ріс15. ылым мен техника философиясы.

Аксиологияны(гр. axia - ндылы жне logos- ілім) - «игілік деген не» сраа алашы рет Сократ ойды. Біра, ндылытсінігі алашы рет Кантты философиясында пайда болды. Ол шін ндылы зінше болмыс болмайды, ндылыты алышарты, болмыс пен міндеттенуді ажырату.

ндылы теориясы, ндылы табиаты туралы философиялы ілімдер, оларды леуметтік шынды пен дние рылымындаы орны ртрлі баыттарда сипатталды. ХІХ–ХХ асыр философиясындаы аымдар адамны жоары рухани абілетін ерік деп, ндылы мселесін леуметтен тыс феномен ретінде арайды.

Объективті-идеалистік философия аымдары, неотомизм, интуитивизм ндылыты кеістік пен уаыттан тыс тран о дниелік нрсе ретінде тсіндіреді.

Логикалы позитивизм, ндылыты сананы былысы, адамны баалайтын объектіге субъективтік атынасы деп санайды. ндылыты натуралистік теориясында адамны табии ажеттіліктеріні немесе жалпы табиат задарыны крінісі ретінде таниды. Натуралистік психологизм (табиат ндылыы маынасында) – адамны биопсилогиялы тсінігі мен ажеттіліктері. Ал ндылыты зі оршаан шындыты эмпириялы деректері деп анталады. кілдері: А. Мейнонг, Р.Б. Пери, Дж. Дьюи, К.И. Льюис.

Аксиологиялы трансцендентализм – идеалды болмыс, нормалы болмысты ндылы, ол сезімдік (эмпириялы) емес, таза трансценденталды «таза» нормативті санамен байланысты. кілдері: Вильгельм Виндельбанд, Г. Риккерт. Олар Кантты сыншылды идеясына сйеніп, И. Фихте мен Р. Лотце философиялары трысынан, философияны жалпылай абылданан ндылытар туралы сыни ылым ретірде тсіндірді. В. Виндельбонд бойынша: мірді ндылыы – игілік, киелілік, ар-бедел, еркіндік, ізгілік, сйіспеншілік, слулы жне аиат идеяларыны болмысы болады. мбебап жне мгі ндылы ретіндегі аиатты табу тсілін В. Виндельбонд. Г. Риккерт мазмнында аиат, слулы, жеке адамнан жоары киелілік, негелік, баыт жне кісі киелігі туатын болмысты алты сферасымен – логика, эстетика, мистика, этика, эротика, дін – байланысы негізінде, ндылы трлерін ажыратады.

Персоналистік онтологизм – адамны негізі оан тн ндылытарды баыныштылыымен аныталады. Адамны бл ндылы жйесі реалды ндылы дниесі ретінде. Ал ндылыты сипаты – объективтік. Олар адамны онтологиялы негізін райды. М. Шелер абсолютті ндылытарды баыныштылы байланысын рып, дайды жоары абсолют ретінде негіздеуге мтылады. дай идеясы Шелерде жоары абсолют, ал дайды сю – сйіспеншілікті жоары формасы, фундаменталды феноменалды акт.

Мдениет барлы ндылытарды жиынтыы. Сондытан мдени-тарихи релятивизмге аксиологиялы плюрализм идеясы тн, яни тарихи дісті кмегімен танылатын, те саналатын ндылы жйелеріні кптігін мойындау. кілдері: В. Дильтей, О. Шпенглер, А. Тойнби, т.б. ндылыты социологиялы концепциясын алаушы М. Вебер зіні «тсінетін социологиясында» ндылытарды леуметтік субъектіге, белгілі бір маызы бар аидалар ретінде арастырады. ндылы леуметтік білім мен рекетте тсіндіріледі. Ол леуметтік байланыс пен леуметтік жйелерді ызмет етуін анытайтын рал ретінде арастырылады (Парнос, т.б.).

«Техника» тсінігі гректі («techne») - нер, шеберлік, іскерлік деген сзінен шыан. Антика заманында техника тсінігі, адамны жасампаз іскерлігі мен ішкі абілетін, осы іскерлікті зіндік задарын, сонымен бірге адам рекетіні жемісті болуындаы кмегін айтады.

Техниканы леуметтік мні жне сипаты:

- жеке ебек аруын техникаа жатызуа болмайды;

- «techne» - антикада жерді деу, а аулау, теізде жзу, дрігерлік, тоыма, ару жасау жне театр нерін айтады;

- техникалы білім ндіріс процесінде ой арылы объектіні растырады, проект жасайды. Оны масатты орындаудаы рал ретінде кру ажет.

Техниканы даму барысын табиатты згерту ммкіндігі бар. Бір жаынан, техника мен табиат сас имылдайды, ал екінші жаынан ол табиатты адамны керегіне арай згертеді.

XVII-XVIII ылыми революция дуірінде Батыс Еуропа елдеріндегі ндірістегі згерістер, латын тіліндегі «technica ars» (ндірістегі нер дісі) француз тіліне «tehnigac» содан кейін неміс тіліне «technic» болып ауысты. Сйтіп, термин арнайы маманды бола бастайды. Жаа дуірде ол крделі ралдарды бірлігін, рекетін, ндірістегі шебер жасалуын, е алдымен ебек аруы жне машина ретінде арастырылды. Сондытан бл сзді тсінігі згереді.

