ектеп базасындаы жзеге асырылатын іс-рекеттегі педагогикалы зерттеу дегеніміз не?

Мектеп базасындаы жзеге асырылатын іс-рекеттегі педагогикалы зерттеу дерісі арылы практик-мамандар мектеп проблемаларын арастырып, олара жан-жаты жауап беру ммкіндігіне ие болады. Бл – «мектептегі шара» немесе «мектеп туралы апарат» ана емес, ол, е алдымен, «мектеп шін» жргізілетін зерттеу нысаны. Осыан арап, оытушыны міндеті зіні жеке тжірибесін тсіну жне жетілдірумен атар, зіндік рефлективтік зерттеу дерісіне ызыушылыпен тартылуы, мтылуы деп айта аламыз. Іс-рекеттегі педагогикалы зерттеуге атысушылар оу бадарламасын згертуге, мектепте олданылатын тжірибеге атысты дау айтуа жне проблема ою, деректер жинау, талдау жне рекет ету жніндегі здіксіз дерістермен айналысуа баытталады, сол арылы леуметтік згерістерге ол жеткізу жмыстарына ден ояды.

Малімдер детте з сабатарында туындайтын проблемалара кіл бліп, белсенді трде оларды шешуге тырысады. Малім з тжірибесін згерту шін ызу жмыса кірісіп, сонымен атар жйелі трде бл згерістер ыпалыны длелдемелерін жинаса, ол малімні іс-рекеттегі зерттеуді жргізу дерісіне тередей бастааны. Бл тсіл білім беру жне баса да алуан трлі салаларда олданылатындытан, іс-рекеттегі зерттеуді кптеген тсініктемелері бар. Біра барлы жадайларда кіл тбінде бір ыылас-ниет трады, ол – зерттеуші-практикті ойына алан проблемаа жауап ретінде тжірибені згертуі. Іс-рекеттегі зерттеуді таы бір маызды ерекшелігі – оны іс-рекетке атысты оытушылар немесе оушыларды зерттейтін сырттан келген зерттеу тобы емес, сол йымдаы не оамдаы мше немесе сол жымны зге мшелеріні атысуымен жзеге асырылатынында.

Мектеп базасындаы іс-рекеттегі зерттеу адамдарды рекет-ылытары мен оытушыларды тап болан леуметтік жадайларын зерттеумен байланысты. Кей жадайларда млде орынсыз згерістерге сезімтал немесе наты рекет етуді талап ететін жадайлар зерттеуге трткі бола алады. Осыан сйкес, іс-рекеттегі зерттеу оытушылар кнделікті ызметте кездестіретін тжірибелік проблемалара арналан, сонымен атар діснамасы зерттеу ралдары мен стратегияларыны белгілі бір топтамасынан грі, зерттеуге нсаулы ретінде белгіленетін икемді зерттеу тсілі болып табылады.

Іс-рекеттегі зерттеу малімдерге жйелі трде тжірибе туралы ойлануды кшін крсете алады. Бны брі барлы малімдерді оытушы мамандыымен байланысты проблемалара психологиялы трыдан дайын болатындыымен тсіндіріледі. Оытушы ксібіні табыстылыыны пиясы – здіксіз су жне білім алуда. Оытушылар шін іс-рекеттегі зерттеу практикалы тжірибені пайдалана отырып, одан рі су жне оуды жаластыру тсілі болып табылады. Іс-рекеттегі зерттеу оытушы атысан кез келген сттен басталады жне зерттеуді ажетті дегейде ала жылжу жылдамдыы да оытушыны алауына атысты.

Сонымен, іс-рекеттегі зерттеу:

• рекеттер мен оларды салдарын жйелі трде зерттеумен оса, оыту мен оуды жетілдіру масатында іс-рекетті орындау дерісі;

• негізіненз тжірибесін жетілдіру шін зіні жмыс орнындаы деректерді талдайтын практик-мамандар зірлейді жне жргізеді;

• бл олданбалы зерттеуді трі,зерттеуге жргізілу масатымен жасы таныс зерттеуші де белсенділікпен атысады;

• антропология, социология жне этнография саласында алыптасан сапалы зерттеулерді бай дстрлері трысынан арастырылады.

Lesson Study тсілі бастапы кезеде оны бірлесіп егжей-тегжейлі жоспарлауды кздейді. Содан со топты бір мшесі зерттеу сабаын ткізеді, ал алан мшелері – адаалайды. Оушыларды оу дерісіне атысты барлы нтижелерді бкіл топ мшелері зерттеу сабаы аяталаннан кейін бірден жйелейді жне талдайды, содан кейін Lesson Study-ді анарлым тиімділігін амтамасыз ету шін оу дерісінде алынан нтижелерді есепке ала отырып, бірлесе жмыс айта жоспарланады.

Уаыт ткен сайын Lesson Study дерісінде алыптасып, бекітілген біратар адамдар бар:

• Lesson Study тобы оны жмысыны нтижелілігін амтамасыз ететін ережелер жйесін келіседі, деріс барысында барлы мшелер бір-бірімен сыйласты арым-атынаста болады.

• Топ зерттеуді сра трінде ресімделген тйінді идеяларын келіседі жне нені, кімді оытуды анытайды, мселен, «Оларды оуын жасарту шін Х-ті -ті ммкіндіктерін анарлым тиімді пайдалануа алай йрете аламыз».

