туденттер тласыны дамуыны психологиялы ерекшеліктері.

Психологиялы ызмет леуметтік ортаны барлы салаларында кеінен тарап келе жатыр. Білім беру жйесінде, оны ішінде орта мектепте, осы ызметті йымдастыруды зіне тн ыйындытары мен шешілмеген проблемалары те кп. Мектеп психологтары жмыс мазмнын анытау шін баса мемлекеттерде алыптасан тжірибені зерттеу ажет болды.
Кпшілікке психологиялы ызмет крсету ХVIII асырда кезінде Батыс Еуропа елдерінде ая ала бастады. ХIХ асырда психологиялы зерттеулерге ызыушылы кеінен тараандытан АШ, Германия, Франция т.б. елдерде леуметтік-психологиялы зертханалар ашылып, талапкерді психофизиологиялы ерекшеліктерін баалап беруге ммкіндік туды. Осы елдер тжірибесін зерттеп жйеге келтірген алымдар З.А.Малькова, В.М.Вульфсон, К.Р.Рональдо, Г.Б.Радионов, И.А.Соколова, А.С.Овчинников.
ткен асырда жасалан кптеген психодиагностикалы дістемелерді жне оларды пайдалану ережелерін азіргі кездегі психологиялы ызметте, брыны кеес мектептер тжірибесінде олдану жолдарын анытаандар М.Р.Битянова, И.В.Дубровина, Л.И.Прихожан, Р.С.Немов, В.Г.Гильбух, Е.И.Рогов, Р.Римский, С.Рмисая т.б. алымдар жасады.
Оларды ебектерінде психолог ызметіні масаты мен міндеттері, психологиялы ызмет моделі, мектептегі психологиялы ызметті мазмны мен зерттеу жргізу дістемелері аныталан. Бл сыныстарды негізгі аидалары мектеп психологиялы ызметінде кеінен олданылып жр. Психолог з жмысын бірнеше баыттарда йымдастыруды ажет етеді. Оларды лгі моделін жасаанда М.Р.Битянованы психодиагоностикалы минимумдар негізінде барлы жмысты йымдастыру ыайлы болып табылады. Сонымен атар И.В.дубровина мен Л.И.Прихожан жасаан «Положение о школьной психологической службе» деген ебекке сйене отырып кптеген мслелерді мн-маынасын ашып алуа ммкіндік туады. Осы дістемелік ралдар орыс тілінде ана жары кріп жр, лі аза тіліне аударылмаан. Сондытан мектеп психологтары тп нсадан бастап барлы дістемелерді толы здері анытап шыуа тура келіп тр.
Тек соы кезде С.Х.Бектеналиева, Н..Ядгарова «Бала башадаы психологиялы ызметті йымдастыру», жаында жары крген дістемелік ралдар Л.К.Кмекбаеваны «Психологиялы ызметті йымдастыру», Т.Р.Нрмхамбетова «Тжірибелік психология», Слтанова .Т. «Мектеп психологыны жмыс кітабы» дістемелік кмекші рал ретінде кітабы осы оулыты толытыруа ммкіндік жасап жатыр.

3. Психологиялы ызметті негізгі жмыс баыттары.Психологиялы ызмет леуметтік ортаны барлы салаларында кеінен тарап келе жатыр. Кпшілікке психологиялы ызмет крсету ХVIII асырда кезінде Батыс Еуропа елдерінде ая ала бастады. ХIХ асырда психологиялы зерттеулерге ызыушылы кеінен тараандытан АШ, Германия, Франция т.б. елдерде леуметтік-психологиялы зертханалар ашылып, талапкерді психофизиологиялы ерекшеліктерін баалап беруге ммкіндік туды. Осы елдер тжірибесін зерттеп жйеге келтірген алымдар З.А.Малькова, В.М.Вульфсон, К.Р.Рональдо, Г.Б.Радионов, И.А.Соколова, А.С.Овчинников.ткен асырда жасалан кптеген психодиагностикалы дістемелерді жне оларды пайдалану ережелерін азіргі кездегі психологиялы ызметте, брыны кеес мектептер тжірибесінде олдану жолдарын анытаандар М.Р.Битянова, И.В.Дубровина, Л.И.Прихожан, Р.С.Немов, В.Г.Гильбух, Е.И.Рогов, Р.Римский, С.Рмисая т.б. алымдар жасады.Оларды ебектерінде психолог ызметіні масаты мен міндеттері, психологиялы ызмет моделі, мектептегі психологиялы ызметті мазмны мен зерттеу жргізу дістемелері аныталан. С.Х.Бектеналиева, Н..Ядгарова «Бала башадаы психологиялы ызметті йымдастыру», жаында жары крген дістемелік ралдар Л.К.Кмекбаеваны «Психологиялы ызметті йымдастыру», Т.Р.Нрмхамбетова «Тжірибелік психология», Слтанова .Т. «Мектеп психологыны жмыс кітабы» дістемелік кмекші рал ретінде кітабы осы оулыты толытыруа ммкіндік жасап жатыр.

