ріс. Таырып. Таным. ылыми таным.

Сабаты масаты:

ылыми танымны мні мен рылымын, теориялы сипатын тсіндіру, практиканы маыздылыын длелдеу.

.

Жоспар:

1. Таным, оамды процесс.
2. Таным процесіні негізі.
3. Сезімдік жне логикалы таным
4. Аиат теориясы.
5. ылыми таным логикасы мен методологиясы.
6. ылым этикасы.

Аыл парасат, сана – сезім иесі ретінде адамны е басты асиеттеріні бірі - зін оршаан ортаны танып – білуге деген ерекше мтылыс. Адам айналасындаы леуметтік дниені, табии лемді танып білу барысында оларды ішкі пиясына нілнді, асиеттерін анытайды, даму задылытарын біледі, зіні орнын, баса адамдармен арым – атынасын белгілейді.

Басашаайтанда, таным барысында адам зін оршаан ортаны игереді, ол туралы білім кеейіп, тередей тседі; адамны заттар мен былыстар туралы жалпы млімет шкі мнге арай мтылып, жйелі, шынайы білімге айналады. Ендеше, танымды адамны жаа рі ты білімді игеріп, рухани баюы деп есептеуге болады.

Философиядаы тиянаты идеалистік аым жалпы аланда дниені танып – білуге болатындыын мойындайды.

Диалектикалы материализмні таным теориясыны метафизикалы материализміні таным теориясыны е басты екі айырмашылыы бар: ол, біріншіден, таным теориясына практика жайындаы ілімні енгізілуі, екіншіден, таным теориясына диалектиканы олданылуы.

Диалектикалы материализмні таным теориясы оамды практиканы негізінде дамитын жне шындыты оам мдделері шін практикада айта ру масатын кздейтін таным процесіні задылытарын зерттейді.

Сонымен диалектикалы материализм таным процесінде бейнелеу принципін басшылыа алады. Ал бейнелеу дегеніміз айнаны бетінен шаылысан кру емес, оан механикалы трыдан да арауа болмайды. Бейнелеу – таным – білуге тиіс объекті мен танушы субъектіні арасындаы крделі арым – атынас процесі.

Сйтіп, танымны субъектісі деп жеке адамдарды, таптар мен леуметтік топтарды, ке маынада аланда, ттас тарихи натылы оамды айтуа болады. Сонда – а, субъект з болмысын, зіні ішкі дниесін таным объектісі ретінде арай алады. Табиатты, оамды атынайтарды таным объектісі ретінде арастыру ажет. Олар субъектіні ндірістік, леуметтік жне ылыми ызметі арылы таным объектісіне айлады. Бааша айтанда, таным объектісі дегеніміз материалды жне рухани дниені оаммен практикалы жне теориялы трыдан арым – атынаса тсетін, наты тарихи іс - рекет барысында субъекті игерген блігі.

Таным объектілері адамны практикалы ызметімен тыыз байланысты жне рашан соан туелді болады. Таным процесіні негізінде адамны объективті дниеге тигізетін белсенді сері жатады. Себебі таным адамны объективті былыстарымен байланысына, олара тигізетін серіне жне оларды згертугіне байланысты дамып отырады. Осы трыдан аланда, таным дниені белсенді рі нысаналы бейнеленуі деп арастыруа болады. оамды практика таным процесіні озаушы кші болып табылады. Ол мір сру, іс - рекет жасау барысында адамдарды алдына немі шешуін талап ететін проблемалармен міндеттер ойып отырады.

орыта айтанда, таным процесіндегі субъект – объект, объект – субъект атынастары, адамны ой санасы мен сырты пактикалы ызмет арылы байланысан. Таным болмысты жай ана бейнесі емес, ол адамны практикалы ызметі барысында іске асады.

Таным теориясы адамзатты философия тарихын, мдениет пен ылым тарихын, техника мен практика жетістіктерін философиялы жаынан орытуыны нтижесі. Сонымен бірге ол азіргі ылыми – техникалы революция жне жааша ойлау жетістіктеріне сйкес одан рі тез арынмен дамуда. азіргі жадайда біз таным теориясы ретіндегі диалектиканы практикалы жне теориялы рлі арта тскені кріп – біліп отырмыз.

