туденттік жасты психологиялы сипаттамасы.

«Студент»термині латын сзінен шыан, орысшаа аударанда іждаатты жмыс жасайтын, ртрлі іс-рекеттермен шылданатын, яни білім алуа ынталанан адам.
Студент белгілі жастаы адам жне жеке тла ретінде ш жаынан сипатталуы ммкін:
1) психологиялы жаы – психологиялы дерістер, жадайлар жне асиеттерді бірлігін крсетеді. (баыттылы, темперамент, мінез-лы, абілеттер).
2) леуметтік жаы – студентті белгілі леуметтік топтан, лттан шыуынан туындайтын оамды атынастарын, асиеттерін наты крсетеді;
3) биологиялы жаы – жоары нерв іс-рекетіні типі, анализаторларды рылысы, шартсыз рефлекстер, инстинктілер, физикалы кш, дене рылысы, бет лпеті, терісіні жне кзіні тсі, бойы жне таы басалармен крінеді

Баса жастаы адамдара араанда, жасспірімдік шаында оларда лкен жылдамдытаы оперативтік еске сатау, жне зейінні тез басаа ауысуы, вербалды-логикалы есептерді шыаруы жне т.б. ммкіндіктері басым болады.
Студенттік жас - интеллектуалды жне физикалы кшті дамуыны кптеген оптимумдарына жететін кезе болып сипатталады.
Сырты кріністі лпыра тсуімен атар жретін здіксіз жоарылап келе жатан шыармашылы ммкіншіліктер, интеллектуалды жне физикалы кшті дамуы, оларды здерінде кшті жоарылауы «мгілік» жаласа береді, барлы е жасы мір лі алда, ойдаанны бріне жеіл жетуге болады деген саымды жасыруа келіп сотырады.
Бл жастаы адамгершілікті дамуыны зіне тн сипаты - мінез-лыты саналы мотивтеріні кшейе тсуі. здеріне жетіспеген – масата талпыну, батылдылы, табандылы, дербестілік, ынталану, зін-зі стай алу сияты асиеттер ныая бастайды. Моральды проблемалара мдделері кшейе тседі (масаттар, мір салты, арыздар болу, махаббат, адалды жне т.б.) .
зін-зі сыйлау дегейі тмен жастар ерекше жбірленгіш жне зін-зі баалауыны жанды деріне тисе, сезімтал келеді. Сынды, клкіні, ескертулерді басалардан ауырлау ктереді. Оларды кбінесе айналасындаы адамдарды жаман пікірлері аладатады. Жмысы дрыс жрмесе немесе зінен бір кемістік тапса, оны те ауырсынады.
Соны салдарынан оларды кбі ялша, психикалы ошаулануа, шындытан арман леміне кетуге бейімірек, біра, ол еріксіз кету.
Тланы зін-зі сыйлау дегейі нерлым тмен болса, оны жалыздытан айыратынына кмн жо. Жоары оу орнына тсу фактісі жастарды з кштеріне жне абілеттеріне сенімін, толыанды жне ызыты мір сруге мітін арттырады. В.Т.Лисовскийді зерттеу нтижесінде келтірген деректерінде, тек іргелі жоары оу орындарында оитын студенттерді 64%-і ана здеріні негізгі бейімділіктеріне жне мдделеріне болаша мамандытары толы сйкес келеді деп шешкен. Кбінесе, студенттерді кіл-кйлерінде згерістер байалады – оуды бастапы айларындаы шаттытан оу орныны жмыс кестесін, оыту жйесін, жеке оытушыларды баалаудан дейін сенбестік туа бастайды.
Жоары оу орнында оытатын мамандыты игеруге ажетті абілетті анытау шін, алдын ала профессиграмма ру керек. Профессиграмма адам психикасына оятын талаптарына сйкес ш дегейге блінеді: 1) абсолютті ажетті; 2) біршама ажеттігі; 3) тілекке сйкес. Б.Г.Ананьевті пайымдауынша, студенттік ша адамны негізгі леуметтік потенциалы даму шін сенситивті кезе болып табылады. Жоары білім адамны психикасына, оны тлалы дамуына лкен серін тигізеді. Жоары оу орнында оыан кезде, барлы олайлы жадай жасалса, студенттерде психиканы барлы дегейіні дамуы арынды жреді. Ол адамны аыл-ойыны баытын анытайды, яни тланы ксіби баыттылыын сипаттайтын ойлау жйесін алыптастырады.
Жоары оу орнында табысты оу шін жалпы интеллектуалды дамуды жоары дегейі, жеке аланда, абылдау, елестету, есте сатау, ойлау, зейін, эрудициялы ммкіншілігі, танымалды мдделерді кедігі, логикалы операцияларды белгілі шеберде игеру дегейі жне т.б. болуы керек. Жоары оу орындарында гуманитарлы мамандытарды табысты игеру шін, адамда айын вербалды типтегі интеллект, орташа есеппен, вербалды емес типтен 16 шартты лшем арты болуы керек. Гуманитарлы мамандар танымды мдделерді кедігімен, эрудициялыымен, тілді толы мегеруімен, бай сз орымен болуы, оны дрыс олдана білуі, наты жне абстракті тсініктерді араатынасын дл белгілеу жне ттас аланда жоары дамыан абстракті ойлаумен сипатталады. Гуманитарлы профильдегі мамандар, бейнелеп айтанда, «сз лемінде» мір среді, ал техникалы жне жаратылыстану профиліндегі мамандар затты пндік жне наты леміне жиі жгінеді. Жаратылыстану факультетіне тсетін жастарда, е алдымен, жоары дамыан логикалы жне абстрактілі ойлау, здеріні ойлау дерістерін ерікті басару абілеті болуы, яни зін ызытыран объектіде зейінін тез жне айын шоырландырып, одан басаларды брінен кілін аудара алуы керек. Соысы тек зейінін шоырландыруды жоары дегейінде ана ммкін болады. Оларда пайымдауды аталдыы мен логикалыы мінсіз болуы ажетті.
Жаратылыстану мамандытарыны студенттері жоары парасаттылы жне пайымдылыты туелсіздігімен ерекшеленеді. Дегенмен, оларда леуметтілік тменгі дегейде болады, яни адамдармен ара атынас икемділігі жеткіліксіз дамыан.
Тланы интроверсияланандыы студент-математикті лгерім дегейімен жоарыманалы корреляцияланады. Яни, интроверсиялананды - жоары оу орындарында табысты оуды ажетті шарты, жне оны жаратылыстану мамандытарыны абитуриенттері шін арнайы абілеттерді атарына осу дрыс болар еді. Бл мамандытаы студенттерге тн таы да бір ерекшеліктері – зін-зі баалау пікірлеріні (сіресе, здеріні леуметтік асиеттері туралы) негізінен адектватсыздыы айындалды.
Барлы жоары оу орнында, детте, бірінші курс студенттерін жоары оу орныны жадайына бейімдеуге кмектесетін шаралар жйесі арнайы жоспарланады. Осындай шараларды маыздыларына:
академиялы топты жинатау жне алыптастыру бойынша жмыстар; «студентке арнау» жне «мамандыа кіріспе» курсынан дріс оу; топтарда тжірибелі оытушыларды сз сйлеуі; жоары оу орныны тарихы жне оны атын шыаран тлектерімен танысу; жатаханаларда оытушыларды жне бірінші курс студенттеріні кшімен кеес беру пункттерін йымдастыру; студенттерді здік жмыстарын баылау, олара уаытында ажетті кмек крсетуге ммкіндік беретін ай сайыны аттестацияны енгізу.
Осы факторларды брі студенттік жаса те тн (18-25 жас):
- аыл-ой, адамгершілік жаынан кемелдену;
-сенушілік, алыптасан дниетаным;

