тудент пеноытушыарасындаыарым-атынасерекшеліктері.
Жалпы педагогикалы сздік бойынша субъект – баса адамдарда жне зінде згеруді амтамасыз ететін, затты-тжірибелік белсенділік пен танымды тасымалдаушы. Адамны субъектілігі оны мір іс-рекетінде, арым-атынасында, зіндік санасында крінеді. Бл жерде сз болып отыран дстрлі «оытушы-студент», «студент-малім» субъектілер атынасы згеше сипата ие болып отыр. Оытушы мен студентті арым-атынас мселесі дл азіргі уаытта психологиялы-педагогикалы зерттеу нысанына айналуда. Бл мселені шешуді басты жолы психологиялы кадрларды даярлайтын жоары оу орындарыны абырасында ескерілуі тиіс. Сондытан студентті арым-атынас дадылары мен икемділігін алыптастыру, яни, студентті іскерлік психологиялы арым-атынас кезіндегі ртрлі жадайлара бейімделуі, тез мегеру абілеттеріне ие болуы, студенттермен жаымды арым-атынас позициясын руа мтылу, мотивациясы мен білімін заманны талабына сай жетілдіру аса маызды болып табылады. Білім беру рдісіне атысатын мшелерді райсысыны зіндік міндеттері мен ытары бар. Оытушыны міндеті – оыту технологиясын тадай отырып, студенттерді білімге штарлыын ояту, зіндік икемділіктерін ашу, шыармашылыпен айналысуын йымдастыру негізінде білім беру сапасын ктеру. Студентті міндеті – оу, сабаа кешікпей келу, тртіп бзбау, білім беру рдісі мен білім мазмнына анааттану ыы бар. Оытушыны леуметтік тла бейнесіні алыптасуы психологиялы арым-атынас мселесіне келіп тіреледі. Жеке адамны леуметтенуі зіні оамына тиесілі зара атынастар, ксіби леуметтік талаптара байланысты болады. Демек, арым-атынас – студентті тла ретінде жетілуіне пайдасын тигізетін былыстарды бірі, яни, арым-атынас арасында зге тлаларды абылдап, оларды сйлеу мдениетіне бейімделеді. арым-атынас барысында жеке адамны оамды рухани жне материалды ндылыы алыптасады, жеке тлалы ерекшелігін крсетеді, зі здіксіз арым-атынаста болатын оама енеді. Коммуникация рбір адамны рекет барысындаы субъектісіне айналады, табиат пен дниені таниды, олармен арым-атынасын дамытады. азіргі оам міріні згерістеріне орай арым-атынас механизмдері, оны жетілдіру амалдары ызыушылы туызып, зерттеуді арынды саласына айналуда. Адамны барлы адір-асиеті баса адамдармен алай арым-атынас жасаанынан байалып трады. Оны баыт-бадары, білімді мегеруі, есте сатауы, эмоциясы мен ызуандылыы арым-атынас жасау барысында крініс береді. Адамны арым-атынасына лтты ерекшеліктеріні сері те лкен. Оларды психологиялы, педагогикалы алышарттарын ашу арым-атынасты алыптастыруа ыпал етеді. Студентті леуметтенуі екі станыма ие: еліктеу жне иілімді. Болаша оытушыны бейнесін алыптастыру шін студент ксіби ортада педагогпен арым-атынас барысында жалпы ндылытара ие болып, психологиялы ерекшеліктерге назар аудару ажеттілігі туындайды. арым-атынаса ажетті дады мен икемділікті алыптастыру шін леуметтік фактор сер етеді. Сондытан да психологиялы арым-атынаса сер ететін жадайлар мен факторлар бір-бірін толытырады жне байланыстырады.
азіргі оу орындарында оытушыларды рлі артып, оны студенттерге психологиялы жне педагогикалы сер ету арылы кеейді. Оытушы білім мен апаратты баыттаушысы болып ана оймай, педагог, психолог, психотерапевт болуы керек. Бан оны педагогикалы ызметіні жетістігі мен беделі туелді. Оытушыны беделі – оу-трбиелеу процесіні жетістігіне сер ететін жымдастар мен студенттер жне зара атынас барысында білінетін, йымдаы оны ксіби, психологиялы, тлалы сипаттамасы. Оытушыны беделі - оны білімділігіне, адамгершілігіне байланысты болып келеді. азіргі тада студенттерге оытушыны жеке тласы, оны ашы, айталанбас дербестігі трбиеленуші жне психотерапевт ретіндегі беделі сер етеді.
