ерсонализациялау технологиясы. 1 страница

Біз казіргі кездегі оны роліне сйкес адама, ер адама, йел адама, азамата, жолдаса, жас адама, анаа, науаса жне т.б. араанда, формальды тетін деперсонизацияланан, дегуманизацияланан зара атынасты аламыз.

Тым жаын байланыса ызыушылы тудыранда персонализация ажет. гімелесушілер бір-біріне атымен жне кесіні атымен, кейбір кезде тек атымен сйлеседі. Біз адамны айталанбас даралыын немі айтып отырамыз.

Біз гімелесушіні тжірибелерін, иындытарын, мселелерін бейнелейтін сйлемдерді айтуа ынталандырып «сіз», «сізді» деген есімдіктерді олданамыз. Бл «Мен-сыныстар». Оларда «Мен» есімдігі олданылады. Бізді «Сіз-сыныстар» гімелесушіні «Мен-сыныстарын» жиі шаырады. Ол йелдерге араанда, ер адамдармен гімелесу барысында оай жзеге асады.

Науаса біз немі «сіз» деп сйлейміз. Тек балалара ана «сен» деп сйлеуге болады. Жас спірімдерге басында «сіз» деп сйлейміз, содан кейін «сенге» кшеміз.

«Сен» клиентті жас ерекшеліктерін немесе олармен жаын атынасты куландырады. Кейде арнайы терапевттік жадайларда, мысалы, топпен жмыста немесе гештальт-экспериментте, біз «сен» есімдігін олданамыз. Бл басында жмысты шарты ретінде келісіледі.

гімелесушімен жеке адам аралы атынас алыптасады.

Бндай атынастара, оларды динамикасына бізді сезімталдыымыз те маызды. Дискомфортты жне арты шиеленісті жоятын, атынастарды тереірек жасайтын, бізді шынайылыымыз, ая асты реакцияларымыз маызды. Туындаан адам аралы атынастарды дрыс баалау схбаттасуды басында жне соында ерекше маызды. Бндай баалауды жасау жне сезіну адамды біз тыдаан кезде оай болады.

ыдау технологиясы.

Тыдау жне сра ою – детте барлы гімелесуді теестіретін, негізгі шаралар.

Бізді мдениетімізде тындауа жне баылауа кбісі йретілмеген. Адам сйлеген кезде біз сратарды ойлап табамыз, оны гімесіне реплика жне ой-пікір ыстырамыз немесе оны сйлеу тртібіне вербальды ыпал етеміз. Ммкін, зімізді шешім абылдау ажеттігінен, тере сезімдерден, бізді стериотиптерімізді бзылуынан немесе айсы бір баса себептерден орау шін біз гімелесушіні естігіміз келмейтін шыар.

Сондытан, бізге гімелесуші беретін апараттарды жартысын бізді абылдамауымыз та аларлы емес жне ол оан берілген мліметтерді кп блігін абылдамауы бден ммкін.

Ол кбіне бізді мдениетімізде мимиканы адаалау орныпааннымен байланысты. Баса адамны трін арау жаындыты немесе аз млшерде жаындыа мтылу белгісі болып, не ыр крсетуді жне агрессияны крінуі болып абылданады. Сондытан бізге гімелесушіні мимикасын жанама кре білуіміз жне адал сезімдерін мен кйзелістерін білдіру ретінде оны оып йренуіміз маызды.

Адамны трініен шыатын мимикалы белгілерді ш трін айыру абылданан.

Статикалы тері жамылысыны тсімен, кз иыымен жне бас сйек рылымынан туелді, оны нсілдік ерекшеліктерінен баса белгілермен аныталады. Бл белгілерді косметикалы операциялар, снде шаш, косметика, шашты бояу; ер адамдарда – мрт, саал кмегімен згертуге болады.

Баяу мимикалы белгілер наты мір салтымен байланысты блшы ет тонусымен, тыртыпен, жімдермен, бет ісінуімен беріледі. Бл белгілерді біз жалпы статикалы белгілермен, сонымен бірге массаж, макияж жне т.б. кмегі арылы згертеміз.

Жылдам мимикалы белгілер, немесе микрокелбет – ол стимула бірінші реакция ретінде пайда болатын ткінші, жалт ететін мимикалы реакциялар. Бл реакциялар еріктік баылаумен шектелмеген уаыта дейін шынайы сезімдерді жне адамны кйзелістерін білдіреді. Олар кпке созылмайды. Сондытан, микрокелбетті айырып тану да, оу да дадылар мен назарды ажет етеді.

