емократия туралы ым жне оны белгілері. Демократияны антикалы теориясы.
Демократия деген сз гректі “Демос”— халык жне “кратос’”— билік деген сздерінен трады, яни халык билігі деген маынаны білдіреді. азір бл сз бірнеше маынада колданылады: 1) мемлекетті трпаты (типі) мен жалпы саяси жйесі; 2) мшелеріні тедігіне, басару органдарыны мерзімді сайлануы жне кпшілік дауыспен шешімдер абылдау принциптеріне негізделген кез келген йымны йымдастырылу трі; 3) оамды рылымны мраты (идеалы) жне соан сйкес кзарастар.
демократиялык мемлекеттерді кптрлілігіне карамастан, оларды орта белгілері болады. Ондай белгілерге тмендегілер жатады.
1. Халыты за жзіде мемлекеттік билікті бірден-бір бастауы саналуы. Ол мемлекетте йымдастырушы, конституциялы билікті халыа тн екендігіне кз жеткізеді. Ол жоары органдара з кілдерін сайлайды жне жйелі трде ауыстырып отырады. Бірталай мемлекетгерде халыты бастамасымен жне референдум арылы зандар жетілдіріледі жне абылданады. Сондытан АКШ-ты тртінші президенті А.Линкольн демократияа «халы шін халы сайлаан халы билігін» жатызды.
2. Халык билігін орнату шін оан жадай жасау керек. Ондай жадай тедік болан жерде ана болады. Б. з. б. V асырда мір срген гректі атакты тарихшысы Геродот сол кезді зінде демократия деп тендікке негізделген мемлекетгі айтады деген болатын. Тендік барлы салада — халык жиналысында, мемлекеттік істерге катысуда, за шыаруда, оны орындауда жне т. т. болуга тиіс.
3. Табиатына, леуметтік, саяси, мдени жне т. с. с. ерекшеліктеріне байланысты адамдар р трлі болды. Соларды брін алай тендестіруге болады? Ол шін за, ы алдындаы тедік болуы керек. За жне ы—жалпы жне барлыына бірдей оамдык жне саяси мірдегі демократиялыты негізі жне кораушысы. Олар оамдаы атынастарды реттейді, жріс-трыс, іс-рекеттер ережелерін орнатады. ажетті деген іс-рекеттерге рксат етеді. Ол тртіптерге айшы келген іс-рекетгерге тыйым салады, оларды бзандарды жазалайды. Бірак оам біреулерге рсат етілгенді екіншілерге рсат етпеуі, біреулерге басымды беріп, басалара ысым крсетуі ммкін. Билік иелері (кштілер, байлар, аксйектер) за мен кыты з масаттарында пайдаланылары келеді. Сондытан ыты тесіздікті болдырмау керек. Оны алай жасауа болады?
4. Оны кепілі — ділеттілік. ділетгілікті де бірыгай ымы жо. Ол жнінде р трлі тарихи дуірлерде р оамны зіндік тсінігі болады. Мысалы, алашы ауымды оамда арт, ауру адамдарды лтіру ділеттілікке жатты. Инквизацияны жатаушылар шін діннен безгендерді тірідей ота жау — ділетті іс. Кеес заманында еріксіз жымдастыру барысында аза халыны жартысына жуыы ырылып, біразы босып кетті. 1986 жылы желтосанда жастарды ырына шырату біреулерге ділетті крінді. йтпесе, сол жазалаушылар жазасын алулары керек емес пе? Сайып келгенде, ділеттілік оамды атынастармен, когам-даы саяси рылыспен, оны мемлекеттілігіні трпатымен, саяси мдениетінідрежесімен айындалады.
5. Ал аза жастары болса желтосан ктерілісінде бостан-ды, еркіндік шін алага шыан болатын. Бл—демократияны бесінші белгісі. аза халы еркідікке жету шін гасырлар бойы крессе, адамзат оамына демократияны шектейтін, тендік пен ділдікті бзатын, анауды, туелділікті барлык трлерінен азат етілу шін мындаан жылдар бойы кресуіне, реформалар, революциялар, згерістер жасауына, сан рет жеілуге, жеіске жетуге тура келді. Тендікке, ділеттілікке, еркіндікке, демокра-тияа, оларды принциптеріне сйкес мір сруге йрету жне йрену керек. Ккы пен за адамды кйзелу, орыныш, за-сыздытан ктаруа міндетті. Сайып келгенде, осыны брі еркіндік, бостандыа байланысты.
