ріс. XIX асырдаы Маркстік философияны пайда болуы мен дамуы.

Сабаты масаты:

XIX асырлардаы Маркстік философиясымен таныстыру.

 

Жоспар:

1. Марксизм философиясыны алыптасуы.

2. Марксизмні гуманизімі Гегельді диалектикалы системасын материалистік негіздеу. Ф.Энгельсті «Табиат диалектикасы».

3. Тарихты материалистік трыдан тсіну. оамды-экономикалы формация ымы. Жаттану мселесі.

4. оамны леуметтік рылымы. В.И Ленин мен жне марксизм философиясы Марксизмні эволюциясы

Бл-бкіл философия тарихындаы ерекше кезе, адамзат ой-рісіні жйеленген, топталан, жіктелген, ылыми ерекшеленген кезеі болды. Бл кезе Карл Маркс (1818-1883) пен Фридрих Энгельсті (1820-1895) есімдері мен аталады. рине, баса да философтар сияты, К. Маркс пен Ф.Энгельсті дниеге келуі де кездейсо емес. Е алдымен бл Батыс Европа елдерінде капитализм дниеге келген кезе болатын. Капитализммен бірге тарихта пролетариат пайда болды. Ол алашы кезде стихиялы креске шыты. Оларды йымдастыру, саналы етіп дайындау, теориялы жаынан аруландыру ажет болды. Бл бір. Екіншіден, жаратылыстану ылымындаы ашылан ш лкен жаалы: а) клетка теориясы; б) энергияны саталу жне згеру заы; в) Ч. Дарвинні эволюциялы ілімі-дниеге диалектикалы логика трысынан арауа ммкіндік берді. шіншіден, теориялы алышарттарды сері болды. Бан е алдымен адам баласыны леуметтік тедік болуын кксегені жатады. Осыан орай социализм туралы трлі теориялы ілімдер пайда болды. К. Маркс пен Ф. Энгельс осы жадайларды брін ой елегінен ткізіп, талдап, екшей келіп, жаа ылыми теорияны негізін жасады. Ол шін олар Гегель мен Фейербахты философиясын, Адам Смит пен Давид Рикардоны саяси экономиясын, Сен-Симон, Фурье, Оуэнні социализм туралы утопистік теориясын зерттеді, сйтіп, оларды кемшіліктерін крсетіп ана оймай, социализм туралы ылыми теория жасап, оны ілгері дамытты, философияда жаа кзарас туызды. Социализмді утопиядан ылыма айналдыран К. Марксті екі ылыми жаалыы болатын. Олар тарихты материалистік трыдан тсіну жне осымша н пиясы. Философияда К.Маркс пен Э.Эенгелсьті ашан жаалытары мынадай еді. Брыны философия кілдері тек стем таптарды мддесін орады. Демокрит, Лукреций Кар, аылшын жне француз материалистері Ф.Бэкон Дж.Локк, Р.Декарт, П.Гольбах, Д.Дидро, К.Гельвеций, Ж.Ламетри, неміс философтары Л.Фейербах, т.ю идеалистерді оса аланда оларды брі прогреске итыланмен стем тапты кзарастарын жатады. Ал ебекші брааны жоын жотап, мын мдайтын ешкім болмады. сіресе, бл капилизм тсында мейлінше ажет болды. Бан 1831 жылы Лион аласындаы Франция жмысшыларыны, Германиядаы Силезия тоымашыларыны ктерілісі, сондай - а, Англидаы 1838-1842 жылдардаы чартистер озалысы длел бола алады. Стихиялы ктеріліске шыан жмысшылара теориялы ару ажет болды. Бл озалыстар лемде жаа тап - пролетариат пайда боланын, оны брыны езілген таптардан млде баса шешуші кш екенін байатты. К.Маркс пен Ф.Энгельс е алдымен осы тапты мддесін орауды масат етті. рине, К.Маркс пен Ф.Энгельсті дл осы кезеде саяси аренаа шыпаса бл жаа теория дниеге келмес еді деуге болмайды. рбір философиялы кезедер біріне - бір ізашар болып отыран. Сол арылы олар крделі сипат алып, дамып отыран. Философияда кптеген дниетанымды мселелерді айталануы жиі кездеседі. Біра олар р дірді даму дрежесіне, ала ойылан мселесіне сйкес жааша шешіліп отырады.

