ниежзілік саясат: мні мен тсінігі. Геосаясат тсінігі.

Геосаясат адамдарды белгілі бір масата жету шін билікті алайша тудырып оны сатауын бейнелеу шін олданылатын діс болып табылады. Мемлекет дегейінде бл діс мемлекетті мдделеріне жету жне ызметін атаруда саясат, экономика жне скери кшті алайша олданатынын крсетеді. Бл пікірлер алашында айматы жалпы географиялы жне тарихи жадайын арастырады, жне сонымен атар бес мемлекетті саяси, экономикалы жне леуметтік дамуын жеке-жеке арастырады.Евразия континентіні трінде орналасан Орталы Азия кне Жібек жолындаы е маызды жерге ие болып, бірнеше асырлар бойы стратегиялы маыздылыа ие болды. Орталы Азия аймаыны ш тарапында мыты мемлекеттер орналасан – солтстікте – Ресей, шыыста – ытай жне батыста – Еуропа. Орталы Азия бл мемлекеттер арасындаы атынас жолы жне сонымен атар бларды бір-бірінен орайтын айма ретінде пайдаланылды. Ататы Британ алымы сэр Хэлфорд Маккиндер (1861-1947), геосаясатты маманы келесідей пікір сынан болатын. Кімде кім Орталы Азияа билік орнатса, Евразия континентіне билік етеді, ал кім Евразия континетіне билік орнатса, онда ол лемді билеуге ммкіндік алады. Бл Орталы азияны аламды геосаяси атынастардаы маыздылыын крсетеді. 1991 жылы Кеес кіметіні ыдырауы нтижесінде азастан, ырызстан, Тжікстан, Тркменстан жне збекстан мемлекеттері туелсіздікке ауышты. Дегенмен, бларды халыаралы саяси жне экономикалы атынастардаы орны ыри-аба соысыны аяталанына арамастан лсіз болатын. Оларды бай мдениеті мен трлі-тсті дстрлері баса мыты мдениеттер тарапынан абылданбады. Алайда, жадай Америкадаы 11-і ыркйек лакестік шабуылдарынан со згерді. Бл шабуылдан со АШ Ауанстана скер енгізді, нтижеде Орталы Азия аймаы анти-террористік шараларды базасына айналып, халыаралы ауымдастыты назарын здеріне аударды. Дниежзілік саясат деп мемлекеттерді жне баса халыаралы субьектілеріні лемдік сахнадаы іс рекетіні жиынтыын айтады. Ол лемдік ауымдастыты міріне атысты шешімдерді шыару, абылдау жне оларды жзеге асыруды, мемлекеттерді тбегейлі мдделеріне сйкес станымдар мен масаттарды амтиды. Сонымен атар,олар сырты саясат, халыаралы саясат, халыаралы атынастар ымдарымен толытырылады.

