ріс. Таырып. Философия таырыбындаы адам жне табиат проблемалары.

Сабаты масаты:

ылыми танымны мні мен рылымын, теориялы сипатын тсіндіру, практиканы маыздылыын длелдеу.

Жоспар:

Табиат барлы уаытта да адамзатты мір сру ортасы, тіршілікті айнар кзі.
Географиялы орта тсінігі.
Биосфера, неосфера жне экология мселелері.
Адам проблемасы философия ылымыны е маызды мселесі.
Адам мір сруіні табии – биологиялы алы шарты.
Адамны леуметтік мні.

Адам проблемасы философия ылымымен рдас десе де болады. Бдан философияны зі сонау кне замандардаы ойшыларды адам жніндегі, оны дниеде атаратын ызметі мен алатын орны жніндегі ой – толауларынан туаны длел болады. Бір нрсені сырын ашып, білу шін алдымен адам бл туралы ештее білмейтінін тсініп, соны іште де болса мойындау ажет. Бізді білуімізше, философияны мселесі – бл сананы, рухты табиата, материяа, субъективті (адамны ) ішкі дниесіні объективтікке (сырты дниеге) атынасы. Бдан шыатын орытынды: адамны сана – сезімі мен аыл – ойыны, тіл мен дниетанымыны жне оны згерту абілетіні зін оршаан ортаа атысы андай, табиат пен оамны адама, оны ішкі рухани дниесіне тигізетін сері андай – оны брі философияны е тбірлі жне тбегейлі мселелері болып табылыды.

Материяны, табиатты- алашы, сананы оларды туындысы, бейнесі боландытан соы, деп арастыратын материалистер шін де, рух пен сананы – алашы материямен табиат бларды сыртында мір сре алмайды, сондытан да олар соы деп арайтын идеалистер шін де адамны проблемасынсыз философия жо.

Ертедегі ататы Шыыс ойшылдарыны кбі алдыы тарауларда айтыландай, здеріні философия жйелеріні негізгі зегі етіп тікелей

адам проблемаларын алан.

Этикалы ілім ретінде дниеге келген ндістанны буддизм философиясы зіні алдына адамды иналу азабынан таруды масат етіп ойды. Егер бан дейінгі брахманизм деп аталатын діни – философиялы ілім адамны азап шегуін брыы кнсі шін тартатын жазасы, одан тылуды жалыз жолы – дайа лшылы етіп, табына білу деп білсе, буддизм, керісінше, мірді зі тек азап шегуден трады, бл дниеде (сансарда ) одан адамды азат ету дайларды олынан келмейді, азаптан тылуды бір ана жолы бар, ол адамны зіне байланысты: сансардан кету, безіну деп санады.

Платон философиясыны те маызды блімі – адамны арманынан шыатын “Мемлекет” туралы ілім. Дниедегі бірден – бір ділетті мемлекет андай болуы керек – философ осыны кескіндеп, бейнелеп беруді зіне масат етіп ойан. Мндай мінсіз мемлекетті е аылды, білімді адам, яни, Платонны ойлауынша, философ басаруа тиіс.

Адам проблемаларына Арестотель де ерекше кіл блген. сіресе ол философияны “Этика” блімінде тгелдей сол проблемаларды арастырып, олара тиісті талдау жасады. Арестотельді айтуынша, мемлекет басындаы за шыарушыны міндеті – азаматтарды жасы ылытара, ізгі ниеттілікке йретіп оларды тек игілікті істерден ана дрежеге жеткізу.Оны “Алтын аралы”деп аталатын моральды доктринасы адамны жан дниесіні сырын ашуа баытталан.Жоары мінез-лы асиеттеріні райсысы біріне—бірі арсы екі трлі шары ылыты аралыы болып табылады.Блаты екеуі де теріс ылытар.

