рігерді конгруэтнті, тиімді мінез-лы. 4 страница

Досты атынасты білдіретін мндай ымдар кейде арама-арсы маынаны білдіреді. Сондытан да теріс белгілерді круге йренуіміз ажет.

Тменде антипатияны білдіретін бірнеше белгілер берілген:

- абаы атыы тр

- арсыласыны кзіне тіке араысы келмеуі

- бір жерден екінші жерге жру

- есінеу

- тісті шу

- тырнаты тазалау

Бл белгілерді сізге апарат ретінде абылданады.

Кейбір ораныс дістері:

- олдарын шынта буынынан бгіп, айастыран. Мндай ым ауіпті сезген немесе зіне сенбеген адама тн, сіресе ол адамды жасы танымаса.

- олдары денесіне клдене трса. Бл алып жоарыда аталан белгіні білдіреді, яни оранысты крнісі

- олында шылым болса. Адамны жеке кеістігіне рсатсыз енуді е кшті белгісі болып табылады.

- Аятарын айастыру. Кіл-кйіні жо кезінде немесе ауіпті сезінгенде осы алыпты абылдайды.

- Екі олында атты бір нрсені ысып стап труы. оранысты немесе нервозды алпын жасыру ретінде олданылады.

Вербальді емес атынас белгілі бір ортада жреді. атынасу ортасы болып, сол уаытты жайы табылады. атынасу ортасына адамды оршаан орта, кездесуді жадайы, эмоциональді атмосфера, атынасуды мотиві жне сол жердегі кеістік жатады. (1 сурет).

 

 

атынасу кеістігі.

 

 

 

 

атынасу кеістігі ым, клімсіреу жн ол алысу кмегімен жзеге асады. Мндай вербальді емес атынасу кеістігінде ашыты болады. атынасу кеістігі коммункацияа атысушыларды жайлылыын тудыру шін кеістік шекараларын сипаттайтын атынасу ашытыы болып табылады. атынасуды жзеге асыру шін олданылатын ашытыты трт негізіг трі бар.

ашытытар:

1. 0-ден 45 см-ге дейін — интимді, жаын адамдарды арым-атынасында кездеседі: кйеуі мен йеліні, анасы мен баласыны, жаын достарды жне туыстарды арасында болады. Бгде адамны интимді аймаа кіруі тітіркенуді жне арсылыты шаырады. Шиеленісті немесе ауіпті жадайларда интимді аймата жаын адамны болуы ммкін ана емес, сонымен атар ажет. «Дрігер-науас» арым-атынасында науас интимді аймаа жіберілмейді. Науаспен атынасу – бл леуметтік нормалы тртіппен жне ролдік блінумен сипатталатын ресми атынас. Тек ана науасты міріне ауіп тнген жадайда ана біз интимді атынаса барамыз: оан лім аузындаы науаспен, онкологиялы науаса диагнозын немесе болжамын жеткізерде, суйцидке бейім депрессивті науастармен атынасу жатады. Интимді ашыты летальді аяталуа ммкін операция алдында науастармен атынасу кезіне де олданылады.

2. 45 см-ден 120 см-ге дейін жеке ашыты деп аталады. Ол «серіктестік атынасу» деп сипатталады, яни жалпы ызметпен байланысан бірдей леуметтік дегейдегі адамдарды арасындаы атынасу. Жеке ашыты психотерапия жргізгенде олданылады.

3. 120 см-ден 400 см-ге дейінгі — леуметтік ашыты — бл текі жаты ресми немесе формальді атынасуы кезінде олданылады. Арнайы зерттеулерді нтижесі бойынша, науастара ашытыты тадауа ммкіндік берсе, оларды 200 см тадайтыны аныталды. Дл осы ашытыта науас дрігермен атынасуда зін жайлы сезінеді. Байланысты ныаюына байланысты ашыты азаюы ммкін. ашытыты азаю жылдамдыы науасты психологиялы ерекшеліктеріне жне дрігерді ксіптік дадыларына байланысты болады. ашытыты тез ысартатын науастар инфантилизммен жне эмоциональді кмекке мтаждыа туелді болады.Оларда кбіне психологиялы иындытар болып, соны дрігерді жауапкершілігіне алдыруа тырысады.

