дениет философиясыны негізі.
Масаты.
Кне мдениет саласындаы ндылыты арым – атынаспен мдениет негізіне назар аудару.
Жоспары:
1.Мдениет туралы ртрлі ылыми концепцияларды тжырымдары.
2.Мдениет жне ркениет араатынасы, байланысы, задылытар, ерекшеліктері.
3.Жеке адамны, леуметтік топты, ауымдастыты, жалпы оамны мдениеті туралы.
Тапсырма:
Мдениет теориясыны тсінігіне, маызына назар аудару.
дістемелік нсау
Мдениет ымына, тарихи алыптасуына, маызына деген назар аудару жне кіл блу.
«ФИЛОСОФИЯ» ТЕСТІЛЕРІ
1ФИЛОСОФИЯНЫ АРАЙТЫН МСЕЛЕЛЕР ШЕБЕРІ
ЖНЕ ОАМДАЫ РОЛІ
1 Дниетанымны рефлексиялы типін крсетііз
A) мифологиялы;
B) діни;
C) философиялы;
D) арапайым;
E) ылыми.
2 Адам міріні сапасыны себебі ретінде ерікті арастырушы, біра
аылды мнін тмендете арастыратын дниетаным
A) релятивизм;
B) фидеизм;
C) фатализм;
D) скептицизм;
E) волюнтаризм.
3 Дние туралы тсінігі « Кез келген діни рылымдар былай пайда
болады... ішкі кштерді адам басындаы фантастикалы бейнесі, олара оны
стемдігі, бл дниелік кшті бейнесі о дниелік форма ретінде абылданады»
деген тсінікке сйкес ілім
A) неотомизм;
B) марксизм;
C) прагматизм;
D) неофрейдизм;
E) экзистенциализм.
4 Жоары мдени ндылыа сйкес келетін ылыми білім ретіндегі
дниетанымды позиция алай аталады?
A) аксеология;
B) герменевтика;
C) отнология;
D) сциентизм;
E) праксеология.
5 Праксеология – ілімі бл...
A) таным;
B) адам рекеті;
C) неге;
D) оам;
E) мдениет.
6 Дниетанымны келесі трі белгілі:
A) дниетанымды, поэтикалы, философиялы;.
B) діни, ылыми, ылыми емес, атеистік;
C) мифологиялы, діни, гуманитарлы;.
D) мифологиялы, діни, философиялы;
E) діни, жаратылыстану ылымы, гуманитарлы .
7 оамды сананы формасы бойынша философия:
A)тіршілік етпейді;
B) оамды болмыс сирек жадайда ана бейнеленеді;
С) жалпылама кзкарас жадайында ана оамды болмыс бейнеленеді;
D) оамды болмыс бейнеленбейді, біра объективті мір среді;
E) жеке сананы осындысы деп сипатталады.
8 Философиялы дістемеге тн тсінік:
A) зерттеме объектісіні негізін ашудаы баыт;
B) крделі терминология мен тсініктерді пайдалану;
C) зерттеме процесстерін наты шекаралы этаптара блу;
D) жаа жіктемелік дістерді жасау;
E) тек ана теориялы дістермен жмыс.
9 « лем мынадан трады... » деген андай ілім нсасы:
A) діни ілім;
B) субстратты жа;
C) субстанционалды жа ;
D) материализм;
E) идеализм.
10 дайды табиатпен бір деп арастыратын ілім алай аталады?
A) деизм;.
B) теизм;
C) атеизм;
D) пантеизм;
E) солипсизм.
11 лем негізі екі бастама: материя жне идеядан трады деген
философиялы аым алай аталады?
A) дуализм;
B) идеализм;
C) монизм;
D) плюрализм;
E) скептицизм.
12 Материализмні андай негізгі трін білесіз?
A) метафизикалы, реалистік;
B) диалектикалы , позитивтік;
C) диалектикалы , метафизикалы.;
D) вульгарлы, скептикалы ;
E) метафизикалы, талдаулы .
13 Философияны ай анытамасы дрыс рі толы?
A) философия – бл логикалы тіл ілімі;
B) философия – бл ылымдарды ылымы;
C) философия – бл лем жйесі туралы жалпы тсінік, дниетанымны
теориялы негізі;
D) философия – бар болу туралы ілім;
E) философия – даналыты сйемін.
14 Идеализм деген
A) мірге идеалды мнді негіздеуге мтылыс;
B) адамды жетілдіруге мтылыс;
С) мірден алыс блдыр тсінік;
D) материалдыты анытауда сананы, ойды алашы деп мойындау;
E) абстракты ойлау.
15 Табиатты жалпы задылыы жайлы ылым, оам жне сана былай
аталады
A) метафизика;
B) синергетика;
C) теология;
D) философия;
E) схоластика.
16 Философияны негізгі сраыны мні келтірілген тжырымдарды
айсысына сйкес келеді?
А) адам – дай;
В) теория – тжірибе;
С) сз – іс;
D) сана – материя;
Е) себеп – салдар.
17 Мифология ымы нені білдіреді?
А) рационалды таным;
В) жалпы сана;
С) кмнділік;
D) еркін ой;
Е) интуитивтік таным.
18 Діндегі басты нрсе:
А) прогреске сенім;
В) зіне сенім;
С) тылсым кшке сенім;
D) ылыма сенімсіздік;
Е) болашаа сенім.
19 Адамзатты е кне рухани мдениетіні трі:
А) миф;
В) философия;
С) дін;
D) атеизм;
Е) ылым.
20 Будда бойынша мірді мні не болып табылады?
А) арым-атынас;
В) ебек;
С) азаптану;
D) аиата жету;
Е) оамды мір.
21 Философияны дістемелік міндетіні негізгі ерекшелігі:
А) натылы жне жалпы ылым танымны дістерін жйелеу;
В)теориялы ойлануды жалпылы жне универсалды формаларын зерттеу;
C) рационализация дегеніміз– философиялы емес ойларды логикалы
тсініктерге ауыстыру;
D)танымны бірегей формаларын зерттеу;
E) ылыми-теориялы танымны жеісіктерін жалпылау.
