аяси бейімделуді кезедері мен соан байланысты кзарастар.

Дстрлік оамнан азіргі оама бейімделу тжырымдамасыны екі трпаты бар. Біріншісі----зіндік ішкі себептерден пайда болып, соан бейімделу.Бан Англия АШ сияты за жылдар бойы біртіндеп баяу даму нтижесінде оамны баянды рылысына туді басынан кешірген елдер ажатады.Олар дамуды жоары дегейіне табии трде жеткен болыпесептеледі.Ал осы жолды кецін тетін елдерге даму дегейі, мір сапасы жаынан жоарыдаыларды жолын уушы, “уалай дамушы” мемлекеттер ретінде арайды. Баса елдерді Батыс лгісін бойына сііріп, згерту, соан икемдеу жнінде р трлі кзарастар бар. Соларды ішінде брынна келе жатан жне ке тарааныны бірі----бейімделуді сызыты теориясы.Бл теорияны жатаушыларды ойынша, дстрлік дегейде елдер ерте ме, кеш пе капиталистік даму жолына тседі.Олара соан лайы леуметтік-экономикалы жне саяси рылым, саяси жйе орнайды. Соны нтижесінде олар да кзіргі жоары индустриялды жадайа жетеді, мдениеті жне баса салалары да ркениетті елдерді даму жолын блжытпай айталайды дейді. Бл теория бойынша саяси бейімделу алашында а) дамып келе жатан елдерді батыс лгісі бойынша демократиялануы; б) Батыса бейімделу “шінші елдерді” табысты леуметтік-экономикалы суіне жадай жасайды жне соны салдары болады; в) бл елдер дамыан Батыс Европа елдерімен жне АШ-пен белсенді арым-атынасты, ынтыматастыыны нтижесі ретінде абылдаан. 60 жылдарды аяына арай бейімделуді сызыты теориясын сынаушылар кбейді.Оларды ойынша, р трлі елдерді бейімделуі рылым жаынан болсын, мдениет жаынан болсын бірыай болмайды.Тарихи тжірибе крсеткендей, азіргі капиталистік мір салтына ту барысына бл салаларда трлі ерекшеліктер пайда болды. Сондытан алымдар соан келетін себептерді іздестіре бастады. Олар біратар жадайлара байланысты болады.

1. р трлі елдерді жаа жадайа кшу, институционалды рылыма ту шін жмылдырып, іске тартарлы орлары, ммкіндіктері бірдей емес.

2. ртрлі оамды тарихи дстрлерді, леуметтік-экономикалы рылымы згеше.

3. лтты элиталар арасындаы йымдастырылуы жне мдени ерекшеліктері.Соан орай олар азіргі тарихи жадайды, оны леуметтік-мдени мнін, мазмнын р трлі абылдайды.

38. оам мен саяси жйені бейімделу жолдары

р трлі елдерді бейімделу жадайларын талдап, орыта келіп, алымдар бл жолда белгілі бір

жйелілік болуы керек дегенді айтады.Біреулері бейімделуді оамды индустриаландырудан бастаанды,екіншілері ауыл шаруашылыын реформалаудан, шіншілері дамыан елдерді арынды, ауымды кмегімен, тртіншілері елді мекендерді алаландырудан жне т.с.с. бастаан жн деп санайды.

Теориялы жатан аланда бл мселеге екі трлі: либералды жне консервативтік кзарастар бар. Либералдар(Г.Альмонд,Р.Даль,Л.Пай) жаа жадайа кшуде орта тапа, халыты білім дрежесіне баса назар аударды. Бейімделуді сипаты мен серпінділігіне еркін тбе топты (элиталарды) бсекелестігі, атардаы азаматтарды бл саяси процеске тартылу дегейі шешуші роль атарады. Себебі, соларды арасында саяси реформалар атарылады.Бл процеске авторитарлы тртіп жарамайды, ол серіксіз,біртіндеп жасалуа тиіс дейді.

