аырыпты мазмны. 2 страница
шіншіден, Р Парламенті лі ажетті нормативтік тіркеуді алмаан жне мемлекет тжірбиесінде айта пайда болан сратара байланысты за шыара алады. Республиканы егемендiгi оны бкiл аумаын амтиды. Мемлекет з аумаыны ттастыын, ол сылмауын жне блiнбеуiн амтамасыз етедi.Р Конституциялы кеесіні 2003 жылы 23 суірдегі N 4 аулысын араыз
Конституция азастан Республикасы Парламентін жоары кілдік орган ретінде жариялайды. Сйкесінше, Р Парламенті зіні ызметтерін атаранда еркіндікті, кіл-кйді, жалпы оамны объективті ызыушылытарын ескеру ажет, азастан халын ел ішінде де, ел сыртында да таныстыруа міндетті жне ылы, сіресе, билікті баса тарматарында. Атарушы, сот, прокурорлы органдардан Парламентті айырмашылыы ,біріншіден, мемлекеттік аппарата емес, азаматты оама тиесілі. Ксіби мемлекеттік аппарат жне оам зара бір-біріне зара енеді, жне Парламент осы екеуіні енуіні формасы болып ызмет етеді.
азастан Республикасы Парламентіні рылымы
Парламент траты негiзде жмыс iстейтiн екi Палатадан: Сенаттан жне Мжiлiстен трады. (Конституцияны 50-бабы бойынша).
Сенат конституциялы зада белгіленген тртіппен р облыстан, республикалы маызы бар аладан жне азастан Республикасыны астанасынан екі адамнан кілдік ететін депутаттардан ралады. Сенатта оамны лтты-мдени жне зге де елеулі мдделеріні білдірілуін амтамасыз ету ажеттілігі ескеріліп, Сенатты он бес депутатын Республика Президенті таайындайды.2007.21.05. № 254-III Р Заымен 3-тарма жаа редакцияда (бр. ред. ара) Мжіліс конституциялы зада белгіленген тртіппен сайланатын жз жеті депутаттан трады. Парламент депутаты бiр мезгiлде екi Палатаа бiрдей мше бола алмайды. Сенат депутаттарыны кiлеттiк мерзiмi - алты жыл, Мжiлiс депутаттарыны кiлеттiк мерзiмi - бес жыл. Р Конституциялы Кеесіні 15.03.99 ж. № 1/2; 29.11.99 ж. № 24/2 аулыларымен берілген тсініктемелерді араыз Мжілісті тосан сегіз депутатын сайлау жалпыа бірдей, те жне тте сайлау ыы негізінде жасырын дауыс беру арылы жзеге асырылады.
Мжілісті тоыз депутатын азастан халы Ассамблеясы сайлайды. Мжіліс депутаттарыны кезекті сайлауы Парламентті жмыс істеп тран сайланымы кілеттігіні мерзімі аяталардан кемінде екі ай брын ткізіледі. Сенат депутаттары жанама сайлау ыы негiзiнде жасырын дауыс беру жолымен сайланады. Сайланан Сенат депутаттарыны жартысы рбiр ш жыл сайын айта сайланып отырады. Бл орайда оларды кезектi сайлауы бларды кiлеттiк мерзiмi аяталана дейiнгi екi айдан кешiктiрiлмей ткізiледi. 2007.21.05. № 254-III Р Заымен 3-тарма жаа редакцияда (бр. ред. ара) Парламент немесе Парламент Мжілісі депутаттарыны кезектен тыс сайлауы тиісінше Парламент немесе Парламент Мжілісіні кілеттігі мерзімінен брын тотатылан кннен бастап екі ай ішінде ткізіледі.2007.21.05. № 254-III Р Заымен 4-тарма жаа редакцияда (бр. ред. ара) азастан Республикасыны азаматтыында тратын жне оны аумаында соы он жылда траты трып жатан адам Парламент депутаты бола алады. Жасы отыза толан, жоары білімі жне кемінде бес жыл жмыс стажы бар, тиісті облысты, республикалы маызы бар аланы не Республика астанасыны аумаында кемінде ш жыл траты трып жатан адам Сенат депутаты бола алады. Жасы жиырма беске толан адам Мжіліс депутаты бола алады (49, 50-баптар бойынша).2007.21.05. № 254-III Р Заымен 5-тарма жаа редакцияда (бр. ред. ара)
азастан Республикасы Парламентіні екіпалаталы рылымы айматарды, облыстарды халін йлесімдіруге алыптастырылан, соны ішінде е алдымен сенатта крсетілгендер жне Республиканы жадайын білдіруші, сіресе, Мжіліс болып табылады.