К.Маркске дейінгі философия кп жадайда аиата сырттай, мезей арайтын философия болатын-ды. Олар табиатты тек баяндап ана оятын. Ол туралы к.Маркс зіні «Фейербах туралы тезистерінде» айын длелдеп берді. Осыан орай К.Марксті е алан ктерген мселені мынадай: француз материалистері айтандай, адамдар объективті жадай мен трбиені жемісі болса, онда згерген адамдар згерген жадайын жаа трбиені нтижесі деп тсіну ажет. Сондытан К.Маркс пен Ф.Энгельс е бірінші бірігіп жазан «асиетті улет» деген ебегінде теорияны шынды мірден, материалды пратикадан алшататаны шін идеализмге ата крес ашты. Мселен, Л.Фейербах христиан дінін сынады, біра ол сынды адамзат оамын сынауа айналдыра алмады.

рине, XVII асырдаы аылшын XVIII асырдаы француз материалистері буржуазиялы революцияны идеологиялы алышартын жасады. Біра олар азаматты оамды, былайша айтанда тапты антагонизмсіз тапсыз негізделген оамды масат еткен еді. Олар антагонизмсіз тапсыз оам орнатуды масат етпеді. Блара керісінше К.Маркс пен Ф. Энгельс оамды революциялы трыдан айта ру теориясын жасады. К.Маркс зіні «Гегельді право философиясына сын жнінде» деген ебегіне жазан кіріспесінде: басты масат - осы дниені аиаттыын айту - деп, тсіндіре келіп, ккті сынауды жерді сынауа, дінді сынауды ыты сынауа, теологияны сынауды саясатты сынауа айналдыру болуа тиіс деп тжырымдады. Адама жат болып алыптасан неміс тртібін сынай келіп, К.Маркс: «Сынау аруы, рине, ару мен сынауды орнын баса алмайды. Материалды кш материалды кштен ткерілуі ажет біра тоерия да бараны билеп аланнан бастап материалды кшке айналады», - деп жазды. Сондытан да, оны ойынша, «философия пролетариаттан зіні материалды аруын тапан болса, пролетариат философиядан зіні рухани аруын тапты» . К.Маркс пен Ф.Энгельс философияны практикаа арсы оюды ана жойан жо, сонымен атар олар табиат пен оам туралы философиялы ылымдарды арсылытарын да жойды.