Дрігерді ксіптік атынасында з компетенттілігіні шекарасын стануы аса ажет, сондытан ол науасты міріне белсенді араласуа тиісті емес.

4. 4 м-ден 7,5 м дейінгі ашыты баралы ашыты деп аталып, бір уаыттаы бір неше адамны формальді атынасын сипаттайды Мысалы, мндай ашытыта мжілістер немесе жиналыстар ткізіледі.

 

3 БЛІМ. МЕДИЦИНАЛЫ СХБАТТАСУДЫ ЖОСПАРЛАУ ЖНЕ ЖРГІЗУ

Медициналы схбаттасу – клиникаа салыстырмалы жаында келген термин. Ол брын байланысты леуметтік психологиясында олданылды, одан кейін клиникалы психологияа ауысты. «Коммуникативті дадылар» пні шеберінде ол дрігерді науаспен диалогы ретінде аныталады. Бл термин дрігерді науаспен схбатты рудаы жалпы тсілдеріні оытылуы жоспарында стті сынылады. Пропедевтикалы клиникада студенттер «науастан срау» деп аталатын тарауды тбегейлі мегереді. Бл срауды рылымына пациентті шаымдарын натылауды, сырат жне мір анамнездерін жинатауды осылады. Срау – науасты тексерудегі ерекше жауапты блім болып табылады. Сондытан да срау жргізу барысында коммуникативті дадыларды білу аса маызды. Дрігерлерді мамандыына, симпатиясына, марлытарына туелсіз олданатын тсілі – ол зін науаса крсету.

Дрігерге біріншіден зін білу маызды. р адамдны адамдармен арым-атынасында зіндік стилі бар. Кім де кім зіні орларымен, шыармашылы ммкіншіліктерімен жне тлалы суімен ойланса, зіні нтижелілігін жоарлатуа мтылады жне ... зінен бастайды.

рине, шыармашылы белгісіздікті лайтып, немі туекелділікті амтиды жне кбісі шыармашылыты шектейді. Сабырлы формасында алынан тыс, тменгі нтижеде тран толы емес зін іске асыруда, ауыр шешімдерде, жоспарларды бзылуында тылыса айналады. Сонымен бірге, бізді немі згерістегі дниемізде шыармашылыты болмауы туекелділік ана емес, жне де ауіпті.

Сонымен, бізді негізгі арсыластарымыз – бізді ішімізде. Ол кертартпалы, апперцепцияны станушылы, зіні кштеріне сенбеу жне осыны барлыыны нтижесі ретінде – жолды соындаы тілу жне дипрессия жатады.

Бл жерде тлалы жне ксіптік даму – тілу мен эмоциональды жадаулытан те жасы рал екенін мытпау керек. Бізді мірлік тжірибеміз кбіне бізге арсы айналып отырады. Бір полюста толы йлесімдікке, барлы блшектерді жіктеуге, оралан, ауіпсіз мір бейнесіне мтылатын белсенді жне масаткер адамдарды континуума орналастыруа болады. Ал басасында – шыармашылыа мтылатын, тек негізгі шешімдерді іздейтін жне барлы блшектерді талыламайтындарды орналастыруа болады. Берілген континуумда р трлі жадайда болатын мамандар схбатта здеріні нтижелілігін жоарлатуа мтыла алады.

Брінен брын дрігерге зін, зіні психикалы рдістеріні жне ммкіндіктеріні ерекшеліктерін жасы білу керек. Психикалы рдістерді блігіні зіндік сигменттері болады. Олар еріктік реттеулерге баынышты. Басалара тек тікелей ыпал жасауа болады.