22 Философияны негізгі сраын баса трде алай айтуа болады ?
А) лемдегі оиалар кездейсотыты серінен бола ма, лде олар ата бір
задылытарды тізбегі ме?
В) ойлану андай формада жзеге асады жне оны материяа атынасы?
С) адам миы алай дамыды?
D) адам міріні мні мен масаты неде?
Е) бізді ойларымызды мазмны айдан жне алай пайда болады?
23 Философиялы білімні негізгі ерекшелігі неде?
А) оан дуірді трлі сері болады;
B) з мні бойынша ол мгілік;
С) траты трде дамып, жаарып отырады;
D) ол жалпы жне теориялы мазмнда;
Е) ол кбінесе субъективті.
24 мірге кзарастар мен оны баалау,ол жайындаы принциптер
жиынтыын алай атайды:
A) дниені ойлау;
B) дниетаным;
C) дниетсінік;
D) дниені сезіну;
E) дниені кру.
25 Ведалы текстер дебиеті:
A) мистикалы сипатта;
B) теологиялы сипатта;
C)мифологиялы сипатта;
D)діни сипатта;
E) ылыми сипатта.
26 Мына тжырымдарды айсысы философияа атысты?
A) кез-келген былыс себепті негізделген;
B) бостанды пен ажеттілік біріне-бірі сйкессіз;
C) заттар атомдардан ралан;
D) кеістік пен уаыт болмысты материалды обьектісіні формасы емес;
Е) энергияны млшері тйы жйеде саталады.
27 Аристотельден кейінгі «екінші стаз » атанан Шыыс ойшылы:
A) л-Кинди;
B) аль-Газали;
C) ибн-Бадж;
D) л-Фараби;
Е) ибн-Сина.
28 азатарды дниетанымында орталы табыну заты не болып еді:
A) май;
B) жер-су;
C) кн;
D) Ай;
Е) Тір.
29 Тарихи трыдан философияны алдында келесілерді айсысы болан
жо?
А) мифология;
В) дін;
С) леуметтану;
D) геометрия;
Е) тарихи білім.
30 Философия ай елде пайда болды?
А) ежелгі ытайда;
В) ежелгі ндістанда;
С) ежелгі Грецияда;
D) бір уаытта ежелгі нді, ытай жне Греция жерлерінде;
Е) Еуропада.
31 Философияны алашы тсінігі?
A) жетілген даналы идеясы;
B) ойлану формасы;
C) даналы туралы ілім;
D) жан, мдениет;
E) даналыты сйемін.
32 "Медицинаны канондары"ебегіні авторы
A) ибн –Сина;
B) Абай;
C) Ш. Уалиханов;
D) Ы. Алтынсарин;
E) Аристотель.
33 азатарды дсрлі философиясыны негізгі ерекшелігі:
A) идеализм;
B) суфизм;
C) космоцентризм;
D) материализм;
E) геоцентризм.
34 Аталан танымды дістерді ішінде айсысы жалпы логикалыа
жатпайды?
А) анализ;
В) синтез;
С) байау;
D) абстрактылы;
С) индукция.
35 Онтология – ілімі бл:
А) ойлау;
в) болмыс;
С) таным;
D) ндылы;
Е) адам.
36 ылыма «мдениет философиясы» терминін XIX асырда кім енгізді?
A) Фихте;
B) Мюллер;
С) Конт;
D) Шеллинг;
E) Гегель.
37 Табиат пен леуметтік шындыты тануда сананы бірінші орына
оюды алай атайды?
А) материализм;
В) дуализм;
C) прагматизм;
D) идеализм;
E) агностицизм.
Рационалды пен жйелілігі,
теориялы бейнеленуімен
ерекшеленген дниетанымны жоары дегейі
А) философия;
B) таным;
C) болмыс;
D) дін;
E) мифология.
39 Философияны андай анытамасы млдем дрыс емес
А) философия- бл жеке теория;
В) философия- бл дниетаным;
С) философия-оам мен табиатты дамуыны жалпы задылытары туралы
ылым;
D) философия- бл мдениетті квинтэссенциясы;
Е) философия-бл ойлара толы, дуір.
40 Тарихи процесті озаушы кштерін, баытын, мні мен масатын
зерттейтін философия блімі?
А) гносеология;
B) онтология;
C) ылыми философияны дістемесі;
D) леуметтік философия жне тарихи философия;
Е) философиялы антропология.
41 Жерді шыуы туралы ылым гипотеза жасаан, неміс классикалы
идеалистік философиясыны кілі:
А) И. Фихте;
В) И. Кант;
С) Г. Гегель;
D) Л. Фейербах;
Е) Ф. Шеллинг.
42 Орыс философ-евразиялы:
А) Л.Н. Толстой;
В) В. С. Соловьев;
С) Н. П. Огарев;
D) В. Г. Белинский;
Е) А. И Герцен.
43 «Мен бірегеймін» деп зиратына жазуды сиет еткен, жалпыа
араанда жекені рлін кшейткен XIX асырдаы философ :
А) Г. Гегель;
B) Ф. Ницше;
C) А. Шопенгауэр;
D) С. Кьеркегор;
E) К. Маркс.
44 Эвтаназия дегеніміз:
А) клиникалы лім;
В) реанимация;
С) «тыныш лім»;
D) лімнен кейінгі мір;
Е) биологиялы лім.
45 Ницше дай мселесін былайша арастырады:
А) дай лген;
B) дай мен адам – бірлікте;
C) дай ндылытарды жасаушы;
D) дайда барлыы бірлікте;
E) дай –жоары адам.
46 дай мен табиатты бірттас деп есептейтін философиялы аым?
A) эмпиризм;
B) деизм;
C) атеизм;
D) пантеизм;
E) фидеизм.