• Топ мшелері зерттеуді тйінді идеяларына атысты жауап табу шін дебиеттерді зерделейді жне жоспарлау кезінде оларды пайдалану шін нтижелерін орытады.

• Топ зерттеу сабаыны ортасында андай сыныпты жне андай ш «зерттелетін оушыны» болатынын шешеді жне оу лгерімі жоары, орта жне тменгі дегейдегі сынып топтарын сынады.

• Топ зерттеу сабаын «зерттелетін оушыларды» мегеруіне ерекше назар аудара отырып, оны жоспарлайды.

• Бір малім зерттеу сабаын жргізеді, осы уаытта басалары – «зерттелетін ш оушыа» ерекше кіл блу арылы адаалайды жне ескертпелерді жазып отырады.

• Малімдер осы зерттеу сабаы туралы оларды пікірін тсіну шін бірнеше оушылармен схбат жргізеді.

• Топ зерттеу сабаы аяталсымен бірден талылау жргізеді. Талылау белгіленген рылым бойынша жреді:

ü жоспарлау дерісінде жасалан алдын ала болжамдармен салыстыра отырып, «зерттелетін оушыларды» оуын адаалау жне болан айырмашылытарды себебін анытау;

ü ттас сыныпты оыту;

ü зерттеу сабаыны барысы жне оыту дерісі;

ü белгіленген жне зерделенгендерді негізінде жне солара сйкес келесі зерттеу сабаыны масатын ою.

• келесі Lesson Study-ді топпен бірлесе жоспарлау.

Lesson Study циклінен кейін (детте ш немесе одан кп) топ оу тсілдері мен оу бадарламаларындаы абылданатын жне кпшілікке таратылатын згерістерді келіседі.

45. Оыту мен оу дерісін жасарту масатында Лессон Стади олдану

LESSON STUDY

Lesson Study сыныпты зерттеу нысандарыны бірі болып табылады, бл 1870-ші жылдары Жапонияда тжірибені жасарту мен жетілдіру масатында пайда болан. Lesson Study тсілі Макота Йошида Америка рама Штаттары мен лыбританияда жаа тсілді таныстырылымын жасааннан кейін, Жапониядан тыс жерлерде 2007 жылдан бері танымал бола бастады. Аталан елдерді зерттеушілері жапонды алымдарды халыаралы зерттеу аясында крсетілген академиялы жоары жетістіктеріне ыылас танытты. Йошида бл жетістік Lesson Study-ді жапон мектептерінде кеінен олданылуынан болып отыр дегенді ала тартады, сондытан азіргі кезде Шыыс Азияны біратар елдерінде малімдерді педагогикалы білімдері мен тжірибесін дамытуа арналан тиімді рал ретінде белсенді енгізіліп жатыр. Рефлексия Lesson Study нысаныны бірі болып табылады деп айтуа болады. Соан арамастан, Lesson Study-ді енгізу жніндегі ызметті ксіби деп атау шін белгілі аидаттар мен практикалы амал-шаралар саталуы керек. Наты айтанда, Lesson Study малімдерді оыту мен тжірибесін дамытудаы ынтыматасты тсіл болып табылады, жне де іс-рекеттегі зерттеу сияты біратар циклдерді амтиды. Lesson Study-де е бастысы «сабаты зерттеу» немесе «сабаты зерделеу» дерісі болып табылады, бл деріс барысында ынтыматастытаы малімдер оу сапасын арттыру шін белгілі бір тсілді алай дамытуа болатындыын анытау масатында оушыларды оу дерісін зерделейді. Lesson Study-ді тйінді сипаты креативтілік жне ылыми длдік болып табылады. Креативтілік оытуды жаа тсілдерін зірлеу масатында бірлесе жмыс істейтін малімдер бастамасымен жасалады, ал ылыми длдік жаа тсілді тиімділігін крсететін оушыны оуы туралы деректер жинауды кздейді.

Атап айтанда, Lesson Study тжірибені жасартуды демократиялы жолы болып табылады. Топтар детте кемінде ш малімнен трады, бл тжірибесі мен білімдері бір-біріне жайлы сер ететін фактор болып есептеледі. Топ малімдері кп жадайда бір мектепте жмыс істейді, біра практиканы жасарту масатында бірлесе жмыс істеу шін баса мектептерді малімдері де тартылуы ммкін. Кейде топты ксіби йымдастыру шін белгіленген тсілдерді немесе оу бадарламаларыны аспектілерін пайдалану бойынша жмыс тжірибесі бар, тиісті дайындытан ткен малімдер шаырылуы ммкін. Сонымен бірге барлы топ мшелері толы клемде жне бірдей дрежеде деріске тартылады. Тек бір малім ана саба беретіндігіне арамастан, топ зіне ол шін жауапкершілік алады жне кез келген оыту мен сабаты баалау жеке малімге ана емес, ттас барлы топты жмысына атысты беріледі. Lesson Study-ді таы бір демократиялы ерекшелігі, малімні жинатаан білімімен ауымды педагог ауыммен блісуі болып табылады. Жапонияда малімдерді тжірибесін олдауа жне зерттеулерді жеке топтамаларын дайындауа кмегін тигізу шін Lesson Study нтижелері жйелі трде жарияланып трады. Lesson Study топтары сондай-а ріптестерімен бірлесіп жаа тсілді оыту мен оу бадарламаларыны аспектілерін модельдейді жне жргізілген зерттеулер туралы талылауларды йымдастырады. Жапонияда Lesson Study бкіл мектепті ызметін йлесімді етуге ыпал ету шін оушыларды ндылытар жйесі, атрибуттары жне жеке асиеттері трысынан бааланады.

