ыту рдісіні рылымы психологиялы жйе ретінде.

Оыту психологиясы жалпы дидактиканы жеке пндері оыту методика негізін басарады. Ал трбие педагогикасы жас рпаа трбие беру негізін жне аыл-ойы кем баланы оыту, трбие мселесімен шылданады. Трбие педагогикасы малім педагогикасы деген таы бір тармаа блінеді. Педагогикалы психология – оыту мен трбиелеуді психологиялы мселелерін оытатын психологияны тармаы. Педагогикалы психологияны пні жне рылымы, нысаны болады. Педагогикалы психология теориялы жне олданбалы ылым ретінде арастырылады. Бастауыш мектеп жасындаыларды жетекші іс- рекеті оу болып табылады. Бл балаа наты талаптар ояды, оны орындау кезінде баланы психикасыны сапалы згеріске шырауы ммкін. Психологиялы жаа рылымдар бастауыш мектеп жасындаыларды оу іс-рекетіні алыптасуына байланысты пайда болады.

Бастауыш сынып оушыларыны оу процестерін алыптастыра отырып танымды іс-рекеттерінде дамытуа болады. Танымды ымны, танымды іс-рекеттен айырмашылыы оушыны оу – трбие процесіндегі рекетіні танымды іс-рекетпен тыыз байланыстылыында. Оу – трбие процесімен атар танымды іс-рекеттерде жйелі дегейде дамып жетіліп отырады.

Л.С. Выготскийді идеясын дамыта отырып, Д.Б. Эльконин рбір психологиялы жаса мынандай негізгі сындарды арастырды:

леуметтік даму жадайы. Бл баланы оама араласуымен атынасты жйесі.

Осы кезедегі баланы жетекші іс-рекеті негізгі болады. Мнда тек ана іс-рекетті трін арастырмаймыз, оны рылымына да назар аударамыз (мектепжасында жетекші іс-рекет оыту).

Негізгі жаа білімдерді дамуы. Мнда леуметтік жадайды жаа жетістіктерін крсету маызды.

Дадарыс – бл бір кезенен екінші кезеге тудегі иындытармен байланысты. Мнда осы кезедегі дадарысты психологиялы мнін ашып, ішкі дамужадайын тсіну ажет.

азастанды жне шетелдік алымдарды дидактикалы оыту процесіндегі концепциялар классификациясы кбіне сас келеді. Оыту теориясы мен игерубелгісі бойынша Ю.К. Бабанский берілген задылытардан оытушыны жетекшілік ролінен оытуда алатын оушыларды саналылыы, з бетімен жмыс істей алатындыы рі белсенділік асиеттері байалады. Оны пікірінше оу процесінде арнайы жйелілік психологиялы зерттеуді ажет ететін оыту процесіні дидактикалы психологиялы ескертпесіне енгізіледі - деді Психологиялы жйе ретінде оыту процесіні тиімділігін айындайтын фактор оушыларды танымды процестеріні алыптасуы мен дамуына оу процесін збетінше мегеруге бейімділігін байаймыз. Жйелі тсілді мазмны мен болмысын біржаты анытау иын. Жан – жатылы масатпен оыту процесін игерудежйелік тсілді принциптерін пайдаланамыз, рі о ыту процесіні жйелі психологиялы талдауын жргіземіз.

 