47 Философияны маыздылыы:
А) тжырымдарды ата ылымилыында;
В) догматизмде;
С) дниені тануда жалпылыы мен бзылмастыын арастыруа
талпынушылы;
D) табылмайды;
Е) дниеге деген практикалы атынас.
48 Ежелгі нді діни-философиялы ілім, азіргі лемдік діндерді бірі:
А) буддизм;
В) чарвак-локаята;
С) брахманизм;
D) йога;
Е) джайнизм.
49 айта рлеу дуірінде гелиоценризм идеясыны авторы:
А) Бруно;
В) Галилео;
С) Кузанский;
D) Дж. Пико;
Е) Коперник.
50 Адамны оршаан ортаа деген кзарасын марксистік анытама
бойынша бер
А) дниеге деген теориялы атынас;
В) дниеге деген рухани, ішкі белсенділік;
С) биологиялы бейімделу белсенділігі;
D) оршаан орта туралы ой толау;
Е) затты-ауыспалы практикалы іс-рекет.
2 ЕЖЕЛГІ ДУІРДЕН ЖАА ЗАМАНА ДЕЙІНГІ
ФИЛОСОФИЯ ТАРИХЫ
51 Дниені бастамасы от деген идеяны айтан кне грек философы;
A) Фалес;
B) Анаксимен;
C) Гераклит;
D) Эмпедокл;
E) Демокрит.
52 Эпикур мектебіні девизы, философиялы принцип:
A) барлыы згереді, барлыы аымды;.
B) зіді зі таны;.
C) елеусіз мір ср;.
D) білім – кш;
E) сенемін, бл абсурдты.
53 Софистика бл:
A) теория, аиата жету ммкідігінде кмндік келтіру;
B) дейі негізгі
задылытарды бзу арылы жне формалды логикалы
принципті олдану арылы ате пікірді дрыс жауап ретінде тсіндіру;
C) барлы жадай трінде арастыратын пікір талас процесіндегі орытынды
оыту;
D) бізді барлы пікірлеріміз жне білімізге атынасты оу;
E) арама-арсы пікір-талас орытындысында пайда болан иын шешімді
жадай.
54 Кне ытай философиясыны мектебіне жатады.
A) даосизм;
B) ньяя;
C) чарвак – локаята;
D) киники;
E) жайнизм.
55 Буддизмде наты жаа айта туу кші алай аталады?
A) атман;
B) сансара;
C) нирвана;
D) карма;
E) мокша.
56 Кне ытай Фа – цзя (законники) мектебі философиясыны теориясы
жетілуі неге негізделген?
A) миф;
B) культ;
C) табу;
D) ритуал;
E) церемония.
57 Софистік адамгершілік позициясыны этикалы баытыны
крінісі?
A) этикалы релятивизм;
B) рационалды этика;
C) гедонизм;
D) аскетизм;
E) альтруизм.
58 Ерте кне грек философиясыны мселесі
A) антропоцентризм;
B) космоцентризм;
C) социоцентризм;
D) гносеологизм;
E) эмпириомонизм.
59 Демокритті философиялы позициясын анытаыз «кеістікте
атомдар озалыста болады, осы арылы баса крделілер пайда болады: от, су,
ауа, жер. Атомдарды кейбіреулеріні осындысы аыры мні»
A) материализм;
B) идеализм;
C) дуализм;
D) плюрализм;
E) эклектика.
60 Мына пікірді айтан антик ойшылыны атын атаыз «Барлыы
аымды, барлыы згереді...»
A) Фалес;
B) Демокрит;
C) Гераклит;
D) Зенон;
E) Сократ.
61 Буддизмні негізгі идеясын атаыз
A) мір сру асірет;
B) рекет істемеу позициясын стану;
C) мір бл лззт алу;
D) дниені тануда мірден рахат алу;
E) адам мірінде ешандай мн жо,
62 «зіді зі таны» деп айтан авторды айтыыз
A) Эпикур;
B) Парменид;
C) Сократ;
D) Платон;
E) Аристотель.
63 «Мемлекет» атты философиялы – саяси жмысты авторы, идеалды
мемлекетті негізі туралы жазан антикалы философ
A) Анаксимен;
B) Зенон;
C) Платон;
D) Сократ;
E) Аристотель.
64 Майевитикалы танымны ерекше дісін антик философтарыны
айсысы жасады?
А) Платон;
B) Сократ;
C) Аристотель;
D) Демокрит;
E) Эпикур.
65 ытай философиясыны те маызды тсінігі, аудармасындаы
маынасы жол, сапар
A) инь;
B) жень;
C) дао;
D) ли;
E) ян.
66 Орта асыр философия баыты, жалпы маанасы реалды трыда
маызды жне барлыын бір нрсе деп тсіндіру
A) креационизм;
B) пантеизм;
C) номинализм;
D) теоцентризм;
E) реализм.
67 Негізгі ыры орта асырлы философиялы санаа тн
A) космоцентризм;
B) теоцентризм;
C) пантеизм;
D) наукоцентризм;
E) агностицизм.
68 Платонны «бар болмыс» туралы ойы:
A) атомдар;
B) ойлар;
C) лемдік рух;
D) космос;
E) сезіммен абылданатын заттар.
69 нді философиясындаы басты идеясы "Орта жол " болан ілім:
A) даосизм;
B) моизм;
С) жайнизм;
D) буддизм;
Е) легистер.
70 Конфуцийді философиясындаы айырымдылыты орталы
принципі:
A) азаптан тылу;
B) "алтын орта" жолы;
C) дайлара жаындау жолы;
D) ажеттіліктерді анааттандыру;
E) р адама зіндік жол.
71 Реалистерге (универсалийлер аиат, заттар бірегей) жатады:
A) У.Оккам;
B) Д.Скот;
С) А.Кентерберийский;
D) Р.Бэкон;
E) П.Абеляр.