-жаашылды сезім;

-батылды, табандылы;

-уестенуге абілеттілік;

-оптимизм;

-дербестік;

-турашылды;

-сыншылды жне зін-зі сынаушылы. Ішкі сенімсіздікті тудыратын, ызарлылы жне жгенсіздікпен атар жретін зін-зі баалауды арама-айшылыы;

-оу орныны оытушылары мен режиміне скептикалы, сынаушылы, ирониялы атынас;

-масимализм жне сынаушылы, лкендерді кзарасына кері атынас саталады;

-жатырмаушылы, екіжзділік, ждігйлік, дрекілік, айаймен сер ету;

-интеллектуалды жне танымды ммкіншіліктерді шыы;

-жауапты шешімдер абылдау: маманды тадау жне игеру, мір салтын тадау жне мірде з орнын табу;

-мірлік жолдасын тадау, от басын ру, сексуалды айматаы белсенділік.

Ттас аланда, студент тласыны дамуы болаша жоары білімді маман ретінде біратар баытта жреді:
1) идеялы сенімділігі, ксіби баыты тратанады, ажетті абілеттер дамиды;
2) психикалы дерістер, жадайлар, тжірибелер жетілдіріледі, «мамандандырылады»;
3) парызды борыш сезімі, ксіби іс-рекеттеріні табысты болуына жауапкершілік жоарылайды, студентті индивидуалдыы рельефті крінеді;
4) зіні болаша мамандыы саласында студент тласыны талаптануы жоарылайды; леуметтік жне ксіптік тжірибені арынды табыс ету жне ажетті асиеттерді алыптасуы негізінде студентті жалпы кемелденуі жне тлалы тратануы жоарылайды;
5) болаша маман ретінде оан ажетті сапалы, тжірибелік алыптасуда студентті зін-зі трбиелеуді лес салмаы жоарылайды;
6) ксіптік дербестігі жне болаша практикалы жмысына дайындыы ныаяды.
Студент тласыны психологиялы дамуы – арама-айшылытарды пайда болу жне шешілуіні диалектикалы дерісі, сыртыны ішке туі, здігінен озалыс, зімен белсенді жмыс жргізу.
Б.Г.Ананьевті пайымдауынша, тланы масштабы жне интеграциялау дегейі ретінде дамуы – рылымасты блімдерді (образование подструктур) пайда болуы жне оларды крделендіретін синтез. Баса жаынан, олармен параллельді психикалы функцияларды (даму, крделену, психикалы дерістерді «тарматануы», жадайлар, асиеттер) дифференциациясыны жоарылау дерісі жреді.

 

№ 7 ЕМТИХАН БИЛЕТІ