илет-11

. ЖОО-да білім беруді психологиялы теориясы мен практикасы

1.Студентті тлалы жне ксіби зіндік санасы. «Ксіби зін-зі анытау» ымыны мні. Ксіби зін-зі анытау ды жйесі: ксіби білім, ксіби сенім, мегерілетін мамандыына студенттерді практикалы бейімделуі, студенттерді ксіби бадарлаудаы даралы пен баыттылы. Ксіби ызыушылыа ынталылы жне аудиториядан тыс жмыстар. Педагогикалы психологияны бір саласы бола тра ксіптік білім беру психологиясы ксіптік білім беру жйесінде оыту мен трбиелеу психологиялы механизмдерін зерттейді. «Ксіп» терминімен белгілі бір дайындыты талап ететін жне адамны мір сруіне ажеті материалды амту кзі болып табылатын ебек іс-рекетіні трі. Ксіпсонымен атар белгілі бір адама тн білім, білік, дадыны жйесі ретінде сипатталады. «Ксіптік білім беру » ымы арнайы білім берумен сйкестендіріледі жне ксіби-техникалы, орта жне жоары оу орындарында алынады. Ксіптік білім беру наты маманды бойынша белгілі бір білім мен дады алуа байланысты. Сондытан бл оу орындар ксіптік білім беруді жйесін райды. Ксіптік білім беру йымдары мынадай принциптерді басшылыа алу керек: • ксіптік білім беруді азіргі арнайы білімні лемдік тенденцияларына сйкес келу прниципі • ксіптік білім беруді фундаментализация принциі білі алуды психологиялы процестеріне сйкес лем крінісін (Е.А. Климов), алыптастыруа байланысты. • ксітік білім беруді жекелену принципі белгілі бір мамандыа атысты ксіби маызды сапеаларды алыптастыру мселелерін зерттеуді талап етеді.
32. Студенттерді темперамент ерекшеліктерін оыту дерісі барысында ескеруді психологиялы ерекшеліктері.В.М. Русаловты ойынша темпераментті адамны сйлеу мінез-лына, яни, адамны дауыс ыраына, сйлеу арындылыына, грамматикалы ате-лерді болуына, жауаптарды жыл-дамдыына, пікірлерді затылыына, адамдармен гімелесу рекеттеріне байланысты анытауа болады деген. Жалпы аланда, рбір адам белгілі типті жйке жйесіне ие мірде айай темпераментте таза кйінде сирек шырасады. Кп жадайда бір адамны бойында бір темпераментті белгілері басымдау боланымен, баса темпе-раментті нышандары да кейде ыла беріп алуы ммкін. Темперамент арылы адамны кзарасын, таным-тсінігін, наным-сенімін анытау ммкін емес. Темперамент тек адамны жеке басыны динамикасын ана сипаттайды.
Холерик Бл темперамент кілі тездігімен, шапшадыымен, стамсыздыымен, тым озалыштыымен ерекшеленеді.Оларда психикалы процестер шапша теді.Кйгелектік сондай адамдара тн.Ол жмыс істеуге жасы арынмен кірісіп,кші таусыланда оны тастап кете береді.Адамдармен арым-атынаста тынымсыз,агрессивті,шамданыш болып келеді.Сондытан холерик болан жерде рыстар жиі болады.Холерик темпераментіні жаымды жаы - энергия,белсенділік, штарлы,инициативтік.Жаымсыз жаы - стамсыздыы,аталды,атады,шамдану,ыза. Мысалы, кіші холерик оушыдан талпыныс пен штарлы ерекше кзге тседі.Тіпті партада малімді тыдап отыран холериктіаны мимика мен энергетикалы белгілер арылы ажыратуа болады.Татада жауап бергенде , кіші оушы бір аятан екіншісіне ауыстырып трады,те жылдам жауап береді.Ондайлар тез істеуге,лкен згерістерге лшынып трады.Міне, малім кезекшіні бор келуге жіберді делік, ол жиналып баранша, холерик оушы орнынан трып бора зі жгіріп кетеді. Бл оушы р нрсеге штар, істі бастаанда, оны те тез жне беріліп істейді де, трлі кедергілерден жеіл теді. Ол те стамсыз, те арапайым иыншылытар шін кйіп-піседі, малімдер мен ата-аналарына айайлап сйлейді. Біра ол агрессиялы кйден айта алпына келгенде, олай істеуге болмайтынын тсінеді, сонда да ол зіне ештее істей алмайды. Оны стамсыздыы оан кп кедергі жасайды жне ол немі достарымен ойын стінде рсысып, маліммен саба стінде рсысады.
Флегматик Бл типті кілі баяу, байсалды, асыпайды. Істі ойланып, тзімділікпен істейді. Жинаылыты, алыпты жадайды натады. згерістерді натпайды. Бастаан ісін аяына дейін жеткізеді. Психикалы процесстер флегматикте баяу жреді. Бл баяулы оан оу жолында кедергі келтіреді, е кедергі келтіретін жері:тез есте сатау, тез ойланып жауап беру. Кейде флегматиктер жамандыты есте сатап алады жне за мерзімге. Адамдармен арым-атынаста флегматик біралыпты, байыпты, керек жерде тіл табысады, ал орынсыз сйлемейді. Кіл- кйі траты. Оларды байыптылыы мен байсалдылыы мірге деген кзарасынан да крінеді. Флегматикті ызаландыру немесе эмоционалды рекет жасау оай емес, ол рыс- керістен аула жреді, оны ртрлі иыншылытар тепе-тедігінен шыармайды. Флегматикті дрыс трбиелегенде іскерлікті,талапшылдыты орнатуа болады. Біра жаымсыз жадайларда оларда лсіздік, жалаулы пайда болады. Мысалы,2-ші сынып оушысы – флегматик, ол барлы істі баяу, байыппен, асыпай істейді. Одан саба сраан кезде, ол баяу орнынан трып, азана ндемей трады да, сабаты йден араан болса, біралыпты дауыспен саба айта бастайды; ал егер йде оымаан болса, малімні ойан сратарына жауап айтармай нсіз трады. Кейде ондай оушылар малімді ызаландырады, ал достары оны баяулыына кледі. Біра, флегматик оушы – жасы дос,ашы жне те стамды, оны ренжітіп алу немесе клдіру те иын.