72 «Антикалы философия» негізіне не жатады?
A)
ежелгі Шыыс философиялы іліміні бірлігі;
B) кне Индия философиясыны ілімі;
C) кне ытай философия ойлары;
D) арабты Шыыс философиясы;
E) кне грек жне кне рим философиялы ілімдері.
73 Орта асыр философиясыны ерекшелігін крсетііз
A) сенім жне аыл атынасы;
B) таным ізденістеріндегі эксперименталды діс;
C) бірлік жетістіктері;
D) лімді жеу жне лгендерді тірілту;
E) болмыс жне сана мселеріні жеісі.
74 Кне Шыыс философтарыны ішінен кімді « 10000 рпа стазы»
деген?
А) Конфуций;
В) Лао-Цзы;
С) Будда;
D) Заратустра;
Е) Соломон.
75 Фома Аквинский діни – философиялы негіз системасын былай рды
А) аристотелизм;
В) платонизм;
С) эпикуреизм;
D) стоицизм;
Е) софизм.
76 Схоластика сипаттайды:
А) теологияа баыну;
В) дінді сынау;
С) принципті трыда патристикамен келіспеушілік;
D) материалистік дниетаным;
Е) ылыми ізденіс.
77 Лао-Цзы андай ылымны негізін алаушы?
А) моизм.
В) даосизм;
С) чарвак;
D) фа-дзя;
Е) жайнизм.
78 «Мен жне мені сезімдерім мір среді» деген аиданы нені
кілдері айтан:
А) материализмні;
В) пантеизмні;
С) субъективті идеализмні;
D) дуализмні;
С) объективті идеализмні.
79 Философияда космоцентризм, онтологизм, стихиялы диалектика –
ай дуірге тн:
А) антикалы;
В) орта асырлы;
С) жаа заман;
D) аартушылы;
Е) айта ркендеу.
80 Конфуцийді шекті брышты тасыны леуметтік маызы:
А) тртіп;
В) парыз;
С) адалды;
D) тла зі шін емес , оам шін;
Е) білім.
81 Бл орта асырлы ілім бойынша, жалпы тсініктер мен
универсалийлерде ана аиат бар деген :
А) дуализм;
В) реализм;
С) материализм;
D) агностицизм;
Е) номинализм.
82 Екі жаты аиат бар деуші араб философы,:
А) л -Фараби;
В) л –Бируни;
С) л –Газали;
D) Авиценна;
Е) Аверроэс.
83 Индуизмдегі Брахман тсінігі дегеніміз:
A) жанны айта тууы;
B) абсолютті аиат;
C) адам жаны;
D) аспанны туындысы;
E) адам денесі.
84 л-Фарабиді туан аласы :
А) Бар;
В) Отырар;
C) Дамаск;
D) Хорезм;
E) Бадад.
85 л-Фараби ай философты ебегін араб тіліне аударып, олара
тсініктеме берді:
А) Сократ;
B) Гераклит;
C) Пифагор;
D) Конфуций;
E) Аристотель.
86 айта ркендеу дуіріні ай философы сананы масатын
табиатты задылытары мен былыстарыны тередігін танумен
тсіндірген?
A) Галилей;
B) Кузанский;
C) Кеплер;
D) Бруно;
E) Коперник.
87 «Дао» деген тсінік кне ытай философиясы - бл:
А) моральды за;
В) юридикалы за;
С) дниерылым заы;
D) мемлекетті леуметтік рылым заы;
Е) адамды сю.
88 дайды барлыына бес жанама длел жне соан сенім мен аыл
ндестігі жатады деп уаыздаушы философ:
A) Ф.Аквинский;
B) Н.Кузанский;
C) Августин Блаженный;
D) Ансельм Кентерберийский;
E) У.Оккам.
89 «Білмейтін алым» трактаты жаа заман дуірінде кім жазды?
A) Н.Кузанский;
B) Л.да Винчи;
C) Дж.Бруно;
D) М.Монтень;
E) Э.Роттердамский.
90 Леонардо да Винчи пікірі бойынша «Математика ылымы жмаы »
деп ай ылым болан:
A) физика;
B) философия;
C) магия;
D) механика;
E) астрономия
91 Жаа дуір кезеінде кімді аспан Колумбы деп атаан?
A) Коперник;
B) Галилей;
C) Бруно;
D) Кампанелла;
E) Л.да Винчи.
92 Антик философы Демокриттік лы ебегіні мні
A) диалектикалы приципты растырды;
B) лемні геоцентрлік концепциялы рылымын сынды;
C) материяны бастапы негізі – атом деп негіздеуі;
D) болмысты дние рылымыны негізігі задылытарын ашты;
E) идеалды мемлекет ілімін жасады.
94 лем жаратылысы жайлы ілім,тірі жне лі табиатты бірлікте
шыармашылы акте арастыру былай деп аталады
A) теоцентризм;
B) пантеизм;
C) реализм;
D) номинализм;
E) креационизм.
95 Болмыс жне бейболмыс туралы ой кімдікі
А) Аристотель;
B) Демокрит;
C) Парменид;
D) Эмпедокл;
Е) Фалес.
96 ндістанны андай мектебінде карма заы мойындалмайды:
А) веданта;
В) ньяя;
C) миманса;
D) чарвак;
E) джайнизм.
97 Ежелгі ытайдаы «айырымды ер адам» концепциясы кімдікі?
A) Лю-цзы;
B) Хань-Фей;
С) Конфуций;
D) Лао-цзы;
Е) Сюнь-цзы.
98 Орта асырларда универсалийлер мселесін алаш ктерген:
A) Платон;
B) Порфирий;
C) Августин;
D) Росцеллин;
Е) Боэций.
99 Орта асырлы философияда арастырылмаан мселе:
A) асиетті жазбалар;
B) Платон философиясы;
C) неоплатонизм;
D) милет философиясы;
E) Аристотель философиясы.
