес мемлекеттік басаруды тек маызды, негізгі, шынайы, ажетті задылытарын, атынастар мен байланыстарды крсетуі керек;

б) мемлекеттік басаруда тек траты задылытарды, атынастар мен байланыстарды бейнелеу керек;

в) мемлекеттік басаруа жне бірттас леуметтік жайлара, яни, жеке емес жалпы маынасы бар, атысты задылытар, атынастар мен байланыстарды амтуы керек.

г) мемлекеттік басаруды спецификасын, оны зге басару трлерінен айырмашылыын крсетуі керек.

Мемлекеттік басаруды тмендегідей жалпы станымдарын бліп алуа болады: шынайылы, демократиялы, ыты реттілік, задылы, білікті блісу, жариялылы.

Шынайылы станыммемлекеттік басаруда тбегейлі болып табылады жне барлы басару рдісінде шынайы задылы талаптарына баынуды (табии жне оамды – тарихи задылытар) жне оам кшіні шынайы ммкіндіктерін талап етеді. Ол мемлекеттік басару жйесіні:

а) оамны бейнесіне, даму дегейі мен задылытарына, алдымен басарылатын объектілер компоненттеріне;

б) осы тарихи кезе блігінде ойылып жне шешіліп жатан оамды масаттара;

в) басаруа блінетін аржы мен ресурстара;

г) басаруды жзеге асыруды ішкі задылытары мен дамуыны аныталан жйелі оамды крінісіне туелділігін крсетеді:.

Шынайылы станым задылытарды ке шеберін, йымдастыруды (йымдарды) атынастары мен байланыстарын, мемлекеттік басаруды ызметі мен дамуын, оны масаттарыны жзеге асуын, оамны объективті (шынайы) жадайлары мен субъективті факторларын крсетеді. Бл станымды бзу кбінесе табии жне оамды задылытарды субъективті, валюнтаристік ауытушылыыны салдарынан, ол оам міріне кп зиян тигізеді, оны кшін ажетсіз немесе жаымсыз жатара брады, дамуды тежейді, адамдарды мемлекеттік – басарушы серлерді абылдауына кеп соады.

Заманауи мемлекетте басаруды жзеге асыруды негізгі маынасы з жаынан мемлекеттік басаруды демократиялы станымынан блінеді. Бл станымды бекіту халытарды кп жылдар бойы кресіп туелсіздікке ол жеткізгендігіні нтижесі жне рбір адам мен азаматтарды ыы мен бостандытарын амтамасыз ету мен билікті бірегей кзі болып табылады. Демократизм станымы мемлекеттік басарудаы халыты билігін крсетеді. Бл крделі, рі кпырлы станым, ол оам мен мемлекет арасындаы тере жне здіксіз байланысты, сонымен атар оамны барлы компоненттері мен мемлекеттік басару жйесіні оан ажетті компоненттерін талап етеді. Оны оамда мемлекеттік йымдарды референдум немесе сайлау науандарын ткізуіне кеп тіреуге болмайды, ол адамдарды (з азаматтарымыз) оны ішінде мемлекеттік басаруды барлы элементтеріні (саясат, масаттар, міндеттер, рылым, рдіс, басару нтижесі т.б.) ажеттіліктерін, ызыушылытары мен мір рекеттеріні масаттарын амтиды.

ыты реттілік станымынегізгі масат, міндет, рылым, рдіс, мемлекеттік басару станымдарыны аспектілерін зады анытауынан туындайды. Сонымен атар, осы мселелерді зады трде шешу немесе баса да нормативтік ыты актілерді шешу ана емес, лбетте, ыты, зады трде діл, адамгершілікке сай, бірлесіп ызмет ету ытарын амтамасыз ету жне адамдарды бостандытары мен міндеттерін амту идеяларын станады.Бізді ойымызша, Ресей зерттеушісі Г.Атаманчукті осы мселе бойынша айтан сздері бізді мірімізді шындыына сйкес, діл: оны тарихында «ыты реттілік станымы мемлекеттік басаруда сирек крінетін; онда ыты нормалар орнына демократиялы ыты процедураларда кбіне басарушы еркіне баынып, мселелерді шеше алатындай крінетін.Нтижесінде біз мемлекеттік басаруда ыты мол ммкіндіктерді пайдалану мен оны тсіну жолдарында кп жылжыан жопыз».

Жоарыда айтылан станыма жаын, ол (оан осымша ретінде) мемлекеттік басаруды задылы станымы болып табылады: засыз ыты мемлекет болмайды. Задылы станымы біратар дістемелік жне тжірибелік ережелерді амтиды: біріншіден, мемлекеттік басаруды жмыс жасауы мен дамуы зады трде мыты негізделгендігін крсетеді; екіншіден, задылы станымы мемлекеттік билік йымдары мен жергілікті зін-зі басаруды мазмнында, йымдастыру рылымында, рекеттеріні элементтерінде заманауи ккейтесті жне ыты дрыс реттелген згерістерді шартты трде крсетеді; шіншіден, ол нормативтік рекеттерден ата тртіпті талап етеді, сіресе ыты актілерді абылдау мен жзеге асыруда; тртіншіден, мемлекеттік ызметкерлерді рекетіндегі саналы тртіпті алыптасуы мен саталуыны негізі болып табылады.

Мемлекеттік билік пен мемлекеттік басаруды демократиялы, ыты йымдастыру сол жадайда, шынайы ммкін болады егер жалпы задаы еркіндікті алыптастыру мен бекіту рдісі (ажеттілікке сйкес жне ызыушылы пен масаттара сйкес), задарды орындалысы, задарды тікелей басару, баылау жне оларды абылдаудаы шиеленістерді шешу екі жаты тепе-тедікті сатай отырып блінсе, шектелсе жне реттеліп отырса. Бан мемлекеттік басарудаы билікті блісу станымыызмет етеді. Кейде бл станым тек технологиялы маынада тсініліп, мемлекеттік басару клеміндегі рекеттерді арапайым блісуге келіп тіреледі. Соан арамастан, ол тере леуметтік маынаа ие, билікті халыа тиесілі екеніне кепілдік беріп, амтамасыз етіп отырады. Билікті блісу жйесіні екі жз жылды тарихын баалай келе, американды авторлар былай дейді: «Орталы кіметті наты тиімсіздігіні себебі, бл жйе болып табыланына арамастан, ол конституцияны шыарушылар сынан масаттарды орындалысыны лкен сттілікке жеткенін крсетеді....».