ПСИХОЛОГИЯЛЫ ЫЗМЕТ БАЫТТАРЫІ. Психологиялы аарту – педагогтарды, ата-аналарды, балаларды психологиялы біліктілікке баулу. Психологиялы аартуды трлері сан трлі.айталы оан дістемелік кеесте жне ата-аналар жиналысында тілетін лекциялар, гімелесулер, топты жне жеке консультациялар, семинар-практикумдар, ата-аналар жиналысы, крмелер, жаднамалар дайындау, психологиялы-педагогикалы дебиеттерді іріктеу жне тарату, таырыпты газет шыару. Балаларды тек ана мірге дайындау емес, балалара азіргітаны зінде баытты, арайлы мір жадайын туызу. Яни ересектерге психологиялы аарту жргізу арылы, мны басты мселе екеніне кзін жеткізу.

ІІ. Психологиялы диагностика – жеке тланы жеке жне жас ерекшелігін, тлааралы арым-атынасын зерттеу. Психодиагностикалы іс-шараа кіріспестен брын, оу жылы басында зара келісім шарт негізінде, ата-аналар жиналысы барысында тестілеуді масаты мен міндетін тсіндіру, оларды жазбаша рсатын, олдарын жинауарылы оны жзеге асыру ажет.

III. Психологиялы тзету – балаларды жеке тлалы дамуындаы психологиялы ауытуларынан арылу, трлі жаымды іскерлік пен дадыларды алыптастыру. Психолог жмысындаы тзету-дамыту баыты, ызметті е иын тсы. Сондытан да бл баыт практик-психологтан жоары базалы психологиялы білімді жне арнайы психологиялы дайындыты талап етеді. Жаадан жмыс бастаан психологтар психологиялы дамыту бадарламаларын тереірек зерттеп арастыран дрыс.

ІV. Психологиялы сауытыру - Барлы жас кезеінде балаларды психологиялы саулыын дамыту жне сатау, ныайту. р жас кезеін ескере отырып, балалара арналан дамыту бадарламаларын жасау жне оны іске асыру, сауытыру шараларын олдану, мектептегі трбие беру жне оу арылы баланы толыанды дамуына жадай туызу психологты е жауапты жмыс баыты.

V. Психологиялы кеес беру – оу-трбие процесінде туындаан проблемаларды шешуге кмек крсету. Кеес беру жмысында психологты іскерлік, дадысын дамыту мен бірге бл арнайы дайындыты талап етеді.

билет

1.Жоары білім беру жйесінде оытуды жас жне психлогиялы субьектілеріні сипаттамасы.«Студент» термині латын сзінен шыан, орыс тіліне аударанда ізденуші, білімді мегеруші дегенді білдіреді.

Студент белгілі бір жастаы адам жне тла ретінде ш жаынан сипатталады:

1) психологиялы, психологиялы процестерді кйлерді жне тла сапаларыны бірлігі. Психологиялы жатаы бастысы- психологиялы асиеттер (баыттылы, темперамент, мінез, абілеттер)

2) леуметтік, мнда оамды арым-атынастар, сапаларда крінеді.

3) биологиялы, оан жйке жйесіні трі, анализаторлар рылымы, шартсыз рефлекстер, инстинкттер, денелік кштер, тері тсі, кз, бой жне т.б. кіреді.

Студенттік жас, адамны басты леуметтік потенциялын дамыту шін сензитивті кезе ретінде

Б.Г.Ананьевты тжырымдауынша адамны негізгі социогенді потенциясы дамуы сенситивті кезе болып табылады. Жоары білім адам психиткасына, оны тласыны дамуына мол сер етеді. ЖОО оыту уаытында студенттерді психикасыны барлы дегейлеріні дамуы жреді. Ол адамны аыл-ойыны баытын анытайды, яни аыл-ой баытын алыптастырады, ол тланы ксіби баыттылыын сипатталады. ЖОО стті оу шін жалпы интеллектуалды дамуыны жоары дегейін, соны ішінде абылдау, ес, ойлау, зейін, танымды ызыушылы жне т.б. жоары дегейін талап етеді. Олар тмен дегейде болатын болса, онда жоары мотивация немесе жоары абілеттілік, орнытылы, ыптылы есебінен компенсациясы ммкін.