8-БИЛЕТ
1. ЖОО-да психологиялы ызметті рлі
Жоары оу орны психологиялы ызметіні алыптасу тарихы кеестік уаытта басталды. Осындай ызмет алаш рет 1977 жылы азан мемлекеттік университетінде (МУ) Н.М.Пейсаховты жетекшілігімен педагогика жне психология кафедрасыны базасында йымдастырылан болатын. Оны масаты мен міндеттері оу іс-рекетіні барлы психологиялы дегейлеріндегі зін-зі басару мен зін-зі баылауа ажеттілік пен дадыларды алыптастыру мен дамытуа баытталды. Атап айтанда, 1) оытушы мен студенттер жне студенттерді тлааралы зара арым-атынасы; 2) мінез-лы (оу дерісіні барлы атысушыларыны дербес жне жымды мінез-лы); іс-рекет (оу іс-рекеті жне оны психологиялы мселелері; 4) психикалы алыптар (оу дерісіні барлы атысушыларыны рбіріні). Осы дегейлер азан мемлекеттік университетіндегі психологиялы ызметті наты мазмны мен формаларын анытайды[3]. Бл Кеес Одаында психологиялы ызметтерді алыптасуыны за рдісіні алашы адамы болатын. ткен асырды 70-ші-80-ші жылдары кеестік мемлекеттерде бастамашылды негізінде алашы психологиялы ызметтер пайда бола бастады. Біра білім берудегі практикалы психологиясыны теориялы-діснамалы жне йымдастырушылы аспектілеріні жетілдірілмеуі жне практикалы психологияны трасыз жадайы оларды ызмет жасауы мен дамуын тежеді.Жоары оу орындарыны психологиялы ызметін йымдастыру мен дамытуа ыпал жасаан факторлара білім берудегі психологиялы ызметті йымдастыруды тжірибесін жинатау, оны практикалы йымдастырылуын ылыми негіздеу (К.А.Абульханова-Славская, М.Р.Битянова, Л.Ф.Бурлачук, Ю.З.Гильбух, К.М.Гуревич, И.В.Дубровина, Ю.М.Забродин, Е.А.Климова, К.К.Обозов, Р.В.Овчарова, В.Г.Панок, А.М.Прихожан Н.И.Рейнвальд жне т.б.) жатады.Мысалы, кеес алымы Н.М.Пейсаховты ебектерінде жоары оу орнындаы психологиялы ызметті жзеге асыруды психологиялы зерттеулер, олданбалы функциясы жне психологиялы білімдерді насихаттау сияты ш аспектісі арастырылады. Психологиялы ызмет зерттеулерінде жоары білікті мамандар даярлауда оамны жаа талаптары мен оу-трбие процесін басаруды ажеттілігін ескеру ажет. Мнда студенттерді оу-танымды іс-рекеті, студентерды ксіби ынтасы мен ызыушылыын туызу, білім беру процесіні субъектілері арасындаы арым-атынас жне оу-трбие процесіне байланысты баса да зерттеулер жргізіледі. Ал психологиялы ызметті олданбалы функциясы психологиялы зерттеулермен тыыз байланысты. Аталан блімде шетел жоары оу орындарында психологиялы ызметті йымдастырылуы жне дамуыны негізгі кезедері арастырылады. дебиеттер жне зге де дереккздер (интернет ресурстар) негізінде лыбритания, Канада, Ресей жне т.б. елдерді жоары оу орындарыны психологиялы ызметтеріні масаты, рылымы, мазмнына талдау жргізіледі. Кптеген елдерде психологиялы олдау ызметіні болуы жоары оу орныны рылымы болып табылады. Кейбірелдерде (лыбритания, Канада) мемлекеттік дегейде олдау крсетіліп, ксіби жне материалды-техникалы ресурстармен толы амтамасыз етілген. Шетелдегі жне Ресейдегі психологиялы ызметтерді трлі нсалары бар. Психологиялы ызметті рылымы мен штатты бірлігі де алуан трлі жне кптеген факторлара байланысты болады. Біра шетел жне Ресей психологиялы ызметіні негізгі баыттары, формалары мен дістері сас болып келеді. Психологиялы ызметтер негізгі баыт ретінде психологиялы аарту, психологиялы сауытыру, психологиялы тзету, психологиялы кеес беру сияты дстрлі баыттарды олданады.Э.Ф. Зеер атап ткендей, психологиялы сйемелдеу дегеніміз тланы ксіптік алыптасуын игеру, алыптастыру, дамыту жне тзету. Ксіби алыптасуда, психологиялы сйемелдеуді е басты тапсырмаларыны бірі тек тлаа уаытында кмек крсетіп, олдау емес, осы дерісті иыншылытарын здігінен жеіп шыуа, зіні алыптасуына жауаппен арауа йрету, тланы ксіптік мірде толы субъект болып алыптасуына кмектесу болып табылады.Психологиялы сйемелдеу – бл бір реттік шара немесе акция емес. Бл – психологиялы ызметті жйелі йымдастырылатын жне траты орындалатын жмысы.
