аырыпты мазмны. 6 страница
Масаты:таырыпты негізгі теориялы мн мтінін арастыра отырып, азастан Республикасыны мемлекеттік рылымыны жйесін зерттеу сратарына жауап беру жне олар туралы тере тсінік алыптастыру. Ол шін семинар сабаында таырып бойынша мына сратарды мнін ашу керек:
1. Р Президентіні Конституциялы мртебесі
2. Парламентті рамы мен рылымы
3. Парламентті кілеттігі мен жмыс істеу нысандары
4. Мемлекеттік басару жйесіндегі атарушы билік
СЖ жне СЖО тапсырмалары:
1. Таырыпты сратарына ауызша жауап беру керек.
2. «азастан Республикасыны ірлік саясаты» таырыбына реферат жазу.
дістемелік сыныс: Дайындыты сынылан дебиеттерді оудан бастау керек. Бл таырыпты арастыру кезінде Мемлекеттік билікті рбір басару йымдары механизміні мнін тсінген дрыс.
Таырып бойынша тест тапсырмаларыны сратарына жауап беру:
1. Жергілікті атарушы органдарды басаратын кімшілік-ауматы бірлік кімдері ай органны кілі болып табылады:
А) Р Президенті
В) Р кіметі
С) жергілікті зін-зі басару органдары
Д) Р Президенті мен Р кіметі
Е) барлы жауаптар дрыс емес
2. азастан Республикасында жергілікті атарушы орган:
А) мслихат
В) кімшілік
С) мжіліс
Д) кеес
Е) cенат
3. азастан Республикасында жергілікті кілетті орган:
А) кімиат
В) мжіліс
С) маслихат
Д) кеес
Е) сенат
4. Маслихаттарды негізгі ызметтеріне …
А) наты аумаында жоспарларды, экономикалы жне леуметтік даму бадарламаларын бекіту, жергілікті бюджетті жне оны атарылу есептерін, сонымен атар бюджет бадарламаларын бекіту
В) облысты коммуналды меншікті басару жне оны орау шараларын жзеге асыру
С) облыс аумаында ксіпкерлік ызметті жне инвестициялы ахуалды дамытуа баытталан жадайлар жасау
Д) Р ндірістік кштерді орналастыру схемасына сйкес облысты ауданды схемасын жоспарлау, облысты орталыты бас жоспарын жасау
Е) барлы жауаптар дрыс емес
5. кімиатты ызметтеріне тікелей байланысты:
А) наты аумаында оршаан ортаны орау жне табиатты пайдалану бойынша бадарламаларды бекіту
В) наты кімшілік-ауматы бірлікте жоспарларды, облысты экономикалы жне леуметтік даму бадарламаларын жасау, облысты бюджетті жне оны атарылуын амтамасыз ету, сонымен атар бюджет бойынша есеп жасау
С) жергілікті кімшілік- ауматы рылым мен жергілікті оамды шекараларды анытау туралы мселелерді шешу
Д) атарушы органдар басармасыны есептерін арау жне наты органдара жауапкершілік туралы сыныстарды енгізу
Е) барлы жауаптар дрыс
6.Облыс кімін кім таайындайды:
А) Премьер-Министр
В) Мжіліс депутаттары
С) Сенат депутаттары
Д) Президент
Е) Халы
7. Конституция азаматтарды еркі мен мдделерін білдіруді, оамды рылысты негіздерін белгілеуді айсысына жатады:
А) Зады
В) ыты
С) Рухани
Д) Саяси
Е) оамды
8. Жергілікті кілді орган
А) Мслихат
В) Парламент
С) Сенат
Д) Мжіліс
Е) кімият
9. Жергілікті атарушы органды кім басарады:
А) кім
В) Мэр
С) Премьер-Министр
Д) Президент
Е) Жергілікті сот
10. Мемлекеттік басару каидаларыны ерекше белгілері:
А) басару субъектісіні біліміне, абілетіне байланыстылыы
В) оларды диалектикалылыы, жйелілігі
С) оларды диалектикалылыы, жйелілігі, басару субъектісіні біліміне, абілетіне байланыстылыы,зара байланыстылыы
Д) оларды зара байланыстылыы
Е) объективті факторлара туелділігі
9-ТАЫРЫП. Басару жйесіндегі мемлекеттік ызмет
Дрісті мн мтіні
Масаты: Мемлекеттік ызмет институтыны экономикалы функциясыны жіктеуі бойынша те ірі экономикалы саясат райтынын зерттей отырып, онымемлекеттік ызметті ртрлі экономикалы ызметтері экономикалы саясатты зірлеуде арастыратын экономикалы міндеттерін негізге алу. Мемлекеттiк ызметшiлердi мртебесі мен жіктеуі туралы тсінік алыптастыра отырып, мемлекеттiк ызметшiлердi ытары мен мiндеттерiн арастыру.