Дербес: тйсік, ес, сана, ойлау, ерік, иял. Дербес емес кіл-кй, сезім жне эмоция. Кбіне дербес емес мірлік тонус, энергетикалы потенциал, симпатия жне антипатия.

Сонымен, тонус жне энергетикалы потенциал леуметтік тренинг нтижесінде з бетімен болуы ммкін. з міріні уаыт жолында озалуа йренуге, туыланнан бастап лгенге дейін, ажеттілігі барда сол жаста за уаыт з бетімен болуа болады.

зіні білімін, зіндік мірлік тжірибені мобилизациялай білу маызды. йткені біз зімізді сезінуімізден грі кп білеміз. зіні психикалы рдістерін тез мобилизациялау, еріксіз рдістерге тікелей ыпал ету – психотерапевтті маызды ксіби дадысы. Сондытан да зіні негізгі психологиялы сапаларын: интуицияны, эмпатияны, апперцепцияны, симпатияны, рефлексивтілікті зерттеу керек.

Интуиция (сезгіштік) — логикалы негіздеусіз, брыны тжірибені мобильдеуде тез, сайлау негізінде, шапша жолмен, санасыз жинатауда аиата жету. Интуицияны осудаы жылдамдыты маынасы бар.

Интуитивтік ой орытындысы ауіпті немесе апперцепцияны дамуын асып туі ммкін. Бл жадайда біз дамыан, жылдам интуиция туралы айтамыз. Бндай интуиция бізге дрыс шешім беруі ммкін. Оны диагностикалы жне терапевтік рдістерде олдану маызды.

Интуициясы дамыан мамандар осымша ксіби ммкіндіктерге ие болады. Баса терапевттерде интуиция зін крсетпеуі ммкін (нсіз интуиция) немесе жалан апараттармен орытындыларды беретін интуиция (заымданан интуиция). Интуициця нсіз болан жадайда, маман оны орытындыларына сйену ммкіндігінен айрылады, жне ол оны ралдарын кедейлендіреді.Егер интуиция жалан апарат берсе, оны кмегімен алынан орытындылардан бас тартуа йрену ажет, йткені ол кп ателіктерден ашуа кмектеседі.

Бізді мліметтеріміз бойынша, кбіне интуиция реймен заымданады. рей дегейі жоары болса, сорлым маманны терапевтік ммкіндіктері тмен. «Еркімен жзген рей» бл атынаста мейлінше деструктивті. Заымданан интуицияда трансактивті анализді ымды аппаратын олдана отырып, біз кбіне бзылушылыты адамны Балалы жадайында болатынын анытаймыз жне оны емдеу адамны Балалы жадайдаы тланы емдеумен байланысты болады.

Келесі негізгі мінездеме болып баса адамны рухани жне жан дниесіне кіру абілеттігі - эмпатия сынылады.

Адамны психикалы жадайына ену жне баалау – эмпатияны ызметі болып табылады. Оны дегейі туыла біткен абілеттерге байланысты, біра арнайы жаттыуларда жоарлайды. Эмпатия жне кйзеліс, адама жан ашу – бір-бірімен аз байланысан ымдар. Эмпатия - бл баса адамны ішкі дниесіне кйзеліссіз кіру.

Кйзеліс ммкіндіктері симпатия деген ата ие болды. Кейбір адамдарда симпатия дегейі жоары жне олар немі оршаандара кйзеледі. Кейдешапша жне немі кйзелу, эмоция ойлау рдісін, гипотезаны ру абілеттілігін иындатады. Баса кп жадайларда, симпатия абілеттілігі маманны науаса осылуына, жаындауына ммкіндігін жне терапияны жалпы нтижесін жоарлатады. Баса, шеткі нсауа шектелген, суы, кйзеліске тменгі абілетті адамдар жатады.