Депутатты топ – депутаттарды з кілеттігін жзеге асыруа арналан бірлестігі. Депутатты топты рамында Парламентті кем дегенде он бес депутаты болуа тиіс. (Р Парламенті Сенаты регламентіні 117-бабы). Депутатты топтарды тіркеу Палата Бюросында жзеге асырылады, тіркеу келу тртібімен жргізіледі жне ол тек ана апаратты сипатта болады. Депутаттар депутатты бірлестіктен шыан жадайда (жне, егер оны рамында тіркелу шін ажетті мшелерді саны аз болса) мндай депутатты бірлестік Палата Бюросыны аулысымен з ызметін тотатады. Депутатты бірлестікке мшелігін згерткен депутат бл туралы оны брыны жне жаа бірлестігі тіркелген Палатаны Бюросына он кн ішінде хабарлайды.
Палаталарды бірлескен отырысында Парламент: азастан Республикасы Президентіні сынысы бойынша Конституцияа згерістер мен толытырулар енгізеді; кімет пен Республикалы бюджетті атарылуын баылау жніндегі есеп комитеті республикалы бюджетті атарылуы туралы есептерін бекітеді. кіметті республикалы бюджетті атарылуы туралы есебін Парламентті бекітпеуі Парламентті кіметке сенімсіздік білдіргенін крсетеді; Президентке оны бастамасы бойынша р Палата депутаттары жалпы саныны штен екісіні даусымен бір жылдан аспайтын мерзімге за шыару кілеттігін беруге хаылы; соыс жне бітім мселелерін шешеді; Республика Президентіні сынысы бойынша бейбітшілік пен ауіпсіздікті сатау жніндегі халыаралы міндеттемелерді орындау шін Республиканы арулы Кштерін пайдалану туралы шешім абылдайды; Конституциялы Кеесті Республикадаы конституциялы задылыты жай-кйі туралы жыл сайыны жолдауын тыдайды; палаталарды бірлескен комиссияларын рады, оларды трааларын сайлайды жне ызметтен босатады, комиссияларды ызметі туралы есептерді тыдайды; Парламентке Конституция жктеген зге де кілеттіктерді жзеге асырады. (Р Конституциясыны 53-бабы бойынша).
Палаталара жктелген ызметтер солар шін рылан комиссия мен комитетті атынасынсыз сапасыз. ызметкер саны, рылымы, ызмет бабы, комиссия жне комитет мртебесі палатада з еріктілігімен орнытырылады. Шешуші ыы бар комиссия жне комитет рамында тек депутаттар ана болады. Комитеттер ызметіні бадары р трлі, олар келесі крсетілген орта мселелерді шешеді: зады жобалы жмыстара атысу; з палатасына арай алдын-ала сараптама бойынша материал даярлау; орта палаталы іс-шара ткізу (парламенттік жиындар жне т.б.); дара палаталар шешіміні іс жзінде жзеге асырылуы; палатамен немесе Р Президентімен сынылан ызметке міткерлерді жне мемлекеттік органдар жйесін адаалау.
азіргі тадаы дербес орган - Есеп Комитеті, Палаталарды бірлесіп йымдастыру ызметі болып табылады. Ол Р бюджетін адаалап отырады. Екі Палата рылымына да орта болып табылатын азастан Республикасыны Депуттатты тобы – парламенттік дстрлерді дамытуды ала ойан, баса да мемлекет рылымымен тыыз байланыс орнатуды кздейтін оамды ішкіпарламенттік йым болып табылады. Мндай йым лемдегі кптеген елдерде ызмет крсетуде, олар КСРО кезінде де з ызметін жргізген болатын.
