Таырып. Экономика ндірісінде шаруашылы жргізушi субьектілерді аржысы.
Сабаты масаты – шаруашылы жргізушi субьектілерді аржысын терендетіп тсіну.
Сратар:
1. Шаруашылы жргізушi субьектілерді аржысыны мні.
2. Шаруашылы жргізушi субьектілерді аржысыны баылау функциясы.
3. Шаруашылы жргізушi субектілернiн аржысыны атынасы.
1- Сра. Шаруашылы жргізушi субьектілерді аржысыны мні.
Шаруашылы жргізушi субьектілернiн аржысы-бiрiнгыдай аржы жйеснiн курамды блігi жне айрыкша блігi болып табылады. Елдегi аша атынастарыны аса маызды сферасыны атап айтанда , жасалатын оамдык німдi лытты табысты жне лытты байлыты-халытын ажеттiлiктерiн ндірістiк емес сфераны материалдык шыындарын амтамассыз етудiн кздерiн алгашкы болудi амтитындыктан бл буынны аржысы аржыларды негзгi, бастапкы блігi болып табылады.
Шаруашылы жргізiушi субьектiлер аржысы зіне оамдык-пайдалы ызметті сан алуан сфераларындаы онерксіп ауыл шаруашылыгы ,курылыс,клік,сауда,дайындау,геологилы барлау,жобалау ызматі халыка турмыстык ызметі крсетедi .
Шаруашылы жргізушi субектлернiн аржысы сферасыны сан алуан катынстар оларды шаруашылы ызмет процесiнде баса шаруашылы жргізушi субьектiлермен болатын мынадай топтарга аша атынастарына саяды:
Баса эртурлi ксіпорындармен жне йымдармен байланысты.
зіні енбек жымымен болу жне ттыну орынан ызметкерлерiне жэрдемакылар тлеуде.
Мемлекетпен-бюджетке салытар тлеуде бюджеттен аржыландыру кезiнде мемлекеттк багалы кааздарды сатып алан кезде,сондай-ак олар бойынша тлемдер аланда валюта орлары мен ресурстарын алыптастыранда:
Банктермен (аржы атынастарыны бл тобы банк несиелерiн алу,оларды айтару,несиелер бойынша пайыздар тлеу)
Саты орандармен-мліктi-,ызметкерлердi коммерциялы ж-е коммерциялы емес тэуекелдiсактандыру жнінде:
Жогары йымдармен-айта болу шегiнде:
Курылтайшылармен –тлеу кезiнде ,сондай-ак ксіпорынны пайдасын блігенде ж-е оны бiр блігiн шартка сйкес курылтайшыга аудаоан кезде алыптастайды.
Шаруашылы жргізушi субьектлернiн аржысынан,бiр жаынан,жалпы аржыларды экономикалы табигатын сипаттайтын белгiлер ,баса жаынан ,оамдык ндірісті турлi сферасындаы аржыларды ызмет етуiне байланысты ерекшелктер тн.
1)аржы атынастарыны кпырлыы, оларды нысандары мен масатты арналымыны сан алуандыгы
2)ндірістiк ралдарды мiндеттi болуы ж-е оларды алыптастыруымен, кбейтуiмен жне айта болуiмен байланысты атынастарды пайда болуы. ндірістiк капиталдар-бл ндірісті серпiндi элементi-олар ндіріс сияты здікiсіз озалысыста болады: сонымен атар кн нысандарын траты ауысымы болып табылады. Ксіп орын ызметіні кез келген мезетіде ндірістiк ралдар материалдык-заттай жне аша нысаныда болуы ммкін:
3)жогары белсендлiк,шаруашылы ызметіiн барлы жаынан эсер етуi ммкіндгi
4)шаруашылы жргізушi субьектiлердiн аржысы бкіл аржы жйеснiн айкындаушысы негiзi болып табылады.
Шаруашылы жргізушi субьектілерді аржысыны баылау функциясы ксіпорын экономикасында маызды рл атарады: есепсіз жне баылаусыз шаруашылы жргізуге болмайды. Ашамен баылау тек шаруашылы жргізуші субъектілерді ішінде ана емес, сонымен бірге оны баса субъектілерімен, жоары йымдармен жне аржы –кредит мекемелерімен зара арым-атынастарында да жзеге асырылады. Субъектілер арасындаы зара атынастарда баылау жеткізілім тауарлара, крсетілген ызметтерге жне орындалан жмыстара аы тлеу болады. аржы-кредит орандарымен зара іс-рекет кезінде баылау бюджет алдыдаы міндеттемелерді орындалуы кезінде, банк несиелерін алан жне айтаран кезде жзеге асырылады.
1. Пайдаланылатын дебиеттер:
3 Тінсілов М.Д., ркмбаева .Р. Баалы ааздар нарыын реттеу. /оулы/. РМК «АА экономикасы жне ААД ЗИ» баспаханасы Алматы 2007.
4 Ібрішев И.И., ркмбаева .Р. Банктік туекелдер. /оу ралы/. аза клік жне Коммуникациялар академиясыны баспасы. Алматы 2009.
5 ділов Ж.М., Тінсілов М.Д., ркмбаева .Р. Инвестиция менеджменті. /оу ралы/.азТУ-ды ТБ орталыы. Алматы 2009.
6 Тінсілов М.Д. Банк менеджментін йымдастыру. /оулы/. азТУ-ды ТБ орталыы. Алматы 2009.
7 Тінсілов М.Д. Сатандыру ісіні аржылы негіздері. /оулы/ азТУ-ды ТБ орталыы. Алматы 2011.
8 Тінсілов М.Д., ркмбаева .Р. аржы негіздері: теориясы, тжірибелер мен есептеулер. /оулы/ азТУ-ды ТБ орталыы. Алматы 2016.
Слайд №5