Сангвиник Бл тип кілі- еті тірі, абілетті, озалыш оушы. Ондай оушы акіл жне ызу, жеіл мінезді, ренжігенде тез айтып кетеді,стсіздігін жеіл ткізеді. Коллектив арасында жргенді натады, баса оушылармен тез тіл табысады. ысылып- ымтырылмайды, кісіге айырымды. Сангвиниктерді оу рдісінде баылаан жасы, яни оу стінде олар асиеттерін айын крсетеді. Егер оу материалы ызыты жне жас ерекшелініне сай болса, онда кіші оушы жаа берілген материалды тез абылдайды, жеіл есте сатайды. Ал егер материал ызысыз жне оны оу шін кп уаыт ажет болса, онда оушы оны есте за уаыта сатай алмайды. Сангвиниктерді дрыс трбиелегенде, оны жоары дрежеде жетілген бірлік жне айырымдылы сезімі оуа деген белсенділігі ерекшелендіріп трады. Жаымсыз жадайларда, жйелілік пен бірізділік жо кезде, сангвиник жеілтектік, бейбасты, шашыраылы байалады. Осындайда олар кейде оуа жауапкершіліксіз арайды. 3-ші сыныпта оитын сангвиник типіні кілін алатын болса, олар еті тірі, белсенді болып келеді. Саба стінде тынышсыз, жиі аладайды, сабата достарымен кп сйлеседі. Сыныпта тіп жатан барлы жадайлара мн беріп отырады. Достарыны арасында ылм да сыйлы жне олара кптеген ызы гімелер айтады. Осы оушы жаа ортаа тез бейімделеді. Егер берілген жмыс немесе тапсырма жеіл болса, оушы оны тез орындайды, ал жмыс иын, ытымыр, за болса, жмыса суып кетеді. Егер математика сабаында есеп беріле сала сол оушы жауабын айтса, жне бл жауабы ате болса, ол арыарай шыарып, дрыс шешуін іздемейді, келесі жмыса кшеді.
Меланхолик Бл темперамент кілінде психикалы процесстер те баяу жреді. атты тітіркендіргіштерге жауап бере алмайды, за жне атты кш тсірсе, олар жмыс істей алмайды. Олар те тез шаршайды. Біра алыпты оршаан ортада, мысалы,йде ондай балалар здерін жасы стап, іс-рекеттерді жасы орындайды. Эмоциялары баяу туады, біра тередігімен жне кштілігімен ерекшеленеді. Олар те сезімтал, реніштерін іште сатап, оларды кп ойлай береді, біра сондай иыншылытар бар екенін ешкімге крсетпейді. Меланхоликтер тйы,таныс емес адамдармен сйлеспейді, жаа ортада атты ысылады. Жаымсыз жадайларда ауруа айналан осалды, ысылу, кілсіздік, пессимизм пайда болады. Меланхолик кіші оушы коллектив арасында болуды натпайды. Ал егер оны дрыс трбиелесе, ызыушылыы, эмоция сезімі, абылдауы арта тседі. Мысала мен 4-ші сынып оушысын алайын. Ол тйы, ялша жне ол ешкімге крінгісі келмейді. Біреуден орып жрген сияты. Проблемаларды тере сезініп, кп уайымдайды. Саба айтып тран кезде ызарып кетеді, сабаты біліп трса да сасалатап жауап бере алмай алады. Істегісі келмейтін жмыспен айналысса, тез шаршап кетеді. Достарына кмектесуді натады. Осындай темпераментти студенттермен сабак барысында калай араласу керек егер сиз мугалим болсаныз деген сурак, ары карай ауызша аитасыздарго)))3.Студентті тлалы жне ксіби зіндік санасы. «Ксіби зін-зі анытау» ымыны мні. Ксіби зін-зі анытау ды жйесі: ксіби білім, ксіби сенім, мегерілетін мамандыына студенттерді практикалы бейімделуі, студенттерді ксіби бадарлаудаы даралы пен баыттылы. Ксіби ызыушылыа ынталылы жне аудиториядан тыс жмыстар. Педагогикалы психологияны бір саласы бола тра ксіптік білім беру психологиясы ксіптік білім беру жйесінде оыту мен трбиелеу психологиялы механизмдерін зерттейді. «Ксіп» терминімен белгілі бір дайындыты талап ететін жне адамны мір сруіне ажеті материалды амту кзі болып табылатын ебек іс-рекетіні трі. Ксіпсонымен атар белгілі бір адама тн білім, білік, дадыны жйесі ретінде сипатталады. «Ксіптік білім беру » ымы арнайы білім берумен сйкестендіріледі жне ксіби-техникалы, орта жне жоары оу орындарында алынады. Ксіптік білім беру наты маманды бойынша белгілі бір білім мен дады алуа байланысты. Сондытан бл оу орындар ксіптік білім беруді жйесін райды. Ксіптік білім беру йымдары мынадай принциптерді басшылыа алу керек: • ксіптік білім беруді азіргі арнайы білімні лемдік тенденцияларына сйкес келу прниципі • ксіптік білім беруді фундаментализация принциі білі алуды психологиялы процестеріне сйкес лем крінісін (Е.А. Климов), алыптастыруа байланысты. • ксітік білім беруді жекелену принципі белгілі бір мамандыа атысты ксіби маызды сапеаларды алыптастыру мселелерін зерттеуді талап етеді.
32. Студенттерді темперамент ерекшеліктерін оыту дерісі барысында ескеруді психологиялы ерекшеліктері.В.М. Русаловты ойынша темпераментті адамны сйлеу мінез-лына, яни, адамны дауыс ыраына, сйлеу арындылыына, грамматикалы ате-лерді болуына, жауаптарды жыл-дамдыына, пікірлерді затылыына, адамдармен гімелесу рекеттеріне байланысты анытауа болады деген. Жалпы аланда, рбір адам белгілі типті жйке жйесіне ие мірде айай темпераментте таза кйінде сирек шырасады. Кп жадайда бір адамны бойында бір темпераментті белгілері басымдау боланымен, баса темпе-раментті нышандары да кейде ыла беріп алуы ммкін. Темперамент арылы адамны кзарасын, таным-тсінігін, наным-сенімін анытау ммкін емес. Темперамент тек адамны жеке басыны динамикасын ана сипаттайды.
