ріс. Орысты революционер - демократ философтары. 4 страница

Ол А.С Пушкин мен М.Ю. Лермонтовты стаз ттты, оларды ледерін, И.А Крыловты мысалдарын ааз бетіне аударды. Мселен, «Татьянаны хатын», «Онегинні хатын» аударып ана ойан жо, оан н де шыарды.

1840 жылы М.Ю Лермонтов Гетені «Жолаушыны тнгі ні» деген леін «Горные вершины спят во тьме ночной» деген атпен аударан болатын. Гетені бл леі кптеген аындара, композиторлара сер етті. араы тн, айнала тау, тым-ьтырыс, млгіп тран табиат. Бл крініс кімді де болса тамсандырады. Лермонтовты. Ф. Шубертті, С. Рахманиновты, т.б. шыармашылы шабыта келтіргені сияты, ол Абайды да жрегіне ялады. «араы тнде тау алып, йыа кетре маужырап» деп аударды,сондай-а ол Лермонтовты «Теректі сыйы», «анжар» ледерін аударды.

леуметтік кзарастарында Абай ділеттік шін кресті. стем тап кілдерін: байларды, билерді, болыстарды, т.б. аяусыз шенеді. Болыстыа таласып, мал шашып, кейін оны ебекші барадан еселеп айтарма боландарды кекетіп: «Болмыс болдым мінеки, бар малымды шыындап», - деп жуалады. Сондай-а кедей, мспір, жетім – жесірлерді иын мірін жаны ашып суреттеді. Оан «араша желтосан мен сол бір екі ай» леі длел болады.

Абайды дниетанымында дай мен табиат, адам мен дірет, жан мен тн, мір мен лім кп орын алды. Осыларды бріне прогресшілдік трыдан жауап іздеді. Абай, бір жаынан, дай бар деп, тсінсе, екінші жаынан, дниені, лемні объективтік задылыы бар екенін мойындайды. Сондытан ылымды мегеруге, дниені тсінуге шаырды. «алым болмай немес, балалыты исаыз» дегені немесе «Жасымда ылым бар деп ескермедім, Пайдасын кре тра тексермедім. Ер жеткен со тспеді уысыма, олымды мезгілімен кеш сермедім» дегені осыны айаы Абайды ойынша адамны аылдылыы, саналылыы дниені зерттеумен, оны ішкі сырын білумен тыыз байланысты. Таным трысынан Абай сананы, аылды рлін жоары баылады. Дниені тану, аиатты білу, ылымды мегеру. Абайды пікірінше, адама тн асиет болуа тиіс. «Дниені крінген сырын тгелдеп, е болмаса денелеп білмесе, адамдыты орны болмайды. Оны білмеген со, ол жан адам жаны болмай, хайуаны жаны болады», - деп жазды. Абай шыармаларында, оны дниеге кзарасында стихиялы диалектиканы да орын аланын байауа болады. Айналадаы дниені мгі озалыста, дамуда екенін былай тсіндіреді: «Дние біралыпта трмайды, адамны уаты, мірі бір алыпта трматы берген жо». Немесе «Дние – лкен кл, Замана – соан жел», - дейді Абай «Отыз жетінші сзінде». Оны ойынша, дниеде згермейтін, былмайтын мгілік ешнрсе жо. Табиата да? адама да осы за орта екенін айтады. Мселен, «Отыз жетінші сзінде» Абай: «Адам баласын замана сіреді, кімде-кім жаман болса, замандасыны брі виноват», - деп жазды. Олай болс адамды адам трбиелейтін оны ортасы, леуметтік ортасы, достары болма. Балыйша айтанда, адамны жаман, не жасы болуы дайдан емес, трбиеден екенін мойындайды. «Мен егер закон уаты олымда бар кісі болсам, адам мінезін тзеп болмайды деген кісіні тілін кесер едім», - дейді Абай. рине бл пікірлер Абайды діни уаыздара сене бермейтінін крсетеді. Ол «ыры тртінші сзінде»: Адам баласыны е жаманы – талапсызды деп атап крсетті. Абай р нрсені, істі лшемі болады деп білді. Егер лшем саталмаса, шектен шыса, сапалы згеріс болатынын айтты. «ыры шінші сзінде» Абай: «рбір нрсені лшеуі бар, лшеуінен асса – жарамайды. лшеуін білмек – бір лкен керек іс. Ойланба жасы, іске тіпті салынып кеткен кісі ойын байлай алмай, ияли болып та кеткені де болады. Ішпек – жемек, кимек, клмек, кіл ктермек, сймек, мал жима, мансап іздемек айлалы болма, алданбасты – бл нрсені бріні де лшеуі бар. лшемнен асырса, боы шыады», - дейді. Абай: Оны ажап таы бір ойы: «...Кпте аыл жо. Ебін тапта, жнге асл», - деген. («Отыз жетінші сзі»)№ Абай шыармаларында, сіресе бес ара сздерден тран оны таияларында талай философиялы ойлар, толаулар айтылан. Шоан мен Ыбырай сияты, Абай да халымызды лтты матанышы. Оны ой-пікірі – прогресшіл адамзатты тжырымы№ йткені ол мистикалы йдан аула болды, аыл – парасатты дріптеді. «Отыз сегізінші сзінде» Абай: «Кллі адам баласын ор ылатын ш нрсе бар. Содан ашпа керек: уелі наданды, екінші – еріншектік, шінші – залылы», дейді.