Сізді симпатияны аншалыты дамыанын, оны тербелістеріні андай екенін, оны орларды терапевтік рдісте ждеуліксіз жне астенизациясыз аншалыты олдану ммкіндіктерін білу ажет.

Эмпатиясы жоары дегейдегі адамдарда симпатия кбіне тмен дегейде болады. Жиі симпатиясы дамыан жне эмпатиясы тмен дамыан адамдарды кп кездестіруге болады. сіресе, йелдер арасында симпатияны жоары дегейі кп кездеседі. Ал ерлер арасында – эмпатия жоары дегейде. Симпатия жоары жне эмпатия тмен болса, адамны алдануа, жалан хабардар болуа ытималдыы жоары. андайда симпатия дегейімен айрышалансаныз да, сіз, р бір адам секілді брыны тжірибе ттынында боласыз, апперцепция деп аталатын брыныны ктемдігінде мір сресіз. Осы кп олданатын ыммен психикалы рдістерді азіргі кезде брыны тжірибеден, білім орынан, рухани мірді жалпы маынасынан, белсенді психикалы жадайдан туелділігі айтылады. Адамны мірлік тжірибесі жне оны сезіммен амтыландыы кп болса, сорлым ол жааны кру ммкіндігі тмен, кбіне барлыын белгілі, зерттелген, апперцепция заы бойынша тсіндіреді. Одан рі, оршаан ортаны жадайлары мен былыстарынан тек таныс, йренген шектерди ана креді.

Бндай адамдарда жаа жне беймлімні йреншіктіге, ескіге деген мліметті арнайы технологиясы алыптасан. Бл адамдар мынадый маалды алдыа ойып жреді: «барлы жаа – жасы мытылан ескі». Апперцепцияа біз лі ораламыз, ал азір рефлексияа кіл аударайы.

Рефлексия ымымен адамны зіні ішкі дниесін зіндік тануы тсіндіріледі. Ол адамны рухани жне жан дниесіні ішкі рылымы мен ерекшелігін ашатын зін-зі тану кмегімен жзеге асады. Рефлексия рдісі тлалы суге, жоарлауа ажет. Позитивті жне негативті рефлексия болады.

Позититі рефлексия зіндік ндылыын жне кемшіліктерін шыаруа, бізді ндылытарымызды даму жолдарын круге, жне кемшіліктерімізді азайтуа немесе асып туге кмектеседі. Нтижесінде зіндік тланы позитивті бейнесі саталады жне бекемденеді.

Негативті рефлексияда кемшіліктерді ретінде крсететілетін мінездемелер зін-зі баалауды тмендігін ныайтады. Мндай адам зіні ммкіндіктеріні тмендігін немі есінде сатайды. Ол зіне сыншыл, з ммкіндіктерін баалауда пессимист. Сонымен, біз з ммкіндіктерімізге, з рухани жне психикалы жадайымыза жасы сезінеміз, бізді сырт келбетіміз, кездесу жргізілетін жерді кйі схбаттасушыа андай сер алдыратынын сезінеміз. Енді жеке технологияларды баяндауа кшуге болады.

Біз р технология туралы апараттарды толы сипаттамасы екендігін сатай отырып тізбектеп беріп отырамыз. Бны р айсысы жеке маала немесе кітап пні болуы ммкін. Жне де, технологиямен шамалы танысу аздау, р техниканы зерттеп жне оны бізді жеке, айталанбас жйемізге осу ажет.

Терапевтті ксіби мінез-лыны жалпы стилін мазмндайтын технологияны сипаттаудан бастаймыз.

рігерді конгруэтнті, тиімді мінез-лы.

Дрігерді мндай мінез-лы мыналарды зіне жатызады:

— гімелесушіге осылу дегейіні жеткіліктілігі,

— кзбен кру немесе визуальді байланысы,

— адекватты имыл немесе ишара тілі,

— гімелесушіні вербальды емес жне вербальды гімесіне кіл блу .