Холерик Бл темперамент кілі тездігімен, шапшадыымен, стамсыздыымен, тым озалыштыымен ерекшеленеді.Оларда психикалы процестер шапша теді.Кйгелектік сондай адамдара тн.Ол жмыс істеуге жасы арынмен кірісіп,кші таусыланда оны тастап кете береді.Адамдармен арым-атынаста тынымсыз,агрессивті,шамданыш болып келеді.Сондытан холерик болан жерде рыстар жиі болады.Холерик темпераментіні жаымды жаы - энергия,белсенділік, штарлы,инициативтік.Жаымсыз жаы - стамсыздыы,аталды,атады,шамдану,ыза. Мысалы, кіші холерик оушыдан талпыныс пен штарлы ерекше кзге тседі.Тіпті партада малімді тыдап отыран холериктіаны мимика мен энергетикалы белгілер арылы ажыратуа болады.Татада жауап бергенде , кіші оушы бір аятан екіншісіне ауыстырып трады,те жылдам жауап береді.Ондайлар тез істеуге,лкен згерістерге лшынып трады.Міне, малім кезекшіні бор келуге жіберді делік, ол жиналып баранша, холерик оушы орнынан трып бора зі жгіріп кетеді. Бл оушы р нрсеге штар, істі бастаанда, оны те тез жне беріліп істейді де, трлі кедергілерден жеіл теді. Ол те стамсыз, те арапайым иыншылытар шін кйіп-піседі, малімдер мен ата-аналарына айайлап сйлейді. Біра ол агрессиялы кйден айта алпына келгенде, олай істеуге болмайтынын тсінеді, сонда да ол зіне ештее істей алмайды. Оны стамсыздыы оан кп кедергі жасайды жне ол немі достарымен ойын стінде рсысып, маліммен саба стінде рсысады.
Флегматик Бл типті кілі баяу, байсалды, асыпайды. Істі ойланып, тзімділікпен істейді. Жинаылыты, алыпты жадайды натады. згерістерді натпайды. Бастаан ісін аяына дейін жеткізеді. Психикалы процесстер флегматикте баяу жреді. Бл баяулы оан оу жолында кедергі келтіреді, е кедергі келтіретін жері:тез есте сатау, тез ойланып жауап беру. Кейде флегматиктер жамандыты есте сатап алады жне за мерзімге. Адамдармен арым-атынаста флегматик біралыпты, байыпты, керек жерде тіл табысады, ал орынсыз сйлемейді. Кіл- кйі траты. Оларды байыптылыы мен байсалдылыы мірге деген кзарасынан да крінеді. Флегматикті ызаландыру немесе эмоционалды рекет жасау оай емес, ол рыс- керістен аула жреді, оны ртрлі иыншылытар тепе-тедігінен шыармайды. Флегматикті дрыс трбиелегенде іскерлікті,талапшылдыты орнатуа болады. Біра жаымсыз жадайларда оларда лсіздік, жалаулы пайда болады. Мысалы,2-ші сынып оушысы – флегматик, ол барлы істі баяу, байыппен, асыпай істейді. Одан саба сраан кезде, ол баяу орнынан трып, азана ндемей трады да, сабаты йден араан болса, біралыпты дауыспен саба айта бастайды; ал егер йде оымаан болса, малімні ойан сратарына жауап айтармай нсіз трады. Кейде ондай оушылар малімді ызаландырады, ал достары оны баяулыына кледі. Біра, флегматик оушы – жасы дос,ашы жне те стамды, оны ренжітіп алу немесе клдіру те иын.
Сангвиник Бл тип кілі- еті тірі, абілетті, озалыш оушы. Ондай оушы акіл жне ызу, жеіл мінезді, ренжігенде тез айтып кетеді,стсіздігін жеіл ткізеді. Коллектив арасында жргенді натады, баса оушылармен тез тіл табысады. ысылып- ымтырылмайды, кісіге айырымды. Сангвиниктерді оу рдісінде баылаан жасы, яни оу стінде олар асиеттерін айын крсетеді. Егер оу материалы ызыты жне жас ерекшелініне сай болса, онда кіші оушы жаа берілген материалды тез абылдайды, жеіл есте сатайды. Ал егер материал ызысыз жне оны оу шін кп уаыт ажет болса, онда оушы оны есте за уаыта сатай алмайды. Сангвиниктерді дрыс трбиелегенде, оны жоары дрежеде жетілген бірлік жне айырымдылы сезімі оуа деген белсенділігі ерекшелендіріп трады. Жаымсыз жадайларда, жйелілік пен бірізділік жо кезде, сангвиник жеілтектік, бейбасты, шашыраылы байалады. Осындайда олар кейде оуа жауапкершіліксіз арайды. 3-ші сыныпта оитын сангвиник типіні кілін алатын болса, олар еті тірі, белсенді болып келеді. Саба стінде тынышсыз, жиі аладайды, сабата достарымен кп сйлеседі. Сыныпта тіп жатан барлы жадайлара мн беріп отырады. Достарыны арасында ылм да сыйлы жне олара кптеген ызы гімелер айтады. Осы оушы жаа ортаа тез бейімделеді. Егер берілген жмыс немесе тапсырма жеіл болса, оушы оны тез орындайды, ал жмыс иын, ытымыр, за болса, жмыса суып кетеді. Егер математика сабаында есеп беріле сала сол оушы жауабын айтса, жне бл жауабы ате болса, ол арыарай шыарып, дрыс шешуін іздемейді, келесі жмыса кшеді.
Меланхолик Бл темперамент кілінде психикалы процесстер те баяу жреді. атты тітіркендіргіштерге жауап бере алмайды, за жне атты кш тсірсе, олар жмыс істей алмайды. Олар те тез шаршайды. Біра алыпты оршаан ортада, мысалы,йде ондай балалар здерін жасы стап, іс-рекеттерді жасы орындайды. Эмоциялары баяу туады, біра тередігімен жне кштілігімен ерекшеленеді. Олар те сезімтал, реніштерін іште сатап, оларды кп ойлай береді, біра сондай иыншылытар бар екенін ешкімге крсетпейді. Меланхоликтер тйы,таныс емес адамдармен сйлеспейді, жаа ортада атты ысылады. Жаымсыз жадайларда ауруа айналан осалды, ысылу, кілсіздік, пессимизм пайда болады. Меланхолик кіші оушы коллектив арасында болуды натпайды. Ал егер оны дрыс трбиелесе, ызыушылыы, эмоция сезімі, абылдауы арта тседі. Мысала мен 4-ші сынып оушысын алайын. Ол тйы, ялша жне ол ешкімге крінгісі келмейді. Біреуден орып жрген сияты. Проблемаларды тере сезініп, кп уайымдайды. Саба айтып тран кезде ызарып кетеді, сабаты біліп трса да сасалатап жауап бере алмай алады. Істегісі келмейтін жмыспен айналысса, тез шаршап кетеді. Достарына кмектесуді натады. Осындай темпераментти студенттермен сабак барысында калай араласу керек егер сиз мугалим болсаныз деген сурак, ары карай ауызша аитасыздарго)))