Демократиялы мемлекетті е бірінші тріне Афины республикасы жатады. Ол б. з. б. V асырда пайда болды. Онда жоары билік дайы шаырылып тратын халы кеесіні олында еді. Ол мемлекетті ішкі жне сырты саясатына байланысты барлы мселелерді шешетін. Мысалы, оан басарушы ызмет адамдарын сайлау жне оларды жмысына баылау жасау; салы млшері жне мемлекеттік аржы-аражатты жмсау тртібі; соыс ашу жне келісімге келу; одатастарды айындау; басшыларды іс-рекеттерін айыптау немесе атау жне т. с. с. жататын. Халы кеесіне 20 жаса жеткен афинылык рбір азамат атыса алатын. Саясата атынасу оны бірден-бір лайыты ісі болып саналатын. Біра онда толы ыты азаматтар кп болан жо. лдарды, йелдерді, баса алалардан Афиныа кшіп келгендерді мндай ыы болмады. Кшіп келгендерді жеке бастары бос боланымен халы кеесіне, сота атыстырылмады, мемлекеттік ызметтерге сайланбады. Олар тек мемлекетке сіірген ерен ебегіні, асан зор ызметіні арасында ана ондай дрежеге жететін. Толы ыты азаматгар кп болса, оларды басару иына тседі деп, ондайларды санын аса кбейтпеді. Халы кеесімен атар демократиялы жолмен сайланатын бесжздік (бес жз адамнан тратын) кеесі де болды. Ол_аткарушы орган ретінде кнделікті басару мселелерімен шылданды. Сонымен бірге ол халы кеесінде аралатын істерді дайындады.
13. Демократияны алуан трлілік жне тбе топ теориялары
Алуан трлілікті (плюрализмні) элементтері демократияны классикалы теориясын алаушыларды АШ Конституциясы авторларыны бірі Дж. Мэдисон (1751—1836) мынадай
Сйтіп, саяси теорияда тыш рет халы, яни кпшілікті
демократияны алуан трлілік теориясы саяси процеске барлы азаматтарды
оамда экономикалы леуметтік, саяси, мдени жне т.б. кптеген
саясатта топты атынас тжырымдамасын жасаан Артур Бентли (1870—1957).
Демократияны алуан трлілік теориясыны таы бір ерекшелігі —
демократияны тбе топ, элитарлы теориясы жоары крсетілген теорияа сас.Ол халыты саясаттан шеттетілуімен келіседі. С. саяси шешімдерді аз ана, санаулы адамдар абылдайды.Бл теория-ны жатаушылар халыа з мдделерін орап, саяси шешім абылдаушы ксіби саясаткерлерге жктеуге кздерін жеткізгілері, сендіргілері келді. Жоарыда аталан теориялардан баса демократияны марксистік теориясы бар.Францияны саясатшысы М. Рокар "апаратты демократия" деген тжырымдаманыСоы кезде демократияны экономикалы теориясы ала тартылып жр.Демократияны тура, плебисцитарлы, кілдік демократия деп бледі. Тура демократияа референдум, плебисциттер жатады. Плебисцитарлы демократияда азаматтарды саяси ыпалы кемиді. кілдік демократияда халыты еркі депутаттара жне билікті кілетті органдарына тиесілі.
14. Мемлекет пайда болуы мен мні
Мемлекет деген ым бірнеше маынада олданылады.
Біріншіден: оамды басаратын аппарат. Себебі «кімет» деген ыма сай. Екіншіден: оам мшелеріні ассоциациясы. Мнда «халы», «ел», «оам» сздеріне сйкес.
Мемлекет саяси жйені негізгі блігі болып саналады. Мемлекет алашы ауымда болан жо. Себебі алашы ауымды рылыста тесіздік болан жо. л иеленушілік рылыста мемлекет пайда болды, себебі мірге басарушылар мен баынушылар келді. Мемлекетті пайда болуы туралы р трлі анытамалар бар:
Патриархты теория. Оны негізін салушы XVIII . мір срген аылшын ойшылы Роберт Филмер. Ол мемлекетті пайда болуын руларды тайпаа, тайпаларды одан лкен ауымдастыа, оларды одан рі мемлекетке дейін бірігуінен деп санайды.
оамды келісім теориясы. Негізін салушылар: Т.Гоббс, Г.Гроций, Ж.Ж.Руссо. Мемлекет туелсіз мірші мен оны ол астындаы адамдарды келісімі арылы пайда болды.