2.Кредиттік оыту жйесінде студенттерге ойылатын талаптар
азіргі кезде елімізді кптеген жоары оу орындарында кредиттік оыту жйесі эксперименттік режимде жргізілуде. р оу орны шетел жне еліміздегі ЖООьтжірибелерін зерттеп, оу пндері мен бадарламалары
бойынша кредиттерді анытаанда з «шарттарын» олданады.
Айталы, Л.Н.Гумилев атындаы ЕУ-де кредиттік жйеге ту кезе бойынша жргізілді:
1) кредиттік жйені ендіру тжірибесін зерттеу;
2) басарушы кадрлар мен профессорлы-оытушылар рамын даярлау;
3) кредиттік жйеге сай келетін оу-дістемелік жне техникалы амтамаларды зірлеу;
4) 2004 жылды 1 ыркйегінен бастап бакалавриатты жекелей баыттары бойынша эксперимент трінде енгізу (мысалы: 2004 жылы – экономика факультеті, 2005 жылы – за жне педагогика факультеті тті);
5) кредиттік оыту технологиясы бойынша бакалаврларды даярлау нтижесін зерттеу, талдау, орытындылау жне баса факультеттерде олдану туралы шешім шыару (2006 жылы баса факультеттер тті) [46].
Кредитік жйеге ауысуа байланысты кездескен кемшіліктер мен иындытара арамастан азастанны ЖОО-даы реформалау рдісін, университеттік білім беруді лтты жне лемдік дамуыны баыттарын зерттеу барысында мынандай о беталыстар айындалды:
– азіргі заманы леуметтік-мдени жадайлар здіксіз білім беруді зіндік ндылы идеясын, студенттерді жне оытушыларды дайы з білімін жетілдіруін талап етеді;
– білім беру мазмныны тадамалы жне кпдегейлі болуы;
– оам сранысы мен лемдік білім жйесіне ену талаптарына сйкес жаа мамандытарды, жаа оу пндеріні енгізілуі;
– барлы мамандытарды білім беру стандарттарыны, типтік оу бадарламаларыны кредиттік оыту жйесіне байланысты жааруы;
– барлы оу пндері бойынша оу-дістемелік кешендерді жааруы;
– апаратты оам жадайында білім беру рдісінде аудиториялы жктемені ысаруы, студентті здік жмысыны лесіні артуы;
– студентті оуа уждемесіні артуы жне оытудаы негізгі салматы оытудан білім берудегі студентті зіндік рекеті тріндегі оуа ауысуы;
– оытушыны рліні згеруі жне СЖ маызы-ны артуына байланысты оытушы зіреттілігіне талапты жоарылауы;
– оытуда интерактивті дістерді, жаа педагогикалы жне апаратты технологияларды кеінен олдануы;
– пнаралы байланысты маызыны артуы.
Кредиттік оыту жйесі жинатамалы болып табылады, бл жоары жне жоары оу орнына кейінгі ксіптік білім беруді барлы дегейлері мен сатылары бойынша брын жинаталан кредиттерді спелі трдегі есебіні
алынуын білдіреді.
Кредиттік оыту жйесінде оу жмысыны ебек сыйымдылыыны есебі оытылатын материалды клемі бойынша, яни кредит арылы жзеге асады. рбір пнні клемі білім беруді мемлекеттік жалпыа міндетті
стандарттары мен лгілік оу жоспарларыны негізінде кредиттермен аныталады. Осыан байланысты, лемні жоары оу орындарында олданылып жрген кредиттік оыту жйесіні функциясы тек білім ауымын кредиттер трінде есепке алу ана емес, ол:
– білім сапасын амтамасыз ету ралы, йткені, кредит-саат – студентті оу жмысын лшеуді негізгі бірлігі жне оны наты білім беру бадарламасы бойынша оу жоспарын орындааныны крсеткіші;
– СЖ йымдастыруды ралы, йткені, ол студенттерді семестр бойы оуа мжбрлейді, з бетінше жмыс істеуін ынталандырады, рі оу курсы бойынша жинаан бааны 60-80% аымды жне аралы
баылауды нтижесінен трады;
– студенттерді тртібіне, трбиесіне сер етуді ралы, йткені, ол студенттерді аудиториялы сабатарды босатпауа, здік жмыстарды уаытында тапсыруа мжбрлейді;
– оыту дістемесін баалауды ралы, йткені, ол оытушыны оу рдісінде трлі дістерді, СЖ трлері мен формаларын тиімді жне йлесімді олдануыны нтижесін крсетеді;
– сонымен бірге, ол оу орнына трлі аржылы, йымдастырушылы, технологиялы проблемаларды шешуге де мол ммкіндіктер береді.
