ерсонализациялау технологиясы. 5 страница

Асоциальді тлалар тыыз тлааралы атынас рауа абілетті емес. Досты адамдардан олара тне емес асиеттерді талап етеді. Асоциальді индивидтер ештеені рбандыа шалмай, басалардан алана ана абілетті. Олар здеріне ана бадарланып, баса адамдарды абылдамайды. Баса адамдар олара тек ана масаттарына жететін кз болып табылады. Асоциальді тлалар зіні сырты крінісімен оршаан ортаны та алдырады. Осы аталан себептерден кейін дрігер олара эмпатияны крсетуге иналады.

Асоциальді тлалар психолог мамандарына з тілегімен сирек аралады. Кбіне оларды мектептер немесе баса да мекемелер кееске баыттайды. Мндай тлалармен байланыс жасау те иын, кеесті басынан бастап, маман иелерін здеріні жалан айырымдылыымен жне тілектестігімен алдауа тырысады, сіресе жас мамандарды. Осы маынада тжірибесі аз мамана асоциальді тла ауіп тндіреді.

Coleman (1964; цит.: Kennedy, 1977) айтуынша асоциальді тлалар жаупкершіліктен ашатауа бейім келеді. Мндай адаммен за атынасу тітіркенуді, анаттанусыздыты жне ысымды шаырады.

5.5 ЖИТС-пен зардап шегетін науастармен атынасу. Дрігер мен науас арасындаы атынасу мселелері: мотивтері, атынасы жне бйымдары

АИВ/ЖИТС сратарымен кеес беру дрігерлерді негізгі ксіптік міндеттеріне жатады. Медицина ызметкерлеріні айтуынша науастарды АИВ/ЖИТС сратарымен ажеттіліктеріні аздыын крсетеді.

Дрігер мен науас арасындаы атынасты мотивтері жне бйымдары

Науастарды АИВ/ЖИТС сратарына байланысты ызыушылытарыны факторлары.

АДАМДАР ТОПТАРЫ ЖНЕ ОЛАРДЫ ЫЗЫУШЫЛЫТАРЫНЫ СЕБЕПТЕРІ: АИВ/ЖИТС-на кмндрі бар "ауіпті топ" кілдеріне – наркомандар, бейберекетті жынысты атынаспен мір сретін адамдар жне таныстарыны, туыстарыны жне достарыны арасында АИВ жтыран адамдар топтары жатады. Тек кейбір адамдар ана АИВ/ЖИТС жайындаы сратара деген з ызыушылытарыны себебін тсіндіре алады. Бл адамдарды лкен блігі ызыушылы себептерін талыа салылары келмейтіндігін байатады.

ЫЗЫТЫРАТЫН КРСЕТКІШТЕР: мндай адамдар АИВ/ЖИТС-ны негізгі симптомдары, клиникалы кріністері жне зерттеу ммкіндіктері жайында мамандандырылан кеес ызытыратындыын айтады.

АДАМДАР ТОПТАРЫ ЖНЕ ЫЗЫУШЫЛЫТАРЫНЫ СЕБЕПТЕРІ: кейбір адамдар АИВ/ЖИТС-ын жоспарлы трде зерттеуге баыттама аландытарынан кейін, ол жайындаы мамандандырылан кеесті алылары келетінін айтады, мысалы: хирургиялы операция алдында немесе сыратты за аымда жруіне байланысты

АДАМДАР ТОПТАРЫ ЖНЕ ЫЗЫУШЫЛЫТАРЫНЫ СЕБЕПТЕРІ: Хирургиялы операция алдында. Бл топтаы науастар з сратарын хирургтара жне мейірбикелерге баыттайды.

ЫЗЫТЫРАТЫН КРСЕТКІШТЕР: бл топтаы адамдарды ызыушылы крсеткіші болып, наты медициналы мекемеде АИВ-пен инфицирлену аупіні баалануымен тжырымдалады.