Студенттік жас (18-25 жас) адам міріндегі ерекше кезе болып табылады, себебі «жалпы мні бойынша жне негізгі задылытары бойынша 1-ден 25-ке дейінгі жас, балалы даму кезедері атарындаы аырыдан грі, кемелді жас кезедеріні атарында бастапы буын болып табылады [49, 255 б.].

Студенттік проблемасын ерекше леуметтік-психологиялы жне жас ерекшелік категориялар ретінде ою ебегі Б.Г. Ананьевті психологиялы метебінікі. Б.Г. Ананьевті зіні, Н.В. Кузьминаны, Ю.Н. Кулюткинны, А.А. Реанны, Е.И. Степанованы зерттеулерінде, сондай-а П.А. Просецкий, Е.М. Никиреев, В.А. Сластенин, В.А. Якунин жне т.б. ебектерінде осы проблема бойынша баылауларды лкен эмпирикалы материалдары жинаталан, эксперименттер мен теоретикалы жалпылауды нтижелері келтіріледі. Осы кптеген зерттеулерді мліметтері студентті леуметтік-психологиялы жне психологиялы-педагогикалы позициялы оу іс-рекетіні ерекше субъекті ретінде сипаттауа ммкіндік береді.

Студенттік кез – бл ерекше леуметтік категория, жоары білім беру институтымен йымдастырыла біріктірілген адамдарды ерекше ауымдастыы. Бл леуметтік-ксіби категория ХІ–ХІІ . алашы университеттер пайда боланнан бері тарихи рылан. Студенттік ша білімдер мен ксіби іскерліктерді масатты, жйелі игеруші, йарыландай, табанды оу ебегімен айналысатын адамдарды амтиды. леуметтік топ ретінде ксіби баыттылыымен, болаша мамандыа траты атынасты алыптасандыымен сипатталады, бны зі ксіби тадауды дрыстыыны, студентті тадап алан маманды жайлы ойыны барабарлыы мен толытыыны мні болып табылады. Соысы маманды оятын талаптар мен ксіби іс-рекеттерін білуді амтиды. Зерттеулер нтижелеріні крсетуінше, студенттерді маманды жайлы елестетулері дегейі (біркелкі жне біркелкі емес) оны оуа деген атынасыны дегейімен теестіріледі: студент маманды жайлы нерлым аз білсе, сорлым оны оуа деген атынасы жаымсыз болады. Сонымен бірге студенттерді кпшілігі оуа жаымды атынаста екені крсетілген. леуметтік – психологиялы аспектіде студенттік кезе баса топтармен салыстыранда, білімділікті нерлым жоары дегейімен жне танымды мотивацияны жоары дегейімен ерекшеленеді. Сонымен бірге студенттік ша – леуметтік ауым, яни ол аса жоары леуметтік белсенділік пен интеллектуалды жне леуметтік кемелділікті жеткілікті йлесімді араатынасымен сипатталады. Студенттік кезді осы ерекшелігін есепке алу оытушыны р студентке педагогикалы арым-атынас партнері ретінде, оытушы шін ызыты тла ретіндегі атынастарыны негізінде жатыр. Тлалы-іс-рекеттік трыдан студент белсенді, з іс-рекетін з бетінше йымдастыратын педагогикалы зара рекеттесу субъектісі ретінде арастырылады. Оан танымды жне коммуникативтік белсенділікті наты ксіби-бадарланан міндеттерді орындауа деген ерекше баыттылы тн. Студенттік кез шін оытуды негізгі формасы табалы-контекстік болып табылады (А.А. Вербицкий).