деріс

Уаыт ткен сайын Lesson Study дерісінде алыптасып, бекітілген біратар адамдар бар:

• Топ зерттеу сабаын «зерттелетін оушыларды» мегеруіне ерекше назар аудара отырып, оны жоспарлайды.

• Малімдер осы зерттеу сабаы туралы оларды пікірін тсіну шін бірнеше оушылармен схбат жргізеді.

• Топ зерттеу сабаы аяталсымен бірден талылау жргізеді. Талылау белгіленген рылым бойынша жреді:

ü ттас сыныпты оыту;

ü зерттеу сабаыны барысы жне оыту дерісі;

ü белгіленген жне зерделенгендерді негізінде жне солара сйкес келесі зерттеу сабаыны масатын ою.

• келесі Lesson Study-ді топпен бірлесе жоспарлау.

46. Тізбектелген сабатар топтамасын орта мерзімдік жоспарлау

Дегейлік бадарлама аясында дайындытан ткен барлы малімдер оушыларды ажеттіліктері мен сраныстарына сйкес келетін, оу бадарламаларыны талаптарына жауап беретін, оыту мен оу дерісінде жеті модуль идеяларын ыпалдастыратын жоспар жасайды. Оыту мен оу дерісін жоспарлауда порталда орналастырылан арнайы жмыс ралдары мен ресурстарды олдануа еркіндік берілген. Дегенмен малімдер сабаты жоспарлаанда рбір оушыны сол кнге ойылан масата ол жеткізуіне ерекше назар аударуы керек. Дегейлік курстар шеберінде малімдерге жоспарлауды ш (за, орта, ыса мерзімді) трі сынылады. Орта мерзімді жоспарлау зіні анытамасы жаынан наты масаттара бадарланан рылым болып табылады, яни ол жетімді нтижеге бадарлау – тізбектелген сабатар топтамасын жасаудаы бастапы станым. Орта мерзімді жоспарлау Бадарлама мнмтінінде білім беруді жзеге асыруды маызды блігі болып табылады, сондытан оны масаттарын оыту (сындарлы оыту) жйесіні масатын білмей трып оюа болмайды. Жалпы біз білім беру масаттары дегенде оушыны аыл-ой, дене, ебек, эстетика, адамгершілік жне коммуникативтік трбиесі мселелеріне байланысты оамны алдында тран масаттарды еске аламыз. Шын мнінде, трбиені бл баыттарыны брі білім, білік жне дадыны берік игеруге келіп тіреледі. Сонымен атар осы саладаы субъектілерді ндылытар жйесімен аныталады. Мысалы: сабаты масатын оу бадарламаларынан ктілетін нтижеге орай малім анытайды. Тйінді ой: Ескерту керек, оытуды масаты болуы ммкін емес, масат дерексіз ымдарда емес, адамдарда – ата-аналарда, педагогтарда, т.б. болады (Дж. Дьюи, 2000, 104-бет). Малім тізбектелген сабатар топтамасын жоспарлау кезінде тмендегілерді ескеруі керек: 1. Пн бойынша оу бадарламасыны ай масаттары осы сабатар топтамасыны масаты болып табылады. 2. Орта мерзімді жоспарлауды пайдалану нтижесінде оыту мен оу дерісінде оушыа арналан андай масаттара ол жеткізу ммкін болады. Бл сауалдара жауап болмаса, сынылатын жоспарды формальды блігін: масатын, табыст критерийлерін, ктілетін нтижесін айтадан мият ой елегінен ткізуге тура келеді. Масатты екі трі болады: біріншіден, ауымды масаттар бізді неге мтылатынымызды крсетеді, дегенмен оан наты жадайда, шектеулі мерзімде ол жеткізе алмауымыз да зады. Себебі ауымды масаттар – адамзат рекетіні бадары, жалпы згерісті, одан ктілетін нтижені сипаттайды. Мектептегі оытуды мндай масаттары мыналар болып табылады:

1. азіргі лемге бейімделе алуы шін, оамда німді тіршілік етуі шін ажетті оушыларды зияткерлік дамуы, ойлау сапаларын алыптастыру.

2. Білім алуды жаластыру шін жне мірлік рекетте олдануа ажетті наты білімді игеру.

3. азіргі лемді тануды, оны зерттеп білуді дістері мен идеялары туралы тсінік алыптастыру.