4.Берілген срата азастан Республикасыны атарушы жне сот билігін арастырамыз. кімет – мемлекеттік билікті жоары атарушы органы. кiмет азастан Республикасыны атарушы билiгiн жзеге асырады, атарушы органдарды жйесiн басарады жне оларды ызметiне басшылы жасайды. 2007.21.05. № 254-III Р Заымен 2-тарма жаа редакцияда (бр. ред. аркімет алалы орган болып табылады жне зіні бкіл ызметінде Республика Президентіні алдында жауапты, ал Конституцияда кзделген жадайларда Парламент Мжілісіні жне Парламентті алдында жауапты. кiметтi зыретi, йымдастырылуы мен ызмет тртiбi конституциялы замен белгiленедi. кімет трлі елдерде трліше аталуы ммкін: мысалы, министрлер кеесі, министрлер кабинеті, мемлекеттік кеес, т.б. Президенттік республикаларда кіметті президент, парламенттік республикаларда жне монархияларда — премьер-министр басарады. кімет бір партиялы немесе одатасан кімет болуы ммкін. Парламенттік елдерде кіметті мемлекет басшысыны тапсыруымен бір партиялы парламентте немесе екі партиялы парламентті тменгі палатасында кпшілік орын алан партияны кшбасшысы (одатасан кіметте — партиялар кшбасшыларыны бірі); президенттік республикаларда президент жасатайды, оны стіне ол таайындайтын кімет мшелеріні райсысын парламент (детте жоары палата) бекітуге тиіс. кімет мшелері (министрлер), портфельсіз министрлер, мемлекеттік министрлер, мемлекеттік хатшылар мемлекеттік басаруды наты орталы органдарын басарады, парламенттік елдерде олар міндетті трде парламент мшелері болуа тиіс, президенттік, сондай-а жартылай президенттік республикаларда министрлік портфель мен депутатты мандатты оса алып жрмеу аидаты олданылады.
азастан Республикасында бл орган алашы кездерде басаша айтылатын: Министрлер Кеесі, Министрлер Кабинеті – кімет. азастан Ресубликасыны кіметі — мемлекеттік билiктi ерекше тармаы ретiнде министрлiктерден, агенттiктерден, комитеттерден тратын орталы атарушы органдар, облысты, ауданды жне алалы кiмшiлiктерден тратын жергiлiктi атарушы органдар жйесiн басарады жне оларды ызметiне басшылы жасайды. Оны ыты мртебесiнi негiздерi азастан Республикасыны Конституциясында бекiтiлген (64-бап). кiметтi зыретi, йымдастырылуы мен ызметiнi тртiбi Р Конституциясына сйкес 1995 ж. 18 желтосанда абылданан “азастан Республикасыны кiметi туралы” (1999 ж. 6 мамырда згерiстер мен толытырулар енгiзiлген) Р-ны конституциялы Заымен белгiленген. кiмет Р Конституциясыны, аталан конституциялы заны, Р-ны задары мен зге де нормативтiк актiлерiнi негiзiнде жне оларды орындау шiн iс-имыл жасайды. азастан Республикасыны Президентi кiметтi Конституцияда кзделген тртiппен рады. Республика Премьер-Министрi таайындаланнан кейiнгi он кн мерзiм iшiнде Премьер-Министр кiметтi рылымы мен рамы туралы Республика Президентiне сыныс енгiзедi. кiмет мшелерi азастан халы мен Президентiне ант бередi.Р 07.10.98 ж. № 284-1 Заымен 66-бап згертілді
Р Конституциялы Кеесіні 17.03.99 ж. № 4/2; 12.04.01 ж. № 1/2 аулыларымен берілген тсініктемелерді араыз кiметтi Республика Президентi Р-ны Конституциясында кзделген тртiппен рады. Премьер-Министр кiмет басшысы болып табылады. Премьер-Министрдi Парламенттi келiсiмiмен Президент ызметке таайындайды жне ызметтен босатады. Р-ны Премьер-Министрi зi таайындаланнан кейiн он кн мерзiмде кiметтi рылымы мен рамы туралы Р Президентiне сыныс енгiзедi. Президент Премьер-Министрдi сынысы бойынша кiмет рылымын анытайды, оны мшелерiн ызметке таайындайды жне оларды ызметтен босатады, орталы атарушы органдарды рады, таратады, айта рады. Р кiметiнi рылымын министрлiктер мен зге де орталы атарушы органдар райды.