Студенттік кезді леуметтік-психологиялы сипаттау шін маыздысы адам дамуыны осы кезеіні алыпты экономикалы тратылыты алыптасуымен, ата-аналы йден кетіп, зіні отбасын румен байланысты болуы. Студенттік кез – адамны, жалпы тланы алыптасуыны, сан алуан ызыушылытарды крінулеріні орталы кезеі. Бл спорт рекордтарын орнату, кркемнер, техникалы жне ылыми жетістіктерге жету, адамны болаша «айраткер», ксіпор ретінде арынды жне белсенді леуметтену уаыты. Осыны оытушы оу іс-рекеті мен жоары оу орнындаы педагогикалы арым-атынасты йымдастыру мазмнынында, проблематикасында жне тсілдерінде есепке алады. Б.Г. Ананьев мектебіні зерттеушілері алан мліметтерді крсетуінше, студенттік жас – бл интеллектуалды рылымдануды крделі шаы, ол те даралы жне ртрлі. Осы жастаы адам интеллектісіні мнемологиялы «йытысы» бір жаынан, немі «шыдарды» немесе «оптимумдарды» кезектесуімен сипатталса [8, 346 б.], келесі жаынан осы йытыа кіретін функциялармен сипатталады. Бл дегеніміз, оу тапсырмалары немі бір мезгілде мегеріліп отыран материалды тсінілуіне, ынылуна жне студентті есінде алуы мен рылымдануына да, оны саталуы мен масатты зектілігіне баытталан. Мселені осылайша ою біратар оу-дістемелік зерттемелерде бейнелеуін тапты, мнда проблемалы міндеттерді орындауда оу апаратыны студент жадында алуыны, тсінілуіні жне бекіп алуыны ажырамастыы крстіледі. Студенттерді танымды іс-рекетін белсендендіру немі оу апараттарыны есте саталуы жне айта жаыртылуымен атар жреді. Студенттік шаты крнекілігі бола отырып, студент е алдымен оу іс-рекетіні субъекті ретінде болады, оны зі, брын крстелігендей, е алдымен трткілермен аныталады. Трткілерді екі типі кбінесе оу іс-рекетін сипаттайды – жетістік трткісі жне танымды трткісі. Соысы з тарапынан адамны ой іс-рекетіні табиатына сйкестене отырып, оны оу-танымды іс-рекетіні негізі болып келеді. Бл іс-рекет проблемалы ситуацияда пайда болады жне студенттер мен оытушыларды атынастары мен зара рекеттесулері дрыс боланда дамиды. Оытуда жетістік мотивациясы танымды жне ксіби мотивацияа баынады.

Жоары оу орнында оыту барысында ебек, ксіби іс-рекетті негізі алыптасады. «Оытуда білімдерді, ептіліктерді, дадыларды мегеру енді оу іс-рекетіні пні ретінде болмайды, ал ксіби іс-рекет ралы ретінде болады» [41, 14 б.]. Алайда сауалнама нтижелері, техникалы жоары оу орны студенттеріні жартысында жоары оу орнын тадаудаы мамандыа ызыушылы мотивіні жо екенін крсетеді. Студенттерді штен бір блігінен кбі тадауларыны дрыстыына сенімсіз немесе болаша мамандытарын натпайды [41].

Студентті оу іс-рекетіні субъекті ретіндегі елеулі крсеткіші оны осы іс-рекетті барлы трлері мен формаларын орындау ептілігі болады. Алайда, арнайы зерртеулер нтижелеріні крсетуінше, студенттерді кпшілігі лекцияларды тыдауды жне жазуды, дебиеттерден конспектілеуді білмейді (кп жадайда лекциялы материалды тек 18-20% ана жазылады). Мысалы, В.Т. Лисовскийді мліметтері бойынша, студенттерді тек 28,8% ана аудитория алдына шыып сйлей алады, пікір талас жргізуді 18,6%, проблеманы аналитикалы баасын беруді 16,3% ана біледі. Наты леуметтік зерттеу материалында крсетілгендей: студенттерді тек 37,5% жасы оуа мтылады, 53,6% немі тырыса бермейді, ал 8% млдем жасы оуа мтылмайды. Біра тіпті жасы оуа мтыландарды зінде 67,2% оу лгерімі жасы емес [119]. Соы он жылдыта осы іскерліктер мен жалпы оуа деген атынастарды сапалы крсеткіштеріні згеруі тсында оларды толытай алыптаспауыны жалпы бейнесі саталып алды. Оытушылар алдында студентті оу іс-рекетіні субъекті ретінде алыптастыруды психологиялы – педагогикалы міндеті тр, бл е алдымен, оны з іс-рекетін жоспарлау, йымдастыру ептілігіне, толытай оу, арым-атынас жасау іскерлігіне йретуді йарады. Мселені осылайша ою табысты оуа ажетті оу іс-рекеттерін, оларды наты оу материалында орындау бадарламасын анытауды жне оларды алыптастыру бойынша жаттыуларды наты йымдастыруды талап етеді. Бл жерде осы ркеттерді лгілі орындауды малім студенттерді 1-курстаы оуа бейімделу кезеіні иындыын есепке ала отырып, зі крсетуі керек. Студентті жаа ндылы бадарларыны, мотивтеріні жне рейлік сияты даралы асиеттеріні алыптасуына оытушыны серіне баа жетпейді. Студентке, леуметтік кемелденген тла, ылыми дниетанымды тасымалдаушы ретіндегі атынас, дниетаным – бл адамны тек дниеге ана емес, осы дниедегі зіні орнына деген кзарастар жйесі екенін есепке алуды йарады. Басаша сзбен айтанда, студентті дниетанымын алыптастыру дегеніміз оны рефлексиясын дамытуды, зін іс-рекет субъекті ретінде, белгілі бір оамды ндылытарды тасушы, леуметтік пайдалы тла ретінде саналы тсінуін білдіреді. з кезегінде, бл оытушыны оытуды диалогтыын кшейту жайлы, педагогикалы арым-атынасты арнайы йымдастыру жайлы, студенттер шін з кзарастарын, масаттарын, мірлік позицияларын сатап алуа оу орнындаы оу-трбиелеу процесінде жадай жасау жайлы ойлануа міндеттейді.

