Таырып 7. Мемлекеттiк бюджет жне бюджеттен тыс орлар.

Сабаты масаты –мемлекеттiк бюджет жне бюджеттен тыс орларды терендетіп тсіну.

 

Сратар:

 

1. Мемлекеттiк бюджет тсінігі.

2. Бюджеттік ор.

3. Бюджеттен тыс орлар.

аржылы байланыстарды орасан зор р алуандыын жеке орталы ерекшелктерiмен кзге тсеті ошауланан сфераларды бліп крсетуге болады.

нды блінiсті айрыкшалыты сферасы ретіде мемлекеттiк бюджет мына згеше белгiлермен сипаттайды:

1) мемлекетпен жалпы оамдык німны бiр блігiн ошауландрумен ж-оны оамдык ажеттiлктерді анааттандыруа пайдаланумен байланысты блігiштiк атынастарды айрыкша экономикалы нысаны болып табылады.

2) нды жасау ж-е оны ттыну процесiн шарттастыратын материалдык ндіріс аржысынан ж-е нды ттына ызмет ететі ндірістiк емес сфера аржысынан мемлекеттiк бюджеті айырмашылыы - ол лытты шаруашылытын салалары, аумактар, экономиканы секторлы оамны ызметтiк сфералары арасында нды айта блуге арналан:

3) оамдык німні оны тауар нысаныдаы озалысысымен тікелей байланысты емес нды блінсiті стадиясы бiлдiредi жне одан белгiлi зiлiсте жзеге асырылады, ал аржы катыныстары материлдык ндірісте - ндірістiк емес сфераларда тауар-аша атынастармен тыыз байланысты.

Мемлекеттiк бюджет лытты экономиканы басаруды басты механизмдері. Ол экономикаа мемлекетті орталытандырылан аша орын жасау мен пайдалануды нысандары мен дістерiнiн жиынтыы болып табылатын бюджеттiк механизмi аркылы ыкпал етедi. Жалпы экономикаа ыкпал етудiн ралы ретнiде бюджетті орны мынадай болады:

экономиканы реттеу орталытандырылан аша орыны сандык клемін анытау,

оны жасау мен болудiн нысандары мен дістерiн реттеу,

бюджетті аткарылу процесiнде аржы ресурстарн айта болу жолымен жзеге асырылады.

Мемлекеттік бюджет, кез келген баса экономикалы категория сияты, ндірістік атынастарды білдіреді жне олара сйкес келетін наты материалды-заттай трінде болады, яни бюджет атынастары мемлекетті орталытандырылан аша орында бюджеттік орында затталынады. Мны нтижесінде оамда болып жатан наты экономикалы процестер мемлекетті жмылдыратын жне пайдаланатын ашаны аыныда зіні крінісін табады.

Бюджеттік ор – бл оамды нім мен лтты табысты нды бліністі белгілі стадияларын ткен жне лаймалы дайы ндіріс , халыа леуметтік-мдени ызмет крсету, ораныс жне басару жніндегі ажеттіліктерді анааттандыру шін мемлекетке тсетін блігі озалысыны объективті шарттасылан экономикалы нысаны. Бюджеттік орды алыптасуы мен пайдаланылуы нды болу жне айта болумен байланысты оны озалыс процесін білдіреді.

Мемлекеттік бюджет экономикалы категория ретінде жалпы аржы сияты болу жне баылау функцияларын орындайды. Бл функцияларды іс имылы, мазмны, мні мен маызы бюджет атынастарыны аралан айрышалыымен айындалды. Блгіштік функцияны іс-рекетіні зіндік ерекшелігі:

· оамды німні ны оамды ндірісті сфералары,

· лтты шаруашылыты секторлары,

· ауматар,

· салалар,

· жеке шаруашылы жргізуші субъектілер арасында блінеді.

Бюджеттен тыс орлар-мемлекетті аржы жйесiн маызды буыны, мемлекетті жесінi ата белгiлi бiр масаттара пайдаланатын ж-е зан жзінде алыптасуыны бекiтiлген кздер бар аша ресурстарыны жиынтыы. Экономикалы категория ретіде бюджеттен тыс орлар бiратар оамдык ажеттлкiтердi аржыландыру шін мемлекет тарапынан аржы ресурстарын айта блу ж-е пайдалану жніндегi атынастар болып табылады.

Экономикалы орлар-экономикалы дамуды проблемаларын шешуге арналан орлар. Элеуметтiк орлар оамны элеуметтiк проблемаларын шешуге арналан орлар болып табылады.Мемлекеттiк орлар-бл мемлекеттiк денгейде ал аймактык алыптасатын орлар.

Арналымы-мына арнаулы масатты аударымдар есебiнен масатты шарларды аржыландыру:

1) арнаулы масатты салытар

2) карыз ж-е ашалай-заттай лотереялар откiзу есебiнен:

3) бюджеттен берiлеті субидеялар есебiнен

4) ерiктi жарналар мен заныи ж-е жеке тлаларды кайрымдылытары.

дебиеттер:

1. Тінсілов М.Д., ркмбаева .Р. Баалы ааздар нарыын реттеу. /оулы/. РМК «АА экономикасы жне ААД ЗИ» баспаханасы Алматы 2007.

2. Ібрішев И.И., ркмбаева .Р. Банктік туекелдер. /оу ралы/. аза клік жне Коммуникациялар академиясыны баспасы. Алматы 2009.

3. ділов Ж.М., Тінсілов М.Д., ркмбаева .Р. Инвестиция менеджменті. /оу ралы/.азТУ-ды ТБ орталыы. Алматы 2009.

4. Тінсілов М.Д. Банк менеджментін йымдастыру. /оулы/. азТУ-ды ТБ орталыы. Алматы 2009.

5. Тінсілов М.Д. Сатандыру ісіні аржылы негіздері. /оулы/ азТУ-ды ТБ орталыы. Алматы 2011.

6. Тінсілов М.Д., ркмбаева .Р. аржы негіздері: теориясы, тжірибелер мен есептеулер. /оулы/ азТУ-ды ТБ орталыы. Алматы 2016.