100 Философияны антропоцентрлік сипаты:
А) айта ркендеу дуірі;
В) ылыми революция дуірінде;
С) орта асыр дуірінде;
D) антикалы дуірде;
Е) аартушылы дуірде.
КРНЕКІ ЖНЕ КМЕКШІ РАЛДАР КЕШЕНІ
ДНИЕТАНЫМНЫ ТСІНІГІ ЖНЕ РЫЛЫМЫ
| ДНИЕТАНЫМ |
|
ДНИЕТАНЫМНЫ ТАРИХИ ТИПТЕРІ
______________________________________________
ІМІЗ НЕ?
( Трлі философтарды кзарастары)
__________________________________________________
| № | ФИЛОСОФ НЕМЕСЕ ФИЛОСОФИЯЛЫ АЫМ | ФИЛОСОФИЯ ПНІ ЖНІНДЕГІ КЗАРАСТАРДЫ МНІ |
| Пифагор | «Аылдыа сйіспеншілік» (философия) | |
| Гераклит | Философ-зерттеулермен айналысатын адам | |
| Платон | Мгі мір сретін болмысты тануа баытталан ерекше алым | |
| Сократ | айырымдылы пен злымдыты тануды ралы | |
| Аристотель | Затты аидаларды жне салдарды зерттеу | |
| Эпикур | Ой арылы баыта жетуді жолы | |
| Ортаасырлы христиан философы | дайды барын длелдеу жне рационалдік таным ралы. асиетті жазба аиатын тсіндіруді ралы | |
| Гегель | зін-зі тануа мтылан абсолюттік о жніндегі алым | |
| Кант | лемді абстрактілі методикалы тсінік арылы тануды дісі | |
| «Тірі этика» ілімі | Рухани интуиция мен ойа негізделген дниені тануды ралы№ адамны жне дниені рухани жетілу ралы. |
ФИЛОСОФИЯНЫ ДСТРЛІ БЛІМДЕРІ
(НЕГІЗГІ ФИЛОСОФИЯЛЫ ПНДЕР)
_________________________________________________________________________
| ОНТОЛОГИЯ | БАТЫС ТУРАЛЫ ІЛІМ | |
| ФИЛОСОФИЯЛЫ АНТРОПОЛОГИЯ | АДАМ ЖНІНДЕГІ ІЛІМ | |
| ГНОСЕОЛОГИЯ | ТАНЫМ ТУРАЛЫ ІЛІМ | |
| АКСИОЛОГИЯ | НДЫЛЫТАР ТУРАЛЫ ІЛІМ | |
| ЛОГИКА | ОЙЛАУ ЗАДАРЫ ТУРАЛЫ ІЛІМ | |
| ЛЕУМЕТТІК ФИЛОСОФИЯ | ОАМДЫ ДАМУ ЗАІДЫЛЫТАРЫ | |
| ЭТИКА | МОРАЛЬ ЖНЕ АДАМГЕРШІЛІК ТУРАЛЫ ІЛІМ | |
| ЭСТЕТИКА | СЛУЛЫ ЗАДАРЫ ЖНІНДЕГІ ІЛІМ | |
| ГЕРМЕНЕВТИКА | ОЙ ТУРАЛЫ ІЛІМ | |
| ТЕОЛОГИЯ | ДАЙ ЖНІНДЕГІ ІЛІМ |
АЗІРГІ ЗАМАНЫ ФИЛОСОФИЯЛЫ ЫЛЫМДАРДЫ
НЕГІЗГІ РАМДАС БЛІМДЕРІ (ПНДЕРІ)
_________________________________________________________________________
| МЕТАФИЗИКА | |
| ТАБИАТТЫ ФИЛОСОФИЯСЫ | |
| АДАМ ФИЛОСОФИЯСЫ | |
| ТАНЫМ ФИЛОСОФИЯСЫ | |
| ЭТИКАЛЫ ФИЛОСОФИЯСЫ | |
| ЛЕУМЕТТІК ФИЛОСОФИЯ | |
| ТАРИХТЫ ФИЛОСОФИЯСЫ | |
| МДЕНИЕТ ФИЛОСОФИЯСЫ | |
| САЯСАТ ФИЛОСОФИЯСЫ | |
| БІЛІМ ФИЛОСОФИЯСЫ | |
| ТЕХНИКАНЫ ФИЛОСОФИЯСЫ | |
| ДІН ФИЛОСОФИЯСЫ | |
| ТІЛДІ ФИЛОСОФИЯСЫ | |
| НЕР ФИЛОСОФИЯСЫ | |
| ЛОГИКА | |
| ФИЛОСОФИЯ ТАРИХЫ | |
| ФУТУРИСТІК ФИЛОСОФИЯ |
НДІ ФИЛОСОФИЯСЫНЫ ДАМУ КЕЗЕДЕРІ
_________________________________________________________________
| № | Кезедері | Даталары |
| ВЕДАЛЫ КЕЗЕ | б.э.д. VІ-V . | |
| КЛАССИКАЛЫ КЕЗЕ | б.э.д. VІ . 1 Мыжылдыты алашы жартысы | |
| ПОСТ КЛАССИКАЛЫ (СХОЛАСТИКАЛЫ) КЕЗЕ | 1 Мыжылдыты алашы жартысы б.э.д. ХVІІІ. | |
| НЕОИНДУИЗМ КЕЗЕІ НЕМЕСЕ ЖАА ЗАМАНЫ НДІ ФИЛОСОФИЯСЫ | б.э.д. ХІХ- ХХ . |
ЕЖЕЛГІ НДІ ФИЛОСОФИЯСЫНДАЫ
МАЫЗДЫ ДЕГЕН КЕЙБІР ТСІНІКТЕР
| Тсініктер | Философиялы мні |
| Авидья | - білместік, наданды, рухани адасушылы |
| Атман | - болмысты жоары субъективтік рухани бастауы; адамны жоары рухани бастауы |
| Брахман | - жоары объективтік шынайылы; Болмысты абсолюттік бастауы |
| Гуны | - материалды табиатты асиеті (саттва, раджас, тамас) |
| Джива | - ке маынасында жан немесе мірді нышаны, монада, лемді мірді бастауы |
| Дхарма | - моральді за, парыз; рухани ілім (баса да маынасында да айтылады) |
| Карма | - себеп-салдар заы немесе тадыр |
| Лока | - орта, орын; дние |
| Майя | - иллюзия, саым; арышты кш, шынайы дниені рушы |
| Мукти | - сансарадан жне кармадан босау |
| Нирвана | - рухани мнді ортаа ол жеткізумен байланысты сананы жоары рухани жайы |
| Пракрати | - материалды табиат, материалды субстанция |
| Пуруша | - рухани табиат, рухани субстанция; Абсолютті рух |
| Cансара | - материалды жне рухани дниелік ортадаы жанны жан-кйі. |
ИСЛАМДАЫ НЕГІЗГІ ДІНИ АЫМДАР
МЕН ТАНЫМДЫ ДСТРЛЕР
_____________________________________________________________________________
АНТИКАЛЫ ФИЛОСОФИЯЛЫ МЕКТЕПТЕР
(ЕЖЕЛГІ ГРЕКИЯ ЖНЕ ЕЖЕЛГІ РИМ)
_______________________________________________________________________________________
АНТИКАЛЫ ФИЛОСОФИЯЛЫ МЕКТЕПТЕР
ОРТА АСЫРДАЫ БАТЫС ФИЛОСОФИЯСЫ
ДАМУЫНЫ БАСТЫ БАЫТТАРЫ (ІІ-ХІV .)