Дегенмен Аристотель де з заманына сай ойлайды.лдарды ол адама санаан жо,“сйлей білетін лдар”деп атады.л иесі ла айырымды болуы да міндетті емес,йткені ,ол оны меншігі болып есептеледі,ал баланы кеге айырымды болуы міндетті,себебі,кесіз бала дниеге келмейді.

Адамны ой-сезімін,мінез-лын трбиелеп,жетілдіру арылы оны баыт жолына салу мселесіне бірнеше крделі ебектерін тікелей арналан орта асырдаы Шыысты ойшыл философы,бізді йгілі жерлесіміз Эл-Фараби болды.Эл-Фарабиді айтуынша,баыт-р адамны кздейтін максаты,лкен игілік.Сол масата жетуге ммкіндік беретін адамда ш трлі тамаша табии абілет болады: а)ерекше жасаан дене рылысы;)жан марлытары;б)ой-парасаты.

Адамны аыл – ой діретінен туатын іскерлік, белсенділік абілеттеріне 18 – асырдаы француз аартушылары мен марериалистеріні философиялы ілімінде де ерекше кіл бледі. Бл дстр белгілі бір маынада француздардан 19 – асырдаы неміс философиясына ауысты.

Кантты адам проблемасына арналан негізгі принципті - рбір жеке адамны з алдында масатты нысана ретінде арау ажеттігі. Бл оны адам мддесі жніндегі іліміні басты мселесі болды. Адам деген жрек жылылыын ол теорияа сйенген салын аылды бйрытарына арсы ойып отырады.

Табиатта масат жо. Масат адамны дниеге келуімен бірге пайда болады. Демек, ол тек адама ана тн, бір – бірімен арым – атынастаы адамдардан ралатын оама тн былыс. Масат жй ана ермек шін немесе сол масатты зі шін ойдан шыара салан жасанды бір нрсе емес.

Адам проблемаларыны диалектикалы материализм белгіленген шын гуманистік, ізгілік принципі. Социализм осы принцип негізіне адамны адір – асиетін е жоары биікке ктеріп, толы еркіндікке, ауатты мір сруіне тарихта брын сонды болмаан олайлы жадай жасауды зіні зекті масатына айналдыру керек еді.

Сонымен, ылыми философияны тсінуінде дниедегі е баалы, асыл байлы – адам. Ол барлы леуметтік озалыстармен ыймыл рекеттерді негізі, лшемі жне масаты. Жер шарындаы небір аламат табыстарды айнар кзі, аыл – ой туындыларыны діретті иесі.

Бл арада адамны оамда алатын орны мен рліні сипаттамасын айтып отырмыз. Ал адам дегеніміз зі кім? Кнделікті мір кзімен араанда бндай оай сра жо трізді.

Философия тарихында берілген анытамалар кп. Арестотельді анытамасы бойынша, адам – оамды хайуан. Баса хайуандардан адамны айырмашылы – ол оамнан тыс мір сре алмайды. Орта асырдаы катализмні діншіл философы Фома Аквинский адамды дене мен жанны бірлігі, хайуан мен періштені аралыындаы нрсе деп санаан. Жан оны ымдарында мгілік лмейтін жасылы сулесі болса, ден – ынтыматы аренасы, жанны ясы. Сондытан адамдар мір бойы сайтандар тзаынан босануа жне дайды жары дниесіне шыуа мтылады.

Философиялы антропологияны материалистік концепциясын сынан Фейербахты айтуынша, жеке – дара, жалыз зі ана мір сре алатын адамны болуы ммкін емес. “Мені” болуымны міндетті шартты- “сені”болуы, басаларды болуы. Адамны жануарлар дниесінен блініп шыуыны негізгі мір сру ортасын з ебегімен згерту, айта жасау дісін, ол шін ебек ралын оны е жабайы трінен бастап, бірте – бірте жетілдіру жолын мегеру абілеті болан. Тек ебек процесінде ана адамдар атысу, байланыс жасауды абілеттігін йренеді. Бара –бара адам ебегі бкіл материалды ебегі марериалды жне рухани мдениет дниесіні жасаушы болып шыты.