азастан кiметi — алалы орган. Оны рамына кiмет мшелерi – республиканы Премьер-Министрi, оны орынбасарлары, министрлер, зге де лауазымды адамдар кiредi. Премьер-Министр мен кiмет мшелерi ызметке кiрiсер алдында азастан халына жне елбасына Р кiметi туралы конституциялы зада белгiленген тртiппен ант бередi. Премьер-Министрге ерекше мртебе берiлген. Ол Президентке кiмет рамына кiрмейтiн министрлiктердi, орталы атарушы органдарды ру, айта ру жне тарату туралы, министр ызметiне кандидатуралар жнiнде, министрдi ызметтен босату туралы сыныстар енгiзедi, кiметтi ызметiн йымдастырып, оан басшылы жасайды жне оны жмысы шiн дербес жауап бередi.
кiметке мынадай негiзгi конституциялы кiлеттiктер берiлген: ол мемлекетті леуметтік-экономикалы саясатты негiзгi баыттарын, оны жзеге асыру жнiндегi стратегиялы жне тактикалы шараларды талдап жасау; мемлекеттік бадарламаларды зiрлеу; леуметтік-экономикалы жне ылыми-техникалы дамуды индикативтiк жоспарларын зiрлеп, iске асыру; Республика Президентi белгiлеген тртiппен республикалы бюджеттi жне оан енгiзiлетiн згерiстердi зiрлеуге атысу, парламентке республикалы бюджет жне оны атарылуы туралы есеп беру, бюджеттi атарылуын амтамасыз ету; Р-ны аржы жйесiн ныайту жнiндегi шараларды зiрлеп, жзеге асыру; мемлекеттік валюталы, аржы жне материалды орларыны ралуы мен пайдалануы кезiнде задылыты саталуына мемлекеттік баылау жасау; рылымды жне инвестициялы саясатты жзеге асыру; баа ралуыны мемлекеттік саясатын зiрлеп, йымдастыру; мемлекет реттейтiн баа олданылатын нiмдердi, тауарлар мен ызмет крсетулердi номенклатурасын белгiлеу; мемлекеттік меншiктi басаруды йымдастыру, оны пайдалану шараларын зiрлеп, жзеге асыру, мемлекеттік меншiк ыыны оралуын амтамасыз ету; ебекке аы тлеу, азаматтарды леуметтік оралуы, мемлекеттік леуметтік амсыздандыру жне леуметтік сатандыру жйесi мен шарттарын айындау; мемлекеттік айматы саясатты негiзгi баыттарын зiрлеп, iске асыру; айматарды леуметтік-экономикалы дамытуды аймааралы мселелерiн шешудi амтамасыз етедi; ылым мен техниканы дамыту, жаа технологияларды енгiзу, мдениеттi, бiлiм берудi, денсаулы сатауды, туризм мен спортты дамыту жнiндегi мемлекеттік саясатты айындап, iске асыру; табиат орлары мен оршаан табии ортаны отайлы пайдалану жне орау шараларын зiрлеп, жзеге асыру; ыты реформаларды жзеге асырылуын амтамасыз ету; азаматтарды ытары мен бостандытарын орау жне задылы пен ыты тртiптi сатау, Р-ны ауiпсiздiгi мен ораныс абiлетiн, ауматы ттастыын сатау жне орау, Р-ны мемлекеттік шекарасын кзету шараларын зiрлеп, iске асыру; келiссздер жргiзу жне кiметаралы келiсiмдерге ол ою туралы шешiмдер абылдау; Р-ны шет мемлекеттермен, халыаралы жне айматы йымдармен арым-атынасты дамытуын амтамасыз ету; сырты экономикалы саясатты iске асыру шараларын зiрлеу; сырты сауданы дамыту шараларын олдану; халыаралы аржы йымдарымен ынтыматасты пен зара iс-имылды жзеге асыру; Республика Президентiне: кiметтi рылымы мен рамы туралы; министрліктерді, кімет рамына кірмейтін орталы атарушы органдарды ру, айта ру жне тарату туралы; сырты істер, ораныс, ішкі істер, ділет министрлерін оспаанда, министр ызметiне таайындау шiн кандидатуралар жнiнде; кiмет аппаратыны басшысын, сырты істер, ораныс, ішкі істер, ділет министрлерін оспаанда, министрдi, оны iшiнде кiмет жргiзiп отыран саясатпен келiспейтiн немесе оны жргiзбей отыран министрдi ызметтен босату туралы сыныстар енгiзедi; Конституциямен, задармен жне президент актiлерiмен жктелген зге де ызметтердi орындау.