Теологиялы теория. Негізін салушылар: А.Августин мен Фома Аквинский. Мемлекет дайды діретімен пайда болан.
Зорлы жасау теориясы. Негізін салушылар: Е.Дюринг, Л.Гумплович, К.Каутский. Мемлекет бір елді екінші елді басып алуыны нтижесінде арасындаы атынастарды реттеу шін пайда болды.
Географиялы теория. Негізін салушылар: А.Гатцель, В.Соловьев, Б.Чичерин. Мемлекетті пайда болуы географиялы ортаны згешеліктерінен деп тсіндіреді.
Психологиялы теория. Адамдара баыну мен лшылы ету ажеттігі мгі баи тн болан дегенді айтады.
Марксистік теория. Мемлекет жеке меншік пен тапты пайда болуынан туан дейді. Яни, экономика жаынан стем болып тран тапты мддесін орап, баса таптарды арсылыын басу шін керек дейді.
Шетелдік зерттеушілер мемлекетті мнін тапты кресті бітістіруде, татуластыруда деп біледі. оама ауіпті леуметтік шиеленістерді асындырмауа тырысып жне оларды бейбіт саяси жолмен шешу шін мемлекет негізгі леуметтік топтар арасындаы атынастара белсене араласып, ортадаы діл треші сияты болуы керек дейді.
орыта келе, мемлекет деп – белгілі бір аума шеберінде адамдарды леуметтік топтар, таптар мен бірлестіктерді атынастары мен ызметтерін йымдастыратын, баылайтын оамны саяси жйесіні негізгі элементін айтамыз.
15. Мемлекетті белгілері мен ызметтері
Мемлекетті мынадай белгілері болады:
1. зіні шекарасы бар, белгілі территориясы болады. ндірісті ркендеуі, сауданы суі, ебекті блінуі, халыты кбеюі ксіпке байланысты ауматы блінуге келді. Аудан, облыс, штат, т.с.с. пайда болды.
2. Ерекше кімет аппараты болады: мемлекетте р трлі мселелерді шешу шін арулы скер, шенеуліктік аппарат, полиция, сот, барлау, шіркеу, баспасз, т.б. ралдар ажет болады.
3. Мемлекет егеменді болуы керек. Ол – ішкі жне сырты істерін атарудаы толы туелсіздігі, дербестігі.
4. Ішкі істер органдары, тергеу комитеті, прокуратура. ылмыс жасаандарды еркінен айырудан бастап, лім жазасына дейін кесе алады.
5. Салы салу. кімет аппаратын стау шін халыа салы салады.
6. Мемлекетті азаматтыын алу ажет. Сол жерде туып, скен со, сол елді азаматы болуы керек, онсыз мемлекет тарапынан ораныш болмайды.
Осы айтылан белгілер мемлекетті баса йымдардан ерекшелендіреді.
2. Мемлекетті ызметтері
Мемлекетті ішкі, сырты ызметтері болады.
Ішкі: Экономикалы салада мемлекет ксіпкер, жоспаршы, йлестіруші ретінде мселелерді шешеді. Экономикалы бадарламаны жасайды. Халы шаруашылыыны р трлі салаларыны арасындаы байланыстарды реттеуге, экономикалы интеграцияны рістетуге, ылыми-техникалы революцияны жетістіктерін енгізуге, т.с.с. атысады.
леуметтік мірді йымдастырады. Халыты л-ауатын, мір дегейін ктеру, денсаулыты сатау ісін жасарту, трмыс ажетін теуді жетілдірумен айналысады.
Задылыты амтамасыз етеді. Ел ішінде арапайым тртіпті сатауа, ылмыса арсы кресті рістетуге, кімшілік – зорлыа жол бермеуге басшылы етеді.
Мдени-трбиелік салада мемлекет халыа білім беру жне оу-аарту ісін, ылымды, дебиет пен нерді дамыту жнінде аморлы жасайды.
Сырты: Мемлекетті ттастыы мен ауіпсіздігін орау.
зін-зі билеу, егемендігін сатау, баса елдермен тиімді арым-атынасты орнату, олармен бірге алынан міндеттерді екі жаа бірдейлігін амтамасыз ету.
з еліні саяси мддесіні ыпалдылыына, тымдылыына, тімділігіне, тиімділігіне жадай жасау, баса елдердегі жаалытар туралы з еліне дер кезінде мліметтер беру жне т.б.