АИВ/ЖИТС жайындаы ксіптік медициналы апарата ерекше мтаж - бл жасспірімдер,олара АИВ-ті жу жолдары жайындаы апараттар жетіспейді. Сонымен оса, жасспірімдермен ксіптік жмыс істеуді дадылары мен біліміні жетіспеушіліктері байалып жатады: жасспірімдермен атынасуды психологиясы аймаында, дрігер жне мейірбикені жасспірімдермен арасындаы сенім атмосферасыны жеткіліксіздігі. детте жасспірімдер АИВ/ЖИТС жайында гіме озааннан ашатайды, себебі олар здеріні сексуальді атынасы жайында немесе наркотиктерге деген атынасын шкере болып алатындыынан орады.

Дрігерлерді жасспірімдермен жмыс істеу дістеріні тиімділігі жніндегі кз-арастары р-трлі: индивидуальді немесе топты жмыс.

АИВ-пен инфицирленген науастар АИВ/ЖИТС бойынша маманданбаан дрігерлерге кееске сирек келеді. аралан жадайда ойлатын сратары ауруды табиатына немесе диагностика жне еміне атысты болмай, осы дрігерді компетенциясына кіретін мселелер жайында болады, мысалы: гинеколог маманынан АИВ анасынан баласына берілетіндігі жнінде срауы ммкін. Мндай науастарды мінез-лын медицина ызметкерлері АИВ инфицирленген науастарды пиялануымен сипаттайды, мед.мамандарыны пікірі бойынша бл науастара «здеріні АИВ-статусы жайында айтуа лытарыны жотыы» тн, олар емді арнайы мамандандырылан медициналы орталытардын алуына байланысты, баса дрігер мамандарына ажеттілікті сезінбейді. Мндай науастар АИВ/ЖИТС жнінде жеткілікті хабардар болады. .

АИВ/ЖИТС заымданан науастарды туыстары ауру жнінде апарат алу масатындаы кмекті те сирек срайды.

АИВ/ЖИТС жнінде кеес алу шін келетін науастар жас адамдар болан (14-35 жас аралыында) тменгі білім дегейіндегі науастара араанда жоары білім дегейіндегі науастар АИВ/ЖИТС жніндегі мамандармен кеес аланды жн креді.

АИВ/ЖИТС сратарына ызыушылы себебі: ол з денсаулыын орау жне сатану шараларын олдану жнінде емес, ал оны инфекцияны жтыру аупі негізінде туындайды.

Кптеген мед.ызметкерлері, науасты «ауіпті топа» жатуына байланысты АИВ/ЖИТС мселелеріне ызыушылы танытады дейді.

Науастарды жиі АИВ/ЖИТС жнінде оятын сратары

Науастарды АИВ/ЖИТС жніндегі кптеген сратары жтырып алу орынышымен байланысты болады.

АИВ/ЖИТС жнінде кп сра оятын науастар негізгі жу жолдары бойынша апараттанан (ан арылы, жынысты атынас, иньекция арылы). Сратар кбіне ауруды трмысты жадайда жтырып алу аупімен байланысты болады (таамдар жне жалпы жуынатын бмені олдану арылы немесе т.б.).

Науастар жиі диагностика дістеріне, ауру симптомдарына байланысты сратар ояды. Адамдар здеріні жтырып алу кдігін немесе аупін жоа шыаратын апарат іздейді.

АИВ-инфицирленген науастарды емі жне ктімі жайында сратар аз ойлады. Бл сратара осы аймата маманданан кеесшілерден АИВ-инфицирленген науастар жауап іздейді.

АИВ/ЖИТС– ті диагностикасы жне науастарды АИВ/ЖИТС анализдеріні нтижелерімен апараттау.

АИВ/ЖИТС анализіне науастарды баыттауды негіздеу.

Барлы жкті йелдер жне хирургиялы операциялар алдындаы науастар АИВ/ЖИТС анализдерін тапсыруа міндетті.