3. Іс-рекет психологиясы
Адам рекеттеріні барлыы бір масата, бір мддеге саналы трде баытталып отырады. Ебекте болсын, оуда болсын адам алдына бір масатойып, содан бір нтиже шыаруа тырысады. Зата баытталан жне белгілі масат кздеген озалыстарды рекет деп атайды. рекетті е арапайым трі зат арылы жасалатын рекет. Балатаматы асыпен ішуді, олын сабындап жууды йренеді. Біртте-бірте заттыигеруді йреніп рекетін жетілдіре береді. Психологияда рекетті екі тріболады, бірі денені затпен айналысу рекеті, сырты моторлы, жне аыл-ойды (ішкі психикалы) реалдылыпен рекеті.
Кеес психологтары Л.С.Выготский, А.Н.Леонтьев зерттеулерінде аыл-ой рекеті уелде сырты затты рекет трінде крініп, бірте-бірте ішкіпсихикалы амала ауысатынын крсетеді. Сыры рекетті ішкі амалаауысуы интериоризация деп аталады. Мысалы, бала санауды йренеді, уелі таяшаларды санайды, бір-біріне осады, соынан таяшалар керек болмай алады. Есептеу заттан, сырты рекет трінен ауысып, аыл-ойды ісіне айналады.Аыл-ой рекетін игерген адам зі тындырма болан іске, сыртырекетке кіріспес брын уелі ой елегінен ткізіп алады, кзге елестетіп креді,сзбен сипаттайды. Аыл-ой рекетін затты рекет трінде сырта шыару экстериоризация деп аталады. Сйтіп сырты іс-рекет ішкі іс-рекетті баылауымен жргізіледі.
Орта масата жету шін біріккен жне белгілі бір оамды міндеттіатаратын рекеттер жиынтыы іс-рекет болып саналады. Психика мен іс-рекет арасында крделі байланыс бар. Психика іс-рекетте алыптасады. Екінші жаынан – психика іс-рекетті реттеп отырады.
Іс-рекет адамны мір жолын анытайды. Психика мен іс-рекетарасында крделі ара атынас бар. Бір жаынан, психика іс-рекеттеалыптасады жне крініс танытады, екінші жаынан, психика іс-рекеттіреттеп отырады.
Іс-рекетті психиканы алыптастырушылы рлін р трлі саладажмыс істеп жрген адамдарды ерекшеліктерін салыстыру арылы кругеболады. Психологияны іс-рекет, ерекшеліктерін (ебек психологиясы,педагогикалы, спортты т.б. психология) зерттейтін салаларды болуыкездейсо емес.
Малімні жеке басыны асиеттерін зерттеу арылы балаларды оытып, трбиелеуде оны шеберлік таныта алуына ай асиеті кмектесетінін білуге болады. Мндай деректер болаша стазды трбиелеу мен зін-зі трбиелеуді бадарламасын белгілеуге кмектеседі. Сезім деректері негізінде шешіледі, біра оны аыл-ой ретке келтіріп отырады,яни екінші сигналды дрежесінде жзеге асады.
Іс-рекетті негізгі сипаттамасы болып – оны маыналыы саналады. Іс-рекет трлері.
Іс-рекетті ш трін бліп крсетуге болады: ойын, оу жне ебек.Ойын. Ойын - бала рекетіні негізгі бір трі. Пайдасыз болып крінетінажетті іс-рекет. Психология шін ойын те иын рі маызды проблемаболды. Ойын арылы адам баласыны белгілі бір буыны оамды тжірибені мегереді, зіні психикалы ерекшеліктерін алыптастырады. Бала ойынында да оамды, жымды сипат болады. Мысалы, кез келген бала еш уаытта жалыз ойнамайды, атар рбыларымен бірлесіп ойнайды, ойын арылы бір-бірімен зара арым-атынас жасайды. Оу - іс-рекетіні негізгі саласы ебек процесін нтижелі орындауаажетті білімді, дады мен икемді жйелі трде менгеру. Мектеп жасындаыбалаларды негізгі рекеті - оу. Оу арылы балаа оам зіні асырларбойы жиналан асыл мрасын, дады, тжірибесін береді.