Жалпы азаматты, айматы саяси негізде интеграциялы процестерді дамыту.
орытындылай келе, мемлекетті е басты міндеті – оамны тратылыын орнатып, алыпты тіршілігіне жадай жасау. Ол р трлі топтара, жіктерге блінген оамны бірлігін амтамасыз етуге тиіс.
16. Азаматты ы жне ыты мемлекет
ыты мемлекет - тек парасаттылыты, ділеттілікті шынайы белгісі ана емес, сонымен бірге адамны бостандыын, адір-асиетін, ар-намысын, тедігін орайтын, демократияны алыптастыратын кш. Міне оамны алдында тран осы мдде-масатты орындау мемлекетті міндеті, ал осы баытта алыптасан ыты нормаларды орындау, сол арылы задылыты, ыты тртіпті ата сатауа лес осу адамдарды міндеті. ыкты мемлекет екі жаты жауапты объективтік процесс. ыты мемлекетті алыптастыру, дамыту адам оамыны кне заманнан негізгі масаты болды. Кне дуірді ойшылдары: Сократ, Демокрит, Платон, Аристотель, Цицерон ы пен мемлекетті зара атынасын инабаттылы, парасаттылы, ділеттілік жолмен дамуын армандады. Аристотель: За стемдігі болмаса демократия жо - деді. Феодалды дуірде Н. Макиавелли, Ж. Боден т.б. саяси айраткерлер ыты мемлекет орнату тірегінде кп иялданып, біраз пікірлер айтып кетті. ыты мемлекет орнату концепциясына пікір айтып те зор лес осан ататы алымдар: Г. Гроцкий, Б. Спиноза, Д. Локк, Ш. Монтескье, Д.Дидро, П. Гольбах, Т. Джефферсон, Вольтер, Гельвеций, Кант, т.б. Гроцкий - оам тарихында алыптасан ыты екіге блді: табии ы - адамды оршаан ортаны серінен жне жеке адамны зіні аыл, парасаттылыынан алыптасатын ытар; екіншісі - мемлекетті абылдаан нормативтік актілер арылы ешкімге зиян келтірмей орындауа тиіс. Мемлекет оамды жалпы халыты шарт арылы мірге келді деп тсіндірді. Монтескье — мемлекет адамдарды саяси жне азаматты бостандыын, тедігін ата орындауы керек. Сонда ана ыты мемлекет болады
Азаматты оамны тсінігі жне мазмны Азаматты оам ылыми трыдан те аз зерттелген, ол туралы оматы бірде ылыми ебек жо. Оны себебі алымдар азаматты оам мен мемлекетті мазмны сас деп тсініп келді. Расында састы бар, біра та айырмашылы басым. Адам оамыны алыптасанына 1,5 млн. жыл тті, ал мемлекетті мірге келгеніне 6 мы жыл ана болды. Мемлекет оамны санырлы крінісіні бір ана нысаны. оам туралы ой-пікірлер кне дуірде де болды, ал "азаматты оам" толы маынада бл ым мірге тек XVIII асырда келді. Басында азаматты оам деп меншік, отбасы, рынок, мораль салаларындаы атынастарды тсініп келді. Мемлекет бл атынастара толы бостанды берді. Гегельді ойынша, азаматты оам - жеке меншікті, дінні, отбасыны, моральды т.б. талаптарын іске асыруды жйесі. Азаматты оамда р адам з мддесін кздейді, басаларды крмейді... Басаларсыз ол з мддесін іске асыра алмайды -деген Гегель. К. Марксті пікірі — бір саяси жйені алып мазмнына араса ол азаматты оамны санырлы крінісіні бір нысаны болып шыады. Біз ткен асырдаы ірі алымдарды пікірін дейі келтіріп отыран себебіміз азаматты оам мселесі сол кездегі мірді объективтік даму процесіні алдына ойан талабы дегіміз келеді. Сол себепті Гегель мен Маркс таы баса алымдар азаматты оамды біраз зерттеп нды теориялы ылыми мра алдырып кетті. Енді осы нды ылыми мраа сйене отырып азіргі заманны талабына сйкес азаматты оамды ылыми трыдан зерттеуді жаластыру керек. Бізді пікіріміз — азаматты оамны мазмныны санырлы крінісі тмендегідей болуа тиіс: - экономикалы бостанды, р трлі меншік, нарыты атынас; - адамдарды табии бостандыы мен ытарын алыптастырып, орау; - зады, демократиялы билік; - апарата бостанды беру; - заны, сотты алдында адамдарды тедігі болу; - тапты, лтты бірлік, досты, келісім болу; - адамдарды леуметтік жадайын, денсаулыын, мдени, рухани білімін, санасын ктеру, жасарту. Азаматты оамны крылымы - оамды зіні табии мдде-масаттарына сйкес рушы, реттеп-басарушы - адам. Адам - оам крылымыны негізгі элементі - дігегі. .