Осыларды еске ала отырып адам дегеніміз – ебек рекетімен шылдана алатын леуметтік атынастар жасайтын, зара байланыс жасауа толы абілетті тіршілік иесі деп анытама беруге болады.

Соы аталан екі блімні бір – біріне ауысу ммкіндігіні адамда негізі бар. Оны мні мынада: тйсік, елестету, зейін ою, ес сияты психологиялыбылыстар – адамныы сезім мшелері арылы мида алыптасаты сырты дние бейнелері.

Адамны жеке басыны алпын сипаттаанда оны з мір сретін оамды ортаны серімен алыптасан ерекшеліктерімен асиеттері есепке алынады. Блара адамны кзілдірік киетіні, аяында протез болуы, ашушандыы, аырын сйлейтіндігі сияты ерекшеліктері жатпайды.

Таза биологиялы кзарасты арсылытары, негізінен гуманитарлы ылымдарды кілдері адам табиатыны леуметтік рамдас бліктеріні ерекше маызын баса крсетуге тырысады.

Адамны биологиялы жне леуметтік лшемдеріні зара диалектикалы байланыстыын, бір – біріне туелділігін сз еткенде еске алатын таы бір жай бар. Хайуанаттар дниесінен жаа ана блініп шыа бастаан алашы адамны табии биологиялы – физиологиялы ажеттерін анааттандыру тсілдері жаынан таы бір адардан айырмасы кп болмаан.

Кісі дегеніміз – жаа сапалы, индивидті зімен бірге іштен тумаан, белгілі тарихи – мдени ортада тетін мір барысында алыптасатын леуметтік – психологиялы жне моральды асиеттер осындыларды иесі, аиатты, болмысты тануа жне згертуге баытталан жасанпаз рекет субъектісі. Басаша айтанда, ол – оамны мір трбиесін бойына сііріп, байыан жетілген адам.

Дниеге кз арасты леуметтік – психологиялы сипатты е прогресшіл, бай трлерін алсаыз да, егер олар здеріне кш беріп, шынайы масата баыттаушы, іске бастаушы ерік – жігермен осылмаса жансыз пайдасыз бейне болып ала береді.

Психологтар адамдарды жігерлілер, жігерсіздер деп екі топа блінеді. Жігерлі адам р ашанда зіні траты алпын сатайды, з алдына емін еркін ызмет жасайды, стаан жолынан, абылдаан шешімімен айтпауа тырысады. Ал жігерсіз адамны детте тратылыы батылдыы жетіспейді. Кімні болса да жігерін теріс, оамны, халыты мддесіне арсы келетін іске емес, адам игілігіне арналан ызметке жмсааны маызды.

Табиат пен оамны арасындаы арым – атынасты мн – маынасы, сипаты андай, адамдар зін оршаан табии ортамен алай байланыс жасайды, оларды бл ортадаы орны андай, оамны мір сруіні жне дамуыны басты шарты айсы деген сияты сратарды философиялы ой – толамдар жйесінде ерекше дниетанымды маызы бар.

Адамзат тарихында даму задылыын ашып крсету барысында мынадай рі блтартпайтын мірлік мысала жгінуге болады: адамдар саясатпен, ылыммен, нермен, дінмен, т.б. шылданбас брын е уелі тарматануы керек, стіне киім, басына пана ажет, ол шін адамдар ебектенуі, рекет жасап, тер тгуі, сол арылы ажетті материалды игіліктерді ндіруі ажет. “Аш бала то баламен ойнамайды, то бала аш болам деп

ойламайды” – деп халымызды тжырымдаандай, арыны аш, киімі жырты, йсіз – кйсіз жадайда адамдар баса тіршілікпен алай айналыспа.