Сіз гімелесушіге арсы 45 градус брышта отырсыз. Осы гімелесушілерді шиеленіс тудырмай бір-бірін баылауа кмектесетін брыш. гімелесушіге сізді корпусыызды брылуы, табии, аздап аржысызды кйі сізді ызыушылыыызды жне байсалды сенімділігіізді білдіреді...Сіз «миятты релаксация» аталан жадайда боласыз. гімелесушіден шыатыннны барын кресіз, естисіз жне сезесіз... Сізді вербальды жне вербальды емес онымен байланысыыз бір-бірімен йлесімділікте...

Вербальды апарат оан сай интонациямен беріледі. йткені, апарат хабарлама мазмнын амтамасыз етеді; интонация берілген хабарламаа алай атынасатынын крсетеді. Сонымен атар, атынасты жаындын дрежесін, атмосфераны береді.

арым-атынасты вербальды емес дегейі: ым, пантомимика, алып, вегетативті реакция, пульс, дем алу жиілігі, сізден шыатын иістер - осыны брі бір-біріне сай келуі керек, осылайша вербальды дегейге де, жне атынастаы конгруэнттік мінез-лыты йлесімділігін тудыру керек.

гімелесу кезінде сіз немі аралы гипотезалар тізбегін бірінен кейін бірін тудырасыз. Олар туады жне шеді. Оларды міндеті – сізді ойыызды, иялыызды ынталандырады. Ол – ішкі жмыс. гімелесушіге ол гипотезалар маынасы хабарландырылмайды.

Конгруэнтті, тиімді мінез-лы сізді гімеге толы енуіізге келеді жне сізді орларыыз немді ттынылады. Блай сіз атынас технологиясын олданан кезде болады.

Тиімді, конгруэнтті арым-атынаса жадай жасауа, сонымен бірге кедергі жасауа мынадай жадайлар гімелесушілерді бір жыныстан болуы, жастарыны жаын болуы, леуметтік жадайы немесе баса маыналы мінездемелерді кедергі келтіруі ммкін.

рылым технологиясы.

Барлы гімелесу шін ажетті болып оны рылымы табылады.

Бл технологияны олдану барлы арым-атынасты толыымен жне оны жеке кезедерін йымдастыруа келеді. Міндетті болып масат, міндеттерді, фрагменттерді, уаыт шыындарын, р фрагментті, барлы кездесулерді жне толыымен курсты нтижесін жоспарлау табылады. Кездесуді аяталаны туралы шешімді гімелесушілер бірігіп шешкені маызды.

Сіз кездесуді жалпы мазмнын, затыын жне нтижелігіні жоспарын айтаннан бастап, сол уаыттан бастап сіз зіізге наты міндеттеме аласыз. Ол ауызша млімеге келу жне осы міндеттерді орындалуын гімелесушііз мхият адаалауы ытимал.

Сонымен бірге, кездесуді нтижелілігін ол кбіне терапевт алан міндеттемелерді аншалыты орындайтыны бойынша баалайды. Кездесу соында ыпал ететін тжырым (резюме) жргізу керек. Оны біз тменде арастырамыз, ал зірше рылымды алай жргізу туралы жне сол кезде гімелесушіге осылу, атынасы туралы айтамыз.

осылу технологиясы.

гімеге атысушыларды жаындасу дрежесін континуумда крсетуге болады: бір-бірінен алыстау, аз осылуыны формальды байланысы, німді байланыса жеткенше осылу, жаынды, осылу.

Бір-біріне деген осылу кп болан жадайда, гімелесушілер толы ашылады.

Алыстау кезінде гімелесушілер ерікті жне автономды. Бны рдайым гімелесу деп айтуа болмайды.

Формальды байланыста ол сзсіз гімелесу, онда р бір гімелесуші з территориясында алады жне ашыты пен осымша міндеттемелерді зіне алуды ажеті жо. німді байланыс дегейіне дейінгі осылу кбіне тиімді гімелесу шін жеткілікті болады.