________________________________________________________________________________
· Христианды гностицизм (Карпократ, Василид, Валентин)
· Христианды апологетика (Марциан, Юстин, Тертуллин)
· Александрийлік мектеп (Пантен, Климент, Ориген)
· Капподокиялы догматика(Григорий Нисский, Григорий Назианзин)
· Догматикалы патристика (Василий Великий, Августин, Дионисий Ареопагит, Иоанн Дамаскин)
· Манихейство (Манн жне оны ізбасарлары)
- Номинализм (Абеляр, Росцелин, Оккам)
- Реализм (Августин, Гильом, Ансельм Кентерберийский, Альберт Великий, Фома Аквинский
- Протореформаторлы (Уиклиф, Гус)
- Мистикалы христианды (Экхарт, Таулер, Сузо)
- Христианды алхимиялы философия (Альберт Великий, Раймонд Луллий, Роджер Бэкон, Никола Фламмель, Тревизо
АЙТА ЖАЫРУ КЕЗЕІНДЕГІ
БАТЫС ФИЛОСОФИЯСЫНДАЫ БАСТЫ ИДЕЯЛАР
(ХV – ХVІ )
________________________________________________________
| ДАЙ (ТЕОЛОГИЯ) | Теизм жне пантеизм арасындаы арама-арсылы. Секуляризация. |
| ОНТОЛОГИЯ | Шексіз лем. Батыс дуализімінен бас тарту. Гелиоцентризм. Полицентризм. Табиат пен адам бойындаы белгісіз кштер. |
| АНТРОПОЛОГИЯ | Антропоценризм. Гуманизм. Дниелік ндылытарды айта оралуы. Адам бостандыы жасаушы-адама табыну. Адам бойындаы рухани идея. |
| ГНОСЕОЛОГИЯ | Ойды алыптасуы. Танымны ылыми дістеріні рылуы. |
| ЭТИКА | Дуализм: Жаа сиет (Новый Завет) жазбаларындаы этика жне мірге эпикурлік атынас. Адам з тадырын айындауа аары бар. |
| ЛЕУМЕТТІК ФИЛОСОФИЯ | ділетті, жетілген оамны трлері. (леуметтік утопиялар) |
ЖАА ДУІРЛІК БАТЫС ФИЛОСОФИЯСЫ ДАМУЫНДАЫ БАСТЫ БАЫТТАР
(ХVІІ – ХІХ )
_________________________________________________________
ХIX-XX . БАТЫС ФИЛОСОФИЯСЫНДАЫ
КОНТРРАЦИОНАЛИСТІК ТЕНДЕНЦИЯ
______________________________________________________________________
АЗА ФИЛОСОФИЯСЫНДАЫ
АЫН-ЖЫРАУЛАР КЕЗЕІ
___________________________________________________________________________
АДАМ САНАСЫНЫ ДАМУЫ МЕН АЛЫПТАСУЫНА
ЫПАЛ ЖАСАЙТЫН ФАКТОРЛАР
_____________________________________________________________________________
|
ДАМУ ЖНЕ ОНЫ ТРЛЕРІ
_________________________________________________________________________
БОЛМЫСТЫ НЕГІЗГІ ТРЛЕРІ
___________________________________________________________________________
БЕРІЛЕТІН ТАПСЫРМАЛАРДЫ КОМПЛЕКСІ
Антикалы философия
Наыл сздер
зара гімені ркім одан кп пайда кріп, кп білім алатындай етіп жргізу керек. Гераклит.
йрет те, ізгілікке йрен Фалес
Кімде кім мірін згерткісе келсе, е алдымен зін згертсін.
(Кто хочет сдвинуть мир, пусть сдвинет себя).
Мені білгенім, зімні еш нрсе білмейтінім.
(Я знаю только то, что ничего не знаю) Сократ
Барлыына орта маызды не? міт, жотан арты сол.
(Что самое общее для всех? Надежда, ибо если у кого и ничего нет, то оно есть) Фалес
Сократ досым, біра е жасы досым шынды (Сократ- друг, но самый близкий-истина) Платон
Музыка арылы біз зімізді лгілі неге бейімдеп ркендете аламыз.