2. Тланы ксіби алыптасу психологиясы.мірді маынасы – ол адамны санасындаы субьективті е маызды ндылы жне оны мінез-лыны басты реттеушісіне айналан ндылы. Адам дамуыны шыы - осы процесте з денсаулыыны белгісі бойынша адам организіміні, ратын атынастарды адамгершілік нормалара сйкестілік белгісі бойынша тланы ебектегі жне арым-атынастаы, сондай-а оршаан орта мен зін-зі танудаы сттіліктер белгісі бойынша іс-рекет субьектісі ретіндегі абілеттеріні жететін е жоары крсеткіші. згелермен арым-атынас барысында айталанбас тла ретінде алыптасу, басалармен дрыс арым-атынас жасай білу - баа жетпес байлы. Осы байлыа ие болан адам оамда з орынын тауып, йлесімді мір сре алады. Оан жету жолы сан трлі. Соны бірі - зін-зі тану.

«зін-зі» тану курсы азіргі тада ылыми жаа баыт болып табылады. Оны стратегиялы бадары, тла болып алыптасуы, дние жзілік кзарасын кеейту, леуметтік – экономикалы тапсырмаларды, кнделікті мірдегі ккейкесті мселелерді шешу, арым-атынас жасауа таы баса баытталан.

Тланы зін-зі тануыны негізгі рамдас бліктерін эксперименттік трде анытау масатымен оны трт негізгі аумаын жне оларды параметрлерін бліп арастырса, оларды тмендегідей крсетуге болады.

1. Тланы мотивациялы аумаы: мінез-лыты жне іс-рекетті мотивтері, леуметтік ажеттіліктер.

2. Белсенділік аумаы: интерналдылы, инициативтілік, зіне-зі сенімділік, зін-зі таныту.

3. Тланы ндылыты-маыналы аумаы: ндылыты бадарлар, мірді маынасы мен масаттары.

4. Тланы этникалы зіндік санасыны аумаы – этникалы жаса нанымдарды негізінде алыптасатын этномдени сйкестілік [1, б. 90].

зiн-зi тану сияты крделi психологиялы феноменнi мазмнына атысты р-трлi кзарастар бар. Тланы зiн-зi тану теориясыны негiзiн салушы К. Маслоуды анытамасы бойынша, зiн-зi танып білуі - адамны зiнi барлы тлалы ммкiндiктерi мен шыармашылы абiлеттерiн толы ашуа жне дамытуа здiксiз мтылысы [2, б. 45].

Р.С. Немов зiн-зi тануды психологиялы бiлiм негiзiнде арастыра, маызды айнар кздерiн атап крсетедi:

1. оршаан орта: ата-ана, туан-туыс, достар т.б баланы іс-рекетiне арап баа берiп, ал бала сол берген бааны сенiм ретiнде абылдап, андай да бiр зiндiк баа бала бойында алыптасады.

2. Адам з iс-рекетiн згелердi iс-рекетiмен салыстыра баалауы.

3. зiн-зi тану мен згенi тану кбiнесе ртрлi мiрлiк жадайлардан, ртрлi тесттер арылы жзеге асыруа болады.[3, б. 9-19].