Дріс жоспары:
1. Мемлекеттiк ызмет леуметтiк-ыты институт жне ызмет саласы ретінде.
2. Мемлекеттiк ызметшiлердi ыты мртебесі жне жіктеуі.
3. Мемлекеттiк ызметшiлердi ытары мен мiндеттерi.
Негізгі тсініктер:Мемлекеттік ызмет, мемлекеттік саяси ызметші, мемлекеттік кімшілік ызметші, «Мемлекеттік ызмет туралы» За.
Таырыпты мазмны
1.Мемлекеттік ызмет ымы мемлекеттік ызметшіні мемлекеттік органдарда мемлекеттік билікті міндеттерін жне функцияларын жзеге асыруа баытталан лауазымды кілеттіліктерді атару бойынша ресми ызметі деп тсіндіруге болады.
ылыми дебиеттерде мемлекеттік ызмет институттарыны экономикалы функциясыны жіктеуі жне р трлі топты нсалары бар. Мысалы, оларды андай да бір белгілері бойынша (лiпби бойынша, маыздылы дрежесi бойынша, экономикалы саясатты рылымы бойынша жне т.б.) атап шыуа болады. Осылайша, мемлекеттік ызмет институттарыны экономикалы функциясы жіктеуіні маыздылыы, жне алдыы атара кбіне нарыты жне мемлекеттiк реттеудi мселелерін шешу жолдарын іздестіру, ксіпкерлік еркіндікті дамытуды олдау жне экономиканы мемлекеттік реттеу маыздылыы бойынша мемлекетті экономикалы функцияларын жіктеу жиі сынылады. Бл байланысты ылыми трде жне лшемні жйесін анытау арылы, нарыты жне мемлекеттік тетікті шоырлану дрежесін, сонымен атар оны серпімділігін жне есептік шегін анытау ажет.
Алайда мндай станымны экономикалы трыдан атаратын ызметі жеткіліксіз жне тзімді болады, йткені оамны дамуында оршаан ортаны атаратын ызметі арастырылады, оларды басымдылыы экономикада елеулі орын алады.
Сондытан, мемлекеттік ызмет институтыны экономикалы функциясыны жіктеуі бойынша те ірі экономикалы саясат райтынын круге болады.Экономикалы саясатты зірлеуде мемлекеттік ызметті ртрлі экономикалы ызметтері арастырылатын экономикалы міндеттер негізге алынады.Сонымен экономикалы функцияны жіктеуін келесі суреттен круге болады (1-сурет).
1-сурет. Мемлекеттік ызмет институтыны экономикалы саясаты бойынша экономикалы функциясыны жіктеуі
з кезегiнде, мемлекеттік ызмет институтыны экономикалы ызметтеріні таайындалуы жне табиаты бойынша (рылымды, монополияа арсы, инвестициялы саясат жне т.б.) баылаушы, реттеуші, ынталандырушы бола алады.
Экономикалы функцияларды мндай блiмшелері экономикалы тетікті негізгі пайдалы кзі болып табылады.
Мемлекеттiк ызмет институтыны экономикалы функциялары леуметтік міндеттерді, сонымен атар леуметтік саясатты рамына енетін леуметтік орау, леуметтік-мдени сала, трындар саны жне т.б. міндеттерді орындайды. Е алдымен, мемлекет пен оны органдарыны атысуы мемлекеттік ызметте нарыты экономиканы реттеуде экономикаа леуметтік баыттылыты тудыратын леуметтік нарыты экономиканы райды.