Мектепке бару - бала міріндегі жауапты кезе. Ои бастаан со оныотбасындаы жадайы згереді. Онда мектепке уаытында бару, йтапсырмаларын орындау, жолдасына кмектесу сияты кптеген жааміндеттер пайда болады.Сйтіп мектепке баран алашы кннен бастапбаланы айналасымен арым-атынасы міндеттілік приципімен реттеледі.
Ебек. Ебек жалпы психологиялы емес, леуметтік категория. Ол зінінегізгі оамды задылытары бойынша психологияны емес, оамдыылымдарды пні. Ебек іс-рекетіні психологиялы жаыны ерекшелігі:ебек зіні объективтік оамды мні бойынша, оама пайдалы німдіжасауа баытталан іс-рекет болып саналады. Адамны ажеттіліктерінанааттандыратын барлы заттарды бір адам ана ндірмейді, сондытанадамны іс-рекетіні мотиві болып оны рекетіні німі емес, баса адамдар іс-рекетіні німі, оамды іс-рекетті німі саналады. Ебекте ебек техникасы ана емес, адамны ебекке атынасы да маызды болады.
Ебек дегеніміз - адамдарды материалды жне рухани ажетінанааттандыратын оамды пайдалы нім ндіруге баытталан іс-рекет.
илет
1. Студент тласыны даму ерекшеліктеріні леуметтік сипаты
Студент тласыны дамуыны ерекшеліктері
Студенттік кез – бл ерекше леуметтік категория, жоары білім беру институтымен йымдастырыла біріктірілген адамдарды ерекшеауымдастыы. Бл леуметтік-ксіби категория ХІ–ХІІ . алашы университеттер пайда боланнан бері тарихи рылан. Студенттік ша білімдер мен ксіби іскерліктерді масатты, жйелі игеруші, йарыландай, табанды оу ебегімен айналысатын адамдарды амтиды. леуметтік топ ретінде ксіби баыттылыымен, болаша мамандыа траты атынасты алыптасандыымен сипатталады, бны зі ксіби тадауды дрыстыыны, студентті тадап алан маманды жайлы ойыны барабарлыы мен толытыыны мні болып табылады.
леуметтік – психологиялы аспектіде студенттік кезе баса топтармен салыстыранда, білімділікті нерлым жоары дегейімен жне танымды мотивацияны жоары дегейімен ерекшеленеді. Сонымен бірге студенттік ша – леуметтік ауым, яни ол аса жоары леуметтік белсенділік пен интеллектуалды жне леуметтік кемелділікті жеткілікті йлесімді араатынасымен сипатталады. Студенттік кезді осы ерекшелігін есепке алу оытушыны р студентке педагогикалы арым-атынас партнері ретінде, оытушы шін ызыты тла ретіндегі атынастарыны негізінде жатыр.
2. Дріс беруді психологиялы ерекшеліктері
Педагогикалы іс-рекет, брыннан белгілі боландай, трлі формаларда жзеге асырылуы ммкін, соларды ішінде ерекше орынды оыту процесіні негізгі йымдастырушы бірлігі - дріс саба алады. Мнда малім мен шкірттерді біріккен іс-рекеті теді.
Малім саба стінде р жеке оушымен, ттастай сыныппен, оытылып отыран материалмен саналуан байланыстара тседі. Осыан орай, малімні зі, мазмнын оушылар игеріп отыран оу пнімен белгілі бір байланыса тсе отырып, оушылар шін жаа сапа мен асиеттер жаынан крінеді: малім ретінде (жаа материалды тсіндіру барысында), ызыты гімелесуші ретінде (коммуникативті жадайды, арым-атынас жадайын йымдастыранда), зерттеуші ретінде (оушылармен бірге тапсырманы орындаан кезде), орындаушы ретінде (мектепке дейінгі жне кіші мектеп жасындаыларды оыту барысында н айтанда немесе ле оыанда).
Л.Т. Охитина бойынша, сабаты ке трдегі тсіндірмесі:
«1. Саба сабаты зі шін емес, ал оушы тласына сер ету шін жргізіледі; бадарламаны андай да бір сратарын «ту» шін емес, ал осы бадарламалы сратар материалыны негізінде тланы белгілі бір интеллектуалды, моралды, еріктік жне баса сапаларын алыптастыру шін жргізіледі.
2. Тла рылымындаы згеріс оушы ішкі трткі арылы рекеттенгенде ана жреді. Мжбр ету арылы мегерілген рекет шарт згерген кезде бірден бзылады. Ішкі тркі бойынша мегерілген рекет згерген жадайларда да саталып алады, себебі тла рылымына енеді.