Консерваторлар (С.Ханингтон, Дж. Нельсон,Х.Линдз) бан керісінше арайды.Оларды ойынша, демократиялы рдісте трбиеленген, биік институттарын дрыс пайдаланып басара білмейтін халыты билікке араласатын керегі шамалы.Ол оамды саяси дамуа емес, лдырауа келеді.Егер экономиканы реформалау шін басты крсеткіш су болса, саяси реформа шін тратылы керек.Сондытан дейді олар, дамып келе жатан елдерді жаа жадайа бейімделу шін мыты саяси тртіп, трасыздыты тежейтін зады, беделді саяси партия,авторитарлы тртіп болуа тиіс. Солар ана билікке саяси басшылы жасай алады, мемлекетте мыты бюрократия алыптасады, реформаларды кезе-кеземен жйелі трде жзеге асыруа болады.Авторитарлы тртіп р трлі кездескендіктен бейімделу де р трлі болуы ммкін деп пайымдайды консерваторлар..

39. лемдік саясат жне халыаралы атынастар

Сырты саясатажеке мемлекеттерді дниежзілік дрежеде жрген іс-рекеттері жатады. Халыаралы саясата мемлекеттік не топты мддслерді жзеге асыруа баытталан мемлекеттер, жеке адамдар жне т.б. арасындаы оамдык атынастар кіреді Халыаралы атынастар деп халытар, мемлекеттер, мемлекеттік жйелер арасындаы дниежзілік дегейде жргізілген саяси, экономикалы, ыгы, дипломатиялы, скери, мдени байланыстар жне оларды іске асырушы леуметтікметтік, экономикалы, саяси кштер мен йыдарды зара атынастарыны жиьштыын айтады.Бл айырмашылытар, біріншіден, халыаралы атынастара атысушыларды, оларды іске асырушыларды (субъектілерді) кбеюіне байланысты. Мысалы, сырты саясатты жеке мемлекеттер жргізеді. Ал халыаралы саясата мемлекеттік йымдар мен атар саяси партиялар мен озалыстар, леуметгік топтар мен жеке адамдар жне т.б. мемлекетгік емес йымдар атысуы ммкін. Екіншіден, халыкаралы атынастарда сырты жне халыкаралы саясаттарды негізгі, тпкі бастамасы, принциптері аланады. Бл баыт, бадарламалар сырты жне ха-лыаралык саясаттар арылы натыланады жне жзеге асырылады.азіргі кезде лемдік саясатты жргізуде оамды-саяси йымдар мен озалыстарды белсенділігі артып келе жатыр дедік. Біра халыаралы атынастарда негізгі рлді мемлекет атарады. Себебі, ол белгілі бір леуметгік топты немесе саяси йымны емес, жалпы коамны мддесін корайды. Сонды-тан оан баса елдермен сырты саясатты жргізгенде келісім-шартгар жасау, соыс ашу жне т.б. зады трде іске асыруа кілдіктер беріледі.Мемлекеттерді халыаралы атынастарындаы жадайы, ондаы орны кптеген себептерге байланысты Соларды ішінде е бастысы — мемлекеттер кшіні араатынасы, арасалмаы. асырлар бойы мемлекетті кші оны скери уатында деп саналады. Сондытан мемлекеттер жан-жаты аруланып, крші елдерді жаулап алуа тырысты. Елді скери уаты азір де жоары бааланады. Дегенмен, соы кезде экономикалы артышылыты, байлыты лайтуды баса елдерді азына-сын зорлыпен жаулап алу арылы жасауа болмайтындыы аныталды. йткені адай артта калан ел болмасын азір ха-лытардьщ сана-сезімі скен, ез басын біреуді лдыына бере оймайды. Оны стіне азіргі ару-жара негізінен ай елде болмасын бар, ал болмаса, оны айткен кде де олына тусіріп, з елін орау шін толыымен пайдалануа тырысады.Мндай жадайда баса жерді басып алып, билеп-тстеу те ымбата тседі ,жне андай бай елді болсын айтарлытай лсіретуі ммкін. Буан мысал ретінде АШ-ты Вьетнамдаы, брыны Кеестер Одаыны Ауанстандаы соыстарын келтірсек те жеткілікті.