43. азастан Республика Конституциясыны басты жадайлары

Конституция – бл халыты жалпы еркін білдіретін, аса жоары зады кші бар жне оамны леуметтік-экономикалы, оамды-саяси жне рухани-адамгершілік міріні аса маызды принциптері мен институттарын бекітетін, мемлекетті Ата заы. Конституция саяси жне ыты жйені ядросын райды жне мемлекет пен оамны тіршілік рекетіні барлы сфераларын дамыту базасы болады.азастанда мемлекеттілікті негізгі атрибуттарын ру процесі 1991 жылы 16 желтосанда басталды, сол кезде Р Жоары Кеесі «азастан Республикасыны мемлекеттік туелсіздігі туралы» Конституциялы зады абылдады, онда азастан Республикасы з аумаыны шегінде барлы толы билікті иеленетін жне зіні сырты жне ішкі саясатын дербес анытайтын, егеменді мемлекет болып табылатыны жарияланан.азастанды мемлекеттілікті ру процесіні келесі кезеі егеменді азастанны 1993ж. 28 атарда тыш Конституцияны абылдауы болды, ол зіні негізгі принциптері ретінде халы егемендігін жне биліктерді блу идеясын жариялады. 1993 ж. Конституцияны негізіне президенттік республика моделі жатты, оан сйкес Президент мемлекет басшысы ретінде бір мезгілде атару билігіні басшысы да болды. Жоары зады билік кілетті билік органы - азастан Республикасыны Жоары Кеесіне тиесілі болды. Конституция-мен жарияланан адам мен азаматты ытары мен бостандытары демократияны негізгі принциптеріне сйкес келді.Алайда Конституцияны проблемалы жатары, сіресе жоары билік органдарыны зара рекеттесуі блігінде айтарлытай жылдам айындалды. Сонымен, мысалы, 1994 ж. кктемде 1993 ж. Р Конституциясыны негізінде сайланан азастан Республикасыны Жоары Кеесі зі ызмет еткен бір жыл ішінде барлыы жеті за абылдады. рі бл елде ткізілетін экономикалы жне саяси реформалар те белсенді за шыаруды талап еткен кезеде болды. Бл саяси партияларды айтарлытай дамымаанына, ал зады билік органындаы депутаттарды натылы здерін крсеткеніне жне маызды за жобаларын стті «дуалауына» байланысты болды. Президентті депутаттарды ызметіне ыты ыпал ету ммкіндігі болмады, яни зады билік органын тарату туралы мселені ойма тгілі, тіпті депутаттара шыл задар абылдау ажеттілігін де айта алмады. Нтижесінде Конституция объективті трде оамдаы згерістерге кедергі болды.Сйтіп, мемлекетті леуметтік-экономикалы жне ыты реформалау ажеттіліктері жаа Конституцияны зірлеу ажеттілігін тудырды. Ел Президенті Н.. Назарбаевты басшылыымен жаа Конституцияны жобасы дайындалды, ол бкіл халыты талылауы шін жарияланды. Талылау барысында азаматтар, оамды йымдар мен бірлестіктер, мслихаттар 30 мыа жуы сыныстар мен ескертулер айтты. Оларды ішінде е маызды-лары Конституция жобасына енгізілді жне 1995ж. 30 тамызда бкіл халыты дауыс беру (референдум) нтижесінде азастан Республикасыны жаа Конституциясы абылданды.1995 ж. Р Конституциясыны мнді ерекшелігін халыты оны жасаушы болып танылуы райды. Бл мнді Конституцияны алашы жолдары крсетеді: «Бiз, орта тарихи тадыр бiрiктiрген азастан халы, ... зiмiздi егемендiк ыымызды негiзге ала отырып, осы Конституцияны абылдаймыз».1995 ж. Р Конституциясында мемлекетті масаттары аны белгіленген. Конституцияны 1-бабыны 1-тармаында азастан Республикасыны зiн демократиялы, зайырлы, ыты жне леуметтiк мемлекет ретiнде орнытыратыны, оны е ымбат азынасы - адам жне адамны мiрi, ытары мен бостандытары екені бекітілген. Мемлекеттік билікті бiрден-бiр бастауы болып азастан халы жарияланан. Конституция мемлекеттік механизмні жмыс істеуді негізін раушы принциптерін бекітті, азамат мен адамны конституциялы мртебесін аны-тады, сондай-а мемлекет ызметіні негізгі принциптерін: оамды келісімді жне саяси тратылыты, бкіл халы игілігін экономикалы дамытуды, азастанды патриотизмді, республикалы референдумда немесе Парламентте дауыс беруді осанда, мемлекет міріні аса маызды мселелерін демократиялы жолмен шешуді жариялады.Конституцияны ІІ-бліміні «Адам жне азамат»деп аталатынын ерекше атап кету керек. Онда адамны оамды мірді барлы сфераларын-да басымдылыын амтамасыз ететін жне Жалпыа орта адам ытары декларациясыны негізін раушы принциптеріне сйкес келетін, жеке, леуметтік-экономикалы жне саяси ытарды барлы кешені декларацияланады. Р Конституциясы адамны табии, ажыратылмас ытары ретінде рбір адамны мір сруіне, жеке бостандыына ыты, жеке мірі мен намысына ол спаушылыа ыты жариялайды. Сонымен, 12-бапта былай делінген:«Адам ытары мен бостандытары ркiмге тумысынан жазылан, олар абсолюттi деп танылады, олардан ешкiм айыра алмайды ...».Сонымен оса, Конституция мынадай ережені анытады, оан сйкес республика азаматы ешандай жадайда азаматтыынан, зiнi азаматтыын згерту ыынан айыруа, сондай-а оны азастаннан тыс жерлерге аластауа болмайды, сондай-а Республиканы халыаралы шарттарында згеше белгiленбесе, азастан Республикасыны азаматын шет мемлекетке беруге болмайды (10-11-баптар). азастан азаматтарыны ебек бостанды-ына ыы (яни мжбрлі ебекке тыйым салынан), замен белгіленген оларды шешу тсілдерін пайдаланып, жеке жне жымды ебек дауларына ыы бар. Конституцияны жаалыы азаматтарды ксіпкерлік ызмет бостандыына жне жеке меншікті орауа ыы болып табылады. 