1995 жылы еліміз Абайды 150 жылды мерекесін тойлама№ Бл халымызды оан деген мол ризалыы мен рметіні таы бір айын крінісі болады.

 

 

XX асырды басындаы оамды – саяси ой-пікір

XX асырды басында аза топыраында бір топ талантты ойшыл аындар, оам айраткерлері дниеге келді, рине оларды дниеге келтірген оамды жадайлар. е алдымен ол 1861 жылдан бастап басыбайлы ы жойыланнан кейін Ресей лаш жайып, дами бастады. Капитализм XX асырды басында Батыс Европа елдерінде империализмге ласты., отаршылды езгі кшейді. Соан сйкес Ресейді орталы аудандарында революциялы озалыс, ал шет айматарында лт – азатты озалыс пайда болып, кшейе тсті. лт айматарында сіп шыа бастаан зиялылар кілдеріні лтты сана – сезімі оянып, олар лтты тесіздікке, езгіге наразылыын білдірді, бостандыты жолын іздестірді. Сол кездегі аза ты алдыы атарлы ойшыл – азаматтарын ойландыран андай мселелер? Е алдымен оларды ел тадыры, отаршылды баудан тылу, дербес туелсіздік мемлекет ру жайы толандырды. йткені патшалы Ресей азастандаы баса лт – айматары сияты зіне осып алан со, аза жерлерін Ресейді меншігі деп жариялап, отаршылды тртіп орнатты, нарлы жерден, зен – кл жааларынан, тау етектерінен жергілікті халыты ыыстырып шыарып, оларды нарсыз, шлейт жерлерге айдап салды, скери бекіністер орнатып, Ресейден помещиктерді бауынан босаанымен, жерсіз, шаруашылысыз алан жз сыдаан орыс шаруаларын келіп оныстандырды, орыс-казак скери олдарын орналастырып, бекіністер салды, тарихи жер-су аттарын згертіп, орысша атады, оларды брыны табии алыптасан атауларын халы санасынан шіріп, мыттыра бастады. Бл алдын ала ойластырылан, халыты анын теспей соратын наыз отаршыл басыншыларды Америкада байыры ндістерге олданан жауыз, айуанды рекетіне сас саясат болатын. Отаршылды саясат бойынша аза халыны атын да «Киргиз» деп згертіп, не братана, тіпті дала адамы (степняк) деп кемісітіп, оларды з мекенінен айырма болды. Жергілікті халы екі трлі ыспаа алды: бірі – отаршылды езгі де, екіншісі – жергілікті стем тап езгісі. Біра аза халы американды ндістерге араанда мыдаан жылдара тамыр тартан тарихи мдениеті алыптасан, лкен адамгершілік дет-рыпты, ар-намыс пен сыпайылыты дріптеп, сыйлаан озы ойлы халы болатын. Олар мндай орлыа тзбеді. Олар, бір жаынан, орысты жй халынан зіне жаын дос тапса, екінші жаынан, отаршыалрдан астанды, арамды крді. Отаршылдыа бден наразы болып крнеген Шортанбай (1818-1881), Дулат (1802-1871) сияты аындар, бйлайша айтанда «Зар-заман» кілдері халыты жерін тартып алумен дет-рпын таптаушылыа арсылы білдірді. М. темісов, Кенесары асымов, Жаножа Нрмхаметов, А.Имановтар басаран лт-азатты ктерілістері шыты. Патша кіметі бл ктерілістерді аямай басу шін жазалау отрядтарын жіберіп, арапайым халыты ырына салды. ине, оларды райсысына тарихта ртрлі баа берілді. Отаршыл патша кіметі оларды арашы деп атаса, жергілікті халы оларды «батыр» деп дріптеді, матан етті. Кеес кіметі жылдарында оларды кейбіреулері тапты кзарас тр,ысынан бааланып, отаршылды саясата арсы крес жалпы Ресейге арсы крес деп жарияланып, реакциялы озалыса жатызылды (мселен, Кенесары, Жаножа ктерілістері).