Аристотель
Ешашан сймейді, кім мнгілік сймесе.(Не любит тот кто не любит всегда) Аристотель
Мен шін сз аылдысы алтын мен те.(Для меня слова мудростьи ценнее золота) Демокрит
Кітап сыра толы стаз. (Книга- немой учитель)
Платон
Жасылыты басы- жарты іс. (Хорошее начало- половина дела)
Платон
”Жаман істегенше, істі шаын блігін келістіріп орындаан арты”
Аристотель
Ебек здіксіз йренгендікті арасында женілдей тседі.
Демокрит
Арлы мен арсызды кім екені істеген ісінен ана емес, пікір- пиылынан да крінеді. Демокрит
Кншілдік адамдар арасындаы рыс-керіске бастама болады.
Демокрит
Іші тар адам на бір з дшпанына асты ыландай, зін-зі келістікке шыратады. Демокрит
йтеуір сйлей беру ештеені тындаысы келмеу-матаншатын белгісі.
Демокрит
Оып йренбесе, нерге де, даналыа да олы жетпейді.
Демокрит
йрет те, ізгілікке йрен.
Фалес
Ыра пен (адамдарды) уенде рашан мір шындыы болады, онда адамдарды айраты мен кркемділігі, ергілі мен байсалдылыы жне солара тн танбарлы айшылытар, сонымен бірге адамдарды мінез- лытары да бейнеленеді. Аристотель
Ары жаыда аыл болмаса, тек сырты слулы жануарлара да тн нрсе. Демокрит
Музыка арылы біз зімізді лгілі неге бейімдеп ркендете аламыз....
Музыкана моральды мні сол, біз оны серімен таза нр аламыз, яни шынайы сйеміз, немесе жиринеміс, музыканы шын мнінде бізді жан дниемізді толытап, кнілімізді ктеруге діретті бден жетеді.
Аристотель
зіні аыл-ойын артыша баалайтын адамды йреткісі келген кісі уаытты боса шыындайды. Демокрит
Жаман істегенше, істі шаын блігін келістіріп орындаан арты.
Аристотель
Мас болу- з еркімен жындану.
Аристотель
мір- имыл- озалысты талап етеді.
Аристотель
Халы зады зіні тірегі, зін кзететін абыра- дуал ретінде орауа тиіс.
Гераклит
Жастар оай бой рып кетер жаманды- желбастылы.
Демокрит
Саулыты адірі ауыранда білетініміз сияты, жасылыты жаманды арылы да, дем алуды да, де шаршау арылы білеміз.
Гераклит
демі фактілерді жина, сосын барып оларды ой тйсігімен бір-біріне жала.
Аристотель
Белгілі нрселер жртты бріне белгілі емес.
Аристотель
Барлыынан надан алмау шін, барлыын білуге талаптанба.
латон.
Саулыты адірі ауыранда білетініміз сияты, жасылыты жаманды арылы да, дем алуды да, де шаршау арылы білеміз.
Гераклит
Жастар оай бой рып кетер жаманды- желбастылы.
Демокрит
.....борыша діл болу- лы іс.
Демокрит
Басаларды баытты етуге тырыса отырып, баытымызды да табамыз.
латон.
мір- имыл- озалысты талап етеді.
Аристотель
зара гімені ркім адам кп пайда кріп, кп білім алатындай етіп жргізу керек. Гераклит
Жасы басталан іс- жартсы біткен іс.
латон.
Мінезі біралыпты адамдарды мірі де жаймашуа болады.
Демокрит
Мас болу- з еркімен жындану.
Аристотель
Аылсыздыты екі белгісінен білуге болады: ол зіне пайдасы жо сзді айтады, не біреуді ісіне жнсіз араласады.
Платон
Жаман істегенше, істі шаын блігін келістіріп орындаан арты.
Аристотель
Арлы мен арсызды кім екені істеген ісінен ана емес, пікір- пиылынан да крінеді. Демокрит
йытар алдында ткен кнде зіні не істеп, не тындыраныды ой елегінен бір ткізбей трып, кзіді жмышы болма.
Пифагор
....... зіні штарлытарына билігін жргізген адам да ер.
Демокрит
Іщі тар адам на бір з дшпанына асты ыландай, зін зі келістікке шыратады.
Демокрит
йтеуір сйлей беру ештеені тыдаысы келмеу матаншаты белгісі.
Демокрит
Алтын жалатан ару сияты, матаншатарды да іші тысына сйкес келмейді. Пифагор
Оып йренбесе, нерге де, даналыа да алы жетпейді.
Демокрит
Ары жаында аыл болмаса, тек сырты слулы жануарлара да тн нрсе.
Демокрит
Ыра пен уенде рашан мір шындыы болады, онда адамдарды айраты мен кркемділігі, ергілі мен байсалдылыы жне солара тн танбарлы айшылытар, сонымен бірге адамдарды мінез- лытары да бейнеленеді.
Аристотель
Эпикур
Аылды адам зіне кілді жне нгімешіл досты тандайды.
Философиялы ойларды білімді арттырумен жеіп шыуа болады.
мір бойы баытты болуа данышпандылы жетелейді, е бастысы досты пен бірлікте.
лім адам шін ештее емес, ай кезде біз мір сргенде лімді ойламаймыз, атынаспайды, ал кашан лім келген кезде мір срмейміз.
Алтын кереуетте жатып орыанша, амыста жатып орыпай мір срген арты
Барлы армана мынадай сра оюа болады: менімен не болады, егер мені іздегенім орындалып жатса жне орындалмаса яни арман барысында.
« Мына космос барлы тіршілікке бірдей, оны ешбір дай, ешбір адам жасаан жо, мгі тірі, ретімен жанып, ретімен шетін от, ол солай болып ала бермек» Гераклит
« Болмыс бар, бейболмыс жо»
Парменид
«Бірлік кп емес, ол блінбейді. Егер бірлік блінетін болса, ол- бірлік емес, кптік»
Зенон
«Барлы заттарды лшемі- адам»
Протогор
«Мені білетінім- еш нрсе білмейтінім»
Сократ
«Масаралы мірден ерлікпен лген арты»
Сократ
«Мен мір сру шін ішіп- жемеймін, ал енді біреулер ішіп- жеу шін мір среді»
Сократ
йренсе, ізгілікке йрен.