Ал енді мірге ажетті материалды игіліктерді адамдар алай ндіреді, неден жасайды, тиісті бйымдарды айдан алады ден зады сра туады. рине, олар дайын кйінде тспейді. Адамдар оны табиаттан ндіреді, яни табиатпен байланыссыз ешешан мір сре алмайды. Адам да, оам да – табиатты тл баласы, жаласы. Тіпті, адам ауасыз, сусыз мір сре алмайды дейтін болса, сол ауа мен суды зі – жан – жануар, адамзата табиатты тарту еткен ажайып сыйы.

оам табиатты за эволюциялы дамуды нтижесі, басаша айтанда, оамны пайда болуы – материя озалысыны жоары, леуметтік тріне кшуі деген сз.

Ендеше, бл ретте адам болса табиатты нысаналы трде згертеді, оны оам игілігіне ызмет істеуге баындырады. Екіншіден, жануарлар табиатпен арым – атынас барысында здеріні дене мшелерін, яни тісін, мйізін, тяын, т.б. пайдаланады. Ал адам ебек ралын олданады. Е бастысы – ол оны зі жасайды. шіншіден, жануарларды рекені таза биологиялы ажеттерден туындайды, хайуанды сипат алады, ал адам ебегі уел бастан – а оамды, жымды сипата ие, масата сай жзеге асырылады.

Адамны аыл – есі, ой – санасы, зін зге дниеден бліп арай алатын, зіні ішкі дниесін танып білуге абілетті, оамнан, жымнан жары мір сре алмайтын леуметтік былыс екенін айырамыз. Алдыы рпатан алан мдени мраа ие болып, оларды жетілдіріп отыратын асиеттек адама ана тн. Башаша айтанда, табиат барлы уаытта да адамзатты мір сретін ортасы, тіршілікті айнар кзі болан жне солай болып ала бермек.

Табиат пен оам арасындаы арым – атынасты наты рі тере тсіну шін географиялы орта деп аталатын тсінік олданылады. Бл ымды XIX асырды ортасында француз географы рі социологы, Париж Каммунасына атысушы Элизе Реклю кіргізген болатын, одан рі бл ым Г. В. Плеханов ебектері арылы ылыми дебиеттен орын тепті.

Географиялы орта ндіріс арылы халытарды тарихи дамуыны арынына сер етеді. олайлы географиялы ортада ндірісті дамына жасы жадай болады да, олайсыз ортада даму процесі кптеген иыншылдытар арылы теді.

Алайда географиялы орта ндірісті, жалпы шаруалыты дамуына ажетті кейбір ммкіндіктерді ана дайындайды, ал ол ммкіндіктерді пайдалану оамны зіне байланысты, оны сранымдарына, ндіріс рал – жабдытарыны дегейіне туелді.

Бл айтыландарды туындайтын таы бір маызды мселе – географиялы отраны ыпты да масата сай пайдалануда оамды рылыс сипатты рл атарады. Мысалы, антагонистік айшылыы бар тапты оамда географиялы ортаны байлыы алай болса солай, стихиялы трде пайданылады дедік. Табиат орау аламды мселеге айналан соы кезде ана “жау кеткен со‚ ылышынды таса шап” деп, сан соып, кініп жатан жай барлы елдерге де тн болып отыр.

Географиялы ортаны оам дамуындаы рлін асыра баалауа болмайды. Жоарыда айтыландай, ол ндіріс арылы даму арынына ана сер етеді. Бл ретте соцеологияда баыт (географиялы детерминизм) деп аталатын аымны ке тараланын айта кеткен жн.