Аиат – танымны негізгі масаты. йткені таным процесіндегі субъектіні белсенділігіне байланысты алыптасан жаа білім зерттеліп отыран объектіге сйкес келуі немесе сйкес келмеуі ммкін. Осыан орай ылым мен философияда аиат проблемасы ала тартылады.

Аиат дегеніміз не? Аристотель зіні “Метафизикасында” аиатты бізді оршаан дниедегі заттармен былыстарды адам санасында бейнеленуі деп тсінді. Дегенмен ол аиатты дйекті материалистік ымын бере алмады.

Шын мнінде, аиат дегеніміз бізді білімімізді бізден тысары тран объектіге сйкес келуі, оны санамызда дл крініс тауып, бейнеленуі. Аиата жету субъект пен объект арасындаы зара байланыс негізінде жріп жататын леуметтік – тарихи процесс.

Егер объективті аиат бар болса, оны білдіріп отыратын адамны тсінігі сол аиатты бірден, толыы мен, ттасынан объсолютті трде емес, тек шамамен, біртіндеп, салыстырмалы трде ана білдіреді. Бл жерде салыстырмалы аиат пен объсолютті аиатты ара атынасын креміз.

Сонымен, аиат теориясы мынадай аидалара сйенеді: 1) аиат - леуметтік процес; 2) объективті аиатты мойындау – объсолютті аиатты мойындау деген сз; 3) аиат барлы жадайда наты; 4) практика – аиатты жалпы лшемі; 5) аиатты тану – айшылыты, крделі диалектикалы процесс.

Таным те крделі, айшылыа толы, заа созылан процесс боландытан, оны іске асыру барысында трлі дістер мен тсілдер олданыланына зінен - зі тсінікті. Ке маынада діс дегеніміз белгілі бір мселені шешу шіни тадап алынан жол, олданылатын айла мен ететтер жиынтыы. ылыми таным дістерін олдануды басты масаты шынайы, аиат білімге ол жеткізу.

ылыми танымны дістері те кп, рі сан салалы, себебі танып білуді объектісі болып табылатын материалды жне рухани дниені зі кп трлі, сан салалы. Дегенмен, ылыми танымны барлы дістерді шартты трде ш топа блуге болады: 1) жалпылама диалектикалы діс. Ол болмысты барлы жатарын зерттеуге жне таным процесіні барлы кезедерінде олданылады; 2)жалпы ылыми дістер. Олар ылымны барлы саласвнда пайдаланыланымен, таным процесіні барлы кезеінде олданыла бермейді; 3) жекеше дістер. Олар наты былыстарды бір ылымны шеберінде зерттеуге олданылады.

ылыми танымны жалпы дістері мен трлерін арастыру шін танымны эмпириалы жне теориялы дегейлерін ажыратан дрыс, себебі р дегейді зіндік ерекшеліктерімен дістері бар. Эмпириялы дегейде таным объектісіні асиеттері мен ырлары сезімдік абілет трысынан абылданады.

Теориялы дегейде таным объектісіні маызды байланыстарымен задылытары тжірибе негізінде алынан біліммен оса абстрактілі ойлау нтижесінде тжырымдалады.

ылыми танымны эмпериялы дегейінде ке олданылатын е арапайым діс – баылау деп аталады. Оны мні – зерттеу объектісін белгілі бір мерзім арлыында нысаналы йымдасан трде жйелі баылай отырып, ондаы згерістерді адаалау. Келесі діс – эксперимент – ылыми тжірибе деп аталады. Оны ерекшелігі – зерттеліп жатан объектіге адамны, зерттеушіні тікелей сер етіп, ондаы процестерге арласуы.

Осы замана ке пайданылатын дістерді бірі – модельдеу. Модельдеу дегеніміз экспериментті бір трі, біра мында объектіні зі емес, оны орнын басатын модель зерттеледі.

ылыми теоррияны алыптасуы барысында гипотезаны маызы зор. Гипотеза – ылыми трыдан дйектелген болжама негізделген теория. рине, кез келген болжам гепотеза бола алмайды.

ысасы, ылыми жолы – иын жол, инемен ды азандай. ылыми танымны жеісіне лкен ізденіс, ажылы ебек, шыдамдылы, тере білім жеткізеді.

Таырыпты пысытау сратары:

 

1. “Гноселогия” деген не?
2. Танымны негізгі тсініктері.
3. Аиат танымыны масаты.