зіді зі тану иын, згеге аыл айту оай.
Жасылыа йрет, зі де йрен.
Фалес
нер де, даналы та, егер оны йренбесе, ола тспейді.
Демокрит
Аны тсініктілік- сйлеуді басты асиеті,
Аылы келген адамны, депте, тілі тым зын болады.
Аристотель
Дос кзден кетсе де, кілден кетпейді.
Платон
«Е лы не?- Сергек аыл. Ойлап істе- кінбейсі, стін ктіп іс ыл. Бріне себеп не?- Уаыт. Бостанды деген не?- Ар- ождан тазалыы. Бріні атасы- ынта. Жаттыан жала олмен т кеседі. Ашуынды ауыздыта. Отан шін жан июа зір бол »
Периандр
Сз- лы дірет.... Ол йрейді баса алады, айыны сейілтеді, уаныш келеді, обалжытызады. Сзге лайыты сенім адамны жанын жадыратады. Горгий
Ертегі кнмен кпінбе- ол кн не даярлп траны айдан білесі.
Соломон
лылар ламалары
«мбебаптар- олар шін тек белгілер, біра олар барлы заттара олданылмайды, тек зара сас заттара ана олданылады»
Роджер Бэкон
«Шындыа жету шін наты ылымдарды, яни ертедегі ылымдарды білу ажет»
Николай Уразмский
«Не табиатты зі- дай, не дай- заттарды ішінен ашылан діретті кш»
Джордано Бруно
«Философ дегеніміз- шындыты сю»
Платон
«Болмыс бар- бейболмыс жо»
Парменид
Дниеде е жйрік- Ой
Ол брінен жйрік.
Дниеде е аылды- Уаыт
Ол брінен де сырын ашады.
Брінен кшті- ажеттілік
Ол брінен мірші
Е иын- зіді- зі тану
Е жеіл- «Басалара кеес айту»
Фалес
зіді таны.
зіді стай біл.
зіді крсете ал.
Шешені парызы- шындыты айту.
Сократ
Пікірталаса тскен гімелесушілер арама- арсы пікірді не орай, не сынай білу керек. Масат- жаланды пен жасандыты санау, сынып ана оймай, екіжзділікті шкермеу тсілін игеру.
Протогор
Сз- лы дірет.... Ол рейді баса алады, айыны сейілтеді, уаныш келеді, обалжытызады. Сзге лайыты сенім адамны жанын жадыратады. Горгий
«Болмыс бар- бейболмыс жо»
Парменид
«Бірлік кп емес, ол блінбейді. Егер бірлік блінетін болса, ол- бірлік емес , кптік»
Зенон
«Философ дегеніміз- шындыты сю»
Платон
лылар ламалары
зіні аыл- ойын артыша баалайтын адамды йреткісі келген кісі уаытты боса шыындайды.
Демокрит
Е иыны з- зіді тану, басаа аыл айту е оайы.
Уаыт е данышпан, себебі аиатты барлыы уаыт те келе ашылады.
Тн слулыына араанда, жан слулыы жасы.
Сырты келбетіді безендіргенше, рухани дниеді слуландыр.
Кп сйлегендік аылды белгісі емес.
Адамны ісі андай болса зі де сондай.
Достарыды бар кезінде ана емес, жо кезінде де мытпа.
Ата- анаа не істесе де балалары саан соны істейді.
Фалес
Досты- мір шін е ажетті нрсе, йткені ешкім ешашан да баса игілікке ие бола трса да. Дос-жарасыз мірді оламаол емес.
Аристотель
арама-арсылы- «бріні атасы, бріні патшасы»
Гераклит
«Болмыс жо, бейболмыс жо»
Парменит
«Бірлік кп емес, ол блінбейді» Егер бірлік блінетін болса, ол-бірлік емес, кптік»
Зенон
«Масаралы мірден ерлікпен лген арты»
«Мен мір сру шін ішіп-жеймін, ал енді біреулер ішіп-жеу шін мір
среді»
Сократ
Барлы заттарды лшемі-адам.
Протогор
Мына космос барлы тіршілікке бірдей, оны ешбір дай, ешбір адам жасаан жо, мні тірі ретімен жанып, ретімен шетін от, ол солай болып ала бермек.
Гераклит
Демокрит
Досыа адал болу- лы іс.
нерде, данышпанда оымас,
Шыына жете алмайды.
Шындыты айту керек,
Жаландытан ашу керек.
Мы аылсыз адамнан,
Бір аылды адам арты
зі брін айтып згені тыдамау- зімшілдікті белгісі.
мір рашан иындытан трады,
Оны жене білу керек.
Егер сен біреуді жеісін кре алмаса,
Оан кре алмаушылыпен арама.
Жеті лшеп, бір кес.
Адам жаратылысынан грі, зіні іс- рекеті арылы жасы адам болады.
зіні не істейтіні біліп, не істеуге тиісті емес екендігін ааран адам ана трбиеші бола алады.
ГЛОССАРИЙ.
ü Метафизика – болмысты іргелі негіздерін айындауа ммкіндік беретін жне болмысты универсалды задылыын, яни сезімдік таным дегейінен тыс, тікелей жне жанама абылдаудан жасырын жатан натылыты зерттейтін философиялы ілім.
ü Эмпиризм – тануды бірден-бір негізі болып табылатын, адамны сезім тжірибесін мойындайтын философиялы оу.
ü Схоластика – дерексіз жне формалді-логикалы длелдер кмегімен христиан догматтарыны теориялы орныуымен айналысан ортаасырлы философиялы баыты.