Біра мселе ктерілісті ай тапты кілі басаранында емес, алдына андай масат ойанында лт-азатты озалысы болан о ол отаршылдыа арсы туелсіздік шін жргізіліді. Баа да сол трыдан берілуі шарт. Сондытан да соы кездерде, азастанны туелсіз мемлекет болуына байланысты, блара баа беру жнінде кеткен ателіктер жнделуге. Олар ылыми діл баасын ала бастады.

XX асырды басында Ш. дайбердиев, С.Торайыров, А.Байтрсынов, Ж. Аймауытов, . Бкейханов, Ш.Шоаев, М. Дулатов, Н.Трелов сияты озы ойлы топ оам айраткерлері саяси аренаа шыты. Олар е алдымен «Зар заман» атанан дуір кілдеріні ой-пікірлерін ілгері дамытты. Оларды ойландырып, толандыран ежелгі проблема отаршылды баудан тыу азатарды з алдына туелсіз ел ету, олдан кеткен ммкіндіктер мен айырылан жерлерге кініш білдіру, халыты санасын ояту болатын (XX асырды басында трлі саяси-леуметтік проблемалар ктерген «Айап» журналыны да аты соны аартады.) Сол масата баытталан рекеттерді бірі 1909 жылы Уфа аласында Каримов, Хусаиновтар баспаханасынан жары крген М.Дулатовты «Оян, аза» дастаны. Дастан: «Кзіді аш, оян аза, Ктер басты, зкізбей араыда бекер жасты! Жер кетті, дін нашарлап, хал арам боп, азаым енді жату жарамасты», - деп ран тастаан сздермен басталады. Пояманы атына ішкі маынасы сай, халыа кзіді аш, оян, айналанды жайлап, жайлап барады, енді намыстанып, егемендік алмаса, брінен айырыласы деп, халы санасына сулелі шынды ялатуды масат етеді. М.Дулатов «аза жеріне» деген леінде патшалы Ресейді азастан жерінде жргізген отаршылды саясатын шкерелей келіп, былай деп жазды: «азаым, жері айда атамекен, аза – аза болалы мекен еткен. азірде бріізді уып шыып, орнына ала салып хохол жеткен. шыуа жер лшеуге землемерлер, бл шін кеткен бізді жасы жерлер. Ттті шп, тщы суды брі сонда, табатын бан хайла, айда ерлер?» Дл осы ледері шін патша кіметі М. Дулатовты уына салып, трмеге жапты. біра ол леді де, оны авторын да рта алмады. йткені, бл ледер бкіл зиялы аза азаматтарыны ккейкесті, бостандыты тілеген ой-армандары еді. рине, осы ой оларды 1916 жылы лт-азатты озалыса, «Алашорда» кімеін орнатуа бастады.

XX асырды басында сана- сезімі оянан лт – азатты озалысы кілдеріні екінші бір арманы надандытан арылу, аза халыны санасын ояту, йел тедігін жатау, керенаулытан тылу болды. Мны С. Кбеевті «алы мал» романы, М.Дулатовты «Баытсыз Жамал» романы, С. Торайыровты «амар слу», «Кім жазыты» романдары М. уезовты «орансызды кні» деген гімесі, т.б. крсетеді. Бл шыармаларда асырлардан келе жатан леуметтік тесіздік, ыздарды мала сату, шалдара еріксіз тоал ету сияты ескі реакциялы дет-рыптар шкереленді. Оларды масаты лкендерді жас балалар секілді мектептерде оыту, сауатын ашу, білім беру, ызметке тарту, йел-ыздарды з тедеріне осу болды, жас кезінен айттырып ою, алы мал беру, мегерлік сияты брыны патриархалды – рушылды рекеттерді жоюды кздеді. Сондытан 1917 жылды шілдесінде Орынбор аласында ткізіліп, «Алашорда» кіметін жрариялаан жалпы аза съезі мемлекетті басару, жер, оу, т.б. мселелермен атар йел мселесі жнінде арнайы шешім абылдады. Съезд: «йелдер саяси ыта ерлермен те болсын», «Кйеуге тию еркі йелдерді зінде болсын», «алы мал жоалсын», «Тл атын сйгеніне тисін, мегерім деп зорлы ылу болмасын» деген сияты бірнеше жаттар абылдады.