ес (мнемотехника), сурет салу, музыка аспабында ойнау; техникасы, т.б адамдарды, ндірісті, мемлекетті басару техникасы тсініктері ке трде олданыла бастады.

Сонымен, азіргі замандаы техника тсінігін мынадай деуге болады:

- білім саласында эмпириялы пен теориялы білімді байланыстырушы жйе саласында крінеді;

- адам рекеті саласында: барлы ралдар мен іс-имыл ммкіндіктері жне ажеттігіне сйкес табиатты згерту мен стемдігін орнатуды амал-тсілдеріні жиынтыы;

- шеберлік пен дадылыты бірлігі, ксіп ерекшелігіне байланысты адамдаррекетіні трі. Дадылыты толы игеру, шылданатын ісіні нерлігі мен шеберлігі.

азіргі замандаы ылыми-техникалы прогресс (ТП) кезінде адамдар те жоары дрежеде білімді болуы ажет. Автоматтандыру жне кибернетизациялау жмысшыларды уаытын немдейді, шыармашылы кшін босатады, ндірісті жаа трлері пайда болады. Техника жне ылыми-техникалы прогресс адам аыл-ойыны зор табысы. Осы табыстара сйене отырып, ндіргіш кштер дамыды, жаа технолгиялы процестерді олданып, ебек німділігін арттырды.

ылыми-техникалы прогресс бір жаынан адамны мір сруін, трмыс жадайын жеілдетсе, екінші жаынан, оны биологиялы рылысын, денсаулыын бзатын, дертке шалдытыратын толып жатан жаа жадайлар, іс-рекеттер туызады. Ол адамдара те кп кш дарытанымен бірге, лкен тадау-баламалар да ойып отыр. Ал ару-жараты кбеюі, адамдар алдында соыс пен бейбітшілік мселесін тудырды. Осы прогресс жер бетіндегі табии орларды бзып-жойып, экологиялы мселелерді пайда болуына ыпал етті.

ылыми-техникалы прогресс дамыан жне дамушы мемлекеттерді ара жігін ажыратты. Бай жне кедей мемлекеттер арасында энергетика, азы-тлік, аарту, т. б салаларында наразылы туызды. Бл жаа жадайлар адамзат леміндегі е крделі мселелерге айналды.

ылыми-техникалы прогресс, оны жетістіктері е алдымен оамды мірді материалды негізіне сер етеді. ылымны ндірістегі рлі баран сайын су нтижесінде, ол тікелей ндіруші кшке айналады. ылыми-техникалы революциялар уатты озаушы ызметтер атарады. Мселен, электр энергиясыны ашылуы жне оны игеру, барлы заводтар мен фабрикаларды, бкіл транспортты негізінен айта руды ажет етті. Атом энергиясын игеру, космоса сапар шегу жне осыан байланысты ылымны ндіріске сері етуі кшейе тсері сзсіз.

ылымны крделенуі, жедел дамуы адамны мір сруіне, табии орды тамамдалуына жеткізе бастады. Адамзатты мір сретін ортасы тзетуге келмейтін атерге тап болу ммкіндігі кріне бастады.

Негізгі дебиет :1(85-132),2(27-40),3(26-36)5(71-108)

осымша дебиет:1(101-125),3(122-131),8(45-75)

Баылау сратары:

1.Философиядаы ндылы мселелері: ндылытар тсінігі, оларды иерархиясы.

2.Техника жне адам. Техниканы леуметтік мселелерге сері.

3.Техникалы ылымны ылыми білім жйесіндегі орны.

4.Техника жне мдениет. Техникалы білімді гумманизациялау мселесі.

5.Апарат-технотронды лемдегі адам. Оны ммкіндігі мен келешегі.

2.3 Тжірибелік (cеминар) сабатарды жоспары

1-семинар.Философияны ызметі мен оны оамдаы ролі

Тапсырма:

1Кзарас, оны оамды-тарихи сипаты.

2.Мифологиялы жне діни кзарас философияны алышарты.

3.Философиялы кзарасты мні. Философияны пні.

4.Философияны негізгі ызметі. азіргі замандаы философияны рлі. Философия жне ылым.

дістемелік сыныстар:Философия, оны ылыми білім жйесіндегі орны жне оамдаы рлі. Дниетаным, оны оамды-тарихи сипаты. Дниетанымны тарихи типтері: миф, дін, философия. Мифтік дниетанымны ерекшеліктері. Діни дниетанымны негізгі белгілері мен ерекшеліктері. Дінні функциялары. Философиялы дниетаным. Философияны негізгі мселесі. Философиялы проблемаларды мні. Философия, оны функциялары. Философия жне ылым. Философия, саясат, азіргі заман.

Негізгі дебиеттер:1(68-85),3(14-26),5(25-40)

осымша дебиеттер:1(101-125),2(39-41),3(12-19),4(68-78),8(39-41)

Баылау сратары:

1.Кзарас, оны оамды-тарихи сипаты.

2.Мифологиялы жне діни кзарас философияны алышарты.

3.Философиялы кзарасты мні. Философияны пні.

4.Философияны негізгі ызметі. азіргі замандаы философияны рлі. Философия жне ылым.