1995ж. Конституцияны маызды раушысы азастан Республикасы азаматтарыны саяси ытары мен бостандытарыны клемі болды, оларды бiрлесу бостандыына ыы (23-бап), мемлекеттiк органдар мен жергiлiктi зiн-зi басару органдарын сайлауа жне олара сайлануа, сондай-а республикалы референдума атысуа ыы (33-бап) жатады. Мемлекетті оамды бірлестіктерді ісіне жне оамды бірлестіктерді мемлекетті істеріне араласуына, оамды бірлестіктерге мемлекеттік органдарды функцияларын жктеуге жол берілмейді. Аталан шектеулер конституциялы рылыс тратылыыны жне оамдаы келісімні нашарлау ммкіндігі жолына тосауылдар болып табылады.азастанда саяси жне идеологиялы алуан трлілік орын алады. Сонымен бірге лтты мдделерді орау масатында Ата за азаматты оам субъектілеріні ызметіне шектеулер енгізу ммкіндігін кздейді. Сонымен, масаттары мен рекеттері конституциялы рылысты зорлыпен згертуге, республиканы ттастыын бзуа, мемлекетті ауіпсіздігін блдіруге, нсіл-дік, лтты, діни, сословиелік жне рулы араздыты ттандыруа, баса мемлекеттерді саяси партияларыны жмыс істеуіне, сондай-а саяси партия-ларды шетелдік зады тлалармен жне азаматтармен, шетелдік мемлекет-термен жне халыаралы йымдармен аржыландырылуына баытталан, оамды бірлестіктерді рылуы мен ызмет етуіне тыйым салынады.Конституциядаы ытар мен бостандытар декларациясы, оларды наты іске асыру шін жадайлар жасау азастанны адам ытары туралы Билль деп аталатын, тгел дерлік халыаралы келісімдерге толы ыты атысушы болуына ммкіндік берді. Оларды арасында азаматты жне саяси ытар туралы, экономикалы, леуметтік жне мдени ытар туралы халыаралы пактілер, геноцид ылмыстарын ескерту жне ол шін жазалау туралы, нсілдік кемсітуді барлы трлерін жою туралы, балалар ытары туралы, адамдарды кепілдікке алумен крес туралы жне т.б. конвенциялар бар. Жоары зады кшті иеленіп, 1995 ж. Р Конституциясы жоары билік органдарыны жмыс істеу жне зара рекеттесу рылымы мен механизмін, мемлекеттік рылыс трін жне елді билеу трін анытады.Конституцияа сйкес азастан – Президент басаратын бірттас мемлекет. Р бірттас рылысы келесі принциптерге негізделеді: ауматы жне мемлекеттік ттасты, мемлекеттік билік жйесіні бірлігі, бірыай задар жйесі, бірыай азаматтылы. Мемлекеттік рылысты бірттас трі егеменді азастан мемлекетіні шеберінде лтты-мемлекеттік жне аума-ты рылымдарды олайсыздыын жорамалдайды.азастан Республикасы Конституциясыны 40-бабы Р Президентіні мемлекеттік билік органдары жйесіндегі орнын анытайды. Крсетілген бапа сйкес, Президент мемлекеттi басшысы, оны жоары лауазымды тласы, халы пен мемлекеттiк билiк бiрлiгiнi, Конституцияны мызымастыыны, адам жне азамат ытары мен бостандытарыны нышаны рi кепiлi болып табылады.Президент оны халыты мемлекет басшысы етіп сайлаандытан, халыты нышаны болып табылады. Бл оны халыты атынан сйлеуіне ы береді. Бірде бір билік тармаына тікелей атысты болмай, Президент оны барлы тарматарыны келісілген трде жмыс істеуін амтамасыз етуге абілетті.Конституцияа сйкес Р Президенті жалпыа бiрдей, те жне тте сайлау ыы негiзiнде кмелетке толан азаматтарыны жасырын дауыс беруі арылы бес жыл мерзiмге сайланады. Конституция Президенттік кандидата ойылатын негізгі талаптарды анытады: ол ыры жаса толан, тумысынан азастан азаматы болуы жне соы он бес жыл бойы Республикада тратын, сондай-а мемлекеттiк (аза) тiлдi еркiн мегерген болуы тиіс.Р Конституциясыны 44-бабы Президентті кілеттіктерін анытайды, оларды арасында кіметті йымдастыру, барлы жоары мемлекеттік лауа-зымдара таайындау, референдумды таайындау жне т.б. бар. Конституция-мен кзделген жадайларда зады кші бар Жарлытарды шыаруа ылы. Зады билікке атысты Президент кейінге алдырылатын тыйым салу ыын иеленеді. Р Конституциясыны 63-бабына сйкес Президент Парламент палата-лары трааларымен жне Премьер-Министрмен кеескеннен кейін Р Парламентін немесе Парламент Мжілісін тарата алады.Р-да мемлекеттік билік органдары жйесін Парламент (зады билік), кімет (атарушы билік) жне Жоары сот (сот билігі) райды. Конститу-цияны 3-бабы «Республикада мемлекеттiк билiк бiрттас, ол Конституция мен задар негiзiнде за шыарушы, атарушы жне сот тарматарына блiну, оларды тежемелiк рi тепе-тедiк жйесiн пайдалану арылы, зара iс-имыл жасау принципiне сйкес жзеге асырылатынын» анытайды.Парламент – за шыару ызметiн жзеге асыратын е жоары кiлдi орган. За шыару ызметтерiмен атар, Парламент атарушы билікке атысты белгілі баылау ызметтерін де жзеге асырады. Бл – республикалы бюджет-ті бекіту, кімет бадарламасын малдау немесе абыл алмау, кіметке сенімсіздік білдіру.Р Конституциясы алаш рет Парламентті екі палаталы рылымын бекітті: Сенат жне Мжіліс. Мжіліс азастанны барлы азаматтарыны мдделерін білдіреді. Р Конституциясыны ерекше тртібі Сенатты йымдас-тыру шін аныталан. Егер Мжіліс депутаттары жалпыа орта жне тте сайлау негізінде сайланса, онда Сенат депутаттары жанама сайлау негізінде сайланады. Сенатты рбір облыстан, республикалы маызы бар аладан жне Республика астанасынан сйкесінше облысты, республикалы маызы бар аланы жне астананы барлы кілетті органдар депутаттарыны бірлескен мжілісінде екі адамнан сайланатын депутаттар райды. Сонымен оса, Сенат депутаттарыны бір блігі Р Президентімен таайындалады.кімет атарушы билікті жзеге асырады, атарушы органдар жйесін басарады. кіметті Президент райды, яни Президент Мжілісте сынылан партиялармен кеескен со, Премьер-Министрді кандидатурасын Мжілісті бекітуіне сынады, ол ызметіне кіріскен со, кіметті дербес рамын Президентті бекітуіне сынады. кімет елді аымдаы басаруды жзеге асырады, мемлекетті дамытуды перспективалы бадарламаларын зірлейді. Ол Президент кілеттіктеріні мерзімі шегінде рекет етеді жне айта сайланан Президентті алдында зіні кілдіктерін тапсырады.