Біз бетті тменгі бліктеріні: иекті, ерінні, мрын аланшаларыны мимикасын жасы баылаймыз жне бетті жоары блігіні: кзді, абаты, асты, кесірікті мимикасын зіндік байауа аз бейімбіз. Тар ерін – ол аса баылау!

Тжірибені танылмайтын блігі тек кзбен крсетіледі деген кзарас айтылады. Ер адамдар микрокелбетті жасыру шін саалды, мртты олданады. йел адамдар – макияжды, жапсырма кірпіктерді олданады. Жне жыныса туелсіз, сйікті рал – араныланан йнекті кзілдірік. Кгірт кзілдірік киген адам тек оны кзін баылаудан ораумен байланысты жеілдікті бірден сезінбейді. Ол сонымен бірге кн барысында аз шаршауы ммкін, йткені оан з кзін баылау ажет емес.

Сонымен, біз гімелесуші ие болан шынайы сезімдерді тануа мдделі боланда, сезім шаыратын хабарламаны артынан лезде гімелесушіні сіресе кзіне назар аударып, бетіне араймыз жне алынан апарата бірінші реакция шынайы сезімдерді білдіретін болады. Келесіде олар бейтараптау, тежелу, брмалау немесе алмастыру жолдарымен тасаланан болуы ммкін.

Бейтараптау мимика йреншікті масканы білдіргенде, беттен мимикалы реакцияларды шіруді білдіреді. Тежелу – бл зіні табии динамикасын жасап, аяталуына дейінгі мимикалы реакцияны біртіндеп, здігінен тотау рдісі. Брмалау - гімелесушіге сыну шін табии мимикалы реакцияны алаанына ауыстырудаы аса ерекше рдіс. рдісті ауыстыру ол пайда болан жне зіні дамуыны жартысын жасаан рдіс гімелесушіге сыну шін аса ынтытыа ауыстырылуында.

Мимикалы реакцияларды жне сйкес кйзелістерді жасыруда барлы аталан жолдар тікелей баыланады жне тек фальсификацияны ана мимиканы, сзді жне мінез-лыты сйкес келмеуінен баылауа болады.

рине, біз сз барысында микрокелбетті орналасу жерін баылаймыз. Реакция шаыратын белгі артынан басында мимикалы жне тек содан кейін вербальды жауап пайда болады. Айайлау, ыырсу, тез дем алу жне дем шыару формасындаы вербальды емес сздік кріністер мимикалы реакциялар артынан крінуі ммкін.

Сонымен бірге, гімелесушіні жасандылыын келесілер куландырады: кзін тсіруі, кзін баса жаа кету, сра пен жауап арасында за зіліс, мимика мен сзді арасында скессіздік. Мысалы, гімелесуші «и» деп айтып отырып басымен келіспей шайайды. Немесе вегативті реакция вербальды жауапа арама-айшы келеді. Мысалы, гімелесуші белгілі таырып оны толандырмайды деп айта отырып сол кезде беті аны ызарады. Бір сзбен айтанда ол конгруэнтті емес. Оны мимикасы, сзі, вегетативті реакциясы жне мінез-лы бірін-бірі толытырмайды, керісінше бір-біріне арама-арсы келеді.

Мимика туралы гімені аятай отырып, гімелесушіні бетін баылау, оны байау – кшті аладатушы стимул екенін айту маызды. гімелесушіні беті сізді кіліізді зіне назар аудартып, бізді тиімді, конгруэнтті мінез-лы туралы маызды апаратты абылдауа кедергі жасайды.

Сонымен, адамны сз кмегіне араанда мимикасыны кмегі шындыты айтады. Онымен оса, вербальды жалан айту адам оамында деттегі шындытан жиі кездеседі. Бндай кп тараан жалан айтуды шындыа айналу механизмі ішінде мыналарды атап туге болады: ндемей алу, тсіп кету, брмалау, кйгелектік, контексті ауысуы.

Біз егер ешандай мліметтер алынбаан кезде ндемей алуа жиі сотыысамыз. нсіздікпен ешандай мліметтер айтылмаан жадайда сотыысамыз. Тсіп кету жадайы белгілі бір маызды жайтты дейі хабарламау. Брмалау кезінде хабарламаны ажетті фрагменті асаана згертіледі. нсыздану кезінде андайда бір былысты ндылыы арнайы дістер арылы асаана тмендетіледі. Мысалы, кдімгі адамны наты жетістігі ататы немесе кптеген адамдар тобыны жетістіктерімен салыстырылады. Кйгелектену техникасы хабарламаны андайда бір блігіне немесе баса бір хабарламаа тгелдей лкен маына беруден трады. Соан орай стресс, кйгелектену ситуациясын туызады, жне гімелесуші шын мніндегі маызды былыстар мен жадайлардан ауып кетеді. Контексті ауысу техникасы негізінде айсы бір хабарлама амбивалентті екендігі крсетіледі. Ол зінде кптеген арама-айшылытарды райды жне рдайым біз шін позитивті, сонымен бірге негативті жаынан беріледі.