леуметтiк нарыты экономиканы басты нктесі нарыты экономика болып табылады, оны е басты масаты мен міндеті – ндірісті суі мен табыстылыы.Сондытан да нарыты экономика бл масаттара жетумен бірге бірнеше леуметтік сратарды да шешеді.Оны е басты міндеті – кп млшерде тауар ндіру, яни бл жерде жмысбастылы, ебекаы тлеу жйесі, жне т.б. жайлы айтылады.Біра нарыты экономикада бсекелестікке негізделген, мнда леуметтік ділеттілік жайлы млде аралмайды.леуметтік ділеттілік, леуметтік орау е алдымен мемлекетті экономикаа араласуы арылы жзеге асырылады. Осылайша мемлекет леуметтік нарыты экономиканы з еркімен халыты мддесіне арай брмалайды.
Осы шарттара байланысты мемлекет халыты леуметтік оралуы жне оамны тыныштыы шін кбінесе экономикалы белсенділігін жояды. Мысалы, леуметтік нарыты экономикасы дамыан Жапония, Швеция елдеріндегі заип адамдара арналан осымша уендері бар бадаршамдарды, оамды кліктерге орнатылан арнайы ктергіштері бар рылыларды орытынды ретінде атап кетуге болады.
Мемлекеттік ызмет институтыны экономикалы жне леуметтік ызметтеріні белсенділігін іске асыру баытындаы азастанны шетел мемлекеттеріні тжірибесін олданудаы кейбір жайларын атап кетуге болады. Жапонияда экономиканы мемлекеттік реттеу жне леуметтік-ебек ызметтері лсіз дамыан. Мысалы, мемлекет тікелей леуметтік ріптестікті субъектісі болып табылмайды. Біра та жапон тжірибесіне тереірек талдау жасайтын болса, мемлекеттік реттеу барлы жерде жргізіледі. Осыан байланысты мемлекет барлыын орындауа міндетті бірыай стандарттарды бекітеді. Дл осындай ралдар ебекаы мселелері, жалдау жне т.б. мселелерді реттеуде олданылады.
Сонымен бiрге Жапонияда бес жылды жоспар ойдаыдай олданылуда. Оан тн ерекшеліктер – бл рдісті жзеге асырудаы йымшылды, лкен трбиелік мні. Жобаларды бес жылды жоспары жымдарда, ксiпорындарда, оу жне ылыми орындарында белсенді трде талыланады.Талылау барысында формализм болмайды, йткені жапондытарды барлы жоспарлары адамзатты дамуына, рухани байлыыны суіне, адамзат міріні жасаруын дамытуа баытталады.
Сондытан да ел трындары бл жоспарларды орындалуына ызыушылытарын танытады. Бл жоспарларды іске асуы з кезегінде мемлекеттік ызмет институтыны рамына енгізіледі.
2.Мемлекеттік саяси ызметші – таайындалуы (сайлануы), босатылуы жне ызметі саяси-айындаушы сипатта болатын жне саяси масаттар мен міндеттерді іске асыру шін жауап беретін мемлекеттік ызметші.Саяси лауазымдара мыналар кіреді:
1. азастан Республикасыны Президенті таайындайтын мемлекеттік саяси ызметшілер, оларды орынбасарлары;
2. азастан Республикасы Парламентіні Палаталары жне Парламент Палаталарыны Траалары таайындайтын жне сайлайтын мемлекеттік саяси ызметшілер, оларды орынбасарлары;
2.1. азастан Республикасы Жоары Сотыны аппаратын басаратын мемлекеттік саяси ызметші, оны орынбасарлары;
3. Конституцияа сйкес Президент пен кіметті кілдері болып табылатын мемлекеттік саяси ызметшілер;
4. орталы атарушы органдар мен ведомстволарды басаратын мемлекеттік саяси ызметшілер (басшылар), оларды орынбасарлары атаратын лауазымдар жатады.