3. Трбиелеуші оытуды сабаты трбиелік сттеріне теестіруге болмайды. Сабаты барлы элементтері з мні бойынша трбиелеуші болуы керек. Барлы трбиелік ралдарды, саба дістері мен формаларды йлестіруші орталыы наты психологиялы масат болуы керек.
4. Кез-келген сабаты орталы компонентті – шкірттерді танымды белсенділігін йымдастыру. Жетекші танымды процесс - ойлау мен иялдау болып табылады. Талдамалы -синтетикалы іс-рекет негізінде, осы екі процесс арылы білімдер мен интеллектуалды ептіліктреді алыптасуы, проблемалы мселелерді зерттеу жне міндеттерді шыармашылыты шешу жзеге асады.
5. Оытуды табыстылыы сырты факторлардан ана емес – сабатарды мазмны, дістемелерді жетілдіру, малім шеберлігі жне т.б., сондай-а сырты жадайлара, яни шкірттерді даралы–психологиялы ерекшеліктеріне де байланысты» .
Сабаты психологиялы талдау дегейлері (кезедері): Шамалаушы,Аымды,Ретроспективті.
Шамалаушы. Малімні зіне атысты міндеттері: Сабаты психологиялы масатын ою (йренуішілерді оып отыран пнге танымды ызыушылытарын дамыту; оларды ой белсенділігін ынталандыру; ес клемін дамыту; жоары моральды сапалар мен станымдарды алыптастыру т.б.).
Малімні шкірттерге атысты міндеттері: Оушыларды оу іс-рекетіні негізгі трткілерін есепке алу (танымды, коммуникативтік, леуметтік)
Оушыларды жас жне жеке-психологиялы ерекше-ліктерін есепке алу (ойлау, ес жне т.б. танымды процестер). Сабаа пндік зірлік дегейін есепке алу
Топтаы тла аралы атынастарды есепке алу.
Аымды. Малімні зіне атысты міндеттері: Оыту мен педагогикалы арым-атынасты ойылан масаттарыны орындалуын немі баылау, белгілеу (фиксация), тзетулер енгізу
Тапсырманы орындаудаы иналу, іркілу немесе ктпеген жерден оай жадайлар туанда жаа масаттар ою, оытуды жаа рал мен тсілдерін пайдалану, яни саба барысын айта ру
Малімні шкірттерге атысты міндеттері: Оушыларды оу жмысы-ны жру барысын есепке алу (оларды сабатаы ызыушылытары, ой бел-сенділігі, материалды меге-ру сипаты жне т.б.)
Ретроспективті. Малімні зіне атысты міндеттері: зіні педагогикалы іс-рекетін баалау (сттілік, кемшіліктер, оларды себептері, тзетулер енгізу жне жетілдіру жолы).
Малімні шкірттерге атысты міндеттері: Оушыларды жалпы білім берудегі, трбиелеу мен практикалы трыдаы бел-гілі бір салада ала жылжуы, яни зткізілген сабаты шынайы нтижесі андай деген сраа жауап
Сабаты йымдастыру мен оушыларды йымшылдыы.Сабаты йымдастыруа Л.Т. Охитина: 1) малімні зін-зі йымдастыруы: а) жмыстаы шыармашылы кіл-кй, б) сыныппен психологиялы контакт; 2) малімні оушыларды танымды іс-рекеттерін йымдастыруы : а) баылау мен абылдауды йымдастыру, б) зейінді йымдастыру, в) есті жаттытыру, г) тсініктерді алыптастыру д) ойлауды дамыту, е) иялдауды трбиелеу, ж) дадылар мен іскерліктерді алыптастыруды жатызады.
3. Студенттерді тласын ЖОО-да алыптастыру ерекшеліктері
Тла - леуметтік атынастарымен саналы іс-рекетті жзеге асырушы,
наты оамны мшесі, зін басалардан ажырата білетін, зіні кім екенін тсінетін есі кірген ересек кісі. Адам оамнан тыс туелсіз мір сре алмайды., йткені оны тні де, жаны да айналадаылармен арым-атынас жасау процесінде, леуметтік жадай серінде ана кісілік мн - маынаа ие болады. Мысалы, жаа туан нрестені адам деп атауа толы болады, біра лі тла емес, себебі онда білім, тжірибе, іс-рекет, кзарас жо.
Адам санасыны дамып, сіп жетілуі оны ортасымен (отбасы, мектеп,т.б.) тыыз байланысты. Сондытан тла психологиясын дрыс ыну шін, е алдымен, оны леуметтік жадайын, яни оны андай ортаны кілі екендігіне, сондай-а оны кзарасы, наным-сенімі, баыт-бадары білімі мен іс-тжірибесі, икем-бейімділігі, наты ксібі, білімі бар екендігіне назар аударуымыз ажет.
