з бетінше оуа арналан сратар.

1.Ведалар-алашы философиялы ойды бастауы ретінде.

2. Ежелгі ытай дниетанымны ерекшеліктері.

№3-№4.Дріс. Антик философиясы

Сабаты масаты:

Студенттерге антикалы философияны алыптасуыны зіндік трін

ындыру: ежелгі Грек ркениетіні ркениетіні ерекшеліктерімен таныстыру. Ежелгі Грек философиясындаы космоцентризм. Антикалы ойды негізгі категорияларымен Космос, Табиат, Логое, Эйдос. Жан. т.б.

таныстыру.

Жоспар:

Антикалы философиядаы алашы негіз мселелері. Фалес. Анаксимандр. Анаксимен.Анаксагор. Пифагор. Демокрит.
Гераклит- алыптасу мселесі жайлы
Элей мектебі: парменид жне Зенон. Болмыс жне оны арсы мні. Зенонны апориялары.

Б. з. б. VII - VI . аралыында кіші Азияны Батыс жаалауында орналасан (Иониядаы) гректі ала мемлекеттері, одан со Тстік Италиядаы грек алаларында, сондай-а Сицилия аралы жаалауындаы алаларда, аыр-соында Грекияны з ішіндегі - Афины аласында дниеге келді. Римде философия б.з.б. II-I асырларда алыптасты. Бл кезе ертедегі грек елі мен Римде лды оамна шарытау кезі еді. Мдениет дымыды, гректер арасынан поэзия, драматургия, мсіндеме, философияны крнекті кілдері Гомер, Эсхил, Аристофан, Софокл, Геродот, Кснофонт, Демокрит, Сократ, Платон, Аристотель, т.б. дниеге келді. Бл белгілі дрежеде алыптасан философияны трпайы болса да алашы кезеіне жатады. Грек философиясы бірнеше белгілі укілдерін дниеге келді. Оны бастамасы Милет аласынан шыты. Фалес (VII. аяы - VI. бірінші жартысы) сауда адамы болан. Ол кезінде Вавилон, Египет елдерінде талай болан. Оны даы б.э.б. 585 жылы грекида Кн ттылатынын болжааны шін барлы жерге таралды. Сол шін Египет абыздарынана ол Оракул (креген) деген ата алан. Фалесті пікірінше, лемде барлы заттар судан пайда болан. Брі содан туындаан. Тіпті Жерді зі де су бетінде алып жрген жалпа дгелек. Фалесті айтуы бойынша дние- жанды былыс. Оны длелін магнитті тарту кшінен крген. Анаксимандр (б.з.б. 610-540). Оны пікірінше дние негізісу, немесе баса бір зат емес, белгісіз, байыпталмайтын бастама - апейрон. Дние пайда болып, жойылып жатады. Мгі згермейтін, жойылмайтын тек апейрон. Анаксимандр лемні трлері кп болатынын болжамдады. Оны апейрон туралы пікірі азіргі материяны философиялы трыдан пайымдауа жаын келеді. Анаксимен(585-525) дниені негізі ауа деп есептейді. Ауаны оюлануы мен сйыталуынан су, жер, тас, от пайда болады деп топшылады Анаксимен. Гераклит (520-460 жж. шамасы ) Ол Эфес аласынан шыты. Оны пікірі бойынша дниеде згермейтін, озалмайтын ешнрсе жо. Брі згеріп отырады. Оны пікірінше, «Мына космос барлы тіршілікке бірдей, оны ешбір дай, ешбір адам жасаан жо, мгі тірі, ретімен жанып, ретімен шетін от, ол солай болып ала бермек». Гераклитті ойынша дниедегі барлы былыс жанды оттан жаралан, олай болса жан да материядан трады, біра, ол те ра оттан трады. лемді билейтін кш «Логос» деп есептеледі. Тіпті Кн де одан шыып кетпек емес. озалыс мгі. рбір зат зіні арама-арсысына айналады, мселен, суы - жылыа, жылы - суыа, ылал - раа, ра - ылала айналады. Олай болса арама-арсылы «бріні атасы, бріні патшасы». Ал диаклектика туан жерде оан керісінше ым да дниеге келді. Ондай ым кілдеріні бірі Парменид (VI-V шамасы). Дние заттан тран шар. Онда бос кеістік жо. Олай болса ешнрсе жотан пайда болмайды, рі жойылмайды. Парменидті шкірті болан Зенон(490-430 жж.). Ол бірнеше ажап ойлар айтты. Соларды бірі оны апориясы. Мселен, тасбааны Ахилл уып жете алмайды. Садаты оы ешашан нысанаа жетпейді дегені. Ол, рине, мірде олай емес екенін біледі. Біра теория жнінде бл озалысты длелдей алмаан. йткені Ахиллды жретін жолын, сада оыны нысанаа жеткенше аралыын Зенон алдымен тедей етіп, екіге бледі, блнген блікті таы да екіге бледі. Себебі Ахилл да, сада оы да р уаытта сол блінген нктелерде болуы тиіс. Ал бліну шексіз боландытан, оны шегіне ешашан жету ммкін емес. Сондытан Зенон теория жзінде Ахилл тасбааны уып жете алмайды, ал сада оы (жебесі ) нысанаа жетпейді деді. Біра Зенон озалыс пен жру ашанда згеріс пен тыныштыты диалектикалы бірлігі екенін білмеді. Эмпедокл. рине, диалектика бар жерде антидиалектика, метафизика да бар, идеализм бар жерде материализм бар. Эмпедокл ертедегі гректерді ішінен материалист. Дниені трлі былыстарын ол трт бастамадан шыарады. Олар: от, ауа, су жне жер. Трлі заттар осы бастамаларды осылуынан пайда болып, ыдырауынан жрйылады. Бларды баса таы зат емес екі рухани бастама бар: сйіспендік пен астанды. Эмпедоклды екі айтан болжамы та алдырады. Бірі - Кнні ттылуы Жер мен Кнні арасына айды тура келіп, абаттасуы. Екіншісі - сулені лемде тарауы шін уаытты керектігі. Олай болса сулені таралу жылдамдыы болатыны. Анаксагор (б . з . б. V ) Кнді материалды дене дейді. Сол шін оны діндарлар кнар деп айптаан. Ертедегі гректер арасынан софистер де шыты. Соларды бірі - Протагор (490-420 ж.