Саяси лауазымдара азастан Республикасыны Президенті белгілейтін зге лауазымдар да жатызылуы ммкін.
Мемлекеттік саяси ызметшілер шін лауазым санаттары белгіленбейді. Мемлекеттік ызметте мемлекеттік саяси ызметшілерді ротациялау жзеге асырылуы ммкін. Мемлекеттік саяси ызметшілерді ротациялауды тртібі мен шарттарын укілетті органны сынуы бойынша азастан Республикасыны Президенті айындайды
Мемлекеттік кімшілік ызметші – мемлекеттік саяси ызметшілерді рамына кірмейтін, мемлекеттік органда траты ксіби негізде лауазымды кілеттікті жзеге асыратын мемлекеттік ызметші.Мемлекеттік кімшілік ызметшілер шін лауазымдар санаттары белгіленеді.
з кілеттігін доаран, теріс себептермен доарандарын оспаанда, жне біліктілік талаптарына сай келетін Парламент депутаттарыны, траты негізде жмыс істейтін маслихат депутаттарыны, мемлекеттік саяси ызметшілерді, судьяларды мемлекеттік кімшілік лауазыма конкурсты іріктеусіз орналасу ыы бар. Парламент депутаттарыны, траты негізде жмыс істейтін маслихат депутаттарыны, мемлекеттік саяси ызметшілерді, судьяларды мемлекеттік кімшілік лауазыма орналасу тртібін азастан Республикасыны Президенті айындайды.
Р «Мемлекеттік ызмет туралы» Заы бойынша мемлекеттік ызметке кіру кезінде жынысына, нсіліне, ай лта жататынына, тіліне, леуметтік тегіне, мліктік жадайына, трылыты жеріне, дініне, сеніміне, оамды бірлестіктерге атыстылыына жне кез келген зге де мн-жайлара арай андай да болсын тікелей немесе жанама шектеулер белгілеуге жол берілмейді.
Осы Зада белгiленген жадайларды оспаанда, конкурсты iрiктеуден тпеген азаматтарды мемлекеттiк кiмшiлiк ызметке абылдаан лауазымды адам осы Заны 28-бабында белгiленген тртiппен жауапа тартылады.
Мемлекеттiк кiмшiлiк ызметшiлер оларды ксiби даярлыы, ыты мдениетi, азаматтармен жмыс iстеу абiлетi дегейiн анытау масатында аттестаттаудан тедi. Мемлекеттiк органдарда кемiнде 20 жыл жмыс тілі бар мемлекеттiк кiмшiлiк ызметшiлер тестiлеуге жатпайды. Мемлекеттiк кiмшiлiк ызметшiлердi аттестаттауды жргiзудi тртiбi мен талаптарын укiлеттi органны сынуы бойынша Республика Президентi бекiтедi.
Мемлекеттiк кiмшiлiк ызметшiлердi мемлекеттiк ызметтi тотатуы шiн:
1) оларды з тiлегi бойынша жмыстан босату туралы арыз беруi;
1-1) тараптарды зара келiсуi бойынша ебек шартын жасасу жолымен оларды мемлекеттiк ызметте болу мерзiмiн бiр жыла зарту ыымен азастан Республикасыны задарында белгiленген зейнеткерлiк жаса толуы;
2) ебек шарты мерзiмiнi бiтуi не азастан Республикасыны задарында кзделген негiздер бойынша келiсiм-шартты бзылуы;
3) мемлекеттiк кiмшiлiк ызметшiлердi з табысы мен млкi туралы крiнеу жалан млiмет беруi;
4) осы Зада белгiленген мiндеттер мен шектеулердi сатамауы;
5) меншiк ыымен тиесiлi млiктi сенiм бiлдiрiлген басаруа бермеуi;
6) азастан Республикасыны азаматтыын жоалтуы;
7) сыбайлас жеморлы ы бзушылыын жасауы;
7-1) сотты айыптау кiмiнi зады кшiне енуi.