Бл жерде мынандай бір зады сра тууы ммкін. Табиата, оны згеруіне адам ана емес, жануарлар да ыпал етеді. Ендеше, бл ретте адам рекетіні сапалы згешелігі неде? Біріншіден, жануарлар да ыпал етеді. Ендеше, бл ретте адамболса табиатты нысаналы трде згертеді, оны оам игілігіне ызмет істеуге баындырады. Екіншіден, жануарлар табиатпен арым – атынас барысында здеріні дене мшелерін, яни тісін, мйізін, тяын, т.б. пайдаланады. Ал адам ебек ралын олданады. Е бастысы – ол оны зі жасайды. шіншіден, жануарларды рекені таза биологиялы ажеттерден туындайды, хайуанды сипат алады, ал адам ебегі уел бастан – а оамды, жымды сипата ие, масата сай жзеге асырылады.

Табиат пен оам арасындаы арым – атынасты наты рі тере тсіну шін географиялы орта деп аталатын тсінік олданылады. Бл ымды XIX асырды ортасында француз географы рі социологы, Париж Коммунасына атысушы Элизе Реклю кіргізген болатын, одан рі бл ым Г. В. Плеханов ебектері арылы ылыми дебиеттен орын тепті.

Бір сзбен айтанда, географиялы детерминизм оамды дамудаы, р халыты тарихындаы згешеліктерді географиялы ортаны серімен тсіндіруге тырысады, яни бл аым оам дамуыны басты себебін оамны з ішінен емес, сыртынан іздейді.

Империализм дуірінде географиялы детерминизмні жаласы сияты кертартпа аым – “геосаясат” пайда болды. Геосаясат империалистік мемлекеттерді агрессиялы саясатын атауа тырысты. Бл аымды сынан неміс географы Ф. Ратцельді ойы бойынша, тарихты озаушы кш – “мірге ажет кеістік шін крес”. Оны пікірінше, тарих

дегенімізді зі халытарды “мірлік кеістік шін” бір – бірімен кресі. Мселе, “геосаясат” деген сзде емес. Оны не шін олдануда. з жерін басадан орау да – геосаясат.

Табиат пен оамны зара ттастыы, зара арым – атынасы туралы айтанда, тек географиялы орта туралы тсінікпен ана шектелу ате болар еді. Адамны, бкіл оамны мір сретін табии ортасы, рине, кп. Ол биосфера деп аталады. Биосфера жер шарыны тіршілік тараан аймаы. Оан тірі организмдер мекендейтін, жер ыртысыны жоары абаты, зендер мен клдер, теіздер мен мхиттар, сондай – а атмосфераны тменгі абаты жатады. Басаша айтанда, биосфера – адамдарды тыныс – тіршілігін, мір сруін амтамасыз ететін орта.

Биосфераны рамына мімдіктерден, тірі организмдер мен жануарлардан баса адамны зі де кіреді, яни адамзат – биосфераны бір блігі. Адамны іс - рекеті, ылым мен техника дамыан сайын биосфераны згеруі жылдамдай тседі. Ноосфера туралы ілімні негізін алаушы орыс ылымы В. И. Вернадскийді (1863 – 1945) пікірінше, ноосфера – адамны аыл – ой рісі, ойланып істеген рі дйекі басарып отыратын рекетіні крінісі, табиатты жоспарлы, жйелі рі саналы трде пайдалануыны, згертіп, трлендіруіні жемісі.

Бл айтылан мселелер бгінде экологиялы проблемалар деп аталып лемдік сипата ие болып отыр. “Экология” деген ым гректі “okos – й, мекен” жне logos – ылым деген сздерінен ралан. Басаша айтанда, экология – табиат мен оам байланысы туралы ылым. ысасы, бгінгі тада табиат орау мселесі, оршаан ортаны тазалыы шін крес дние жзі елдерін, халытарын амтып отыран “бір женен ол, бір жаадан бас шыаруды” талап ететін аламды мселеге айналады. Сондытан елімізде табиат орау, оны байлыын ыпты пайдалану мселесі мемлекеттік саясат дегейінде аралып отыраны да бден зады.

Экологиялы трбиені жйелі негізге ою да – уаыт талабы, экологиялы мдениетке ие болып, табиата туан анасындай аяулы сезіммен арау – бгінгі танда рбір азаматты абыройлы борышы.