Ертедегі гректер дуірінде философия ылымдарды ылымы деп атланы айтылды. йткені, ол кезде философия барлы ылымдардан брын дниеге келіп, барлы табиат, жаратылыс жайындаы ымдар мен тсініктер философияны ішіне кіретін, ал кейін, рбір дниеге келіп, философиядан еншісін алып, блініп шыан со да философия з мнін жойан жо, айта дниетанмды, методологиялы ылым ретінде зін сатап, алып, одан рі дами берді. Сондытан философия наты ылымдарды жетістіктерімен арулануды керек етеді, рі олара наты жрдемітигізеді. Сйтіп, философия мен жаратылыстану ылымдары арасында тыыз байланыс, ода жасалуы ажет болды. Оны алаш тсініп, іске асыран алымдар: К.А.Тимирязев, С.И. Вавилов, А.Эйнштейн, т.б. К.Маркске дейін де материализм болды, біра ол метафизикалы сипатта еді. Жаратылыстану ылымдарындаы метафизикалы дісті философиядаы кейін Ф.Бэкон, Дж. Локк, Ж.О.Ламетри, т.б. ендірді. Одан со, диалектикалы діс философияда Маркске дейін олданылан. Біра ол идеалистік негізде алыптасан еді. Д.Дидро, А.И.Герцен, Н.Г.Чернышевский , т.б. материалистер ебектерінде диалектикалы діс азды - кпті олданыланы рас. Біра толы трде бл дісті ылымда олданан К.Маркс пен Ф. Энгельс болды. Герцен, Чернышевский оны оама олдана алмады. К.Маркс пен Энгельс ескі материализмді метафизикадан, диалектиканы идеализмнен аластатты. «Капиталды» бірінші томыны басылуына арналан соы сзінде К.Маркс з диалектикасы Гегель диалектикисынан згеше ана емес, оан тікелей арама - арсы деп жазды. Сйтіп, Маркс пен Энгельс материализм мен диалектиканы арама - арсылыын ана жойан жо, ол екеуін осып, материалистік диалектика жасады, олар философияны жаа дегейге ктерді. К.Маркс пен Ф.Энгельсті лкен ылыми ерліктеріні бірі - материалистік диалектиканы оама олданан. Сол арылы тарихты материалистік трыдан тсіндіру ммкін болды. Тарих ылымы айналды. Сондытан, оан дейінгі оамтанудаы берекесіздік пен соыр сенім тыйылып, оамда объективтік задылы бер екені, соан сйкес бір оамды - экономикалы формация екіншісімен ауысып отыратыны ылыми трыдан длелденді. Ол пікірді ысаша тжырымын К.Маркс зіні «Саяси экономикаа сын жнінде» деген ебегіні алысзінде айын ашып крсетті. Бл ебегінде К.Маркс ндіргіш кштер мен ндірістік атынастарды араатынасы, базис жне ондырма, т.б сияты крделі мселерді озап, оам дамуында басты кш сана емес, оамды болмыс екенін айындады. Тарихты материалистік трыдан тануды методологиялы негізі болан, 1847 жылы жазылан «Философия айыршылыы» деген ебегінде са буржуазияны кілі болан Прудонны басты етелерін ашып крсетті. сіресе, сол ебекті II тарауындаы «діс» деген параграфында К.Маркс жеті тарматан тратын длелді сын айтты. Аыр - соында К.Маркс пен Ф.Энгельс тарихты жасаушы халы екенін длелдеп берді. В.И Ленин «К.Маркс» деген ебегінде тарихты тсіндіруге брын орын алып келген екі кемшілікті атап крсетті. Ол кемшіліктер біріншіден - идея мен теория оамда бастапы рл атарады деген жне екіншіден - тарихты жасайтын жеке адамдар дген тсінік еді. Идеалистер рдайым сол ойын длелдеу шін Кромвельге, Александр Македонскийге, наполеон Бонапарта, I Пертге, т.б сілтеме жасады. Шынында мселе олай емес. рине, тарих жеке адамдарды рлін жоа шыармайды. Біра тарихты жасаушы шынында келгенде олар емес, халы. Олар нідірісте жмыс істеп, нім жасайды, сол ндірісті дамытады, саяси мірге араласады. Бірде - бір революция, не соыс халыты тікелей атысуынсыз жргізілмейді. Мдениетті, тілді жасайтын да халы. рине, Маркс пен Энгельс жаа оам руды негізін салды. Адамды адам езетін, леметтік тесіздікті негізі жеке меншік деп тауып, олар жаа оамда жеке меншік мемлекет меншікпен алмасуы ажет екенін айтты. Сол шін социалистік оам орнату ажет екенін длелдеді. Оан жетуді жолы - пролетариат революциясы пролетариат диктатурасын орнату, брыны стем таптарды меншігін национализациялау, оны орнына оамды меншік орнату деп тсіндірді. К.Марксті сілтеген оамды рылысы кейін жер жзіндегі барлы елдерді штен бірінде орнады, социалистік оам рылды, адамды адам езу жойылды. Біра жеке меншікті орнына келген оамды меншік те адамдарды ебекке, мемлекеттік, оамды меншікке жататындыын жоя алмады. Езуші жеке адамдар мірден аласталанмен, адамды езу жойылан жо. Жеке адамдарды орнына арапайым халыты мемлекет езгіге салды. Сондытан оамда, ебекте адамдарды ынтасы артпады. Оларды социализмге ызмет еткізу шін тек зорлау, оыту ажет болды. Бл - бір. Екіншіден, оамды, мемлекеттік меншікке халыты жаттанды, немкрайлы арауы салдарынан барлы басты адамдарды сол меншікке жаны ашымай, оны оды - солды шашуына жол берілді. Социализм тірік, апар беруге, алдауа, оамды меншікті, байлыты талан - таража салуа ммкіндік туызды. рбір басшы зіні бгінгісін , азіргісін ойлайтын болды, ертегі кнге басын ауыртып жатпады.йткені, ерте баса адамдар басты болады, олар з кнін здері креді деп санады. Бл жаынан елге ие болмады, керек десе 1917 жыла дейінгі Ресей императоры, жексрын болса да, зін елді иесімін, ожасымын деп есептейтін. Социализм оны орнына халы иелігін орнатпашы болып, бкіл иелікпен жрдай болды. Сондытан табии байлыы мол елді брекесі болмады. Социалистік оам бірте - бірте ілгері дамуды орнына тоырауа шырады. рине, бл процесс кімшілдік - кімшілдік жйе атты сына алынып, демократияа жол ашылан сайын айындала бастады. ндіргіш кштер тез дамытады. ндірістік атынастар атып - семген кйінде алып, шындалмады. Оны орнына крер - кзге капитатистік елдер ілгеріп кетті. Осылардф брін ойлай келіп, жалпы коммунистік, маркстік даму жолына, оны дрыстыына кмн туа бастады. Шынында да бізді оамымыз 70 жылдай даыл жолдан шыып, адасумен келді ме? лде біз маркстік теорияны дрыс тсініп, оны дамытып, мірге шыармашылыпен олдана алмады па? ылым осылара діл жауабын береді деп тсінеміз. Мнда басты мселе - абыржымау, шарылыа бармау, байсалдылы ажет.

 

З БЕТІНШЕ ОУА АРНАЛАН СРАТАР

1. оамды-экономикалы формация ымы.

2. марксизм оамны леуметтік рылымы туралы

3. Марксизм философиясындаы жаттану мселесі