4. азіргі ркениет, ндылытар жйесі туралы ымдарын алыптастыру. Тізбектелген сабатар топтамасы жеткізу ралы болып табылатын пндік материал мазмнына келетін болса, ол мектептегі оытуа траты енген рі онда лкен роль атаратындай болуы тиіс. Білім беру саласыны ауымды масаты шкірттерді лемді зерттеп білуі мен оны кемелдендіру дістері туралы ымдарын алыптастыру болып табылады. Дегенмен наты пндер осы масата жету шін маызды нтижелер береді. Математика мен тілдер лемні логикалы картинасын ттас тануа жрдемдесетін жалпы танымды дамуды жзеге асыруа ммкіндік береді. Сонымен атар дебиет курсы талдау-жинатау шін мейілінше крделі ала туызады – бл кркем мтіндерді оып йрену. Бір жаынан, мтін – математикалы формула сияты ойлау рекетіні нтижесі, ал екінші жаынан – нысандар мен байланыстар (тек ішкі ана емес) кркем мтінде лшеусіз кп. Талдау дерісінде кркем, тарихи, ылыми мтіндерді зерделеу, ерекшеліктерін анытау маызды оыту рекеті болып табылады. Ал жаратылыстану пндерінде эксперименттер жргізу арылы лемді зерттететін болса, тарих пніні лемді игеруді тарихи дісі ретінде маызы айрыша. Сондытан да тізбектелген сабатар топтамасын жасауда мектепте оытылатын пндерді (жаратылыстану-математикалы жне оамды-гуманитарлы) жеке ерекшеліктерімен (спецификасы) атар оларды оушы тласын алыптастырудаы роліне сйкес мейілінше тере назар аударан дрыс. Тйінді ой: Білім беру технологияларыны бірінші тжырымдамасы жеке-дістемелік амалдан туындады... рбір наты жадаят шін жасы малімні педагогикалы іс-рекетіні лгісі іздестіріледі де, бл лгі зге малімге сынылады. Білім беру технологияларыны екінші тжырымдамасы 1950-жылдары дстрлі дістемелік амалды аны емес жайттарына арсылытан пайда болды. Екінші тжырымдамасыны базасында рылан технологияларды негізіне – диагностикалы жне операционалды трде байалатын масаттар мен білім беру дерісіні нтижелілігін здіксіз диагностикалау ретінде оыту нтижесін жоспарлау жатады. Жаа – шінші – тжырымдама 1990-жылдары абылданды. Ол оушыны субъектілігін ескеретін білім беру дерісіні ммкіндік сипатын мойындаудан байалды. (А.Н.Дахин, 2007). орыта келе, малім білім беруді ауымды масатын бадара ала отырып, орта мерзімді жоспарлау кезінде наты масаттар оюды ажырата алуы тиіс. ОМЖ-а ойылатын масаттар операциялы сипатта болады жне олар диагностикаланады. Бл екі ымды былай тсіндіруге болады. Масатты диагностикалылыы дегеніміз осы масата жетуді тексеруді ммкіндіктері мен ралдары бар екенін білдіреді. Ал операционалдылы – масатты оюда оан жетуді ралдарына нсауды бар екенін крсетеді. Яни тізбектелген сабатар топтамасын зірлеу малімге тек ана ндірістік міндет оймайды, сонымен атар оны шешуді андай тиімді ралдар кмегімен жзеге асыруа болатынын крсетіп береді. Тйінді ой: ... біз балаларды рационалды ойлауа жне рекет етуге жне олара мір бойы пайдалы болатын маызды білім алуды йреттік (Педагогические идеи РобертаОуэна, 1940, 176 - бет). Оу мен жазу – блар аиат немесе жалан болсын білімді хабарлауа ммкіндік беретін ралдар ана, егер балаларды бл ралдарды дрыс олдануа йретпесе, оларды балалар шін ндылыы болар-болмас (Педагогические идеи РобертаОуэна, 1940, 179 - бет). Малімдер ОМЖ-да наты масаттар мен олара жету жолдарын крсетуі тиіс. зіні шектеулі уаыт аралыындаы оыту рекеттерін жоспарлап, трлі дістер мен тсілдерді пайдаланып саба терде малім алдына мынадай наты масаттар оюы тиіс: 1. Оушы игеретін апарат бірлігіні клемін анытау (малімні мемлекеттік стандарт талаптарын білуі); 2. рбір аныталан апарат бірлігіне ажетті игеру дегейін (білік дегейінде игеру, дады дегейінде игеру, талдау-зерттеу дегейінде игеру) натылау (малімні оушыларды оу леуетін зерттеуі). 3. Оушыларды біліміні крсетілген масаттара сйкестік дрежесін анытау (малімні р оушыны леуетіне сай табыс критерийлерін анытай алуы). 4. Осы саладаы білімді (егер ажет болса) тзету шін андай діс-тсілдерді олдануа болатыны аныталуы тиіс. 5. Пнді аымды оыту шін наты андай дістер кешенін пайдалануа болатыны аныталуы тиіс (малімні Бадарламаны жеті модулін ыпалдастырып олдану зыреті). 6. Бадарламаны тйінді идеяларына сйкес сыныпты ерекшеліктерін ескере отырып, оу жоспарын жасау керек (малімні жоспарлау трлерін білуі). ОМЖ-ны наты масаттарынан оытуды, яни рбір ыса мерзімді жоспарлауды наты масаттары туындауы тиіс. Егер біз оушыны азіргі лемге бейім рі сындарлы оыту теориясына сай сапаларды игерген адам ретінде кргіміз келсе, онда тізбектелген сабатарда осы стратегияа сйкес наты масаттар Блум таксономиясы бойынша біртіндеп крделендірілуі тиіс. ОМЖ-ны масатын оюда шектеу сыныптаы оыту мен оу жзеге асырылатын наты шарттармен аныталады: оны мерзімі, оушыларды рамы мен леуеті, апарат кзіні ол жетімділігі, оыту дістеріні ммкіндіктері. Осы шектеулерді ескеріп ана ол жетімді масат оюа болады. Пн мазмнына сйкес оушылара мегертілетін апарат былай блінеді:

• наты: терминдер, фактілер, кей жадайда – рекет тсілдері (мысалы, шб- рышты гипотенузасыны зындыын табу тсілі наты апарата жатады).