 

илет-12

1. абілет туралы тсінік - тланы ызмет трлерін атару тсілдерін жетік мегеруінен крініс табатын, оларды игеру ммкіндігін шарттастыратын, жемісті нтижеге ол жеткізу ммкіндіктерін крсететін дара - психологиялы ерекшелігі.абілет негізінен 2-ге блінеді. Адамны аыл-ой згешеліктеріні жеке асиеттерін крсететін кез келген адамнан табылатын абілет жалпы абілет деп аталады. Материалды еске тез алдыра алу, зейінділік пен баылаышты, зеректік пен тапырлы т.б. осы секілді аыл-ой рекетінде крінетін згешеліктер жалпы абілет болып табылады. Іс-рекетті жне салаларында ана крініп, оны нтижелі орындалуына ммкіндік беретін абілетті арнаулы абілет деп атайды. Бан суретшіні, музыкантты, актерді, спортшыны, математика — алымны, аын-жазушыны абілеттерін жатызуа болады. Соы кездері кейбір зерттеушілер абілетті шінші трі деп практикалы іске абілеттіліктіайтып жр. Бан йымдастырушылы, педагогты, конструктивті-техникалы абілеттерді жатызады. абілеттерді осы трлері іс-рекетті басты сапаларына орайлас блінеді. Адам абілетіні р илы болып келуі сигнал жйелеріні ерекшеліктеріне де байланысты. Жйе рекетіні жеке кріністеріне келуін И.П.Павлов адама тн жйке ызметіні ш трлі типі болады деп тжырымдады. Егер адамны нерв рекетінде бірінші сигнал жйесіні жмысы басым болса, оны «нерлі тип», ал екіншісі сигнал жйесіні жмысы басым болса, «ойшіл тип» деп атауды йарды. И.П.Павлов сигнал жйелеріні рекетті кез келген трінен байалады жне олар мірінде бір-біріне ауысып, згеріп отырады. Бл згеруі тлім-трбиемен байланысты деп крсеткен. Л.В. Лурияны зерттеулерінде адамны абілетіні оу, ойын барысындаы іс-рекетпен байланысты екенін длелдеген.
2. ЖОО білім беруді тиімділігін арттыруды ммкіншілігі. азіргі заманы психологиялы білім мен оны тжірибесіне деген ызыушылыты суі жоары мектептегі психологияны оытуды дістемесіне жаа, рі тиімді дістерді енгізуді ажет етіп отыр. Психологияны оытуды тиімділігі негізінен педагогты оу процесін психология ылымыны теориясы мен тжірибесіні мазмнына сай йымдастыру іскерлігіне байланысты болады.Осыан байланысты психология пніні оытушысы психологияны теориялы сратарымен бірге, студенттерде жоары мектепте оу барысында пайда болатын психологиялы мселелерге атысты сратарына да жауап бере білуі керек болатыны тсінікті. Себебі, психологияны оыту дістемесі студенттерді ерекшеліктерін ескеруі міндетті.Оыту процесі студенттерді здері абылдап алан барлы білім, тсініктерді сана-сезімдеріне андай сер ететіндігін тсінуіне негізделген кезде ана тиімді болады. Оытушы шеберлігіні бірден бір крінісі - з пніні масаттарын адамны оршаан ортамен жне баса адамдармен атынастары трысынан арастыру, ылыми пнді социумны, нерді, мдениет пен трмысты мазмнына йлестіре алу жне студенттерді ндылы бадарларын наты оу масаттарына айналдыра алуында екені аны.азіргі уаытта оытуды тиімділігі мселесі мемлекеттік дегейдегі аса зекті мселеге айналып отыр. Блмселенішешужолдарыныбірі -студенттердітеориялыбілімдіпрактикадаеркінолданаалатындайдегейдеабылдауынамн беру. Психология ылымыныжетістіктерінмірдібарлысалаларындапайдаланыпжатанда, білім беру міндеттеріншешугеолданудыажеттілігіаны.

3.Студенттерді оыту мен трбиені штастыруды мні.Оу мен трбие - зара байланысты екі процесс. Оларды міндеттері рилы, дегенмен, бір – бірімен ажырамас штасан кйде бір уаытта атар жріп отырады, біра йымдасу дістері жне формалары трысынан тбегейлі згеше.Трбиелік іс - рекет трбиешіні жекеленген рекет аймаы трінде (з масаттарына, міндеттеріне, мазмнына ие) немесе оу процесіне тікелей енген (себебі оу трбиелік сипата ие) алыпта болуы ммкін. Оу мен трбиені орта белгілері: - трбие процесі з ішіне оу элементтерін амтиды: андай да ережені орындауды талап етуден брын оны іске асырылу жолдарын йрету ажет; - оу процесі малім мен оушы арасындаы ыпалдасты іс - рекетті йымдастырылу формасына сйкес теді. з ызметі барысында малім оушыа трбиелік ыпал ажсайды; - оу жне трбие процестерінде бірдей дістер (тсіндіру, адаалау жне т.б.) пайдаланылады. Жалпы педагогикалы процесті аталан екі ызметіні арасындаы принциптік айырмашылы: оу барысында шкірт ртрлі ылымдар негізін мегереді, ал трбие процесі оушыны тлалы сапа – асиеттерін алыптастыруа баышталады.\

13- билет.

1. ЖОО оытушысыны педагогикалы іс –рекеттегі психологиялы сипаттамасы. Педагогикалы іс –рекетті стильдері.

ЖОО-ны оытушыларыны педагогикалы іс-рекетіндегі ксіби біліктілігі педагогикалы ситуацияларды анализі негізінде педагогикалы міндеттерді алыптастыру мен оларды шешуді оптималды дістерін табу ептілігінен крінеді. Студенттермен жмыс барысында педагогпен шешілетін жадайларды барлы трлерін алдын ала сипаттап беру ммкін емес. Жаа жадай туан сайын, зіндік ерекше жне тез згеретін шешімдер абылдауа тура келеді. Сондытан педагогикалы іс-рекетті е маызды сипаттамаларыны бірі оны шыармашылы сипаты болып табылады.

Педагогикалы абілеттер руда жне сйкес педагогикалы іс-рекетте келесі компоненттерді бліп крсетеді: рылымды (конструктивный), йымдастырушылы, коммуникативтік жне гностикалы.

рылымды абілеттер тактикалы масаттарды жзеге асуын амтамасыз етеді: курсты рылымдау, жеке блімдер шін наты мазмнды тадау, сабатарды ткізу формаларын тадау жне т.с.с. жоары мектептегі оу-трбие процесін ру мселелерін шешу кн сайын р педагог практикке жктеледі. Педагогикалы шеберлікті бірнеше компаненттерін бліп крсетуге болады (Д.Аллен, К.Раин). мына микрокесте элементтері педагогикалы іс-рекетті мегеру дегейіні крсеткіштері ретінде ызмет крсете алады:

1. Оушыны ынталандыруды трлендіру (негізінен, оу материалын монологиялы, бір сарынды мнерде баяндаудан бас тартудан, оытушыны аудиторияда зін еркін стаудан жне т.с.с. крінуі ммкін).

2. ызыушылыты серлі бастама арылы ояту.

3. Саба нтижелерін немесе оны жеке бліктерін педагогикалы сауатты орытындылау.

4. зілістерді (паузаларды) немесе коммуникацияны вербалды емес ралдарын олдану (кзарас, мимика, жест).

5. Жаымды жне жаымсыз осымшалар жйесін шебер олдану.

6. Жетекші сратар мен тексеруші сипаттаы сратарды ойылуы.

7. Оушыны оу материалын орытындылауа итермелейтін сратарды ойылуы.

8. Шыармашылы белсенділікті ынталандыру масатында дивергентті типтегі (баыттан тайан) тапсырмаларды олдану.