зі шін «Мен шынымен де адамны не сезетінін білгім келеді? Ммкін маан оны сынанын ана білген ыайлы жне жайлы ма?» сратарына жауап беру маызды. Біз брінші сраа наты жне екіншісіне теріс жауап берсек, онда біз тыдаймыз жне баылаймыз, баылаймыз жне тындаймыз.

Онда, адам сйлемді алай райтыны оларды ішкі дниесін, оларды кйзелістерін жне мселелеріні тсінуді кілті.

Клиентті олданылатын сзі мен сз орамы жиі оны айтуа ынталанудан грі ол туралы кп хабар береді. Сзді тадау кіл-кйі, білімі, шыан тегі, мдени дегейі жне кптеген басалар туралы куландырады.

Тйінді сздерді, анытамалар мен тсіндірмелерді іздеу маызды. Осылай клиент «ажет», «міндетті», «керек» сздерді айталауы ммкін. Бл оны мірде зіні міндетін кілсіз атаратындыын білдіреді. лбетте сзді жне сз орамыны бірнеше маынасы клиент пен терапевт шін те жиі ерекшеленеді жне адамды тыдап отыранда оны тек жасы тсінгенмен оса кп бересін.

Біздерді айтандарымыз аса маызды боланымен гімелесушіні тыдап отыранына Адамдар алыс білідерді.

Бл жерде психотерапияны шебері К.Роджерсті дйексзін келтіруге болады: «Біз шін мені баалаусыз, кеессіз, талдаусыз жне диагностикасыз тыдай алатын жне еститін адам те маызды. шейін тыдау жне абылдау жне орынышты сезім, шешілмейтін мселелер шешілетіндей болады».

Тыдауды барлы маыздылыын белгілегеннен кейін гімелесуді екінші блімі – сратарды ою технологиясына теміз.

ратарды ою.

Е алдымен негізгі бірнеше шарттара тоталайы.

Сратарды алайда аз ойыланы ажет.зімізді сенімсіздігімізден туындаан немесе білгіштігімізді, жан-жатылыымызды крсететін сратардан аула болуымыз керек. Сратар бір-бірден ойылып, гімемізді контекстілік орнына байланысты болуы маызды.

Сратарды жіктелуіне кіл аударайы. дебиетте ашы, жартылай жабы, жабы сратар жне сра-мзір, сра-фильтр болып блінеді.

Ашы сратар – андай да бір жауап алмайтындай болып ралады.Ол арылы науаса толыымен ерік береміз.Мндай сратар гімелесуді басында кеінен олданылады.

Ашы сратар гімелесушімізді толандыратын сезімдерін шыаруына ммкіндік береді. Ашы сратарды ою арылы біз зімізде жне бізді гімелесушімізде ашыла алады.

ыса ашы сратара мысал келтірейік:

«Мен Сізді мият тыдап трмын»,

«азір не жайында сйлесеміз?»,

«Сйлесейік»,

«Бастайы»- науасты сзін тосандай олымыза алам алып, ауру тарихын ашамыз.

Ашы сратар вербальді емес діспен де ойыла алады.Шын мнінде, ашы сратар гімелесушімізді сйлетуге трткі болатын стимул болып ана табылады.

Жартылай жабы сратар сіздерді гіме барысындаы ызытыратын сфераны ана сипаттайды:

«андай шаымдарыыз бар?»,

«з жетістіктерііз жайында айтыызшы»,

«з денсаулыыыз жайында айтып беріізші»

«алай» сзінен басталатын сратар гімелесушіні тласына баытталан: «зіізді алай сезінесіз?»

«Не» сзінен басталатын сратар жекелік маызы аз, тек дерекке баытталан, мысалы: «Сізбен не болды?»

«Сіз, істей аласыз ба?»,

«Сіз жасай аласыз ба?» деген оралымдар гімеге осымша ммкіндіктер береді. Мндай оралымдар ата ойылан сратарды жмсартады. «Негеден» басталатын сратар гімелесушімізді арсылыын шаыруы ммкін, сондытан біз мндай сратардан ашатауымыз ажет.