• наты емес: баалаушы апарат, кей жадайда - рекет тсілдері (мысалы, деби шыарманы классицизмге жатызу, яни деби баыттарды анытау наты емес апарат болып табылады).

Деректі жне дерексіз апарат рбір оу пнінде кездеседі. рине, аза тілді оыту негізінен ережелер кешенінен, яни жйеленген апараттардан трады, ал дебиетті оыту – наты емес апараттара рылады. Сонымен атар наты апаратты дебиеттен де табуа болады (шыарманы жары крген уаыты, жазушыны мірбаяны, ле рылысыны теориясы). Апаратты наты жне наты емес деп блу маызды, себебі трлі апараттарды хабарлауды да тсілдері млде згеше болады, е бастысы – оларды игеруді тсілдері бір-біріне самайды. Тйінді ой: «мір университеті» аншалыты нды боланымен, олар адамны зін-зі тану, зін-зі сынау, зін-зі сезінуге деген рефлексиялы абілеттеріні дамуын, оны білім беру рекетіне енгізгендей етіп, амтамасыз ете алмайды. Білім беру ересекті тлалы жйесіне ене отырып, оны оршаан ортаа атынасын ана емес, зіне деген атынасын да байытады. Ол пісіп-жетілген тланы маызды кріністеріні бірі анааттанбау (неуспокоенность) сезіміні алыптасуына (Э.Эриксон) ыпал етеді (С.Г.Вершловский, 2003). Оушыларды оуы мен оытуды йымдастыру кезінде Бадарлама мнмтініе сйкес теориялара сйену маызды. Апаратты игертуді трлі психологиялы теорияларыны арасынан Выготский – Роджерс – Дьюи теориясын атап туге болады. Бл теорияларды жетістігі мынада: 1. Белгілі бір тланы наты білім клемін игерудегі жетістігі мен кемшілігін болжауа ммкіндік береді (Выготский, жаын арадаы даму аймаы). 2. Апаратты трлі тередік пен беріктікте игеруді ажырату мен жоспарлауа ммкіндік береді, сонымен атар оушыны дербестігіні трлі дрежесін крсетеді (Роджерс, «Мен» тжырымдамасы ілімі). 3. Осы апаратты игеруді сыныпты-сабаты оыту барысында ана емес, сонымен атар мегертуді дербес трде йымдастыруа ммкіндік береді (Дьюи жне басалар, білім беру бадарламаларыны оушыларды ойлау дадыларын дамытуа баытталуы). Оушыларды оыту мен оу дерісіні теориядаы ай баытын пайдаланатынымызды анытаан со, дерісті жоспарлауа, наты масаттарын анытауа болады. Мны жзеге асыру шін ажетті: 1. рбір балаа оны танымды дамуды ай дегейінде екенін анытау масатында диагностика жасау керек. 2. Берілген даму дегейі шін олайлы тапсырмалар жйесін енгізу. 3. Жоспарлы рекеттерді оушылара ыпалын жне жмыс нтижесін кезеімен баылап отыру. 4. Оу жоспарына енгізілетін рбір наты апаратты оушыны жаын даму аймаына атысты екенін анытау. Міне, рекеттерді жйелі жзеге асыран малімдерге тізбектелген сабатар топтамасын жасауда «... кптеген оыту стратегиялары, трлі педагогикалы тсілдерді араластырып олдану ммкіндіктері, сондай-а наты дістер мен стратегияларды алай жне ай жадайда олдану ажеттігі туралы білім ажет болады» (ЭЫД сыныстарынан).

47. Сыныпты топа блу тсілдері

Топты жмысты йымдастыруды жалпы ережелері
Балаларды оу ынтыматастыын ру кезінде ескеру ажет:

· арым-атынасты мндай формасы оларды тжірибесінде болмаан, демек бл дадыны алыптастыру керек.

· Балаларды алай отыруа, оулыты алай оюа, алай келісуге, алай арсы келуге, алай кмек срауа йрету.

· Бірлескен жмыс ателіктерін талдау міндетті.

Балаларды топтара біріктіру – жеке асиеттер, тларалы атынастар, бейімділік, тілек, материал иындыы, сынылатын нтижеге жне т.б. байланысты те крделі деріс.

Сыныпта топтаы жмыстан бас тартуы ммкін оушыны болуын ескеру ажет, бан дайын болуы керек. Жеке-дара жмыстар дайындау. детте, мндай балалар кезі келгенде ынтыматаса бастайды, біра бан уаыт керек.