9. Студенттерді аыл-ой жмысына кірісу дрежесін, зейінін шоырландыруын оны рекет-ылыыны сырты белгілерінен анытау.

10. Мысалдар мен иллюстрацияларды олдану.

11. айталау амалын олдану. йымдастырушылы абілеттер негізінен тек студенттерді оыту процесін йымдастыру шін ана емес, сондай-а оытушыны жоары мектепте зін-зі йымдастыру іс-рекеті шін де ызмет етеді. за уаыт олара баынушылы роль берілген еді: Жоары мектепте мамандарды дайындау жадайлары дстрге сай згертілмеді, ал студенттерді оу іс-рекетін йымдастыруда тадау уаытпен тексерілген жне мегерілген формалар мен дістерге жасалды. Айтпашы, гностикалы жне рылымдыа араанда йымдастырушылы абілеттер жасты лаюымен тмендейтіндігі аныталды.

12. Педагогикалы іс –рекетті стильдері.

: оытуды репродуктивті стилі; шыармашылыпен оыту стилі; эмоциялы-ндылы негізде оыту стилі. Оыту процесіндегі наты бір дістерді басымдылыына байланысты оыту стилі аныталады. Студенттерге белгілі бір клемде айын білім беру оытуды репродуктивті стиліні басты ерекшелігі болып табылады. Бл стиль бойынша оытатын педагог материал мазмнын баяндайды жне оны мегерілу дегейін тексереді. Репродуктивті оыту жадайында сиуденттерді ес процесіне ауырлы кбірек тседі. Ал баса психикалы процестерді – абылдауды, иялды, ойлауды белсенділігі шектеледі.

13. Шыармашылыпен оыту стилі білім алушыны белсенділігін, бастамашылыын зекті етуге, олдауа баытталады. Сонымен атар бл стиль студенттерді шыармашылыын дамыту арылы оларды танымды іс-рекетін жетілдіруді кздейді. Бл стиль бойынша оытуда білім алушыларды іс-рекетіне ішінара ізденушілік, ізденушілік, мселелік жне зерттеушілік сипат тн болады.

14. Жоары мектепте ксіби дайындау процесіні тиімділігін е алдымен студенттерді білім мегеруге мдделі болуы анытайды. Ал ,студенттерді білім алуа мдделі болуына педагогті оытуды эмоциялы-ндылы негіздегі стильде йымдастырып, жзеге асыруы алышарт болады. Оытуды эмоциялы-ндылы негіздегі стилі студенттер шін оу-трбие процесіні тлалы маызын арттырады. Бл стиль білім алушыларды оу материалын ндылы ретінде абылдап, оны маынасын тсінуін амтамасыз етеді.

Оыту стильдері: оытуды репродуктивті стилі; шыармашылыпен оыту стилі; эмоциялы-ндылы негізде оыту стилі. Оыту процесіндегі наты бір дістерді басымдылыына байланысты оыту стилі аныталады. Студенттерге белгілі бір клемде айын білім беру оытуды репродуктивті стиліні басты ерекшелігі болып табылады. Бл стиль бойынша оытатын педагог материал мазмнын баяндайды жне оны мегерілу дегейін тексереді. Репродуктивті оыту жадайында сиуденттерді ес процесіне ауырлы кбірек тседі. Ал баса психикалы процестерді – абылдауды, иялды, ойлауды белсенділігі шектеледі.

Шыармашылыпен оыту стилі білім алушыны белсенділігін, бастамашылыын зекті етуге, олдауа баытталады. Сонымен атар бл стиль студенттерді шыармашылыын дамыту арылы оларды танымды іс-рекетін жетілдіруді кздейді. Бл стиль бойынша оытуда білім алушыларды іс-рекетіне ішінара ізденушілік, ізденушілік, мселелік жне зерттеушілік сипат тн болады.

Жоары мектепте ксіби дайындау процесіні тиімділігін е алдымен студенттерді білім мегеруге мдделі болуы анытайды. Ал ,студенттерді білім алуа мдделі болуына педагогті оытуды эмоциялы-ндылы негіздегі стильде йымдастырып, жзеге асыруы алышарт болады. Оытуды эмоциялы-ндылы негіздегі стилі студенттер шін оу-трбие процесіні тлалы маызын арттырады. Бл стиль білім алушыларды оу материалын ндылы ретінде абылдап, оны маынасын тсінуін амтамасыз етеді.

2. Студенттердi iс-рекетiндегi таным процестеріні даму ерекшеліктері.

Студенттерді танымды белсенділіктеріні дегейлеріне тоталатын болса, оны е жоары дегейі танымды міндеттерді з бетінше оюмен, тапсырмаларды шешімін табуда нерлым тиімді жолдарын болжаумен жне з бетінше айындаумен, здігінен баалаумен сипатталады. Ал орташа дегей жоары дегейді кейбір элементтеріні оытушыны кмегімен орындалатынымен сипатталады, мнда оытушы танымды тапсырма беріп, оны шешілуін баылауы немесе студентке шешу тсілдерін крсетуі тиіс. Тменгі дегейдестудентке белгілі бір рекетті лгісі боланда, оларды орындау тсілдері туралы кмек боланда ана танымды рекетін ынталандыруа, белгілі тсілдерге бадарлануда крініс табады.

Зерттеуші алымдар оудаы танымды белсенділікті алыптастыру мселелерін тжірибеде шешуді трлі жолдарын бліп крсеткен. Олар тмендегіше сипатталады:

* оу рдісіне атысушыларды екі жаты сипаты сері негізінде оытушы мен студентті бірлескен рекеті арылы (Т.Сабыров, Н.Хмель Е.Галант т.б);

* танымды іс-рекетті дербестігін алыптастыратын зіндік жмысты йымдастыру мен оу міндеттерін іріктеп шешу арылы (Б.Есипов, Б.Айтмамбетова, Т.Сабыров, т.б.);

* танымды іс-рекетті тсілдерін алыптастыру арылы (Н.Меньшинская, П.Пидкасистый, т.б.);

* оытудаы дістемелік білімдер элементтерін енгізу арылы (М.дайлов, И.Лернер, Б.Коротяев);

* іс-рекетті бадарланушылы негізін райтын жалпылама білімдерді енгізу арылы (П.Гальперин, Н.Талызина);

* оу іс-рекетін здігінше баылауды дамыту арылы (Л.Рувинский, А.азмаамбетов).