Лекцияны негізгі дидактикалы максаты - студенттерді оу материалын мегеруіне ажетті баыттаушы негізді алыптастыру. Жасы, дидактикалы масаттара сай йымдастыран лекция лекторды аудиториямен шыармашылыты трыдан жасайтын арым-атынасы, оны танымды эмоционалды трыдан тиімділігі жоары болады. Егер студентті ойлау абілеті белсенді болса, онда жаа материал оай, рі тез оытады, содытан, лекцияда тыдаушыларды белсенділігі мен ойлау абілетін тудыру ажет. Лекцияа ойылатын талаптар: Лекция мен лекция окуды адамгершіліктік, ізгіліктілік (гуманистік) жаы; ылымилыы мен апараттылыы; (азіргі кездегі ылыми дегейі) Длдігі мен длелділігі; Тсіндіруді эмоционалды жаы; Тыдаушыларды ойлау абілетін белсендіру; ойылан сратара жауап берудегі рылымы мен исыыны наты болуы; Басты ой-пікір мен ережелерді бліп алу; Тірек тымдарды бліп алу, тсіндіру; орытындылау; Тіліні тсінікті жне аны болуы; Басты, жаа ымдар мен терминдерді тсіндіре білу; Ммкіндігінше дидактикалы материалдар мен крнекіліктерді (аудио, видео, интерактивті мультимедиалы кралдар т.с.с. ) пайдалану; Аталан талаптар лекцияны сапасын баалау критерийлеріні негізі болып табылады.

3.Ксіптік зін-зі анытауды психологиялы негіздері.Жеке тланы тиімді ксіби маманды тадауда зін-зі баалау мселелері психологияда зекті де, крделі мселелерді бірі болып отыр. зін-зі баалау мселесін теориялы жаынан толыыра арастырылан Б.Г. Ананьев, Л.И.Божонович,И.С.Кон.Жеке тланы негізгі ерекшілігі -мірлік жоспарларыны рылуы.Бір жаынан мірлік жоспар тланы з алдына ойан масаттарыны лаюынан жне ауыспалы масаттарды баындыратын ндылыты баытты траты ядросыны рылу нтижесінде туады. Екінші жаынан, масаттар мен уждерді натылуанымен дифференциялану процесі жріп жатады. мірлік жоспар-бл леуметтік этикалы тртіптегі былыс. Жеке тланы кезендегі дамуда кім болу /ксіптік зін-зі анытау/ жне андай болу /моральды зін-зі анытау/ сратары ерекшеленбейді. Жеке тланы бір жасы, маызды, леуметтік мнді іс тындырысы келеді, біра оны брі кбінесе арман. Белсенді де, жарын болатын арманнан грі мірлік жоспар-бл рекет жоспары, сондытан ол біріншіден, маманды тандауа тіреледі. Жеке тла шін маманды тадау-белгілі дегейде моральды мселе. Маманды тадаудаы басты жетекші бл зімізді алауымыз, яни тадаумыз з кілімізден шыуы. Маманды тадау диапазоны ке болан сайын, психология жаынан дл сондай ауыр.

Белгілі бір іске зіні абілеттілігі, икемділігі жне тланы зін-зі крсету ммкіндігі бар шаруалар кіреді.

зін-зі анытау барда зін-зі тежеу де бар. Оушы профессионалды атынаста лі ешкім емес, таза пара. Ол слесарь, дрігер, косманавт болуы ммкін. Жеке тланы тиімді ксіби маманды тадауда зін-зі анытау р ырынан круге болатын кп баспалдаты процесс. Біріншіден, оамны жаадан тлаа айналып келе жатан адама оятын ызметтер сериясы. Ал бл тла белгілі бір уаыта дейін оны шешуі тиіс. Екіншіден, шешім абылдау процесі сол арылы тла з абылеттері мен тадауын оптимистік трыда арайды. шіншіден, жеке мір стилін жасау, ал оны бір блігі болып, мамандырылан іс-рекеті саналады. Осы ш кіріспе жмысты р ырынан анытайды: біріншісі оамны сранысынан туындайды, екіншісі тланы абілеті, шіншісі екеуіні келісу ммкіндігін крсету, біра бл шеуі де бірін-бірі толытырады;