Жабы сратар -наты жне дл жауап алуымыз шін ойылады. Жабы сратарды бір нсасы болып, альтернативті сратар жатады, яни «И» немесе «Жо» деген жауап алады. Жабы сратар деректерді натылауа баытталып, гімемізді соында ойылады.,

«ашан Сізді басыыз жиі ауырады?»

«Сізді жтелііз аыры блінумен жреді ма?»

«Сіз тнде нашар йытайсыз ба?»

« Сіз жрегііз ауыранда нитроглицерин абылдайсыз ба?»

«Ммкін, стационара жатасыз?»

із жабы сра ойан кезде зіміз де жне науаста жабылып алады. Мндай сратар гімемізді растырып, оны аз сенімділікке келеді. Ашы сратар бізді де жне науасты да ашады.

Жалпы, альтернативті сратарды альтернативсіз тріде бар. Мндай сздік оралымдар альтернативті сратар формасында болып, біра мазмны жаынан аяталан шешімді немесе нсауды бекітеді. Мысал келтірейік: Сіз науаса айтасыз: «Сіз транса ашы немесе жабы кзіізбен енгііз келеді ма?».Ата-анасы — баласына: «йытауа тап азір барасы ба немесе ойыншытарыды жинааннан кейін ба?».

Сра-мзірде жауаптарды барлы нсасы болады. Олар кбіне аз сйлейтін науастармен, балалармен жне интеллектуальді мселелері бар адамдармен атынасанда ойылады. Немесе сіз науаса шектелген ммкіндіктерді тадауа кмектесу ретінде ойылады. Мысалы, сіз науастан срайсыз:

«Сіз стационар шартында, ала сыртындаы санаториде, лде амбулаторлы немесе йде емделгііз келеді ма?». Сраты басында науасты емделгісі келетінін анытау жреді де, соынан оан тадауды бірнеше нсасы сынылады.

Сра-фильтрлер гімелесуді таырыбын тадауа немесе одан бас тартуа баытталан. Мысалы, біз ер адамнан сраймыз: «Сізді отбасылы мірііз алай ойылан?»,ол: «Мені жаням жо жне ешашан йленбегенмін». Бл енді оны отбасылы мірін талыламаймыз дегенді білдіреді.

Сра-фильтрлер зиянды деттері жайында білу шінде ойылуы ммкін.

«Сізге алкоголь алай сер етеді?» - жауап: «Мен млдем спирттік заттарды олданбаймын!»

Егер де сізді ойан сраыыздан кейін науас таырыпты брып жіберсе, онда сіз сра-фильтр ойансыз. Мндай таырып оан ажетті жне талылауа салынбайтындыын білдіреді.

Эгоцентрлі жне нарциссті науас тек зі жайында айтып, оны тыдаан сайын анаттана тседі. Депрессиялы науас з ауруы жайында жне зіні жетіксіздіктері жайында гіме озайды. Осыан орай терапиялы тапсырманы негізі болып, талылайтын таырыптарыны дегейін кеіту.

нсіздік технологиясы.гімені екі атысушысы да бірдей тыдай алатын негізгі шарасы бар. Бл нсіздік технологиясы.

Бізді мдениетімізде баса адаммен атынасу барысында нсіз алу абылданбаан. Мндай зілісте адамдар здерін ыайсыз сезініп, оны сзбен немесе андай да бір рекетпен толтыруа тырысады.

гімедегі тынышты немесе нсіздік ртрлі маынаа толы болады. .

гіме басындаы нсіздік ширыуды тудырып, зейінді гімеге жне гімелесушімізге шоырлайды. гіме ортасындаы нсіздік — бл нсіздікпен сынау, гімелесушілер айтылан жайында немесе сралынаны жайында естеріне тсіреді; гімені келесі блігі жнінде шешім абылдау шін, нсіздік ресурстарды толытыруа кмектеседі. Науастар кбіне жасырап алан деректерін жиі айтады. гіме соындаы нсіздік ортындылауа келеді.

нсіздік тілі бірнеше дегейде ызмет етеді. Соны шеуін атайы.

Біріншіден, арым-атынасты сырты жадайына байланысты. Апаратты аым екінші дегейді амтамасыз етеді, вербальді емес коммуникация, ол мимика, пантомимика, алып жне вегетативті реакциялар кмегімен жзеге асады. Вербальді емес атынас вербальді атынасты акценттейді. шіншіден, рбір адам вербальді емес коммуникацияны з нсауларымен тжырымдайды.

нсіздік гімені рейге, белгісіздік сезімге, уайымдара жне ойа толтырады.