Оыту рдісінде студентті танымды белсенділігін алыптастыру шін білімдер мен рекет тсілдерін алуды ажеттендіруді алыптастыратын шарттарды, зін-зі бейімдеу шарттарын, мселелерді шешуді трлі нысандарын йымдастыру дадыларын дамытуды шарттарын амтамасыз етуі тиіс.Студенттерді танымды белсенділігін арттыруды негізгі факторларына оларды з ммкіндігін сезінуі, студенттерді з тадауымен жмыс істеуі, оу рдісінде баланы з рекетінен анааттануы; олара оытушы тарапынан ойылатын талап пен абілеттедріні сйкес болуы; оытушыны зіндік жмысты йымдастыра алуы, т.б. жатады.К.Ушинский танымды рекет мселесіне мн беріп, «з бетінше жмыс – оытуды жетістікке жеткізуді бірден-бір жолы» деп есептеді. Ол педагогикалы ылымда алаш рет студенттерді зіндік жмысына философиялы жне психологиялы-педагогикалы талдау жасаан. зіндік жмысты студенттерді танымды іс-рекетін алыптастырудаы, дамытудаы орны ерекше. зіндік жмыс арылы студенттер сыныпта алан білімдерін сына-тжірибеден ткізіп, барлыын жинатап, орытындылап, тжырым жасайды. зіндік жмысты студенттерді оып-тоуындаы жалпы маыздылыы мынада:

* зіндік жмыс студенттерді шыармашылы ой-пікірлерін жне зерттеу жмыс тарыны негізін бекітуін амтамасыз етеді;

* сыныпта алан білімдерін толыыра тередетумен бірге теория жаынан берілген діс-ралдар мен материалдарды оып-талдау абілеттілігін алыптастырады;

* студенттерді белсенділік, шыармашылы баытта ой-рісіні дамуын баылауа ммкіндік береді;

* студенттерді арастыратын (материала) таырыпа байланыстыжеке ой-пікірлері мен зерттеулерін айындап жетілдіреді.

Сонымен зіндік жмысты негізгі масаты – студенттерді танымды іс-рекетін алыптастыру, оуа, болаша мамандытарына деген лшынысын арттыру, шыармашылы біліктілігі мен ызыуын дамыту болып табылады екен

 

3. Студенттік жасты психологиялы сипаттамасы.

 

«Студент» термині латын сзінен шыан, орыс тіліне аударанда ізденуші, білімді мегеруші дегенді білдіреді.

Студент белгілі бір жастаы адам жне тла ретінде ш жаынан сипатталады:

1) психологиялы, психологиялы процестерді кйлерді жне тла сапаларыны бірлігі. Психологиялы жатаы бастысы- психологиялы асиеттер (баыттылы, темперамент, мінез, абілеттер)

2) леуметтік, мнда оамды арым-атынастар, сапаларда крінеді.

3) биологиялы, оан жйке жйесіні трі, анализаторлар рылымы, шартсыз рефлекстер, инстинкттер, денелік кштер, тері тсі, кз, бой жне т.б. кіреді.

Студенттік жас, адамны басты леуметтік потенциялын дамыту шін сензитивті кезе ретінде

Б.Г.Ананьевты тжырымдауынша адамны негізгі социогенді потенциясы дамуы сенситивті кезе болып табылады. Жоары білім адам психиткасына, оны тласыны дамуына мол сер етеді. ЖОО оыту уаытында студенттерді психикасыны барлы дегейлеріні дамуы жреді. Ол адамны аыл-ойыны баытын анытайды, яни аыл-ой баытын алыптастырады, ол тланы ксіби баыттылыын сипатталады. ЖОО стті оу шін жалпы интеллектуалды дамуыны жоары дегейін, соны ішінде абылдау, ес, ойлау, зейін, танымды ызыушылы жне т.б. жоары дегейін талап етеді. Олар тмен дегейде болатын болса, онда жоары мотивация немесе жоары абілеттілік, орнытылы, ыптылы есебінен компенсациясы ммкін.

Студенттік жас (18-25 жас) адам міріндегі ерекше кезе болып табылады, себебі «жалпы мні бойынша жне негізгі задылытары бойынша 1-ден 25-ке дейінгі жас, балалы даму кезедері атарындаы аырыдан грі, кемелді жас кезедеріні атарында бастапы буын болып табылады.Студенттік кез – бл ерекше леуметтік категория, жоары білім беру институтымен йымдастырыла біріктірілген адамдарды ерекше ауымдастыы. Бл леуметтік-ксіби категория ХІ–ХІІ . алашы университеттер пайда боланнан бері тарихи рылан. Студенттік ша білімдер мен ксіби іскерліктерді масатты, жйелі игеруші, йарыландай, табанды оу ебегімен айналысатын адамдарды амтиды. леуметтік топ ретінде ксіби баыттылыымен, болаша мамандыа траты атынасты алыптасандыымен сипатталады, бны зі ксіби тадауды дрыстыыны, студентті тадап алан маманды жайлы ойыны барабарлыы мен толытыыны мні болып табылады.

леуметтік-психологиялы аспектіде студенттік кезе баса топтармен салыстыранда білімділікті нерлым жоары дегейімен жне танымды жне мотивациясыны жоары дегейімен ерекшелінеді. Сонымен бірге студенттік ша – леуметтік ауым, яни ол аса жоары леуметтік белсенділік пен интеллектуалды жне леуметтік кемелділікті жеткілікті йлесімді араатынасымен сипатталады. Студенттік кезді осы ерекшелігін есепке алу оытушыны р студентке педагогикалы арым-атынас партнері ретінде, оытушы шін ызыты тла ретінде атынастарыны неігізінде жатыр.