ж) Горгий, т.б олар шындыты длелдеп, натылап білуді орнына мселені р, ызыл сзбен алмастырма болды. Мселен, Горгий былай дейді: 1) дниеде ешнрсе жо; 2) егер ол бар болса, оны тану ммкін емес; 3) егер оны тану ммкін болса, оны пайымдау, тсіндіру ммкін емес. Сйтіп, Горгийді пікірінше, мселе бір нрсені танып, білуде емес, йткені ол бізді олымызды келмейді. Оны орнына икемді ойлау ажет, брі соан байланысты, дейді. рине, диалектика - иекмді ойлау дісі. Икемді ойлауды екі трі бар: объективтік жне субъективтік ойлау. Осыларды біріншісі - диалектикаа, екіншісі - софистикаа жатады. «Сз» мселені бетін шындытан аударып, мірден алшатады. Сократ (470-399) - гректер арасынан шыан, объективтік идеализмні негізін салушы. Ол Афиныдаы демократиялы лды рылысты ыдырау рылысты ыдырау кезеіне сай келді. Сократ стемдік ран л иеленушілерді адамгершілікке жатпайтын сораылытарын, оларды сыйынан дайларын сынады. йткені, бл кезде Афиныдаы брын орнаан демократиялы тртіп бзылып, стемдік рандар демократияны аяа басан, иалай засызды, опасызды рекет жасап, ылмыса батан кезе болатын. Белгілі моральды принциптерді стаан Сократ бл смдытарды аямай шкерелеп, жастарды адамгершілік трысынан жааша трбиеледі. рине,бл стем таптара ауіпті болды Сондытан, стем тап кілдері Сократты лім жазасына бйырады. Сократ з олымен бір тостаан у ішіп леді.Сократа таылан айып: а) Афины дайларына сенбестік тудыран; саланы, Сократты басты масаты - жастарды з философиясы арылы тртіпті мір сруге баулу. «мені білетінім - ешнрсе білмейтінім», дейді Сократ. Сондытан, ол «зіді зі біліп ал» деген талап ойды. Сократты идеализмі - лемді билеуші дай деп уаыздауы. Сократты айтандарын ааза тсірген оны шкірттері, оныі ішінде Платон, болды. Демокрит(460-370) ертедегі гректерден шыан тек материалист ана емес, сонымен бірге ол атомистік теорияны негізін салушы. Лепкиппен бірге ол дние «атом» жне «бос уыстан» трады, дейді. Олар атом кзге крінбейді, лаа естілмейді, біра наты мір среді, деп увыздады. Атомдар бірінен бірі трі, атарластыы жне орны жаынан ажыратылады, ерекшеленеді. Тіпті мір мен лім де осыларды осылуы мен ыдырауына байланысты. Атомдарды сезінуді «видики» деп атады. Демокритті пікірінше бір кезде адамдар хайуындарша мір срген. Оларды адам алпына келтірген ажеттілік деп тсіндіреді Демокрит Платон (427-347) - объективтік идеализмні крнекті кілі, Сократты шкіртті. Ол да Афины демократиясын атты сына алды. Платонны ебектері: «Мемлекет», «Театет», «Федон», т.б. Сезімнен трантын шындыты Платон наты шынды емес, ол тек швн мірді клекесі, шын мір идеяда деп тсіндіреді. Таным дниені білу емес, еске тсіру деп уаыздады. Идея деген ымды алаш философияа енгізген де сол. Аристотель(384-322 жж) Ол Платонны шкіртті, ататы Александр Македонскийді стазы Аристотель де объективтік идеалист, біра ол материализм мен идеализм арасында солылдаты, енжарлы жасады. Дегенмен Аристотель идеалист болып тті. Негізгі ебектері: «Жан туралы», «Физика», «Категориялар», «Метафизика», т.б. Кезінде ол зіні стазы Платонды наты мірден идяны жоары ойаны, наты мір оны клекесі дегені шін атты сына алды. Біра, Аристотель тр мен мазмн араатынасын зерттеп, сол кірпішті негізі болып, алыпа йылан батпа - материя, мазмн деп арады. Ол формальды логиканы негізін салды. Геродотты хабарлауы бойынша гректерде логиканы (исынды сйлеуді) йреткен скиф Анахарсис крінеді. Бл бден ммкін. Ратихта бір халытан бір халы йреніп отыран. Эпикур (341-270 жж.) материалист, атомист, Демокритті ілімін ілгері дамытушы. Ол атом жніндегі брыны пікірлерге осыла отырып, атомдар бір - бірінен салмаы жаынан да ажыратылады, дейді. Эпикур лззатты ш трі болатынын мойындады. Бірі - табии, мірге ажет лззат екіншісі - табии, біра мірге ажет емес лззат, шіншісі табии да емес, мірге ажет емес. Осы ш трлі лззатты Эпикур біріншісін олдайды. Лукреций Кар(99- 55 жж.) да екі нрсені баса айтады. 1) Адам жаныны мгі мір срмейтіндігі; 2) дайларды адам міріне араласа алмайтындыы. Ол адам жаны да атомдардан трады деп тсіндірді.