40. жааша саяси ойлау жне халыаралы атынастар

Халыаралы атынастардеп халытар, мемлекеттер,мемлекеттік жйелер арасындаы дниежзілік дегейдежргізілген саяси, экономикалы, ыгы, дипломатиялы,скери, мдени байланыстар жне оларды іске асырушы леуметтік, экономикалы, саяси кштер мен йымдарды зара атынастарыны жиынтыын айтады.Екінші джс аяталаннан кейін капиталистік жне социалистік системаларды араатынасында "ыриаба соыс" пен атал идеологиялы арама-арсылы кезеі басталды. Ол 80 жылдарды ортасына дейін созылды.80 жылдарды ортасы-нан бастап, жааша саяси ойлау кезеі басталды. Оан кптеген себептер болды. Біріншіден, ядролы-космосты дуірде мемлекетгер, сіресе блоктар арасында скери атыгыстар болмауы керек.скери техниканы дамытып, жанталаса арулану зіні шарытау шегіне жетті. Термоядролы соыс басталса, барлы адамзатты, жер бетіндегі тіршілікті бріні руына келіп сотырады.Екіншіден, азіргі заманда бкіл жер шарын амтитын глобальды, аламды мселелерді маыздылыы артуда.адамзат екінші дниежзілік соыса дейін анша минералды шикізат пайдаланса, одан кейінгі 40 жылды ішінде соншалыты пайдаланан екен.Табиат байлытарын аяусыз пайдаланумен атар соы он-жылдытарда жртшылыты атты аландатып отыран атерлі мселе — планетаны ластау. лемдік мхит негізінеи мнай ндіруді рістетуден ластануда. Сонымен атар оан миллиондаан тонна фосфор, орасын, радиоактивті алдытар жне т.т. тасталуда. зен, клдер, аын сумен бірге келгентыайтыш-тар, пестицидтер, сынап, мышьяк, орасын, цинк т.б. сияты зиянды заттармен улануда.шінші лкен мселе «шінші елдерді» алдыы атарлы Батыс державаларымен салыстыранда экон артта алу рдістеріні кннен кнге артуы.Жааша саяси ойлау деп елді сырты,ішкі саясатын белгілеп,жргізгенде жалпыадамзатты мраттар мен азыналарды жоары ою жйесін айтады.Жааша Ойлау (ЖО) - 1980-ші жылдары СРО-да айта ру саясатыны негізі болан леуметтік-философиялы жне моральды-саяси катергория. ым алаш рет Рассел - Эйнштейнні"Манифестінде" олданылан, онда ядролы ару адамзат баласын мгілігінен айырандыы жайлы сз етілді. С. Горбачев бл ымды 1984 жылы Маргарет Тэтчермен гіме барысында олданып, жаа лемдік саясат орнату ажеттігін мезеді. Алайда, бл ым халыаралы саяси лексиконда Горбачевты "айта ру жне бізді еліміз бен элем шін жааша ойлау" ебегі жары кргеннен кейін ана кеінен олданыла бастады. Содан бері саяси ортада, публицистикада жне оамды ылымда бл ымды Горбачевты іс-рекетіндегі реформаторлы, бітімгершілік тсілдерді атауда олданады