Р-даы мемлекеттік билікті дербес тармаы сот билігі болып табылады, ол лдекімні еркіне байланыссыз республика атынан жне тек сотпен ана жзеге асырылады. Р Конституциясы Жоары сот жне жергілікті соттар райтын, мемлекетті бірыай сот жйесін йымдастырады. Арнайы жне ттенше соттарды андай да бір атаумен жне кмекші сзбен руа тыйым салынады.Конституциялы баылау жне Конституцияны орау Конституциялы Кееске жктелген. Ол жеті мшеден, соны ішінде Траадан трады. Конституциялы Кеесті мірлік мшелері ылы трде Р экс-Президент-тері болып табылады. Конституциялы Кеес задарды, жарлытарды жне баса нормативтік актілерді конституциялылыы туралы орытынды береді.Сйтіп, Р Конституциясы 1995ж. ел Президенті мртебесін едуір арттырды, президенттік басаруды йымдастыру туралы конституциялы ережені бекітті, екі палаталы ксіптік Парламент рды. Сонымен оса, ол экономикалы реформалара жаа импульс берді, за шыарушы базаны жне кімет ызметіні нарыты атынастар жадайларындаы за шыарушы рісін руды амтамасыз етті. Маызды жетістіктерді арасында макро-экономикалы тратандыру, тиімді аржы-несие жйесін ру, кеземен жргізілген жекешелендіру бар. нерксіптік ндірісті траты суі басталды, ауыл шаруашылыы жанданды, инвестициялы ор жасарды.Конституция, Ата За ретінде оамны зіні жне мемлекетті дамуы-ны негізгі кезедеріне сйкес келуі тиіс. Баса жадайда Ата За уаыт реалияларымен байланысты жоалтып, трлендіру мен оамны дамуына бгеуіл болатын тарихи жата айналады. Сондытан елімізді оамды-саяси жне экономикалы мірінде болатын згерістер конституциялы алышарттарды оамны жаа ажеттіліктерімен сйкестікке дер кезінде келтіруді талап етеді.Р Конституциясы табии эволюциясыны крсеткіші оан Парламентті - Президентті бастамасы бойынша 1998ж. 7 азанда 20-а жуы згеріс пен толытыру енгізгені болды, олар Парламентті кілеттіктерін едуір кеейтті, сондай-а Р Парламентіні Мжілісін ру тртібін згертті. 1995ж. Консти-туцияа жне азастан Республикасындаы сайлау туралы Заа сйкес абсолют кпшілікті мажоритарлы сайлау жйесі абылданды. Ел Конститу-циясына 1998ж. 7 азанда енгізілген згерістер салдарынан Мжіліс депутат-тарыны саны 77 адамды рады. Оларды ішінде 67-і кімшілік-ауматы блуді есепке аланда жне сайлаушыларды те шамамен рылатын, бір мандатты ауматы сайлау округтері бойынша абсолют кпшілікті мажоритарлы сайлау жйесі бойынша сайланды. 10 депутат бірыай жалпы лтты сайлау округін ру арылы партия тізімдеріні негізінде пропорцио-налды кілдік жйесі бойынша сайланды. Бл згеріс саяси партияларды рі арай дамуы жне оларды ызметін жандандыруа жадайлар жасады. Ал 1999 ж. кзде Мжіліске сайлау алаш рет жаа ережелер бойынша тті.Наты демократияны ныайтуды жетілдіру жолында жаа адам ел Президенті Н.. Назарбаевты бастамасы бойынша ткізілген 2007ж. Конституциялы реформа болды. Осы реформаны салдары 2007ж. 21 мамырда Р Конституциясына біратар тзетулер енгізу, сондай-а Конституциялы задарды толы пакеті, соны ішінде «Р Парламенті жне оны депутатта-рыны мртебесі туралы», «Р Президенті туралы», «азастан Республикасыны кіметі туралы», «Р-даы сайлар туралы» задар болды. Осы тзетулерді нтижесі ел Президенті кілдіктеріні бір блігін Парламентті пайдасына айта лестіру, Сенатты рлі мен мртебесін кшейту, Президент таайындайтын Сенаторлар санын 9-дан 15-ке дейін лайту болды. Р Президентіні сынысы бойынша олданылып жрген Р Конституциясына президенттік басару мерзімін 2012 жылдан кейін 7 жылдан 5 жыла дейін ысарту туралы, Елбасына за шыару бастамасы ыын беру туралы, оан Парламентте алаш рет кілеттілік алан азастан халы Ассамблеясын ру ыын беру туралы тзетулер енгізілді.Конституциядан оан сйкес зіні кілдіктері кезеіне Президент саяси партиядаы ызметін тотатады деген тарма шыарылды. Сонымен оса, Мжіліс депутаттарыны саны 107 адама дейін сті жне оны йымдастыру тртібі згерді: 98 Мжіліс депутаты - пропорционал сайлау жйесін олдану негізінде саяси партиялардан, ал тоыз депутат азастан халы Ассамблеясымен 5 жыл мерзімге сайланады. Бл тзетулер азастанны партия жйесін дамыту шін наты ммкіндіктер тудырды. Осыны негізінде азастан Республикасындаы конституциялы ры-лысты зіні негізінде ел Президенті Н.. Назарбаевты елдегі жаартушы тбегейлі згерістерді жаластыру баытымен себептескен шыармашылы леуеті бар екендігі туралы тжырым жасауа болады. Н.. Назарбаев зіні сйлеген сздеріні бірінде атап ткендей: «Біз демократиялы оамда мір сруге йреніп келеміз, ендеше зіміз кн сайын демократияны раймыз».Бгінгі тада Р Конституциясы халыаралы ыты жалпыа таныл-ан принциптері мен нормаларына, конституциялы за шыармашылыты лемдік стандарттарына толыымен сйкес келеді. Онда тжырымдалан саяси принциптер мен ыты институттар бізді мемлекетімізді лемдік экономика мен саясат жйесіне енгізуге ммкіндік туызады.Озы демократиялы мемлекеттерді конституциялы даму тжірибесін пайдаланып, Р Конституциясы елдегі натылы жадайды жне оамны жаа жадайларда леуметтік-экономикалы, оамды-саяси жне рухани-адамгершілік дамуыны наты ажеттіліктерін крсетеді.Елімізді Ата Заы Республика ызметіні негізін раушы принципі ретінде оамды келісімді танып, лтты идеяны барлы раушыларын зінде шоырландырады. Бл Р Конституциясын саяси тратылыты аса маызды факторы, азаматты лемні, леуметтік жне лтты келісімні кепілі етеді.