азіргі уаытта тла – психологиядаы е ккейкесті мселелерді бірі
болып отыр. йткені оамымызды арынды леуметтік дамуы, жан-жаты дамыан тланы алыптастыруа жоары талап ояды.
Студенттік кез – адамны, жалпы тланы алыптасуыны, сан алуан ызыушылытарды крінулеріні орталы кезеі. Бл спорт рекордтарын орнату, кркемнер, техникалы жне ылыми жетістіктерге жету, адамны болаша «айраткер», ксіпор ретінде арынды жне белсенді леуметтену уаыты. Осыны оытушы оу іс-рекеті мен жоары оу орнындаы педагогикалы арым-атынасты йымдастыру мазмнынында, проблематикасында жне тсілдерінде есепке алады.
Жоары оу орнында оыту барысында ебек, ксіби іс-рекетті негізі алыптасады. «Оытуда білімдерді, ептіліктерді, дадыларды мегеру енді оу іс-рекетіні пні ретінде болмайды, ал ксіби іс-рекет ралы ретінде болады» . Алайда сауалнама нтижелері, техникалы жоары оу орны студенттеріні жартысында жоары оу орнын тадаудаы мамандыа ызыушылы мотивіні жо екенін крсетеді. Студенттерді штен бір блігінен кбі тадауларыны дрыстыына сенімсіз немесе болаша мамандытарын натпайды .
Студентті оу іс-рекетіні субъекті ретіндегі елеулі крсеткіші оны осы іс-рекетті барлы трлері мен формаларын орындау ептілігі болады.
№10 билет
1. Студенттер мен оытушыларды болаша ксіби мамандыын ескере отырып, психологиялы кеес беру.
Психологиялы кеес беру туралы ылыми зерттеулер мен тжірибелерді талдай келе психологиялы тжірибені бл ызметі арылы психикалы дамуы алыпты жадайдаы адамдарды зін-зі тану, баалау жне дамыту ммкіндіктерін пайдалана отырып, басаларменарым-атынасын, зара рекетін, оан ажетті тлалы сапаларын алыптастыру сияты адамны мір сруі шін аса ажетті мселелелерін шешу іске асырылады. Психологиялы кеесті абылдай отырып, адам з бойындаы ерекшеліктері мен потенциалды ммкіндіктерін аарады. Сондытан пихологиялы кеес беруді жасты кезедегі (натыра: студенттік) рлі зор. Дл осы уаытта болаша жас маман жаа, жеке-дара мір жолын бастауды кп сырлы тоысында трады. Жалпы аланда студенттер шін психологиялы кеес беруді йымдастыруды маыздылыы мынада:
- бірінші курса абылданан студенттер жаа оу жадайына бейімделу кезеінен туі керек;
- студенттерді ішінде бірыай лтты тестілеу нтижесіне арай стресстік жадайдан шыа оймаандар кездеседі;
- мектеп бітірушілер мамандыты тадауа араанда, мамандыа атысты емтихан тапсыратын пнді тадауа кбірек мн береді. Соында пн мен мамандыты сйкес келмеуінен туындайтын иындытара тап болады;
- жоары оу орындарындаы азіргі заманы кредиттік жйеде оу ерекшеліктеріне тселуді сйкессіздіктер студентті зіне сенімділігін тмендетіп, оудаы белсенділігін тежейді;
- тлалы ерекшеліктері мен ажет болатын ксіби сапалары арасында пайда болатын сйкессіздіктер студентті зіне сенімділігін тмендетіп, оудаы белсенділігін тежейді;
- жоары мектептегі алып жатан біліміні техникамен тексерілуі студент пен оытушы арасындаы адамаралы тікелей арым-атынасты шектейді, жне т.с.с.
- жоары мектептегі алып жатан біліміні техникамен тексерілуі студент пен оытушы арасындаы адамаралы тікелей арым-атынасты шектейді, жне т.с.с.
Міне, осы себептерге байланысты бл мселені зектілігін келесі жадайлар анытай алады:
- жоары оу орындарында психологиялы кмек крсететін орталытар жо, ал студенттерді леуметтік-психологиялы проблемалары кптеп саналады;
- психология пні барлы мамандытар бойынша жргізіледі (студенттер кредиттік оу жйесіндегі тадау бойынша пндерді ішінен психологияны тадайтыны жиі кездеседі), дегенмен бл пнні студенттерге пайдалы тжірибелік ммкіндіктерін олдану мселесі негізінен психодиагностикалы жне психокоррекциялы дістермен шектеліп отыр;
- студенттерді тлалы дамуы мен ксіби даярлыына психологиялы ыпал ету ммкіндіктері жеткілікті дегейде емес; иындытары жетерлік;
2. Оытушыны станымы жне педагогикалы арым-атынас стилі
Малімні (оытушыны) педагогикалы іс-рекеті, кез-келген баса іс-рекет сияты, белгілі бір стильмен сипатталады. Ке маынада іс-рекет (мысалы, басару, ндірістік, педагогикалы) стилі – оны орындауды трлі жадайларында крінетін тсілдерді, дістерді траты жйесі.