23-билет

1. Ксіптік зін-зі анытауды психологиялы негіздері..Жеке тланы тиімді ксіби маманды тадауда зін-зі баалау мселелері психологияда зекті де, крделі мселелерді бірі болып отыр. зін-зі баалау мселесін теориялы жаынан толыыра арастырылан Б.Г. Ананьев, Л.И.Божонович,И.С.Кон.Жеке тланы негізгі ерекшілігі -мірлік жоспарларыны рылуы.Бір жаынан мірлік жоспар тланы з алдына ойан масаттарыны лаюынан жне ауыспалы масаттарды баындыратын ндылыты баытты траты ядросыны рылу нтижесінде туады. Екінші жаынан, масаттар мен уждерді натылуанымен дифференциялану процесі жріп жатады. мірлік жоспар-бл леуметтік этикалы тртіптегі былыс. Жеке тланы кезендегі дамуда кім болу /ксіптік зін-зі анытау/ жне андай болу /моральды зін-зі анытау/ сратары ерекшеленбейді. Жеке тланы бір жасы, маызды, леуметтік мнді іс тындырысы келеді, біра оны брі кбінесе арман. Белсенді де, жарын болатын арманнан грі мірлік жоспар-бл рекет жоспары, сондытан ол біріншіден, маманды тандауа тіреледі. Жеке тла шін маманды тадау-белгілі дегейде моральды мселе. Маманды тадаудаы басты жетекші бл зімізді алауымыз, яни тадаумыз з кілімізден шыуы. Маманды тадау диапазоны ке болан сайын, психология жаынан дл сондай ауыр.

Белгілі бір іске зіні абілеттілігі, икемділігі жне тланы зін-зі крсету ммкіндігі бар шаруалар кіреді.

2.Оушыларды дарындылыы мен шыармашылы абілеттерін арттыру жолдары

рбір оушыны оытып, трбиелеуге байланысты мселелерді здігімен жне шыармашылы ынтамен шешуге абілетті жаашыл малім керек.

Оушыны білім сапасын ктеру негізгі масат. Біз соы нтиже сипатын, мектеп тлегіні білімділігі лгісі арылы рды.

Бізді оушыа ойан талабымыз:

·оршаан ортаны сезе білу, былыс себептерін іздене білу;

·аыл парасатты игеріп, ойлау, сезім абілеттерін арттыру;

·алдына масат оя білу жне жетуге мтылу;

·зін — зі талдауды, зін — зі баалай білуді мегеру;

·баса адамдармен арым-атынас жасай білу, осы замана сай технологияларды пайдалана білу (интернет, электронды пошта);

·оршаан ортада з орныды, жеке рліді анытай білу;

Сондытан, мектеп маліміні сапасын соы нтижеге баыттау керек. Кздеген масатымызды нтижесін креміз, малімні ксіби шеберлегін дамытуа ажетті жадай жасау арылы білімні жаа парадигміне ту тртібі бойынша ылыми-дістемелік жмысын йымдастыру.

Мектеп малімдері шыармашылы жмыспен айналысуа даяр болуы керек, нтижеге жетуге мтылу ажет.

Ел президенті Н.Назарбаевты азастан халына арналан Жолдауында “Бізді болашатаы жоары технологиялы жне ылыми арымды ндірістері шін кадрлар орын жасатауымыз ажет” деген сздері бар. Демек, оушыларды ылыми зерттеу жмыстарына ызыуын алыптастыру, шыармашылы абілетін дамыту, азіргі техниканы тиімді пайдалану мдениетіне трбиелеу – мектепті басты баыттарыны бірі. Бл салада атарылатын жмыстар жетерлік.

“Баланы шыармашылы абілетін ашу, оны ала арай дамыту шін е бастысы жадайлар жасау ажет”.

Оушыны дарындылыыны дамуы, абілетіні ашылуы кбінесе малімні ксіби біліктілігне, жне оны тлалы асиетіне байланысты екені айдан аны.

Кбінесе “дарынды оушы – бл жасы оитын оушы” деген пікір алыптасан. Белгілі аылшын психологі П.Торрансты зерттеулері бл пікірді малімдер арасында жиі кездесетінін анытады. Олара оуда иыншылы туызбайтын, тртіпті, йымшыл, білімді, траты, ымтал, з ойын наты жне тсінікті жеткізе алатын оушылар кбірек найды. Ал исынсыз сра оятын, з жмысымен ана айналысатын, туелсіз, кбіне тсініспеушілік туызатын, ияли, р нрсеге кзарасы блек оушылар намайды. П.Торрансты зерттеулері на осы асиеттер оушыны шыармашылы дарындылыын крсететін жне оны нашар оитын оушыларды арасында да аз емес екендігін айындаан. Сондытан малімдер осы зерттеулерді нтижесін есте стааны жн.