 

44. ХХ асырды 2-ші жартысындыы халыаралы тртіп,арсы кресу жйелері

Екінші дниежзілік соысты саяси орытындылары. Б-ны рылуы. Екінші дниежзілік соыс бкіл адамзат ауымына орасан иын соы болды. Орны толмас шыындар, оны ішіндегі КСРО-ны шыыны 55 млн адам болды. Соысты саяси зардаптары — Еуропа мен Азияда фашистік режімдерді таландалып, мемлекеттердін оамды-саяси згерістері мен демократиялы дамуы шін жадайлар туандыында. Кеес Одаыны Орталы жне Шыыс Еуропа елдерін азат еткені континенттегі саяси кштерді араатынасын згертті.зіні мемлекеттік туелсіздігін алпына келтірген Шыыс Еуропа елдерінде солшыл кштерді ыпалы кшейгені байалды, олар КСРО-а баыт стады. Антигитлерлік коалиция леуметтік-саяси рылысы бір-бірінен згеше мемлекеттерді арасындаы атынастарды дамытуды шынайы ммкіндіі бар екендігін крсетіп берді.Екінші дниежзілік соыс скери-техникалы аыл-ойды арыштап дамып, арулануды жетілдірілуіне жне ядролык аруды жасалуына алып келді. Мны зі АШ тарапынан «ядролы ктемдік» жргізуге, КСРО-ны ядролы ару-жара саласында рама Штаттармен те тсуге мтылушылыты туызды. Екінші дниежзілік соысты маызды орытындысы — КСРО-ны халыаралы беделіні артып, оны АШ-тан кейінгі екінші алпауыт державаа айналуы болды.1945 жылы 25 суірде Біріккен лттар йымыны рылуы Екінші дниежзілік соысты басты саяси орытындыларыны бірі болды. Соыстан кейінгі алашы жылдарда Б бейбітшілік пен халыаралы ауіпсіздік жолындаы кресті манызды мінберіне айналды. Б Жарысыны бірінші бабында оны мынадай масаттары тжырымдалды: жалпыа бірдей бейбітшілікті ныайту шін лттар арасында достык арым-атынастарды дамыту, экономикалы-леуметтік жне мдени салаларда халыаралы атынастарды жзеге асырып отыру, нсілі, жынысы, тілі жне дініне арамастан, адам ытарын жне негізгі бостандыктарын тжырымдау. Б-ны басты органдары атарына: Б-ны Бас Ассамблеясы, ауіпсіздік кеесі, экономикалы жне леуметтік кеесі, аморлы жніндегі кеес, халыаралы сот жне секретариат жатады.

Біріккен лттар йымы шеберінде атом энергиясын баылайтын комиссия рылды. 1946 жылы Бас Ассамблея арулану мен арулы кштерді шектеу жніндегі арарды бірауыздан малдады. Ал 1947 жылы соысты насихаттауды айыптайтын арар абылданды.

Ынтыматастытан арсы трушылыа бет алу. Дние жзінде бір-біріне арсы тран жйені орнауы. КСРО мен АШ-ты бір-біріне арсы шыуыны бастамасына «Герман мселесін» реттеу амалдары себеп болды. Батыс осы мселені реттеуде зіні кзарасын орады, ондай кзарас Кеес Одаына намады. Герман мселесі таза еуропалы шеберден шыып, еуропалы елдерді мемлекетаралы атынастарындаы негізгі мселеге айналды. Кеес кіметіні жетекшісі сз сйлеп, оны Батыс «Екі дниені Кремлъдік доктринасы» деп атады.

И.В.Сталин былай деп млімдеді: «ткен соысты себептері капиталистік-империалистік монополияларды мдделерінен туан. Бл кштер лі кнге дейін капиталистік елдерде ойына келгендерін істеуде. Сондытан олармен дниежзілік атынастарда болу ммкін емес. Кеес Одаы оиаларды дамуыны андайына болса да зір труа тиіс». Сталинні сезінде бадарлык тжырымдарды болма-анын атап айтан жн. Ал 1946 жылы 5 наурызда Черчилльді Америкадаы Фултон аласында АШ Президенті Г.Трумэн атысып отыранда сйлеген сзі млдем басаша еді. Черчилльді Фултондаы сзіні тпкі мні Батыс немістік тоталитаризмні бір тріне карсы крескенде, оны екінші тріне — кеестік еркіндік беру шін крескен жо дегенге саяды. Англияны экс-премьері брыны одатастар арасында «темір перде» орнатыланы туралы айтты. У.Черчилль зіні сзін былай деп аятады: «Орыстар... кштен баса ешнрсені де адірлемейді, скери осалдыты рметтеуді брінен де нашар деп санайды». Черчилльді сзі дние жзінде Батысты Шыыса арсы труа шаыран сз деп абыл алынды. КСРО-да Черчилльді Фултондаы сзі тікелей жаа дниежзілік соысты бастауа шаыран сз деп абылданды. И.В.Сталин 1946 жылы 14 наурызда «Правда» газетінде жарияланан схбатында мны айын крсетті.