Топты жалпы жмысын баалау керек; адамгершілік асиетін немі атап крсету керек: сыпайылы, досты ыылас, жарын жзділік, зара кмек беру жне т.б. Сабата жым-жырт тынышты болмайтынын ескеру керек, сондытан тынышты орнайтындай белгілі бір сигнал ойластыру керек.
Топты оытуды басымдытары
мірді маызды дадыларына атыстыру (рекеттік арым-атынас, тыдай білу, дау-дамайды шеше білу, жалпы масаттара жету шін жария жмыс жасай білу, басаны кзарасын тыдай білу жне т.б.).

лгерім жасарады; оу жне оыту ужі алыптасады. Сабаа атысатындарды барлыын йретуге болады, рі сараланан тсіл саталады.

Топтаы жмыс балаа тек оуа ана емес, сонымен бірге зін крсетуге кмектеседі, йткені топта малімні басты беделі жне барлы сыныпты назары жо. зара сыйласты трбиеленеді. Барлыына деген атынас згереді, досты ныаяды, тлааралы арым-атынас жасарады; жымдаы психологиялы жайлылы орнайды.

Жарысуды жаымсыз жатарынан тылуа ммкіндік пайда болады.

Балалар зара кмек ндылытарына кз жеткізеді; зара жауапкершілік, мияттылы пайда болады, жолдасыны жмысына ызыушылы алыптасады. Жмыс принципі жзеге асады. Білімді жалпы жне барлыын амтитын баылауа ол жетеді. Оушылар материалды лкен клемін мегереді. Трбие жне оу бірлігі амтамасыз етіледі. Оушы мен малім арасында сенімді арым-атынас орнайды. й тапсырмасыны е аз клемі. Жмысты тексеру рсімі жеілдетіледі (барлы жмысты орнына топтарды 6-7-ге жуы есептерін тексеру керек болады).

Топтарды ру тсілдері
Топты жмысты йымдастыру кезінде топтарды руа ерекше кіл аударан жн. Жалпы жмысты табыстылыы топты аншалыты дрыс рі стті рылуына байланысты болады. Топты клемі алуан трлі, жмысты мазмны мен сипатына байланысты ол 3-тен 6-а дейін згереді, бдан лкен топтарда топты барлы мшелеріні белсенді жмысы амтамасыз етілмейді. Мысалы:

алауы бойынша топ. атысушылар топты здері рады, біра мндай жмысты нтижесін болжау иын. Мндай топтарда психологиялы сйкестік жо, байланыс жасы, біра топтарды кш шамасы жне толытыы ртрлі.

Кездейсо топ. атысушылар осы жмыс шін ана бірігеді. Мндай топтарды сйкессіздігі дау-дамайа келуі жне жмысты млдем іске алысыз етуі ммкін. Тс, сан жне т.б бойынша.

Кшбасшы алыптастыран топ. Топ рамы бір текті, йткені кшбасшы белгілі нтижеге ол жеткізуге абілеттілерді тадайды.

Зодиак белгілері бойынша. детте оушылара сер ететін ерекше шешім. Топты кш шамасы, топты зара рекеттестікке атысушылар саны туралы сра ашы кйінде алады.

Малімні шешімі бойынша. Мндай топ ру кезінде социометрия деректеріне сйенген жасы.

Топты йымдастыру ережелері

Топтар трлі тсілдермен рылуы ммкін. Кей кездері малімдер (жне оушылар) ріптестерінен (немесе достарынан) бірге жмыс істеуін тінеді, баса жадайларда кездейсо іріктеп алынан топтар растырылады. Ал кейде топтар жекелеген мшелерді наты бір мыты асиеттеріне арай рылады. Топты андай тсілмен рыланына арамастан, жаадан рылан кез келген топа бір-бірімен жмыс істеу сипатына, дадылары мен стиліне икемделіп, бейімделуге уаыт талап етіледі. Табысты топтар осы айырмашылытарды артышылыын пайдалануды, оларды бастапы кезеде анытауа жне тиісінше топты ызметін йымдастыруды бірден йренеді (1-кесте). алыптасу кезеі топ жмысыны басталуымен шектелмейді. Топ мшелеріні бірбірі туралы хабардар болуына арай, топты арыны біртіндеп згереді, жне де топ мшелеріне мндай згерістерге атысты рекет ету шін ажеттілігіне арай жмысты тзетуге дайын болу керек.

Топта жмыс істеу ережелері

Топты жмыс жеке шешуге болатын тапсырмаларды емес, анарлым крделі тапсырмаларды шешуді кздейді. Кез келген команда барлы мшелері білетін жне тсінетін жалпы ережелерді

арым-атынас: жазбаша жне ауызша гімелесу, тыдау, ым мен имылды пайдалану

зін-зі таныту: стемдік танытпай, топтаы жмыса белсенді атысу шін зіне-зі сенімді болу

Басаларды олдау: топты ызметіне стемдік жргізбей, топ жмысына белсенді атысу шін шиеленіскен жадайларды шешу

Басаларды баылау жне басалар туралы хабардар болу. Топты баса мшелеріне арым-атынас барысында ыылас таныту.

Топ мшелеріні саны анша болуы ажет?