кiмет Р Конституциясы, задары, Р Президентiнi нормативтiк жарлытары негiзiнде жне соларды орындалуы шiн з зыретi шегiнде бкiл мемлекеттік аумаында мiндеттi кшi бар кiмет аулылары мен Премьер-Министрдi кiмдерiн шыарады, оларды iске асырылуын амтамасыз етедi. Бл аулылар мен кiмдер Конституцияа, задара, Республика Президентiнi актiлерiне айшы келмеуге тиiс. Жаадан рылан кiмет з ызметiнi бадарламасын жасап, бл туралы Парламентке баяндама сынады. Егер Парламент кiметтi бадарламасын абылдамаса, кiмет екi ай iшiнде бадарламаны айтадан сынады. Егер Парламент депутаттарыны жалпы саныны 2/3-сiнi дауыс беруiмен бадарлама таы да абылданбаса, онда бл кiметке сенiмсiздiк вотумын бiлдiредi. кiмет зады сыныстар енгiзуге хаылы. Ол за жобаларыны жоспарын рып, соан сйкес парламент мжiлiсiне за жобаларын сынады. За жобаларын дайындауа оларды сапасы шiн жауапты болатын министрлiктер, мемлекеттік комитеттер, агенттiктер, бiрiншi басшылар атысады. азастан Ресупбликасыны кіметі Президенттi кiлеттiк мерзiмi шегiнде ызмет етедi жне жаадан сайланып, ызметке кiрiскен Р Президентiне кiмет мшелерi жазбаша ол ойан тiнiш беру арылы з кiлеттiгiн доарады.
Р-ны Конституциясында (70-бап) жне Р-ны кiметi туралы констиуциялы зада республика кiметiнi, оны мшелерiнi тиiстi кiлеттi мерзiмiнен брын орындарынан тсу себептерi мен тртiптерi аралан. Егер кiмет, оны кез келген мшесi здерiне жктелген мiндеттердi одан рi орындау ммкiн емес деп санайтын болса, онда олар республика Президентiне з орнынан тсуi туралы млiмдеуге хаылы.
Конституцияда (53-бап, 7-тарма, 61-бап, 7-тарма) кзделген жадайларда Парламент кiметке сенiмсiздiк бiлдiретiн болса, кiмет зiнi орнынан тсуi туралы Р Президентiне млiмдейдi. Орнынан тсудi абылдау немесе абылдамау туралы мселенi Р Президентi он кн мерзiмде арайды. Орнынан тсудi абылдау кiметтi не оны тиiстi мшесiнi кiлеттiгi тотатылды дегендi бiлдiредi. Премьер-Министрдi орнынан тсуiн Президенттi абылдауы немесе оны ызметiнен босатуы бкiл кiметтi кiлеттiгi тотатыланын бiлдiредi. Сондай-а, президент з бастамасымен де кiметтi кiлеттiгiн тотату туралы шешiм абылдауа жне оны кез келген мшесiн ызметтен босатуа хаылы. кiмет жргiзiп отыран саясатпен келiспейтiн жне оны жргiзбей отыран кiмет мшелерi атарып отыран ызметiнен босатылуа тиiс. Министрлiктi жне зге де орталы атарушы органдарды басшылары болып табылатын кiмет мшелерi: тиiстi мемлекеттік органдара басшылыты жзеге асырады; з зыретi шегiнде дербес шешiмдер абылдайды; Р Премьер-Министрiнi алдында здерiне жктелген баынышты мемлекеттік органдарды жмысы шiн, сондай-а, тиiстi мемлекеттік органдарды арауына жататын мемлекеттік басару аясындаы iстi жайы шiн дербес жауап бередi; Р задарыны, Р Президентi мен кiметi актiлерiнi орындалуын амтамасыз етедi. Министр Р Конституциясында кзделген ретте (37-бап, 6-тарма) з ызметiнi мселелерi жнiнде парламент палаталарына есеп бередi. кiмет рамына кiретiн орталы (республикалы) атарушы органдарды ызметiнi сипатына арай салалы зыреттi органдара, салааралы зыреттi органдара, баылау жне адаалау органдарына, мемлекеттi арнайы немесе ерекше атарымдарын iске асыратын мамандандырылан мемлекеттік органдара блуге болады.