Дарынды оушымен жмысты негізгі масаты- оларды шыармашылы жмыста зіні абілетін іске асыруа дайындыын алыптастыру. Ал масата жету оу бадарламасын тередетіп оыту жне оушыны танымды белсенділігін дамыту арылы жзеге асады.

3.Студенттер лгерімін арттыруа баытталан психолого-педагогикалы іс-рекет.Психология мен педагогика саласындаы алымдарды, мамандарды назарын аударып отыран мселелерді бірі – жастарды жеке тласыны дамуы. Жеке тланы дамуына студенттерді оу-танымды белсенділігін арттыру, азіргі заман талабына сай оны оу рдісінде жетілдіру болып есептеледі. Белсенділік оушыны рекеті жне пнімен осыландаы дрежесін айындайды. Студенттер алан білімдерін мірде, тжірибеде нтижелі пайдалана алу керек жне оларды танымды іс-рекеттер станымдарына негізделіп алыптасаны жн. Танымды іс-рекеттер оыту рдісінде алыптасып, тлаларды бірлесе жмыс жасау нтижесінде одан рі дамиды.

Студенттерді танымды іс-рекеті оу рдісіне негізделе отырып дамиды. Яни бл іс-рекеттер арым-атынас арылы алыптасады. Оларды ішінде е маыздысы — оытушы мен студент арасындаы арым-атынас. Яни студенттерді танымды іс-рекетіні дамуы оытушыны оытуына да байланысты болып келеді екен. Дидактар бны педагогикалы жадай, оу-трбие рдісі жаынан арастыран.

Пн бойынша тілетін материалдарды игеруге атысты танымды іс-рекеттерді наты жадайда трік тілі курсын негізге ала отырып арастырып крейік. р трлі мамандытаы студенттерге трік тілін йретуде олданылатын басты оыту формаларын тмендегідей жинатауа болады.

§ дріске байланысты дебиеттер мен ажетті оу ралдарын з бетінше оып талдау, ой елегінен ткізу;

§ арнайы жаттыулар мен тапсырмаларды орындау;

§ оу-дістемелік ралдармен жмыс жасау;

§ рефераттарды дайындап талдау;

§ зіндік жмыстарды дайындау;

§ ылыми баыттаы жмыстара атысу, ылыми зерттеулер жргізу.

№ 24 ЕМТИХАН БИЛЕТІ

1. Педагогикалы шеберлік рылымы.

Педагогикалы шеберлік мектебіні негізгі масаты – университетті оытушы-профессорлар рамыны жне ызметкерлеріні біліктіліктерін арттыру, оларды ылыми білімдерін здіксіз жаарту, толытыру, білім беру тсілдерімен оса, ылыми жне оу жмыстарыны заманауи технологияларын йрету, заманауи педагогикалы технологияларды йрету, оу дерісіні сапасын амтамасыз етуде жаа тсілдерді игерту. Педагогикалы шеберлік мектебіні негізгі міндеттері: здіксіз здігінен білім алуда оытушыларды ажеттіліктерін алыптастыру; педагогикалы ылымны жетістіктері мен берілетін тжірибені оу-дістемелік деріске шыармашылы енгізуде мен танып-білуде кмек крсету; мекемеде саба ту барысында орын алатын арама-айшылытарды, келіспеушіліктерді, кездейсо ателіктерді болатынын алдын ала ескерту, оларды алдын алуды ммкін жолдарын іздеу; арынды білім беру технологияларын енгізу арылы педагогты жеке ксіби стилін алыптастыру; жас оытушылар шін тжірибелі педагогтарды кмегімен мастер-кластар жне оу-дістемелік сабатар ткізу; здік оытушыларды жмыс тжірибесін йрету арылы жас оытушыларды педагогикалы шеберлікті игеруіне кмек крсету. Малім – е алдымен жоары дрежедегі траты моральды жне психологиялы-педагогикалы даярлыты ажет ететін ебекті бірі. Наыз маманды иесі деп оушыларды ойы мен жрегіне жол тапан педагогты шеберлікті ыр-сырын мегерген стазды айтады. Бл асиет оны жеке басыны ерекшеліктерінен крінеді: 1) білім дрежесі; 2) озы дістемені мегеруі; 3) масат-баыттылыы; 4) ылыми тілмен сйлеу мдениеттілігі.