Топтаы оушыларды саны оушылар арасындаы сонымен атар, оушылар мен малім арасындаы арым-атынасты барынша тиімді амтамасыз етуі тиіс. Топты клемі мен саныны арасындаы тепе тедікті орнату маызды. Мысалы, кптеген шаын топтар немесе жп шектеулі ыса уаыт (мысалы, шамамен 5 минут) барысында тиімді жмыс істей алады. Аздаан лкен топтарда оушыларды кілі басаа ауып, тртіптеріні бзылуына келуі ытимал. Белгілі бір тапсырманы айрыша тиімді орындау шін, малім топ атысушылар саны канша болатынын анытап алуы ажет..

Топты ру

•Топты рамына кім кіреді?

•Сізді жеке артышылыыыз неде?

•Оларды аншалыты тымды пайдалануа болады?

•Топ алай бірлесіп жмыс атарады?

Топты жоспарлау

•Не істеу ажет?

•Сізге жмысты орындауа анша уаыт ажет?

•Жмыс топ ішінде алай блінеді?

•Жмыс істеу барысында топ ішіндегі арым- атынас алай жзеге асырылатын болады?

ызметті жзеге асыру

•Соы нім андай нысанда жасалады?

•Жобаны орындау барысында трлі дадылар трлі тапсырмалара сйкес келе ме?

•Сізге жмысты ай трі шін баа беріледі?

•Топты ынтыматастыты боландыыны жеткілікті длелі бар ма?

Жоспарды жзеге асыру

•Топ мшелері бірбіріне алай кмектеседі?

•Бір-біріні жмысын алай талылар едііз?

•Жмысты барысы алай баыланады?

Топ жмысын баалау

•Сіздер команда ретінде аншалыты тымды жмыс істедііздер?

•Сіздер бірбірлеріізге аншалыты кмек крсеттііздер?

•Топта жмысты андай негізгі аспектілері тымды орындалды?

•Не орындалмады?

•Одан андай саба алуа болады?

Шаын топтар

•4-6 оушыдан тратын топ топты жмысты кптеген трлерінде жне топта бір оушыны стемділігін лсірету шін тиімді.

•Топ мшелеріні кейбіреулері шін аз жмыс істеуге кп ммкіндік береді.

•Тыныш, салматы оушылар жмыса аз атысысы келуі ммкін.

Жптар

•Жп болып жмыс істеу жоары дегейлі тапсырмаларды берлесе орындауда (мысалы, шешім абылдауда, мселелерді шешуде) жне рбы-рдастарын оыту шін тиімді.

лкен топтар

•7-10 оушыдан ралан лкен топтар мселені талылау барысында кптеген кзарастарды арастыру масатында тиімді болуы ммкін.

•Топ мшелері кп болан сайын ондаы жмысты йымдастыру, жоспарлау, рлдер мен арадаы арым-атынас жне сз сйлеу иындайды.

Топты жмысты маызды сті – сыныпты топа блу. Блуді кптеген дісі бар, олар оны топтаы кейінгі жмысы алай аатыны жне бл топ андай орытындыа шыатынын кптеген жадайларда аныталады.

Топта 4-тен 6 адама дейін болуы ммкін.

Топтарды жинатауыны бірнеше трі бар.

1. з тілегімен.

2. Кездейсо трі. Жеребе; «фантарды» кмегімен біріктіру жне т.б.

3. Айын белгі бойымен. Есімні бірінші ріпі бойынша, жыл мерзімі бойынша жне т.б.

4. Лидер астында тобы тадап алу.

48. Кері байланыс алуды маызы

Кері байланыс оушыны оыту рдісі алай ткені жне андай нтижеге ол жеткізгендігі туралы ой-пікірін тыдауа негізделеді. Кері байланыс сабаты соында ана емес, саба барысында оушыларды з бетімен орындайтын тапсырмаларыны соында жргізіліп отыруы керек. Рефлексия масаты-еске тсіру, зіні саба бойындаы іс-рекетіне баа беру, талдау жне мселелерді шешу жолдарын іздестіру. Малім оушыны кез келген кері байланыс параын ои отырып, жмысыны стсіз шыан тсын жне стті шыан адамын, ендігі іс-рекетін алай жасартуа болатынын алдын-ала біледі. (1,37-б) Сонымен атар кері байланыс параы арылы оушыны ніне ла тріп, оу мен оытудаы кездесетін кедергілерді айындап, келесі оытуа бдан да жасыра дайындалуына трткі болады.

Рефлексия сзі латын тілінен аударанда reflexio- кейінге айналым маынасын білдіреді. Бл терминді Джон Локи 17 асырда енгізген. «Рефлексия- адамны з істеріні мнін тсініп, оны ойлану барысында зіне- зіні нені, алай жасааны туралы толы жне аны есеп беруі.