Педагогикалы стиль сипаттамасы, оны згешелігін бейнелей отырып, басару стилін де, зін-зі реттеу стилін де, арым-атынас стилін де жне малімні когнитивті стилін де амтиды. Педагогикалы іс-рекет стилі кем дегенде ш факторларды сер етуін айындайды: а) осы іс-рекет субъекті – малімні (оытушыны) даралы-психологиялы ерекшеліктері, ол даралы-типологиялы, тлалы, мінез-лыты ерекшеліктерді амтиды; б) іс-рекетті зіні ерекшеліктері жне в) оушыларды ерекшеліктері (жасы, жынысы, мртебесі, білім дегейі жне т.б.). Оушыларды наты оу жадайын йымдастыру жне оларды оу іс-рекеттерін басаруда субъект-субъекттік зара рекеттесумен сипатталатын педагогикалы іс-рекетте бл факторлар: а) зара рекеттесу сипатымен; б) іс-рекетті йымдастыру сипатымен; в) малімні пндік-ксіби зырлыымен; г) арым-атынас сипатымен де байланыстырылады. Бл жерде В.А. Кан-Каликке сйкес, арым-атынас стилі деп педагог пеноушыны леуметтік–психологиялы зара рекетесуіні даралы-типологиялы ерекшеліктері тсініледі.
Педагогикалы іс-рекет стильдері е алдымен, жоарыда арастырылан жалпы ш трге блінеді: ктемшілдік, демократиялы жне либералды-бетімен жіберу, сонымен атар ол зіндік «педагогикалы» мазмнмен толтырылып отырылды. Оларды А.К. Маркова берген сипаттамаларын келтірейік.
ктемшілдік стиль. Оушы те ыты серіктес емес, педагогикалы сер ету обьекті ретінде арастырылады. Малім бір жаты шешім абылдайды, шешеді, зі ойан талаптарды орындалуына ата баылау орнатады, алыптасан жадайлар мен шкірттерді пікірлерін есепке алмай з ытарын пайдаланады, шкірттеріні алдында з рекеттерін негіздемейді. Осыны салдарынан шкірттер белсенділіктерінен айырылады немесе оны тек малімні жетекші рлі барысында ана жзеге асырады, зін-зі тмен баалайды, бойларында агрессиялылы пайда болады. ктемшілдік стиль барысында оушыларды кші білімдер игеру мен зін-зі дамытуа емес, психологиялы зін-зі орауа баытталан. Мндай малімні сер етуіні негізгі дісі бйры, аыл айту болып табылады.. Жетекшілік етуді осындай стилін станан малімдер басты назарды дістемелік мдениетке аударады, педагогикалы жымда кбінесе лидер болып келеді.
Демократиялы стиль. Оушы арым-атынастаы те серіктес, бірігіп білім іздеудегі ріптес ретінде арастырылады. Малім оушыларды шешім абылдауа тартады, оларды пікірлерін есепке алады, ой-пікір білдіруін баалайды, оушыларды тек оу лгерімін ана емес, сондай-а оларды тлалы сапаларын да есепке алады. сер ету дістеріне рекетке трткі болу, кеес, тініш жатады. Басаруды демократиялы стилін станан малімдерді оушылары байыпты анааттану, зін-зі жоары баалау кйін сезінеді. Осы стильдегі малімдер зіні психологиялы іскеріктеріне кбірек назар аударады. Мндай малімдер шін лкен ксіби орнытылы, з мамандыына анааттану тн.
Либералды стиль. Малім шешім абылдаудан ашып, бастаманы оушылара, ріптестеріне береді. Оушыларды іс-рекетін йымдастыру мен адаалауды жйесіз орындайды, жалтатаушылы-ты, толуды крсетеді. Сыныпта ауытымалы микроклимат, жасырын атыыстар байалады».
Осы стильдерді райсысы, зара рекеттесу серігіне деген атынасты айындай отырып, оны сипатын анытайды: баынудан – серіктестікке жне баытталан сер етуді болмауына. Осы стильдерді райсысыны арым-атынасты не монологты, не диалогты формаларын йаратыны маызды.