45. КСРО-ны лауы жне халыаралы саясатындаы кш атынастарыны згеруі

КСРО ны ыдырауы жне ТМД ны рылуы. 1991 жылды желтосаны ірі оиалара толы болды.Оларды е бастысы КСРОны ыдырауы.Желтосанны 8 кні Минскіде бас осан ш славян мемлекетіні басшылары зара келісіп,1922 жылы КСРОны ру туралы шартты з кшін жойаны туралы жариялады. (Беловеж келісімі). Талыланан негізгі мселелерді таы бірі келісімшартты жою, Туелсіз Мемлекеттер Достыын ру. Бас осуда осы мселелер туралы ааздара ол ойылды. Бл кездесуге азастан Президенті Н..Назарбаев та, баса Ортаазиялы республикаларды басшылары да шаырылмады. Осылайша дниежзіндегі аса ірі отаршыл империяларды соысы Кеес Одаы лады. Соны нтижесінде Армения, зірбайжан, Беларусь, Грузия, Латвия, Литва, Молдава, збекстан, Тжікстан, Трікменстан, Украина, Эстония мемлекеттері асырлар бойы асаан бостандыа ол жеткізді. 1991 жылы 13 желтосанда азастан, збекстан, ыргызстан, Туркіменстан, Тжікстан басшылары Ашхабадта бас осты. Орта Азия мемлекеттеріні басшылары Минск (Беловеж келесімі) шешімін олдайтындытарын білдірді. 1991 жылы 20 желтосанда азастан, ырызстан, збекстан, Тжікстан, Туркіменстан, РСФСР, Украина, Белорусь, Армения, Молдова Алматыда бас осты. Оан Грузия баылаушы есебінде ана атысты. 1991 жылы 21 желтосанда аталан 11 республиканы басшылары КСРО-ны ыдыратып, ТМД-ны ру туралы келісімге ол ойды. Алматы кездесуі кезінде келісілген мселелерді аса бір маыздысы ядролы аруа атысты бірлескен шара жніндегі келіссз еді. Оан олдарында ядролы арауы бар мемлекет есебінде Белорусь, Казастан, Россия Федерациясы жне Украина республикаларыны басшылары ол ойды. Мемлекеттер келісімі бойынша-атысушылар ядролы мселе жніндегі саясатты бірлесе жасап, Туелсіз Елдер Достыына енетін барлы республиаларды жымды аупсіздігін амтамасыз етуге тиісті болды.

46. Туелсіз азастан Республикасыны алыптасуы, оны дниежзілік достасты жйесінде мойындалуы