Таырыпты пысытау сратары:

1. Адам жне оны болмысы.

2. Адам проблемасыны философияда ойылуы.

3. Адамны рухани лемі, діни жне ылыми тжырымдар.

4. Табиат – философия.

5. Табиат, географиялы отра тсінігі.

6. Экология мселелері.

№29. Дріс. Таырып. оам жне оны жйесі

Сабаты масаты:

оамны адамдар шін, лем шін маызын тсіндіру, оамды сананы таы да натылау.

Жоспар:

1. оамды зерттеуді методологиялы негізі.

2. оам туралы р – трлі кз арастар, тжырымдар.

3. оамны тарихи типтері, озаушы кштері.

4. оамны жйесі туралы тсінік.

оам, адам жне оамды атынастар туралы ой – пікірлер, идеялар мен ымдар алашы ауымды оам дуірінде – а алыптаса бастаан. Адамдарды алдында оам деген не, ол алай пайда болады, ол алай дамиды, дамуды кздері мен озаушы кштері неде оамды былыстар мен процестерді байланысы андай, зара сер, себеб, арым – атынастар задылытары бар ма деген жне баса да кптеген сратар, ой – пікірлермен идеялар туады.

оамды былыстарды процестерді, тарихты танып білуге, згертуде философия тарихында материализммен идиолизмні арасында дайы арама – арсы крес болып келді.

оамны ілгерлеп дамуы, таптарды пайда болуы, ой ебегімен дене ебегіні блінуі, ебекші бараны анауды кшейюі оам туралы ой пікірлерді, идеяларды одан рі дамыта, тередете тсті. оамды мірге, оны дамуына байланысты кз араста брын идеолизм стемдік етіп келді. Оны ш трлі себебтері бар тарихты ылыми трыдан тсіндіру белгілі бір натылы объективтік жадайлар талабына байланысты туындаан соны рухани нтежесі еді. Ол оамны, философияны, ылымны жаа практикалы талабына сйкес мірге ойды жетістіктеріне сйену арылы, соны жаласы ретінде жне ылым, практика жаалытарына сйене отырып, соларды талабына сай алыптаса бастады.

Тарихты объективтік трыдан тсіну зінен брыны алдыы атарлы оамды ойды жй жаласы емес, оам тану тарихындаы млдем жаа сапалы кезе. Тариха объективтік кз арасты алыптасуы табиатты да, оамды да амтитын бірттас ылыми – философиялы дниетанымды негіз болды.

оамды ылыми принциптер негізінде зерттеу нтижесінде оны даму задылытарын ашу барысында леуметтік тану саясаттану ілімдері дниеге келді. Ол ылымдар адамзат тарихин тсіндіруді кілті, кзін оамны материалды – экономикалы атынастар жйесінен шыарып, оны жан – жаты тере талап длелдеді.

оам задары бадырайып крініп трмайды,оларды тікелей байау, кру, баылау арылы абылдау те иын. Осы себебті оам задарын тере танып – білу арылы пайдалану онай емес, ол кп кш жмсап,

зерттеуді керек етеді. Олар абстрактілі ойлау арылы белгілі болады.

оамды ылыми трыдан тсінуді басты згешелігі – ол алуан трлі оамды атынастарды байланыстарды ішінен е бастысын – материалды - ндірістік атынастарды бліп алады.

оамды болмыс – адам міріні, оны іс - рекетіні ажетті шарты жне айнар кзі. Адам зіні жасампазды кш – уатымен табии ммкіндіктерді шындыа айналдыру арылы болмысты згертіп отырады. оамды болмыс – адамзат тарихыны даму кезедеріндегі лемметтік практиканы нтижесі.

оамда трлі атынастар бар. Оларды негізіне аланда марериалды жне идеологиялы атынастар болып екіге блінеді. Материалды атынастар адам санасынан тыс, ой елегінен тпей – а алыптаса береді. Оан жататындарды е алдымен табиатты адам арылы деу деп айтады.