ан тапсырушы донорлар тестіні жасауа тиісті.

Хирургиялы операциялар алдында анализ алынады.

Организмні иммунды жетіспеушілік симптомдары сипат аланда , - мысалы, тмау ауруларыны, пневмонияны жне баспаны ауыр немесе заа созылып туі; дене ызуыны жоарлауы, лимфадениттер, тері жне асазан-ішек ауруларында. Иммунды жетіспеушілігі бар науастарды АИВ/ЖИТС анализіне терапевттер баыттайды.

Антилеуметтік баыттаы науастара зерттеулерді таайындалуы.

Коммуникация тжірибесі: науастарды АИВ/ЖИТС анализіні теріс нтижесі жайында апараттау.

Науастарды АИВ/ЖИТС анализіні теріс нтижесімен апараттау, мед.ызметкерлеріні тжірибесінде арапайым теді.

«ауіпті топтаы» науастара тексеру нтижесін жеикізу р-трлі жреді. Мндай «ауіпті топтара» жататын науастара теріс тексеру нтижесін жеткізумен атар, андай да бір уаыт ткеннен кейін тексеруді таы да айталауына нсау береді (3-6 айдан кейін). Дрігерлер мндай жадайды ауру дамуыны жасырын кезеіні барлыымен сипаттайды.

Коммуникация тжірибесі: Науастарды АИВ/ЖИТС анализіні о нтижесімен апараттау.

Науасты АИВ/ЖИТС анализіні о нтижесі жнінде, осы аймата дайындалан тжірибесі мол маман жеткізеді (ЖИТС орталыыны дрігері). Барлы баса дрігерлер (терапевтер, гинекологтар жне т.б.) тек теріс нтиже жайында ана айта алады.

АИВ-ті тексерістеріні нтижесіне секемденген науастар, тексеру нтижелеріне дайын болады.

Науаса о нтижелі тексерісті жеткізу медицина мамандарына оай іс болып табылмайды. Кптеген дрігерлер мндай жадайдан бас тартады, себебі, «крделі» диагнозбен науасты апараттау, науаса да жне дрігерге де психологиялы травма болып табылады. Жалпы тжірибедегі дрігерлер мндай міндетті ксіпті орындауа зіні толыымен дайын еместігін сезінеді.

Дрігерлерді кпшілігі жауапкершіліктен ашатайды. Кейбір медицина ызметкерлері АИВ/ЖИТС анализдеріні ате болу ммкіндігі жайында айтан.

Алайда, АИВ/ЖИТС-ті науас з диагнозы жайында білуге міндетті жне ыты.

АИВ/ЖИТС тексерісіні нтижесін науаса жеткізу лкен маына береді: бл хабар «мейілінше жмса» болып, науаса диагнозды тбегейлі еместігіне «міт» беруі ажет.

Науаса о нтижені хабарлау дісін тадау, оны «ауіпті топа» жататындыына (дрігерлерді ойынша, секемденген науастар ауіпті сезініп, дайын болады) немесе науас «ауіпті топа» жатпайтындыына байланысты болуы керек (бл науас диагнозын натылау масатында анализін бірнеше рет тапсыруы ажетт).

Медицина ызметкерлерімен жне АИВ/ЖИТС жтыран науастар арасындаы арым-атынасты коммуникациялы мселелері.

Кейбір дрігерлерді ойынша АИВ/ЖИТС-ті науастарды жне дрігерлерді арасындаы арым-атынаста ешандай коммуникативті мселелер жо.

Осы пікірлерге арамастан атынасуды коммуникация мселелері баршылы. Мндай мселелерді себебі болып, мед.ызметкерлеріні АИВ алдындаы орынышы нтижесінде байланыса тскісі келмейтіндіктері жне де АИВ инфицирленушілерге деген шпенділік мінез-лытары табылады.