нсіздік – адамдарды зара схбаттасу кезіндегі ажетті жне апаратты блігі. нсіздік, шынымен де кейде жбірлеуші эмоциялардан босауа ммкіндік бермейді. Бл масатта сезімді бейнелеуші арнайы технология ызмет істейді..

Сонымен, сізді кабинетініізді есігі ашылып, жаа науас кіреді. Сізді артышылыыыз сонда, сіз з аймаыызда жрсіз. Оны артышылыы – жауапкершілігі тмен дегейде.

Алашы стте сіз оны баалайсыз. Ол сізді баалайды. ркім зіні «Бл адамнан не ктуге болады?» деген сраына жауап береді. Алашы интуитивті жауап дайын. Егер сіз жазып немесе телефонмен сйлесіп, аладап отырсаыз, онда гіме басталмастан аяталуы ммкін.

Сіз гімелесушіден оратайсыз. Ол сізден орады. Сіз андай науас сізге олайлы, андай олайсыз екенін білемін деп ойлайсыз. Оны да сенуге болатын з терапевтісіні бейнесі бар. ркім з мітін шындыпен салыстырады.

гімелесу жетістігіне жету шін сізді шыдамсыздыыыз, бос срастыру, гімелесушіге парысызды крсету, немрайдылы таныту ауіпті болады.

Сіз гімелесушіізге зініді ызыушылыыызды, кіліізді крсетіп, гімені соан арнай бастайсыз. гімелесушіге кабинетте еркін отыруын тінесіз.

Егер де сіз немрайды атынаса байланан болсаыз, онда оан «Отырыыз» немесе блемні ортасына орынды оясыз. Ол кісі орындыты шетіне отырып, арасы орансыз болады жне кабинетте кпке кідіруді аламайды.

Егер сіз бір шама ашыты сатап, тиімді атынаса ызыушылы танытсаыз, онда гімелесушіге де зіні отырандаыдай жадайды оанда тінііз. Ол орындыа не креслоа отырады. Оны тменгі блігі стлмен жабылан. Бір – біріізбен денелерінізді зара орналасуды тиімді брышы - 45 градус.

гімелесуші жиі жабы кейіпте болады. Оны бірнеше варианттарын атауа болады, тменгі жабы кейіп – егер аяы бір бірімен айастырылып, гениталиі жабы болса. Жоары жабы кейіп – егер олдары омырауда айастырылса. Бл кейіптерде ол жаа тжірибеге тйы жне зін орауа дайын отырады. Таы бір жабы кейіп – егер олды білезіктері саусатарымен бірігіп, ішті тменгі жаында орналасса. Бл кейіп ішкі дниесінде жинаы, зіне-зі жеткілікті адам екндігін крсетеді. Жоарыда аталан екуіне араанда, бл мыты жне тиімді ойлау рдісін береді.

гімеден ашатаан гімелесуші теріс арауы, ндетуі, кзін жмуы немесе тіпті алып кетуі ммкін.

Егер сіз аса жаын байланыса ызыушылы білдірсеіз, онда гімелесушіізбен бір кушеткада немесе еш нрсемен блінбейтін креслоларда отырып сйлесуге болады, денелерііз жаын болан сайын, жаын байланыса да жетесіздер. Сонымен, гімелесуші з орнын тапты. Сіз сл кідіріп, гімнені бірінші жартысында гімені жігерлендіру шін тек ашы сратар оясыз. Сіз аз сйлессіз - ол кп айтады. ажетті апаратты алан со, жартылау ашы сратара кшесіз.Осы уаытта гімелесушіде сезімді бейнелеуге аса олайлы жадайлар тзіледі.

Кейбір са-тйектерді натылау ажет боланда, жабы сратара кшуге болады. бл кезеде гімелесушіден грі сіз кп айтасыз. Мнда мселені талдау, кеес, деректілеу жне арсы орылымдар технологиясын белсенді олдануа болады.

гімелесуші шін басада сздерді маыздылыын белгілеу ажет. Кейде сізді туан тіліізді сздерін тсінуііз жне сол сздерді гімелесушіге тсінуі екі блек болуы ммкін, тіпті гіме баса тілде жріп жатандай серде болады. Кездесу ыпал етуші резюме трінде аяталады жне сіз гімелесушіден ажырап кетесіз.

Науасты срастыру кезінде дрігер кілін келесі 4 сратара аударуы ажет:

  1. Не... (мазалайды, байалады)?
  2. айда... (мазалайды, басталады)?
  3. ашан... (брын жне азір мазалайды, білінеді)?
  4. Неліктен (емделушіні ойынша бл байалады жне немен байланысты)?

Емделушімен байлансты орнату техникасы