КСРО-ны ыдырау барысын тездеткен 1991 жылы тамыз блігі 1991 жылды азанына арай кптеген республикаларды з туелсіздігін жариялауына септігін тигізді. 1991 жылы 16 желтосанда азастан Республикасыны туелсіздік жнінде Конституциялы За абылдауы улкен айтыс-тартысты арауы болды. Сз жо, осыдан бір жыл брын азастанны туелсіздігі жніндегі За кптеген арсылытара шырар еді, 1991 жылды соы 4 айыны ішіндегі саяси процестер тыырытан шыуды табии жолына бастап келді: азастан з туелсіздігін жариялады. «Мндай зады кп лтты азастан халы кптен кткен еді, - деп млімдеді республиканы халы депутаты С.Сартаев, - егер де оны бізді халымызды кптеген рпатары жаындата тсті десем, аиата арсы айтан болмас едім. Туелсіздік шін крес здіксіз дерлік жргізіліп келді». абылданан жатты 1-бабында азастан Республикасы туелсіз, демократиялы, унитарлы жне ыты мемлекет деп анытама берілген. Ол з аумаында барлы кімет билігін толы жзеге асырады, ішкі жне сырты саясатын дербес жргізеді, баса мемлекеттермен зара арым-атынасын халыаралы ы аидалары негізінде рады. азастан аумаы бірттас, блінбейтін жне ол сылмайтын болып табылды. Заны 2-бабында республика азаматтары лтына, діни сеніміне, оамды бірлестіктерге атыстыына, шыан тегіне, леуметтік жне мліктік жадайына, ксібіне, тран жеріне арамастан барлы ытар мен міндеттерді, бостандытарды пайдалана алатыны атап крсетілді. Егемендікті бірден-бір иесі жне мемлекеттілікті айнар кзі республика азаматтары болып табылады. Республика аумаынан кетуге мжбр болан жне баса мемлекеттерде тратын азатара здері азаматтары болан мемлекетті задарына айшы келмесе, азастан Республикасыны азаматтыын да оса алу ыы берілді. Республика аумаынан жаппай уын-сргін, кштеп жымдастыру, баса да адамгершілікке айшы акциялар барысында ашып шыандар мен оларды рпатарыны елге оралуына олайлы жадайлар жасалды. Мемлекетті аса маызды міндеттеріні бірі аза лты жне азастанда тратын баса лттар мен лт кілдері мдениетіні айта рлеуі мен дамуына аморлы жасау болып табылады. 3-бапта азастан Республикасы Мемлекеттік кімет органдарыны рылымы аныталды. азастан Республикасыны жне оны атарушы кіметіні басшысы - Президент болып табылады. Республика мемлекеттік туелсіздігіні экономикалы негіздері аныталан 4-баптa республиканы туелсіз мемлекет мртебесіне сйкес келетін жне меншікті барлы трлеріні кпырлылыы мен тедігіне негізделген дербес экономикалы жйесіні болатыны атап крсетілді. Жер мен оны ойнауы, су, уе кеістігі, сімдіктер жне жануарлар дниесі, баса да табии байланыстар, ылыми-техникалы жне экономикалык ммкіндіктер азастан Республикасыны меншігіне жатады. азастан Республикасы дниежзілік ауымдастыты те ыты мшесі, ол зіні туелсіздігін орау мен лтты мемлекеттілігін ныайту шараларын абылдайды. Республиканы ажырамас ыын райтын мселелерді шешуге кез келген сырттан ол сушылы оны мемлекеттік туелсіздігіне нсан келтіру ретінде бааланады. азастан Республикасыны з мемлекеттік рміздері - Елтабасы, Туы, нраны бар. «азастан Республикасыны Мемлекеттік туелсіздігі туралы» За тарихи маызды жат жне егеменді, демократиялы оам алыптастыруды негізі болып табылады. «азастан Республикасыны Мемлекеттік туелсіздігі туралы» Зады абылдау жніндегі хабарды республика халы уана арсы алды. 1991 жылы 16 желтосан азастан Республикасыны туелсіздік кні болып жарияланды. Бл кн 1986 жылы желтосан рбандарын еске алуды бес жылдыымен тспа-тс келді. Алматыда ткен митингіде азастан Республикасыны Президенті Н. . Назарбаев, академик С. Зиманов, желтосан оиасына атысандар, алыс жне жаын шет елден келген онатар сз сйледі. «1986 жылы желтосанда екі кш - жас, атайып лгермеген демократия мен тоталитарлы жйе атыысты, - деді митингіде сз сйлеген М. Шаханов. - Алматыдаы оиалардан со кптеген демократиялы бой крсетулер болып тті, тоталитарлы жйе кйреді. азастанны туелсіз мемлекеттерді атарынан з орнын алуында 1986 жылы желтоксанны баа жетпес сіірген ебегі бар».Кп замай азастанды туелсіз мемлекет ретінде дние жзіні жетекші елдері таныды. 1992 жылы 2 наурызда азастан Республикасы Біріккен лттар йымына (Б) мшелікке абылданды. Республика зіне йымны Жарысын блжытпай орындау міндеттемесін алды. азастан адам ыыны Б орта декларациясымен бекітілген кытары мен бостандытарыны басымдыын мойындай отырып, дниежзілік ауымдастыа лайыты трде осылуа мтылатынын, алан міндеттемесін млтіксіз орындайтынын ны млімдеді. 1992 жылы катарда азастан зіні тыш алтынын шыарып, мемлекетті алтын орын жинауды бастады.Республиканы мемлекеттік туелсіздігін амтамасыз ету масатымен 1992 жылы атарда Ішкі істер скері рылды. Армия атарына шаырылан жастар азастан аумаында скери борышын теу ммкіндігіне ие болды. Брын, за жылдар бойы «эксауматы» аида бойынша скерге шаырыландар туан жерінен нерлым алыс ауматарда ызмет етуге тиіс болатын. 1992 жылы тамызда Республика Президенті скери ызметшілер шін скери антты жаа мтінін бекітті.