Орталы атарушы билiк органдарын йымдастыруды жне оларды з ызметiн атаруыны тртiбi “азастан Республикасыны кiметi туралы” конституциялы Замен (18.12.1995), Р кiметiнi 1997 ж. 13 наурыздаы 321-аулысымен бекiтiлген Р-ны министрліктері (Мемлекеттік комитетi) туралы лгi ережемен жне рбiр министрлік, агенттiк, комитет туралы ережелермен реттеледi. азастан Республикасында йымды-ыты нысандарда алыптасып, ызмет атарып жатан орталы атарушы органдар: Р-ны министрлiктерi; Р-ны агенттiктерi; Р министрлiктерiнi рылымды блiмшелерi болып табылатын комитеттер, департаменттер жне басармалар.
Р-ны Министрлiгi мемлекеттік басаруды тиiстi саласына басшылы жасайтын, сондай-а, задарда крсетiлген шекте салааралы йлестiрудi жзеге асыратын орталытандырылан атарушы орган болып табылады. Министрлiктi Премьер-Министрдi сынысымен Президент рады, айта рады жне таратады. Министрлiктi басшысы болып табылатын министрдi де Премьер-Министрдi сынуымен Президент ызметке таайындайды жне ызметтен босатады. Министр министрлiктi жмысына басшылы жасайды жне министрлiкке жктелген мiндеттердi орындалуы жне оны з ызметiн жзеге асыруы шiн жауап бередi. Ол лауазымы бойынша азастан Республикасы кiметiнi рамына кiредi. Министрлiктi рылымы мен штат санын кiмет бекiтедi. Министрлiкте министрдi орынбасарлары (вице-министрлерi), сондай-а, министрлiктi баса да басшы ызметкерлерi рамында министр басшылы ететiн ала – кеесшi орган рылады. Аланы санды рамын кiмет, ал жеке адамдар рамын министр бекiтедi. Министр з зыретiнi мселелерi бойынша задарда белгiленген тртiппен Р-ны барлы аумаында мiндеттi кшi бар бйрытар трiнде актiлер шыарады. Министрлiктi ызметi тек мемлекеттік бюджеттен аржыландырылады. За бойынша барлы министрлiктер зара те болып табылады жне бiр-бiрiне кiмшілік баынышты емес, бiра олар здерiнi жмыстарын йлестiре алады, бiрлесiп ызмет атару немесе ртрлi рылымды блiмшелердi бiрлескен iс-имылдарын ажет ететiн (мыс., республикалы масатты бадарламаларды iске асыру, ылмыспен кресу, т.б. жнiндегi мселелердi шешу туралы) шарттар мен келiсiмдер жасаса алады.
Р-ны агенттiгi де орталытандырылан атарушы орган болып табылады. Агенттiктi Премьер-Министрдi сынысымен Президент рады, айта йымдастырады жне таратады. Ол тиiстi мемлекеттік басару саласына басшылыты, сондай-а задарда белгiленген шекте салааралы йлестiру мен зге де арнайы жне рсат беру мiндеттерiн жзеге асырады. Агенттiктердi жне кiмет рамына кiрмейтiн баса да орталы атарушы органдарды басшыларын ызметке кiмет таайындайды жне ызметтен босатады. Агенттiктi рылымын оны басшысы – траа бекiтедi. детте, оны рылымы департаменттер мен басармалардан трады. Агенттiк траасыны жанынан кеесшi орган – ала рылады. Оны рамын агенттiктi траасы бекiтедi. Агенттiк траасыны бйрытары агенттiктi ыты актiлерi болып табылады. Министрлiктер, агенттiктер мен зге де орталытандырылан атарушы органдар туралы ережелердi, сондай-а, олара рылымды жаынан баынышты мемлекеттік мекемелердi штат саныны лимиттерiн кiмет бекiтедi.