17. Демократия мні ндылыы жне зіне тн белгілері
Демократия – сзі (гр. demos – халы жне гр. kratos – билік) деген сздерінен шыан, яни “халы билігі” деген маынаны білдіреді. Бл сз бірнеше маынада олданылады:
1 Мемлекет трі.
2 Тендік, сайлау, кпшілік дауыспен шешім абылдау принциптеріне негізделген йымны йымдастырылу трі.
3 оамды рылымны мраты.
р жерде демократия ртрлі ре алан. Олар мынандай мемлекетті демократиялы деп тсінген. Халыты за жзінде мемлекеттік билікті басаруы. Мнда конституция билік халыты олында екендігіне длел болады. Халы жоары билікке з кілдерін сайлау арылы таайындап, згертіп отырады. Демократия тедік болан жерде ана болады. Мнда барлы салада – за шыару, оны орындауда, т.с.с. тедік болады. Демократияда ділеттілік болуы керек. Мнда да оамны барлы саласында ділеттілік болуы тиіс. Демократияда сонымен атар бостанды, еркіндік болуы керек. Сонымен, демократия деп халы билігі, тедік, ы,ділдік, еркіндік принциптеріне негізделген мемлекеттік рылысты айтады.
Демократиялы оам белгілері
Демократиялы оамны белгілерін экономикалы, саяси, рухани, леуметтік салаларына арай блуге болады.
Экономика саласында Ебек адамдарыны меншік атынастарына тікелей тартылуы;
1 Меншік трлеріні ркелкілігі;
2 Ауымды ндіріс демократиясы ажет;
3 Ксіподатарды ебекшілер ын орауы;
4 Ебекке арай блу принципіні болуы;
5 Мгедектермен,табысы тмен топтара аморлы жасау;
Саяси салада
1 Саяси пікірді р алуандыы;
2 Кппартиялылыты болуы;
3 Демократиялы сайлау жйесіні болуы;
4 ытар мен бостандытар туралы задарды болуы;
5 Оларды іс жзінде олдану;
6 оамды йымдар жйесіні болуы;
7 Саяси мірге атынасу ммкіндігіні болуы;
8 Оппозицияны болуы;
Рухани салада
1 За жзіндегі сз, ждан, шыармашылы, т.с.с. бостандытар жйесіні болуы;
2 нерді, мдениетті барлы трлеріні дамуы;
3 ылыми-техникалы прогресті дамуы;
4 Оу-аарту мекемелер жйесіні болуы;
5 Мдениет пен шыармашылыты барлы саласыны дамуы, оан еркін ол жеткізу;
6 Злымды, аталды, нсілшілдік насихатыны шектелу;
леуметтік салада
1 леуметтік ауымдасуларды арасындаы те ыты, шартты келісім атынастарыны болуы;
2 Жеке адамны леуметтік оралуы;
3 Азаматтарды кімшілік тарапынан болан ділетсіздіктен оралуы;
4 Жеке адамны жне оны мліктеріні ылмысты элементтерден оралуы;
5 Материалды жне рухани игіліктерді ділетті блінісіні болуы;
6 Білім, дрігерлік кмек пен леуметтік амсыздандыруды сапасы мен оан еркін ол жеткізу;
18. Демократия кезіндегі билік формалары жне оамды мірді ру
Демократиялы мемлекетті негізін халы билігі райды. Халыты жоары билікті басты иесі ретінде мойындау - халы егемендігіні белгісі. Халы егемендігі халыты ешандай леуметтік кштерді ысымынсыз, з билігін олардан туелсіз, тек з мддесі трысынан жзеге асыратындыын білдіреді. Халы егемендігі блінбейді, тек бір ана субъектісі бар - халы. Осылайша, халы билігі билікті бкіл халыа тиесілі екендігін білдіреді. Халы билігі жадайында билікті халы, яни мемлекет азаматтары задылыын мойындап, баылап отырады. Халытыты еркін білдіру тріне арай кілетті жне тікелей атысудемократиясы трлері аныталан. кілетті трінде - халы билігіні тек здері кілі болып табылатын, соларды атынан шешім абылдап, оларды еркін білдіретін сайланбалы кілетті кілдер арылы жзеге асырылуы. Тікелей демократия - жалпы халыты немесе оны бір блігіні тікелей з еркін білдіруі. Халы билігіні жоары тікелей атысуы референдум жне сайлау арылы жзеге асырылады.