3.Р «Мемлекеттік ызмет туралы» Заына сйкес мемлекеттiк ызметшiнi:
1) Республиканы азаматтарына азастан Республикасыны Конституциясымен жне задарымен кепiлдiк берiлетiн ытар мен бостандытарды пайдалануа;
2) з кiлеттiгi шегiнде мселелердi арауа жне олар бойынша шешiмдер абылдауа атысуа, тиiстi органдар мен лауазымды адамдарды оларды орындауын талап етуге;
3) белгiленген тртiппен лауазымды мiндеттердi орындау шiн ажеттi апарат пен материалдар алуа;
4) лауазымды мiндеттердi атару шiн белгiленген тртiппен меншiк нысандарына арамастан, йымдарда болуа;
5) басшыдан мемлекеттiк ызметшiнi атаратын лауазымына сйкес ызметтiк кiлеттiк мiндеттерi мен клемiн дл белгiлеудi талап етуге;
6) жеке басыны адiр-асиетiнi рметтелуiне, басшылар, зге де лауазымды адамдар жне азаматтар тарапынан зiне дiл жне рметпен кзарас жасалуына;
7) зi атаратын лауазыма, жмыс сапасына, тжiрибесiне жне осы Зада белгiленген зге де негiздерге арай ынталандырылуына жне ебегiне аы тленуiне;
8) тиiстi бюджет аражаты есебiнен айта даярлануа (айта мамандануа) жне бiлiктiлiгiн арттыруа;
9) зiнi мемлекеттiк ызмет ткеруiне атысты материалдармен кедергiсiз танысуа, ажет болан жадайларда жеке тсiнiктеме беруге;
10) бiлiктiлiгi мен абiлетi, зiнi ызметтiк мiндеттерiн адал орындауы ескерiле отырып, ызметi бойынша жоарылауа;
11) ызметшiнi пiкiрiнше негiзсiз айып таылан жадайда ызметтiк тексеру жргiзiлуiн талап етуге;
12) ебегiнi оралуына, денсаулыыны саталуына, ауiпсiз жне жоары нiмдi жмыс iстеуi шiн ажеттi ебек жадайына;
13) леуметтiк жне ыты оралуа;
14) мемлекеттiк ызметтен з алауы бойынша босауа;
15) зейнетаымен жне леуметтiк амсыздандырылуа;
16) жоары тран мемлекеттiк органдар мен лауазымды адамдара мемлекеттiк ызметтi жетiлдiру жнiнде сыныстар енгiзуге ыы бар.
Мемлекеттiк ызметшiлердi негiзгi мiндеттерi:
1) Республиканы Конституциясы мен задарын сатауа;
2) азастан Республикасыны Президентi бекiткен тртiппен мемлекеттiк ызметшiнi антын беруге;
3) азаматтар мен зады тлалар ытарыны, бостандытары мен зады мдделерiнi саталуын жне оралуын амтамасыз етуге, задарда белгiленген тртiп пен мерзiмде азаматтарды тiнiштерiн арауа, олар бойынша ажеттi шаралар олдануа;
4) зiне берiлген ытар шегiнде жне ызмет мiндеттерiне сйкес кiлеттiгiн жзеге асыруа;
5) мемлекеттiк тртiп пен ебек тртiбiн сатауа;
6) зiне зада белгiленген шектеулердi абылдауа;
7) задарда белгiленген ызметтiк деп нормаларын сатауа;
8) басшыларды бйрытары мен кiмдерiн, жоары тран органдар мен лауазымды адамдарды з кiлеттiгi шегiнде шыаран шешiмдерi мен нсауларын орындауа;
9)мемлекеттiк пияларды жне замен оралатын зге де пияны сатауа, оны iшiнде мемлекеттiк ызметтi тотатаннан кейiн де, замен белгiленген белгiлi бiр уаыт iшiнде, ол жнiнде олхат бере отырып сатауа;
10) ызметтiк мiндеттерiн атару кезiнде алан, азаматтарды жеке мiрiн, ар-намысын жне адiр-асиетiн озайтын млiметтердi пия сатауа жне олардан, задарда кзделген жадайларды оспаанда, мндай апарат берудi талап етпеуге;
11) мемлекеттiк меншiктi саталуын амтамасыз етуге;
12) мемлекеттiк ызметшiнi жеке мдделерi оны кiлеттiгiне тйiсетiн немесе айшы келетiн жадайларда, оларды таайындауа ыы бар лауазымды адамды дереу хабардар етуге;
13) ызметтiк мiндеттерiн тиiмдi атару шiн зiнi ксiби дегейi мен бiлiктiлiгiн арттыруа мiндеттi.