Жаынды гімелесуде кейбір кездерде пайда болады.

Бірігу, жаындыты е жоары нктесі ретінде терапия кезінде ммкін жне тек ерекше жадайларда гімелесуде пайда болуы. Толы бірігуді мысалдары болып ана мен омырау еметін бала арасындаы жаынды немесе ашытар арасындаы сырлас жаынды жадайы болуы ммкін. Терапия кезінде бірігу гештальт-терапияда, голотропты тыныста пайда болады.

німді байланыс дегейіне дейінгі осылу дене трысы, озалыстар, тыныс, сз жанастыруымен жетеді. гімелесушілер арасындаы дене ашытыы детте р біреуіні жеке кеістігін кішкене асып кетеді (жеке кеістік ала созылан олды зындыымен салыстырмалы). Жаын, сырлас байланыс боланда біз гімелесушіге жаын орналасаннан кп алуымыза баытталамыз.

Біз гімелесушіні кейпін кшіреміз жне бізді гімелесуші сияты блшы етті бгеліп алушылы (еркіншілік) дегейін сезіне бастаймыз. Біршама уаыттан кейін біз кейпімізді ауыстырамыз, жне гімелесуші бізге арап кейпін ауыстырады. Бл кейіппен осылуды басталанын білдіреді.

Біз айтадан осыламыз жне бірте-бірте гіме шін олайлы кейіпті абылдаймыз, гімелесуші з кейпін ауыстыруда бізге араанын баылап отырамыз.

Біз зімізді келісілген (симметриялы) озалысымызбен пациентті озалысын бейнелейміз. гімелесуші бізге ктпеген, сіресе оыс озалыстар жасаан кезде біз оны артынан жріп отырамыз. Мысалы, ол олын созып вазадан алма алды. Бір уаыттан кейін оны жей бастады. Егер ол тек алманы аланда оны баылау ажет емес еді. Ал ол алманы тістей жне шайнай бастааннан бастап оны баылау ажет. йтпесе кейіппен жне озалыстармен осылу бзылады.

Біз гімелесушіні тынысыны жиілігін жне тередігін баылаймыз. Бл шін жанама кру кмегі бойынша тыныс алу кезінде киімні ыртыстарына белгілейміз жне гімелесуші сияты сол ырата, сол тередікпен тыныс алуды бастаймыз. Біршама уаыттан кейін тынысымызды бгелтеміз жне гімелесуші де з тынысын бгелтеді. Бл тыныс алуа осылуды боланын білдіреді.

гімелесушіні репрезантивті жйесіне осылу маызды. Бл жерде круді сипаттайтын немі сздерді айту, жетекші кору талдаышымен кзбен шолу трі басым байалады. Бндай адам ерікті ойлау кезінде жиі кз алмасын жоары аратады.

Естуді сипаттайтын сздерді немі айту, жетекші есту талдаышымен аудиальды трі басым. Бндай адам ойлаан кезде, оны кз алмасы немі клдене жазытыта озалыстар жасайды.

Жетекші тйсік талдаышымен кинестетикалы тр тйсікті сипаттайтын сздерді немі айтады. Ол ойлананда, немі кз алмасын тмен тсіреді.

Репрезентативті жйе астына жанастыру гімелесуші басым олданатын жолды белсендіруімізден трады. ашан ол «крем... креміз... кру ... ара» жне т.б. айтан кезде, онда біз де соны жасаймыз жне апаратты беру жне абылдауды іске осылан кзбен шолу (визуальді) жолдары біз алаанны брін толыымен тапсыруа жне абылдауа барынша кмектеседі. Егер ол аудиальды жолды олданып, «естимін» десе, ал біз кинестикалы жолды олданып «сезінііз» деп жауап береміз, онда біз «маан аны естілмей алды» деген жауап аламыз.