шіншіден, XX асырдаы аза ойшылдары трлі философиялы ізденістер жасады. аза халыны арапайым ой-пікірлерінен алаш философиялы дегейге дейін ктеріле алан Абайды немере інісі Ш. дайбердиев болды. Ол Абайды «ыры бес ара сзіндегі» ой толау дстрін дамыта отырып, 1898 жылдан бастан отыз жылдай табанды ізденіс жасап, ебек етті, сйтіп «ш аны» деген философиялы ебегін жазып шыты. Ол ебегінде Шкрім трлі философиялы мселелерге арнайы тоталады. Блар – дние, таным, тн мен жан, жану мен шіру, ождан, т.б. сияты мселелер. Ождан, дейді Шкрім, адамдаы нысап, ділет, мейірім, осы шеуіні осындысы. Оны тілейтін жан, деп тсінеді Шкрім. Бл ебегінде ол бірде материяны мойындаса, бірде идеяны алашы санап, идеализмге бас иеді. бірде ылыма жгінсе, бірде спиртизмді уаттайды. Бл Шкрімні ізденісі иын боландыын, аза арасында бан дейін алыптасан, жйеленген философия мектептеріні болмаандыын крсетсе керек. Клемі шаын кітапшаны за жыл зерттеп жазаны да соны длелдейді. «Мен жанды былай тсінемін, дейді, ол біз денені тп негізін тексергендей, жанны да тбін тексерсек жан да дене сияты басынан бар болып табылады.» Сйтіп, адамны адамгершілік, ар-ожданыны негізі жан лмейтін, шпейтін, мгі былыс болып шыады. Одан рі Шкрім былай дейді: «ылым жолында лде неше трленіп, згерсе де денені ешнрсесі жоалмаан сияты, жанны да ешнрсесі жоалмайды» (Ш.дайбердиев. ш аны. Алматы, «азастан» баспасы,)Біра мндай айшылытарына арамастан, жалпы аланда Шкрім прогреске, ылыма, адамдыа сенеді. «Мселен,- дейді ол, - мен асан ілімді, нерлі болып керек нрсені брін жасап шыаратын зор машина жасасам, соны істеп шыаран нрселерін мен жасады дейсіз бе, машина жасады дейміз ба? Бер жаынан араанда, дл сол кезде жасап шыаран машина ой. Ал ол машинаа соншалы уат, шеберлік берген мен ой. Маан сондайлы білім, шеберлік м машинаа керекті нрселерді шыарып тран жаратылысты негізі табиаты ой». Ал ол табиатты ар жаында басты жаратушы, тірі бар деп тсінгн. Біра ескі дін молдалары жаратылыс жолында оны сырына шоратыынан бл туралы анытап тыра алмаан, деп орытады Шкрім. Тіпті ылым арылы ол жанны да бар екенін длелдеуге мтылды. Жанды уат, энергия деп тсінеді Шкрім. «Мен жан жо, лген со мір жо дегенге та аламын» – деп жазды ол. Оны пікірінше, прогреске тірек болатын таза дене, толы мінез, ой істер.