Мемлекеттiк ызметшi белгiленген тртiпке жне задара сйкес, ызметке кiргеннен кейiн бiр ай iшiнде мемлекеттiк ызмет ткеру уаытына зiнi меншiгiндегi коммерциялы йымдарды жарылы капиталындаы лестi (акциялар пакеттерiн) жне осы адамдара зады тиесiлi ашаны, сондай-а млiктiк жала берiлген зге де млiктi оспаанда, оны пайдалану табыс алуа кеп соатын зге де млiктi сенiм бiлдiрiлген басаруа беруге мiндеттi. Млiктi сенiмгерлiк басару шарты нотариалды куландырылуа тиiс.
Мемлекеттiк ызметшiнi сенiм бiлдiрiлген басаруа берiлген млiктен, соны iшiнде сыйаы, дивидендтер, тыстар, млiктi жала беруден жне баса да зады кздерден тскен табыс нысанында табыс алуа ыы бар.
Задарда кзделген жадайларды оспаанда, мемлекеттiк ызметшiге зiнi жаын туыстары (ата-аналары, балалары, бала асырап алушылар, асырап алан балалар, ата-анасы бiр жне ата-анасы блек аа-iнiлерi мен апа-сiлiлерi, аталары, желерi, немерелерi) немесе ерi (зайыбы) атаратын ызметке тiкелей баынысты лауазым атаруына болмайды.
Мемлекеттiк ызметшiлердi жаын туыстары мен жекжаттарына (жбайларды аа-iнiлерiне, апа-сiлiлерiне, ата-аналары мен балаларына) атысты лауазымды кiлеттiктерiн жзеге асыруына азастан Республикасыны за актiлерiмен шектеулер кзделуi ммкiн.
Мемлекеттiк ызметке:
- белгiленген тртiппен рекетке абiлетсiз немесе рекетке абiлетi шектеулi деп танылан;
- сот белгiлi бiр мерзiм iшiнде мемлекеттiк лауазымдар атару ыынан айыран;
- бiлiктiлiк талаптарында тиiстi ызметтердi атару шiн денсаулы жадайына арнаулы талаптар белгiленген реттерде медициналы мекеменi орытындысына сйкес лауазымды кiлеттiктi орындауа кедергi келтiретiн науасы бар;
- зiнi мртебесiн жне соан негiзделген беделiн жеке басылы, топты жне зге де ызметтiк емес мдделерге пайдалануа алып келуi ытимал рекеттерге жол бермеу масатында зiне замен белгiленген шектеулердi абылдаудан бас тартан;
- жмыстан босату трiндегi тртiптiк жазаны оспаанда, мемлекеттiк ызметке кiрер алдында екi жыл iшiнде сыбайлас жеморлы ы бзушылыы шiн тртiптiк жауапкершiлiкке тартылан;
- мемлекеттiк ызметке кiрер алдында бiр жыл iшiнде асаана ы бзушылыы шiн сот тртiбiмен кiмшiлiк жаза олданылан;
- мемлекеттiк ызметке кiргенге дейiн ш жыл iшiнде сыбайлас жеморлы ы бзушылы жасааны шiн сот тртiбiмен кiмшiлiк жаза олданылан;
- сыбайлас жеморлы ылмыс жасаан;
- сыбайлас жеморлы ы бзушылы жасааны шiн жмыстан босатылан;
- мемлекеттiк ызметке кiру уаытына телмеген немесе зада белгiленген тртiппен алынбаан соттылыы бар адамдарды абылдауа болмайды.