оамды атынастарды екінші бір тобы – идеологиялы атынастар олара адамды адам арылы ндеу жатады. Олар саяси, ылы, марольды, діни, эстетикалы философиялы атынастар болып блінеді.

Наыз демократиялы оам адамдар бостандыынан, еркіндігінен крінеді. Біра бостанды ойа келгенді жасау емес, оам болан со белгілі тртіп болады.

Демократияны бір крінісі либерализм. Ол адам ыы деген ранды желеу етіп адам не істесе де берікті болу керек дейді.

оам дамуындаы ерекше задар р – бір жеке – экономикалы формацияларды зіне тн ерекшелігін крсетеді.

оамды бір трас, тірі леуметтік организм деп арауды негізгі шарты – барлы дуірлерді леуметтік – экономикалы даму типологиясын ру, яни оамды – экономикалы фармация туралы ымды тжырымдауды ажет етті.

Сондытан тарихты леуметтік философия трысына пайымдау, талдау дісін – біз оамды ылыстарды жалпы теориясымен методологиясы дейміз. Айта кеу керек, оамды баса да толып жатан натылы ылымдар (дебиет, за, тарих, саяси экономия, саясаттану, леуметтану, т.б.) зерттейді.

Материалистік философия ілімдерінде адамзат оамы ешашан згермейтік, рашан зіне тн былыс ретінде аралып келді. оамды былыстар кездейсо, олара ешандай задылы жо деп санаан, не биологиялы задылытарды оам міріне олданан реттер де кездесті.

оамны тарихи лгілері бір – бірінен материалды игілікті ндіру тсілі арылы ажыратылады ал оамны формацияны саналы ерекшелігі ондаы ндірістік атынастара байланысты болады.

р бір оамды формацияны негізінде белгілі бір ндіріс тсілі болады. ндірс тсіліні алмасуы оамды формацияны ауысуына бастайды.

оамны озаушы кштері туралы мселені принципті маызы бар, йткені бл проблеманы шеше отырып, біз оамны ілгері дауыны басты озаушысы, оны жргізушісі кім, адамдарды саналы жасампазды ызметіні басты ынталандырушысы неде, оларды кріністері андай деген сратара жауап іздейміз.

оам дамуыны объективті озаушы кштері здерін тере тсінуді, білуді ажет етеді сондытан олар здеріні идеологтарын алыптастырады.

оамны данму процесі, оны жоары арай ілгері басуы озаушы кштер, айшылытар, арама арсы крестер, леуметтік згерістерді арымды секірістері арылы жзеге асырылынатын. Бл арада озаушы кштер болып белгілі бір леуметтік топтын жыйынтыы да шыады. Блар оам дамуыны прогресшіл мдделеріне сйкес натылы – тарихи жадайлара байланысты толаы пісіп – жетілген айшылытарды шешуге баытталан.

Марериалды – экономикалы мдделерден баса рухани мддерлерде бар. Рухани мдделер оамны эстетикалы адамгершілік діни мдделері – оны білімге мдениетке, оуа мтылуы.

Мдделерді згеру негізіне объективті болмыс жне адамны материалды дниеде мір сруі, адам мен оамдаы згеру барысыны бейнесі жатады. Бір мдделерді анааттандыру оам дамуында жаа мдделерді туызады. Саондытан мдделерді де жоарлау, рлеу заы тарихты озаушы кшіне енеді.

оамды болмыс жадайлары мен мдделері арасындаы айшылытарды шешуде адамдарды ынта – ыыласы, кз арастары жзеге асырылады.

Таырыпты пысытау сратары:

1. оам кптеген ылымдарды зерттеу объектісі.

2. леуметтік философияны негізгі принциптері, тсінігі.

3. оам жйесі, леуметтік кеістік жне уаыт.