Тртіншіден, лт-азатты озалысы кілдеріні асаан армандарыны бірі – дербес туелсіздік мемлекет болу, нерксіп орындарын, алалар салу, мдени ошатар ашу, трлі оу орындарын ашып, оларды жмысын жола ою, елді сауатын ашу, лтты зиялыларды сіріп, жетілдіру болды. Соларды бірі А.Байтрсынов азан революциясы арсаында араб алфавиті негізінде 29 ріптен тратын аза ліппесін жасап тезірек хат танытуды тте жолын салды. «Тіл ашар», «Тіл рал», «Сауат ашыш», «Тіл жмсап» деген кітаптар жазып, грамматика растырды, лкен ылыми реформа жасады.Сондытан да азіргі республика ылым академиясыны Тіл білімі институтына А.Байтрсынов есімі берілді. рине, олар яни лт-азатты озалыс кілдері, 1917 жылы Апан революциясын уана арсы алды, отаршылды ирады, з алдымыза мемлекет болуымыза жол ашылды деп, «Алашорда» кіметін рды. XVIII асырда аза халыны басын біріктіріп,, алашы ш жзге бірдей болан аза мемлекетіні негізін ран Абылай хан жргізген саясатты олдады. аза халыны болаша тадырын ойлаан С. Торайыров (18936-1920) азатарды жапондармен салыстырды. Ол XIX асырды екінші жартысында (яни 1868 ж мэйдзи революциясынан кейін) аз уаытта феодалды шырмауды бауын бзып, дереу прогреске мтылан жапондарды азатара неге етпек болды. 1918 жылы жары крген «Социализм» деген мааласында С.Торайыров былай деп жазды: «Егер аза Европаны даяр жолдарында тспей, з беттері, з алдарына жол жасауын тосып отырса, Европа атарына кіруді алыстыы сонда болар еді» (С.Торайыров. Тадамалы шыармалар. Алматы. аза мемлекеттік кркем - дебиетбаспасы, 1957 ж) міне, бл 70 жылдан брын жазылса да, дл бгін айтыландай, бгінгі кн таырыбына жазыландай, мн маынасын сатап алан. йткені, туелсіздік, бостанды проблемасы – ашанда ккейтесті проблема. «Енді азаты алдында, - деп жазды Слтанмахмт, - «адам боламын» деп, шып келген де, желкелеп шыып, ора латыран Николай тсыны чиновниктері жо. Солай болан со тегіс, жмыла іске кіріссек, 20-30 жылдарда Европаны білгенін біліп, Европа атарына осылып кете алуымыза тарихтан жапондар мысал бола алса керек. Мнан 58 жыл брын, 1960 жылдаы неменесі арты еді? айта, ол кездегі жапондарда есуасы болса да, атадан баласына мирас болып кшіп отыратын Даймос (губернатор) Шогондеріндей (наместник) кесел бізді азата аз. Жапондар осындай халнен 35-40 жылдарда ер жетіп, Европа халіне кірді... рине, - деп жазды ол бдан рі, - жапон осы халіне Европаны пісулі астай даяр нерін алумен жылдам жетті. Бізді солай жылдам жетуіміз шін тегіс, жмылып йренуге кірісуіміз керек». Ол шін мектеп, медресе, газет, журналдар кітаптар кебйіп, ылым дамуы керек, дейді. Одан со дене мен ар азыы дейді. Дене азыы дегеніміз, Слтанмахмт пікірінше, ылыми – техникалы прогресті табыстарын пайдалану, ал ар азыы дегеніміз - ділдік. «Осы соы ар азыы табылмай, - деп жазды С.Торайыров, - баса дене азыы нерлеріні кбеюі мен жалпы адам баласыны кн крісі ауырламасы, жеілдемейді: баытсыздыы, кбеймесе азаймайды». «Ар азыынсыз р нерді суімен – дейді ол, - басаларды баытты бола алмайтындыы секілді, аза та баытты бола алмайды». Слтанмахмт осы айтандарын орыта келіп: «Ілгері кеткен жрттарды тарихыны атесін енді ілгерілейін деп тран жрттар істесе, кре, біле ота тскендік болады. Тарих ылымыны пайдасы да алдыыны атесін кейінгіні істемеуінде» Слтанмахмтты пікірінше, бір елден бір ел кріп, атесін айталай, дрысын олданып, ілнері даму керек. Бл те орынды пікір болатын.

Елде социализм ешбір тжірибесіз, е бірінші болып орнатыла бастады. ателіктер де болды. Біра сол ателіктер социалистік жола тскен баса елдер сол кйінде айталап келді. Бл кінішті жадай.

Слтанмахмт социализм теоретигі болмаса да, кп нрсені дрыс шамалап, орынды пікір айтан. Оны бан итермелеген оны з халын жасы кргендігі, жанашырлыы еді. азатар барлы жаынан, сіресе сырты бет пішіні жаынан жапондара те сас. Мны жапондарды здері де сойындады. Сондытан Слтанмахмтты біз неге сондай болмаймыз, бізді олардан неміз кем? – деп армандааны негізсіз емес. Кеес кіметі жылдарында уын – сргінге шыратылан аза зиялыларына «халы жауы» деп кйе жаанда, мірі тірі жапонды кзімен крмеген кейбіреулеріні жапон империалистеріні агенті, азастанды жапондара сатпа болан деп айыпталанын айтпай кетуге болмайды.