АИВ инфицирленген науастар мен дрігерлерді арым-атынас мселелеріні кптеген себептері бар. Оларды ішінде:

- Медицина ызметкерлеріні инфицирленген науастара медициналы кмек крсетуден бас тартуы.

- Медицина ызметкерлері жаынан науаса дрекілік, арсызды, сыйсызды крсету.

- АИВ/ЖИТС науастиарына жалпы негативті атынасу. Медицина ызметкерлерінібарлы науастара кмекті бірдей крсететіндіктерін айтанымен, АИВ/ЖИТС науастарына деген атынастары басаша сипатты крсетеді: мндай науастармен андай да бір физикалы байланыса тсуден ашатауы, кабинетті есігін олаппен ашуы жне т.б.

6 БЛІМ. ДРІГЕР ЖНЕ ИЫН НАУАС. ПСИХИКАЛЫ БЗЫЛЫСТАРЫ БАР НАУАСТАРМЕН АТЫНАСУ

6.1 «иын» науастар.Дрігерге рбір науас з бетінше иын болады. Науастар мамандыымен, материальді жне леуметтік статусымен, отбасылы жадайымен, мірлік тжірибесімен, психологиялы иындылытарымен жне уайымдарымен, жеткіліксіздіктерімен, жасырын мселелерімен ерекшеленеді. р айсысы з бетінше ауруа, ауырсынуа, дрі абылдауа, дрігерге баруына жауап береді. Жоары леуметтік статусты науастар з алпын сатап алу немесе лсіз крінбеу масатында дрігерге аыры соына дейін кдігін, уайымын жне орынышын хабарламайды. Интеллектуальді потенциальді жоары білімді адамдар дрігермен атынасында з маыздылыын сипаттап, дрігерді ауру жайындаы ой-пікіріне кедергі жасайды. «иын» науастара зіні ішкі психологиялы леміне жабылып алан, интровертирленген, байланыса иын тсетін толы апаратты жауап бермейтін науастар жатады. Зейінні жне есте сатауды тмендеуімен зардап шегетін ария науастарды психикалы бзлыстары немесе физикалы жадайына сйкес емес неадекватты жадайлар (мысалы, ауыр соматикалы аурулары бар эйфория жадайындаы науастар), — емдеу-диагностикалы рдісті кейбір этаптарына зіні кедергілерін тигізеді. Уаытты жне сабырлыты талап ететін крделі науастара суицидальді мінез-лыа бейім депрессивті жне рейлі-кдікшіл мінезді науастар жатады.

рейлі-кдікшіл науастар. Бл науастар болашата кездесетін иыншылытар мен мселелер жайында ойлаумен болады. Олар ауруды асынуын жне айталануын немесе дрілерді кері серін уайымдайды. зіні кмндрін жауап талап етумен дрігерді удалайды. Дрігер таайындаан дріні абылдамас брын ол

Дріні крсеткіштерін, жаымсыз серін жне сер ету механизмін оып талылайды. Біра, анша рет мед.персоналдан дрі абылдау жнінде кеестер алса да (дрілік заттар,абылдау затыы жне млшері), науас зіні кмнін сатайды. абылдаан дріден тез арада тиімді эффект болмаса науастар дрігерге здеріні орыныштарымен, кдігімен келеді. Мндай науастарды мед.ызметкерлері аты-жнімен біледі, олара дріні бір уаытта беруге тырысады, себебі ажетсіз науаса тсініктеме беруден ашатайды. Жазылып шыаннан кейін де дрігерге келуін тотатпай, зіне зейінді талап етеді. Осындай мінез сипатына байланысты мндай науастар кез-келген ауруды болжамын нашарлатады.

Депрессивті науастар. Психологияда депрессия мірге деген ызыушылыты жоалуымен сипатталады. Болаша міріні масатын жне тапсырмасын жоалтса, азіргі мірі маынасынан айырылады. «Депрессивті блокада» суицид жайындаы ойлара келеді. Депрессивті науасты ауруханадан шыарар кезінде психиатр маманы науаса: «Сіз болашаа андай жоспар расыз?» деген сра ояды, егер науас сраа жауап бермесе онда депрессивті жадайды лі де болса саталаны жнінде крсетеді.