41. Егеменді азастан халыаралы атынастар жйесінде

Енді осы жаа жадайлара бейімделудегі — азастан Республикасыны сырты саясатыны маызды мселесін арастырайы. Біз зімізге, з жерімізге жне оны ойнауларына кім жргізе алатын туелсіз мемлекет бодды. Біра мыдаан жылдар бойы жер ойнауы ашылмай жатты, бізді ата-бабаларымыз жерді стігі абатын ана пайдаланды. Бізді лтты байлыымыз кпатпарлы екендігін, оны е маыздысы оны ойнауында жатандыын тсіне бастады. Алайда азіргі кезде бл — менікі, оны мен ешкімге бермеймін принипімен мір сруге болмайды. Бізге жатын алып жасы мір туралы асауа таы болмайды. Жер ойнауыны табии байлытары шектеулі. Сондытан ажет болан жадайда оны алуа болады, біра ысырапа жол берілмеуі керек. Бізді лы даламыз аншалыты ке болса да азіргі кездегі каруланан скерге оны жаулап алу ткке трмайтындыын ескергеніміз жн. Сол себептен азастан шін з кауіпсіздігіні халыаралы кепілдігін алу аса маызды, ал бл шін лтты байлыымызды басалармен блісу кажет. Белгілі бір крлыта мір сретін халытар тадырыны ортатыы азіргі кездегі лемдік шаруашылы атынастарыны аншалыты дамыандыыны зінде тарихи жне дстрлі трыда алыптасан саяси басымдытарды анытауда ндылытара ие ауымдасты болып табылады.Еуропа бірлестігі, Еуразиялы кауымдасты, Азия-Тыны мхит аймаы, Африка мемлекеттеріні йымы, Отстік жне Солтстік Америка елдері мдделеріні бірлігі трізді айматы лтты лемні кпполюсті моделіні алыптасуында ерекше мнге ие болуы ммкін. Осы трыда азастан Республикасыны Президенті Н.. Назарбаевты еуразиялы идеясы — те жемісті жне перспективалы идея. Ел басшылыыны негізгі сырты саяси мселесі — азастан Республикасын лемдік ауымдастыка бейбітшілікті жатаушы жне тату крші мемлекет ретінде интеграциялауа мтылу. азіргі халыаралы атынастара айтарлытай ыпал тигізетін фактор мемлекеттерді милитарлануы болып саналады. Оларды бюджетіні кп блігі скери шыындара жмсалынады. Ке клемдегі ару-жара ндірісі жола ойылып, зады жне засыз ару-жара саудасы дамиды жне ызмет етеді. Кару-жара шыару мен сату кптеген елдер бюджетіні басты кіріс кзі болып саналады. Байалып отыран милитаризм саяси мдениетке елеулі ыпалын тигізеді. Адамзат зорлы-зомбылыа, ару олдануа бейім трады. Халыаралы келісімдерде келісім жргізуші елдер соысты, зорлы-зомбылыты кмегімен з позицияларын ныайтуды кздейді. Милитаризм мірге тиімділігі жоары ару ндірісін алып келді. бл адамдарды жаппай жоюа арналан ядролы, химиялы, бактериологиялы жне т.б. карулар. ару-жара ндірісіне араластырылан адамзат жасампаздыы бдан да атерлі жаа аруларды ойлап табуы да ммкін. Осы трыда азастан Республикасыны халыаралы позициясын орнытыра тсуде оны кіметіні бейбітшілікті жатайтын саясата принипті станымдары, бірінші болып арулы кш олданудан бас тарту, барлы халыаралы мселелерді келісім жолымен шешуге баытталынуын, з территориясында ядролы аруды сатамау туралы жарияланымын айтуа болады. Ел кіметіні осы жне баса жарияланымдары мен акиялары бізді кршілеріміз бен лемдік ауымдастыты азастан Республикасын тату кршілікке мтылушы, ешкімге территориялы жне баса да айыптар тапайтын, барлыымен бейбітшілік жне келісім жадайында мір сруші мемлекет екендігін танытады. азастан Республикасыны Конституциясында оны халыаралы саясатыны негізгі принциптері крсетілген 8-бапта былай деп жазылан: «азастан Республикасы халыаралы ы принциптері мен нормаларын рметтейді, мемлекеттер арасында ынтыматасты пен тату кршілік арым-катынас жасау, оларды тедігі мен бір-біріні ішкі істеріне араласпау, халыаралы дауларды бейбіт жолмен шешу саясатын жргізеді, арулы кшті бірінші бо- лып олданудан бас тартады». Ттастай аланда, азіргі халыаралы жадайа адамзат тегіні сіп отыран субъектілігі айтарлытай сер етеді. Аса ірі мдени потенциал жинаталан. Адамзат практикалы рекетті аспабы ретінде табиатты длей кштерін пайдалануа абілетті. Адам табиатты тылсым пияларын тани отырып, оршаан ортаны згертушісі болады. Осыны барлыы адам рекетімен жзеге асады. Адамзат субъект ретінде рекет ететін з мдделері бар жне оларды іске асыруа мтылатын рилы рылымдара блінген: рлытар, айматар, мемлекеттер, нсілдер, этникалы рылымдар, лттар, таптар, сословиелер, леуметтік топтар. Оларды зара атынасы саяси шынайылыты райды. Халыаралы атынастар осы саяси шынайылыты бір блігі болады. Олар, е алдымен, мемлекетаралы атынастар ретінде ызмет етеді, йткені саяси атынастарды барлы субъектілеріні мдделері мемлекеттік саясатта крінеді. Мемлекет оларды мемлекеттен тыс халыаралы аренада крсетеді. Барлы мемлекеттік рылымдар халыкаралы аренада рекет етеді жне байланысты ерекше мемлекетаралы каналын — дипломатия мен дипломатиялы ызметті алыптастырады. Мемлекетті дипломатиялы ызметі кілдік жне апаратты трізді екі негізгі функцияны атарады. Осы функцияларды екеуі де мемлекетті табысты халыкаралы ызметі шін аса маызды.^[1]