Адамны зін-зі тануыны объектісі не деген сраа жауап іздеп крейік. Кез-келген адамнан зі туралы не білесі деп сраса, онда рбір адам зі туралы бірнеше жалпылама сипаттамалардан тратын жауап бере бастайды, мыс: «Мен кпшілмін, біра кішкене ялшатаумын, жалпы а кілмін» деген сияты. Сол себепті зін-зі тану процесінде де де з тламызды таныымыз жне зерттеп білгіміз келетін айматары мен сфераларын анытау ажеттілігі туады.

 

 

билет

1.Студенттер тобы арасындаы шиеленісті жадайларды шешу стратегиясы, шиеліністі жадайларды талдау. леуметтік шиеленістерді жалпы объективтік себептерін арастарды. оам мірінде кездесетін шиеленісті, даулы жадайлар тек объективті себептерге ана байланысты емес. Кей жадайда адамдар арсындаы дау-жанжалдар сол адамадара байланысты субъективтік себептерден де болады. Яни адамдарды мінез-лы ерекшелітері, кіл – кйлері, таламдары, т.с.с байланысты. Батыс леуметтанушыылары шиеленістерді кпшілігі адамдар санасына байланысты туындайды деген пікірде. Жеке адамдарды, топтарды, топтарды арасындаы атыусылар апаратты жетіспеуі мен сапасыздыынан, арым-атынас жасаудаы иындатардан да болады. Адамзат оамында шиеленістерді сан алуан трлері кездеседі. Сол себепті бл былысты трліше жіктеу бар. Мселен, Р. ДАрендорф шиеленістерді жіктеуде леуметтік ауымдастыты клемі мен субъектілерді леуметтік рлдерін негіз етіп алады. Бл критерийлер бойынша автор шиеліністерді жанядаы рыс-таластан бастап лемдік клемдегі саяси шиеленістерге дейінгі 15-ке жуы трлерін атап крсетеді.

Ю. Запрудский деген автор тмендегідей жіктеуді сынады:

1.шиеленістерді себептеріне арай:

а)объективті себептерден пайда болатын шиеленіс

б) субъективті себептерден пайда болатын шиеленіс

2. айшылытарды сипатына арай:

а)Антогонистік

б) Антогонистік емес

3.Уаытына арай:

а)за мерзімге созылатын шиеленістер

б) ыса мерзімді шиеленістер

4.оамдаы ыпалына арай.

а) нтижелі шиеленістер

б) нтижесіз шиеленістер

Авторды шиеленістерді осылайша топтастыруы жан-жаты боланымен, оны бл жіктеуі крделі жне икемсіз екенін айтанымыз жн.

Біратар дебиеттерде бл оамды былысты субъектілеріне арай жіктеу сынылады:

Жеке адамны зімен зіні келіспеуі. Яни, бл адамны психологиялы кіл кйі. Мндай адамны белгілі бір рлді атарудаы инылуынан, сол сияты баса біреуге шамадан тыс туелді болуынан келіп шыады. Адамны мндай кіл-кйде болуы басалара да серін туызады. йткені кейде жекелеген адамдар з бастарындаы иындыты себебін басалардан себебін басалардан деп тсінуі кездеседі.

Жеке тлалар арасындаы шиеленістер екі немесе одан да кп адамдар арасында болады. Мндай шиеленістер мірде жиі кездеседі.

Топаралы шиеленістер – мдделері арама-арсы леуметтік топтар арасында орын алады.

Сырты ортамен шиеленіс белгілі бір топты райтын индивидтерге сырттан ысым жасалатын кезде пайда болады.

Яни, жоары жатан берілетін бйрытар, абылданан ережелр лгі топты мдделірене арама-айшы болатын жадайдаы шиеленіс. Мндай жадайда топ адамдары лгі бйрытар мен ережелерді олдайтын институттармен шиеленіске тседі.

азір кбінде шиеленістерді дер кезінде шешуге тырысады. Оны екі жолы бар. 1. Шиеленісті ммілеге келу арылы бейбіт жолмен шешу. Мміле деп дау-жанжала атысушы жатарды зара кешірімділік білдіріп, ымыраа келуін айтады. Онда екі жак бірін-бірі ынысып, зара кешірімділік жасап, орта келісімге келуге тырысады. 2. Зорлы негізінде бітістіру, келістіру. Мндай жадай бір жаты кші айтарлытай басым боланда, екінші жа жеілгенде немесе оны толы жойып жібергенде туады.
2. ЖОО психологиялы ызмет. Психологиялы ызмет леуметтік ортаны барлы салаларында кеінен тарап келе жатыр. Кпшілікке психологиялы ызмет крсету ХVIII асырда кезінде Батыс Еуропа елдерінде ая ала бастады. ХIХ асырда психологиялы зерттеулерге ызыушылы кеінен тараандытан АШ, Германия, Франция т.б. елдерде леуметтік-психологиялы зертханалар ашылып, талапкерді психофизиологиялы ерекшеліктерін баалап беруге ммкіндік туды. Осы елдер тжірибесін зерттеп жйеге келтірген алымдар З.А.Малькова, В.М.Вульфсон, К.Р.Рональдо, Г.Б.Радионов, И.А.Соколова, А.С.Овчинников.ткен асырда жасалан кптеген психодиагностикалы дістемелерді жне оларды пайдалану ережелерін азіргі кездегі психологиялы ызметте, брыны кеес мектептер тжірибесінде олдану жолдарын анытаандар М.Р.Битянова, И.В.Дубровина, Л.И.Прихожан, Р.С.Немов, В.Г.Гильбух, Е.И.Рогов, Р.Римский, С.Рмисая т.б. алымдар жасады.Оларды ебектерінде психолог ызметіні масаты мен міндеттері, психологиялы ызмет моделі, мектептегі психологиялы ызметті мазмны мен зерттеу жргізу дістемелері аныталан. С.Х.Бектеналиева, Н..Ядгарова «Бала башадаы психологиялы ызметті йымдастыру», жаында жары крген дістемелік ралдар Л.К.Кмекбаеваны «Психологиялы ызметті йымдастыру», Т.Р.Нрмхамбетова «Тжірибелік психология», Слтанова .Т. «Мектеп психологыны жмыс кітабы» дістемелік кмекші рал ретінде кітабы осы оулыты толытыруа ммкіндік жасап жатыр.