ріс 13.Философиядаы адам мселесі.

«Адам» деген ым – адам баласына тн жалпы асиеттерді жиынтыын білдіретін тсінік. Адамы лемде алатын орны ерекше. Адам жаратылысты, табиатты туындысы жне леуметтік феномен. Ол табиат жасамаан заттар мен былыстарды з олымен, аылмен жасайды.

Діни ымдар бойынша дние адам шін жаралан деген ым бар, мір адама, адам кіліне жол табу масатына баындырады. Мсылман жне Христиан діндері, иудаизмні Библиядаы мифін абылдап, адамны азап шегуін брыны е бастапы кнсі шін тартатын жазасы дейді. Одан тылуды жалыз жолы - дайа лшылы етіп, табына беру деп уаыздайды.

Экзистенциализм - е алдымен адамны дербес наты мір сруіне мн береді жне материализмні, сциентизмні стемдігін жоа шыарады. Бірінші орына сезімді, тек жай сезім емес, сезіну, уайымдауды ойды. ысаша уаытта сезіну орына заа созылан сезімдер: айыру, жалызды, ору, т. б. ойылады.

Адамны табии (биологиялы) жне оамды (леуметтік) мні. Адам «табии жаратылысты дамуы» арылы осы кнгі дрежеге жетіп, крделі феномен ретінде алыптасты. Саналы адам (Home sapens) 50 мы жыл мір сріп келе жатан болса, адамны жалпы тарихы шамамен 3-3,5 миллион жылдай болады.

Аылды адамны пайда болу негізі неде? Адамны ебегі арылы пайда болан заттар (жасанды табиатты) мен тілді пайда болуында. Ебек, сана, ойлау жне тіл - бір-бірімен тікелей байланысып жатан процесс. Бл жерде антропогенез (адамдарды шыу тегін зерттейтін антропологияны бір блігі), антропосоциогенез (леуметтік себептерді анытау) деректері кп жйді анытайды. Мдениет жо жерде - жетілген оам жо, оамсыз - жетілген адам жо.

Жан-жануардан адамны ерекшелігі неде?

1. Ебекке икемделген згеше денесі мен келбетi бар.

2. Санасы, ойлау ммкіндігі бар.

3. зіні негізгі діні, сенімі бар.

4. Адамдар арасындаы арым-атынасты олдап, дамытады.

5. ндірісті пайда болуына, згеруіне байланысты зін-зі амтып, згере білуінде.

Сондытан ебек ндірісі оамны, оны дамуыны негізі болып есептеледі. Адамны негізгі айырмашылыы – рал-сайман жасай алатындыы. Артефакт (алашы ару) - немесе алашы зат. Тастан жасалан садаты шынан бастап, арыш корабліне дейін ару мен заттарды брі де адам ойы мен ебегіні нтижесі. Е алашы рал: а аулау, зін орау шін ола стаан тас, тая жне баса заттар. Латыруа, соуа ыайлы болу шін адамдар оны деп икемдеген. Ондай ару кімге ажет болан? Икемсіз лсіз не жгіре алмайтын адамдар, кш иелеріне арсы тру шін ола ару стауды жн крген. Ф. Ницшені пікірінше, «адам деградацияа шыраан хайуаннан шыан».

Адам дамуына кедергі болатын жадайлар: ауа райы, экология, жерді улануы, клдерді, жануар, сімдік трлеріні жоалуы, т. б. Алашы кезде адамдар хайуандар секілді гірде тран. Ол кезде жынысты атынастар реттелмеген болатын. Оны эндогамия (endog- іштей, games- жынысты, некелік атынас) деп атайды. Ол адамзатты денсаулыына, тымны сіп дамуына зиянын келтірді, трлі жазылмайтын аурулар адамзатты келешегіне атер туызды. Сондытан адамдар жаындар арасындаы некелік атынаса ерте бастан тыйым салан. Экзогамия (гр. exo - сырттан) пайда болды. йленуге адамды тыс жерден, сырттан, баса ру ішінен іздеу тртібі алыптасты. Бл адамзатты оамды дрежеде дамуыны алашы адамы болды.

оамды болмысты серінен алыптасатын адамдаы шжаты маына:

1. Жеке адам, пенде (индивид).

2. Индивидуальность (даралы, ерекшілік).

3. Тла, кісі (личность).

1. Жеке адам - жалпы адамзатты кілі. Кпті бірі ретінде адама тиісті асиетке, келбетке ие болуы керек.

2. Индивидуальность (ерекшелігі) - адамзатты асиеті дараланып крінетін рбір жеке адамны зіне ана тн дауысы, жріс-трысы, білімі, бет-пішіні, бл ерекшеліктері айталанбайтын феномен. Адам – таза ааз емес, онда мдениет зіні жазуларын тсірген: ол тіршілік иесі, кш-уаты, аыл-ойы, сезіну-кйінуі бар жне сонымен бірге наты йымдасан, сырты жадайларды зіне сйкес згерте білетін жан.

3. Тла, Кісі (личность) - ержеткен, банасы атан, аылы толан, з ісіне зі жауап бере алатын, зіні дниеге кзарасы бар адам. Кісі леуметтік іс-рекет иесі ретінде ндірісті, оамды атынасты, оамды сананы субъектісі болып табылады. Тла - ртрлі дрежедегі оам топтарыны да жауапкершілігін зіне ала алатын кісі.

Адамны туып скен, трбиеленген оамы андай болса, оны зі де сондай болады. Дниеде анша адам болса, сонша мінез, сипат болады. р адам е алдымен бкіл адамзат ауымыны мшесі. Яни, онда шыан нсілінен, лтынан, табынан, жынысынан, туан жерінен туелсіз есті жне трбиелі адамны барлыына орта уану, айыру; балажанды, ананы сю, махаббат, ділеттілікті нату сияты адами асиеттер болады. Адамны аыл-ойы мен сезімі те крделі биологиялы, психологиялы, леуметтік былыс. Кшті сезім, зерде, яни интелектті, ерікті араласан тйіндері арылы, леуметтік лшем психологиялы асиетке ласады.

Тн мен жан бірлігі, адам жаныны ерекшілігі – оны табиат лемінен бліп тр. азіргі заманда «жанны» орнына, синонимы ретінде «психика» деген сз олданылады. «Психика» дегеніміз – «адамны ішкі дниесі», «адамны рухани лемі». Адам ерекшілігіні негізінде рухани дние жатыр. Адамны биологиялы жне леуметтік лшемдеріні зара диалектикалы байланысын, бір-біріне туелділігін сз еткенде, адамны хайуанды алдытардан бірте-бірте арылып, «леуметтену» (социализация) процесіне кіретінін мытпау керек.

Негізгі дебиет :1(85-132),2(27-40),3(26-36)5(71-108)

осымша дебиет:1(101-125),3(122-131),8(45-75)

Баылау сратары:

1.Философиядаы адам концепциясы: оны табиаты, мні, масаты.

2.Философия тарихындаы адам мселесі.

3.Адам жне адамзат.

4.ХХ . философиясындаы жне антропология антропты принципке бетбруды мні.