Жазылмайтын ауыр соматикалы ауру бар науастарда депрессивті уайымдар болады, мндай болашаа мітін зген науастар суицидке бейім трады. Олара миокард инфарктісін басынан кешірген немесе онкологиялы науастарды жатызуа болады. Бір масата негізделген, кп жылдар бойы жасалан жмысты аыры жетістігінде науаста абыржу жне босты пайда болып, оршаан ортаа деген немрайдылы дамиды. Мндай кіл алумен бірге сырат та келуі ммкін. Депрессивті жадай кезіндегі суицидтік баыт баса жадайларда да дамуы ммкін, мысалы, ауруды алдына ойан масатына жетуге кедергі келтірген жадайда. Шведтік авторлар «пресуицидальді синдромды» сипаттайды, яни мінезді, кіл-кйді кейбір белгілері суицидальді жадайларды болжай алады.

Пресуицидальді синдром. Науасты депрессивті жадайыны алашы белгілері болып, — белсенділігіні тмендеуі, баса науастармен жне ызметкерлермен атынасу ызыушылыыны жотыы табылады. Науастар теледидар круден бас тартып, газеттер оымайды. Мед.персоналдара пассивті баынып, сратара ыса трде жауап айтарады. Депрессивті науастар тсегеніде «эмбрион алпын» абылдап, абыраа бетін брып сааттар бойы жата береді. Науастар асханаа бармай, тама абылдаудан бас тартады, йылары бзылып, рейге шырайды. Диспепсиялы бзылыстар, іш атулар, йелдерде етеккіріні бзылыстары байалады. Айын депрессивті жадайа «Протопопов триадасы» белгілері жатады: тахикардия, іш ату, кз арашыыны кееюі. Осы стте науаста суицидальді ойлар жне рекеттер дами бастайды. Ойындаысын іске асыру масатында науастар белсенді трге ауысып, дрігерлерден жне мед.персоналдардан дріні сері жайында немесе улану аупі жайында срастыра бастайды. Медицина персоналын баылай жріп, депрессивті науастар здеріне баылауды лсіреген уаытын тадап, кедергісіз суицидке барады. шкерелі-оан - лоы суицид уаытын жне орнын кмек крсете алатындай етіп тадайды.

Науас ретіндегі дрігер. Медициналы білім, ауруа деген дрыс емес атынастан жне дрыс емес дрі абылдау дістерінен орануа келеді. Біра мндай біліктілік, ауруды жаымсыз аымында дрігер маманын тым атты толандырады. Кбіне дрігерлер зіндегі ауруды алашы белгілерін бааламайды. Ісік ауруымен ауыран дрігерлер науастара араанда здеріні зерттеу дістерін кеш бастайды. Олар тмау ауруларын жріп ткізгенге бейім (тмау, баспа), яни жазылмай жатып жмыса шыады немесе симптоматикалы емделгенді жн креді. Науастара араанда ауруды асынулары мен рецидивтері жиі байалады. Дрігерді ауруа деген психологиялы реакциясы екі этаппен крсетіледі. Бірінші — анозогнозиялы — симптомдарды барлыына жне ауырлыына кіл блгісі келмеушілік. Ауруды мойындамау бірнеше аптаа созылады. Екінші — рейлік реакциясы — ауру белгілерін, асынуларын шектен тыс баалау, диагноза жне болжамына пессимистік кзбен ару тн. Осы кезеде дрігер «иын науаса» айналады: ол айталанбалы зерттеулер жргізіп, мамандар кеесіне жиі барып, зіндік еммен айналысып, емдеуші дрігерге сенімсіздік крсетеді. «Аау» науастан айырмашылыы, дрігер баытты иллюзиялардан айырылан. Сыраттанан дрігер зіні емдеуші дрігер маманына сенбейді, себебі зі жмыс істеген уаыттарында науастара денсаулытары жайында шындыын айтпаандыы, тек ана ажет деп есептелген хабарды айтандыы мазалайды. Енді зі науасты ролінде боландытан, ол жайында жадайыны ауырлыын жне жаымсыз болжамын жасырып трандай крінеді. Осы ойларды серінен ол рейлі, сезікті жадайа жетеді. Мндай науастармен атынасу кезінде, оны ксіптік статусына сыймен арап, стационарда барлы жасы жадайларды туызуа ммкіндіктерді беруіміз керек: телефонмен сйлесуге рхсат беру, жеке немесе науастары аз палатаа орналастыру, бос режимді таайындау жне т.б.