Бесіншіден, асырлар бойы езіліп келген аза халыны сана-сезімін оятпа болан Ж. Аймауытов: «Ары атам ер трік, біз аза еліміз, Самал тау, шалар кл, Сары – Ара жеріміз», - деп скер маршын жазды. Немесе: «азаым атыпа, амалма, Ел болар амыды амалда, Кетті тн, атты та, шыты кн, Сал малды, сал жанды аянба», - деп ран тастады. Сол шін олар мысал, мтелдерге мн берді. «Басына бохторайды баыт онса, самры ызмететер, саясында», деген сияты ой озайтын пікірлер айтты. Сол сздері шін асыл ер Ж.Аймауытов 1930 жылы ешандай атысы болмаса да, Бетпаарадаы шаруалар ктерілісі салдарынан алдымен сталып атылып кетті.

XX асырды басындаы аза зиялылары з халын кшпеліліктен отыршылыа, жер деу, егін егу, нерксіппен айналысуа шаырды. Бл мселе сіресе «Айап» журналы беттерінен ке орын алды. Сондытан болар 30-жылдары .Бкейхановты кйеу баласы С.Садуыасов индустрияландыру кезінде азастан отаршылдыты зардабынан тезірек тылу шін республика жерінде нерксіпті кптеген саласын ашып, елімізді дамытуа шаырды. Біра оны бл пікірі бгінгі ьуелсіз азастан Республикасыны масатына сай келгенмен, сол кездегі социалистік ебек блінісіне айшы келді. Оны бл пікірі азастанны бкілодаты ебек блінісіндегі алатын орны мен лесін тмендетіп, азайтады, сатандырады, экономикалы жаынан орынсыз шыындануа кеп соады деп саналды.

Блкім, кезінде сын орынды да болар. Біра мселе р істі нтижесінде. Дегенмен ол ебек блінісіні кемшіліктері боланын мірді зі крсетті. Айталы, сондай ебек блінісі нтижесінде азастан Кеес кіметі жылдарында тек шикізат: мыс прокат, кмір, мнай, газ, ет, асты, т.б. шыартын аймаа айналумен шектелді. рине, азастан дамымалы демейміз. Дамыды. Оны ндіргіш кштері, мдениеті сті. Дегенмен азастан з еліне шыарылатын ен байлыа зі ие болмады. Ал шикізат ашанда халыаралы сауда баасымен аланда су тегінге кетеді. мірі арыздан шыа алмайтын Африка мемлекеттері сияты, азастан да Орталы кіметті дотациясында, яни арыздар болып жатты. Машина жасау, бтін зат шыару жаы ескерілмеді. Бл мселелер енді ана, азастан егенмендігін олына алып, туелсіз болан кезден бастап діл шешімін табуда. Бл айтыландар XX асыр басындаы аза ойшылдары мен айраткерлеріні ктерген мселесі орынды екендігін крсетеді. Социалистік ебек блінісіні тпкі бір астары азастан сияты лт айматарын шикізат шыарушы, оны немі Ресейге туелді аймаа айналдыру, одан ол зіп кете алмайтындай етіп, жіпсіз байлау болатын. Оны да зардабын егеменді азастан Республикасы кн сайын басынан кешіріп отыр. Сйтіп, социалистік ебек блінісі брыны отаршылды саясатты баса бір крінісі болды. Біра 1917 жылы Ресейдегі Апан Революциясы жеіп, патша кіметі латыланнан кейін аза жеріндегі Алашорда кіметіні мірі заа созылмады, тадыры асіретпен бітті. Оны Уаытша кімет те, Сібірдегі адмирал Колчак кіметі де мойындады. Ал, Ресейде іле-шала жеіп шыан Социалистік азан Революциясы буржуазиялы Алашорда кіметін засыз, тіпті контрреволюциялы деп тапты. Сондытан 1919 жылы Кеес кіметіні жаппай орнатылуына байланысты Алашорда кіметі мір сруін тотатты. Алашорда кіметіні басшыларына Кеес кіметі тарапынан кешірім жасалып, .Бкейханова, А.Байтрсынова, т.б. кеестік орындарда адал ызмет етулеріне рсат берілді. Біра, кінішке арай олар кп замай 1929 жылдан бастап, сол брыны Алашорда кіметіне атысаны шін айтадан уына салынып, аырында 30-жылдарындаы аласапыран кезде жазысыз жазаа тартылды. Ал оларды кксеген армандары енді іске аса бастады. азастан туелсіз мемлекет болып з бостандыын з тізгінін з олына алды, президенттік мемлекетке айналды.