19. Саяси партияларды пайда болуы, мні, ызметтері
Саяси партия - мемлекеттік билікті ола алуа немесе билік жргізуге атынасуа баытталан, орта мдде, бір идеология негізінде рылан адамдарды ерікті одаы; андай да бір тапты немесе оны абатыны мдделерін крсететін, белсенді жне йымдастырылан блігі.[1]
Алашы саяси партиялар Ежелгі Грекияда пайда болан. Ал азіргі бізді тсінігіміздегі саяси партиялар Еуропада XIX . II жартысында пайда бола бастаан. Біра саяси партиялар бірден кпшілік, баралы партия бола калан жо. Мысалы, неміс ойшылы М.Вебер саяси партияларды дамуында келесі кезедерді атап крсеткен:
1) аристократиялы йірмелер;
2) саяси клубтар;
3) кпшілік партиялар.
Демократиялы тртіп жадайында партиялар азаматтар, леуметтік топтар мен оам мдделерін шынайы саяси рдіске айналдыра алады
Саяси партия ызметтері
Саяси партия ызметтері - саяси партияларды негізгі міндеттеріні бірі - оамды мдделерді жинатау мен оларды саяси шешімдерді абылдау жйесі шеберіне йымдасан жне баытталан трде енгізу. Саяси партиялар билік шін бсекелестік кресте оамды олдауды жмылдырушы рал ретінде ызмет жасайды. Партиялы жмылдыру арылы азаматтар азіргі заманны саяси рдісіні белсенді мшесіне айналады, яни іріктеу ызметін атарады. Партиялар оамды мдделерді алыптастыруда да белгілі рл атарады.
20. Саяси партияларды жіктелуі. оамды саяси йымдар мен озалыстар
Саяси партияларды жіктелуі - М.Дюверже сайлаушылар мен белсенділер санына байланысты:
а) маманданан;
) баралы деп жіктейді.
Маманданан деп атарында сайлаушыларды 10%-дан кемі ана болатын, мше саны аз партияны айтады. Біра ол йымдастырылуымен жне тртібімен кзге тседі. Баралы партияда оны немі жатап дауыс беретін сайлаушылары, мшелері, белсенділері кп болады. Біра оларды ресми мшелері болмайды.
Саяси жйедегі рлі мен іштей йымдасуына байланысты саяси партияларды 4 трге бледі:
1) авангардты партиялар. Оларды йымы жоары орталытанумен сипатталады, зіні барлы мшелеріні партияны жмысына белсенді атынасуын талап етеді;
2) сайлаушылар партиясы. Оларды негізгі масаты міткерлерді сайлау науанын йымдастыру: аржы жинау, гіт жргізу жне т.б.;
3) парламенттік партия. Ол негізгі екі ызметті атарады: сайлауа дайындалу жне парламентке баылау жасау;
4) ауымдасты партия. Ол адамдарды белгілі бір саяси жолды станандыына арай емес, орта кзарас, сас мдделеріне орай, маызды мселелерді орта талылау шін біріктіреді.
Партияларды тапты негізде жіктеу: жмысшылар, шаруалар, буржуазиялы. Саяси жйедегі рліне байланысты: парламенттік, сайлаулы, жетекші жне масатты деп жіктелуі.
Саяси оамды йымдара халыты белгілі бір тобыны мддесін білдіріп, орайтын, алдына ойан леуметтік масата жету шін ерікті трде мшелікке кірген, оан материялды кмек крсететін, зін-зі басаратын адамдарды бірлестігі жатады.
Саяси озалыстар сияты оамды йымдар да адамдарды мдделерін іске асыруды ралы ретінде пайда болады. оамды йымдар оамны саяси міріне атысушы адамдарды масаттары мен арым-атынастарыны р алуандылыын білдіреді.