Ауруа науастарды психологиялы (мінез-лыты) реакциялары. Науасты ауруа бейімделуіне, ауруды ішкі суретіні ралуына, психологиялы ораныс механизмдерін олдануына байланысты, дрігерді тжрибесіндегі копинг-стратегиясында ауруа деген р трлі реакциялар кездеседі.

Диссимуляция. Ауру жадайында психологиялы сер етуді бір формасы болап табылады. зіні сыаат екекнін біле тра науас ауру симптомдарын саналы трде жасырады жне оларды шкере етпеу шін едуір кш жмсайды: брынысынш ксііптік, жанялы, леуметтік міндетттерін орындай береді. Науасты аншалыты жасыранаына арамастан ауру симптомдары кшейіп, жасыру йындай тседі, біра науас лі де жасыруа тырысады. Дрігерді тжірибесінде диссимуляция мінезі: ебекке абілеттілігін, леуметтік жне материальді статусын жоалтуа ауіп тнген жадайда, мысалы, малімде немесе дріскерде туберкулезды ашы трі болса, спортсменні аяын кесуге аупі боланда крініс береді. Науастар мндай жадайда жиі копинг-стратегияны немесе ызметіне беріліп кетуді олданады.Сонымен оса, оршаан орта алдында кінлі, ялтатын жне орыныш сезімдерін тудыратын «леуметтік беделі жо» аурумен сыраттанан науастар да осындай жадайа тседі. Диссимуляция венерологиялы аурулармен ауыран, сіресе ЖИТСпен ауыран науастара тн. ЖИТС-мен сыраттанан науастара оршаан орта негативті арап, аморальділікке жне асоциальділікке мейірімсіз трде кінлйді. Диссимулияция мінез-лы психикалы ауруларда да кездеседі, ол тек оршаан ортаны талылануына тсуден ана емес, ауруды леуметтік зардабынан орады. Диссимуляция реакциясы онкологиялы науастарда да кездеседі.

Аггравация — науастарды ауруды симптомдарын, жадайыны ауырлыын кшейтіп крсетуі. Аггравацияда науастар шынайы бар ауруларын немесе сыратты жадайын шындытан грі кшейтіп, ауіпті етіп крсетеді. Аггравация истероидты сипатты мінез-лы бар науастарда да жиі кездеседі. Науастар ауруды шкерелі оан-лоылау масатында да олданады: зіне зейінді, аяушылыты талап ету немесе осыдан андай да бір пайда кру шін. Аггравация мінез-лы егде жастаы науастара тн, яни жалыздытан немесе кез-келген уаытта оранышсыз алудан оратын науастар дрігерлерді зейінін зіне аударуа тырысады. Аггравация толыымен ессіз психологиялы реакция ана емес: науастар мндай мінезді масаты мен себебін біліп сітеуде де туындайды.

Анозогнозия — сыратты жне оны симптомдарын аармау немесе елемеу. Науас з ауруын сырты оршаан ортадан ана емес жне зінен де жасырады. Баса адамдара ауру белгілері аншалыты байалып трса да,олар здеріні сау екендігін жне медициналы кмекке мтаж еместігін айтып аталады.