47. Ежелгі дниені саяси ойлар тарихы

Саяси ілімдер алашы кезеде адамдарды алашы мифтік кзарастары негізінде пайда болды.Адамзат саясатты сиырлы сырын, былмалы былысын те ерте заманнан тсініп – білгісі келген. Ежелгі Шыыс ойшылдары мемлекетті, саяси билікті мн-маынасы неде жне кімге ызмет етеді, оамды былысты андай трлері бар жне оларды е жасысы, халыа е олайлысы айсысы деген сияты сауалдара жауап іздеген. Біра ол кездеге пайымдаулар негізінен діни-мифологиялы сарында боланы белгілі. Себебі, ертедегі адамдар жер бетіндегі мірге дайды дыретінен туан жалпы лемдік космосты тртіпті бір ажырамас блігі ретінде арады. Мысалы, Мысырда (Египетте), Вавилонда (азіргі Ирак), ндістанда, ытайда сол кездегі мифтерге сйенсек, басарушыны билік кзі дайда жне ол жер бетіндегі істерді реттеп, тындырып отырады. Кне ытай мифі бойынша билік дайды дыретімен жргізіледі де, ал іске асырушы онымен байланысты император болып есептеледі. рине, діни кзарастар мен парадигмалар ылыми болып саналмайды, біра біз мны жоа да шыара алмаймыз, себебі азіргі кезде дінні айтадан оамда лкен орын ала бастаанына араса, мемлекеттегі жне мемлекет аралы саясаттаы дінні орны ерекше. Ежелгі шыысты саяси ойлары (буддизм, конфуцийшылды, даосизм, зашылдар мектебі). Ежелгі Грекия мен ежелгі Римдегі саяси ойлар (Платон, Аристотель, Цицерон). Ортаасырлы Шыыстаы саяси ойлар (л-Фараби, Низами, лішер Науаи). Саяси ойлар тарихындаы Еуропалы ортаасыр (Марк Аврелий, Фома Аквинский). айта ркендеу дуіріндегі саяси ойлар (Н.Макиавелли, Томас Мор, Жан Боден). Еуропалы аартушылы дуірдегі саяси идеялар (Т.Гоббс, Дж.Локк, Ш.Монтескье, Ж-Ж. Руссо). ХХ асырдаы шетелдік саяси ой-пікірлер (В.Парето, Д.Истон, Г.Моска, М.Вебер, Т.Парсонс, М.Дюверже). Батыс елдеріні ішінде саяси идеялар Ежелгі гректерде арынды дамыды. Онда оам шыыс елдерімен салыстыранда кп жадайда арама-арсы рістеді. Саяси йым трін жеке мемлекет болып саналан алалар рды. Патшалы кіметті орнына аристократиялы жне лиеленушілік демократия орын алды. Саяси мір ызу рбіді, ол саяси сана теориясыны тере дамуына келді. Сондытан оларды саяси санасы мифтен теорияа тез ауысты. Платон – антикалызаманны ана емес, бкіл философия, саяси ілімдер тарихындаы лы ойшылдарды бірі (б.з.д. 407-399). Платон идеалды мемлекет туралы ебегінде ділдікті ркімні з ісімен айналысуынан жне басаны ісіне араласпауынан креді. Адамдарды леуметтік топа блінуімен оларды арасындаы млік тесіздігін алыпты жадай ретінде арастырады.Платон адамдарды жан дниесіне мемлекеттік рылымны бес тріні сйкес келетінін айтады (аристократия, тимократия, олигархия, демократия жне тирания). Оларды пайсысы биліктерін з мдделеріне арай іске асырады. Тимократияда скери адамдар билікте болады, олар жиі соысады, соыс мемлекетті басты байлыы болып есептеледі. Олигархияда байлар билікке ие боландытан, здеріне дшпанды ниеттегі кедейлермен немі атыыста болады. Бл мемлекетте кедейлерді наразылыы нтижесінде кез-келген уаытта мемлекеттік ткеріс болуы ммкін. Тирания – мемлекеттік рылымны засызды пен зорлы-зомбылы стемдік еткен е нашар трі.Платон идеалды мемлекет ру туралы жобасында аристократиялы мемлекеттік рылымды жатайды жне з жобасыны иындыпен болса да жзеге асатынына сенеді. Идеалды мемлекетті зі де мгі мір сре алмайды.Платонны шкірті Аристотель (б.з.д. 384-322жж). Ебектері: «Афины политиясы», «Саясат», «Никомах этикасы». Аристотель тыш рет саясат ылымы туралы талдау жасауа кірісті. Саясатты ылыми трыдан тсіну адамгершілік пен этиканы дамыан ымы болып табылады.ділдікті екі трін крсетеді: теестіретін жне лестіретін.Теестіретін ділдікті лшемі ретінде «арифметикалы тедік» арастырылады. Бл принципті олданылу аясы – азаматты-ыты ммілелер, шыынды алпына келтіру, жаза жне т.б. ал лестіру ділдігі «геометриялы тедік» принципі трінде сынылады жне бл принцип орта игіліктерді ебегі мен оамдаы орнына арай блуге негізделеді.Мемлекетті дрыс трлері: монархия, аристократия, полития;Мемлекетті брыс трлері: тирания, олигархия, демократия.Ежелгі ндістандаы саяси ілім ндіс оамында за асырлар бойы оларды рухани жне леуметтік-саяси мірінде стем болан брахмандара тікелей байланысты болып келеді.Брахманизм идеяларыны алашы кріністері б.з.д. екі мыыншы жылдытаы «Веда» ескерткіштерінде кездеседі. «Веда» - «білім, кіріспе» (Санскрит тілінде) деген ымды білдіреді. Веда бойынша барлы варналар мен оларды мшелері дай крсетіп берген «дхармаа» - задара, міндеттерге, ытар мен ережелерге баынуы тиіс. Дхармадаы ережелер бойынша брахмандар оамда жоары дрежеде жне стемдік жадайда крсетіледі. Оу, білім, дін ілімін, рбанды шалу, зіне жне згеге арнап садаа лестіру, садаа алу ісін дай брахмана міндеттеген.«Ману задарында» адамдарды варналара блінуі жне оларды оамдаы орны мен леуметтік тесіздігі оралады. Мнда да брахмандарды жоары дрежедегі жадайы мен стемдігі, артышылыы туралы айтылады. Тіпті патшалар да брахмандарды рметтеуге, оларды аыл-кеестері мен талаптарын орындауа, олардан «Веда» ілімін оып йренуге тиісті. Бл за бойынша патшаны басты міндеті варна жйесін орау жне оан арсы келгендерді жазалау болып табылады.«Ману задары» бойынша патшаны кілдігі шектеулі, ол брахмандарды аыл-кеестерін тыдаумен атар кейбір талаптара да сйкес болуы керек. «Ману задарыны» 3-бабында «аылсыздыпен з елін азапа салан патша уаыт кттірместен зіні аайын-туыстарымен бірге елден кетуі тиіс жне ол мірден айырылады» деп айтылады. «Ману задарында» жазаа кп кіл блінген, оны басты масаты варналарды сатауа жне орауа баытталан. дай иелігіні лы ретінде жаза (данда) оны жердегі бейнесі «тая» деген ымды білдіреді. Яни, жаза зіні бл ымында «басару нері» (данданиттер) деген маына береді.