оамды йымдар бірлесе амал, рекет жасау шін халыаралы, жалпымемлекеттік, айматы, лтты, жергілікті клемде ресми жне бейресми сипаттаы одатара, халыаралы йымдара бірігуі ммкін.
оамды йымдар р трлі келеді.Оан партиялар, ксіподатар, жастар йымдары, кооперативтік бірлестіктер, шыармашылы (творчествалы) одатар,р трлі ерікті оамдар (ылыми,ылыми-техникалы, мдени –аарту, спортты,ораныс жне т.б) жатады.оамды йымдар арылы миллиондаан адамдар зін-зі басаруа белсенді атысып, мір мектебінен теді.
оамды йымдар мынадай трлерге блінеді:
оамды –саяси мдделеріне сай рылан йымдар. Бан алдына саяси масаттар ойан йымдар жатады.
Экономикалы мддесіне арай рылан йымдар.
Тапты белгісіне сай йымдар (ксіподатар, шаруалар одаы).
ызмет тріне арай рылан йымдар (ылыми-техникалы, оу-аарту, денсаулы сатау, лтты-мдени, спортты, ораныс, діни, т.б).
аяси элиталар
оларды оамдаы рлін зерттеуге отанды саясаттанушыларды ызыушылы білдіруі зады да табии былыс. Жоары мемлекеттік билік басындаылар хаында жауырды жаба тоыан ондаан жылдар бойы нсіздікті, хабар-ошарсыз меіреулікті орнына алыптасан саяси болмысты мейлінше объективті тйсіну, мртебелі леуметтік жік – саяси элитаны орта іске осар лесін салиалы баалау кезеі келеді. азіргі тарихи кезені зіндік ерекшеліктеріне, елдегі жадайды сауытырып, ркендету жолдарын іздестіруге байланысты азастанды оам міріндегі саяси элитаны рлін негіздеу бл кндері айрыша зрулікке айналып отыр. Посткоммунистік элита статусына атысты кптеген теориялы пікірлерге арама-арсы длел ретінде оны задастырыланы крсету ажет. Біріншіден, азастанда да,Ресейде де ол алыпты кп партиялы сайлау тртібімен тзілген:президент пен парламентті тікелей халы сайлайды. Екіншіден, ол конститутциялы трыдан сараланан. Коммунистік элита ата иерархиялы сипат иеленді:партиялы элита даусыз басымды иеленді, оны сонынан з кезектерімен мемелекеттік жне шаруашылыты элита ілесті. Бл иерархия за жзінде уатталды, алайда демократиялы тжірибеден тым алша жатты. Посткоммунистік элитада ш орталыты-парламентті, президентті, кіметті болуы, сондай-а оларды райсысыны іс рекет аясы да (“ы кші ”де ) контитутциялы трыдан тртіптелді. Осылайша саяси элита-наты оамдаы, наты тарихи сттегі кімет билігін ашы пайдаланатын саяси топа айналды. Саяси жйелердегі элиталар мен бараны араатынасыаса маызды мселелерді бірі болып саналады. Егер бл кез- келген саяси жйені ажетті рамдас блігі дейтін болса, онда оларды олайлы араатынасы туралы мселе сзсіз клдене тратыны аны. Элиташылар шін элита-саяси процесті шынайы субъектісі, ал бара- олайлы саяси жйеге тнген ауіп-атер сияты крінеді.Элиташылара арсылар шін саяси процесті субъектісі-халы, ал элиталар-демократияа тнген ауіп- атер ретінде арастырылады.
Элита мен бараны арым-атынасындаы екі шарылыты да, басаша айтса, элитаны бетімен кетуіне апарып соатын нарсе оны соынан бараны кз жмып ере беруіні де, сондай-а кіметті задастырыланына нсан келтіретін шарылы бараны элитаа млдем сенбеуіні де саяси жйеге тигізер кесірі кп. Сондытан, домократияны бараны элитаа баылау орнатуын амтамасыз ететін, сол арылы элитаны бараны саяси субъектіліктен айыруына ммкіндік бермейтін, керісінше оны белсенділігін арттыратын жйе ретінде арастыруа болады. Бараны сенгіштігі, бір жаынан, соысыны басару ызметін атаруын жеілдете тседі, екіншіден, оны билікті бір адамны олында шоарландыруа ынтытырып,барадан алшатай бастауына , томаа-тйы, деспотты топа айналып, сырттан “таза, жас ан” йылып жатпаандытан, біртіндеп азындыа шырауына итермелей тседі.