И, бл асиет бойымызда брыннан бар деуге болады. Кнде кешкілік бгінгі ісімізді, айтан сзімізді ойша шолып, есеп беріп, ертеімізге жоспар рып аламыз. Демек, "рефлексия" деп ат ойып, айдар тапаанымыз болмаса, бл рекет анымызда бар нрсе. Біра соны ааза тсіру немесе жйелі кнделікті трлендіріп, осы атпен сабата олдану болмааны аиат. Осы бадарлама бойынша білімді дайын кйінде беруден грі оушыны зі орытынды жасауа ыпал ету жне кері байланыс есебінде трлі дістермен рефлексия жасату тиімді екеніне кзіміз жетті. Кері байланыс жргізу бір кнні іс-рекеті емес, оан кп уаыт, ізденіс ажет. Малім рефлексия арылы алынан нтижені «дрыс» не «брыс» боланын длелдеп, олданылан діс-тсілдеріні тиімді не тиімсіз боланын анытап, орындалан іс- рекетін зерделейді. Е алдымен, малім кері байланыс жасауа оушыларын дадыландырып алу ажет. Сонда ана бл о нтиже береді. Оушыларды ой- рісіні дамуы оу рдісі кезінде болады, ол оушыны з бетімен толытыруы мен зін-зі дамытуды амтиды. Оушы білім алуды масатын саналы трде тсінсе ана белсенді бола алады. олайлы оу шін адамдара кері байланыс пен мадатау ажет, сондытан кері байланыс жргізілуі тиіс.Ашы сауалдар, оыту міндеттерімен алмасу сияты дістер оушыларды з біліміне белсенді атысу абілетіне сер етеді. Оушылар жппен де, з беттерімен де з білім дегейлерін баалауа жне оан жеткенін тсінуге ммкіндіктер бар.(1,36 б)

Рефлексияны р трлі діс-тсілдермен сабаты р кезеінде: таырыпты соында, саба блімдерінен кейін жне тарау соында жзеге асыруа болады. Кері байланысты трліше ткізуге болады: топты рефлексия трінде, гімелесу трінде т.б. Кері байланысты ауызша жне жазбаша да жргізуге болады.

Сабатаы кері байланысты ш трі бар.

1. Кіл-кймен эмоциялы жадайды анытауа арналан кері байланыс. Кіл-кйді білдіретін р трлі суреттер, смайликтер жне бояу тстерімен анытау. Мысалы: «Ауа райы», «Бадаршам», «Алма аашы». Мысалы «Алма аашы» дісінде оушылара саба басында трлі-тсті алма беріледі. Саба соында оны алма аашына ілу керек. Жасыл тсті алма – мен бгін брін жасы орындадым, сондытан кіл-кйім ктерікі, ызыл тсті алма - мен тапсырманы орындай алмадым, кіл-кйім жо дегенді білдіреді. «Бір сзбен» дісі барысында оушылар берілген сздерді ішінен бгінгі сабатаы жадайын сипаттайтын ш сзді тадайды. (уаныш, немрайлылы, шабыт, зерігу, сенімсіздік,сенімділік,рахаттану,аладау)

.Бекхожинні «Аса Темір мен аын» балладасын оытуда «Бас. Жрек. ол» рефлексиясын жргіздік. Оушылар баспен Аса Темірді тарихтаы орнын, жорытарын еске тсірді, жрекпен баллададаы оиаларды сезінгенін жне сыныптаы оушыларды эмоциясына сер еткенін айтты, ал олмен тапсырмаларды орындаандарын жеткізді.

2. Сабатаы іс-рекетке байланысты кері байланыс. Мысалы: «Табыс сатысы» дісінде кдімгі сатыны суреті беріледі. 1-ші баспалдаы Мен............. БІЛЕМІН, 2-ші баспалдаы Мен ............ ТСІНЕМІН, 3-ші баспалдаы Мен ............... ЖАСАЙ АЛАМЫН.

«Салалас рмалас сйлем туралы тсінік» таырыбындаы сабата оушылара алан білімін жинатау масатында «Бір сйлеммен тжырымдаыз» дісін олдандым. Мнда оушылар жаа таырыпты алай тсінгенін бір сйлеммен (Мен бгін салалас рмалас сйлемдерді жасалу жолдарын мысалдар арылы наты тсіндім) тжырымдады.

«Тадау» дісінде бес пікір жазылан пара беріледі.

1.Мен саба ызыты, ызысыз болды деп ойлаймын.

2. Мен сабата: кп нрсені, йрендім, йренгенім аз болды.

3. Мен басаларды мият зейінсіз тыдадым.

4. Мен пікірсайыстара жиі сирек атыстым.

5.Мен сабатаы з жетістіктеріме ризамын риза емеспін.

Оушылар здеріні сабаа атысу дегейі мен ынтасын білдіретін сздерді астын сызады.

3. Оу материалыны мазмнына берілетін кері байланыс. Брын мен білмеуші едім. Енді мен білемін деген сияты ой-пікірлерін білдіру боп табылады. Мысалы: «Плюс, Минус, ызыты». «Плюс»-о сер еткен фактілерді, алан білімдері жайлы жазады. «Минус»-олымнан келмей жатыр немесе тсініксіз болып тр деген ойларын жазады.

«ызыты» - деген баана здеріне не ызыты болды соны жазады немесе не жайында кбірек білгісі келетінін жазады.

«Аяталмаан сйлемдер» дісінде:

Мен бгін білдім....

Мен бгін сезіндім..

Мен келесі сабата білгім келеді..............-деген сйлемдерді аятап жазады.

7-сыныпта ткен М. уезовты «Кксерек» гімесі бойынша «Маан 3 нрсені айт» кері байланыс параы берілді. Оушылар Сабата не ттік? Неден табыса жеттім? Нені тере білгі келеді? деген сауалдара олар «Кксерек» гімесі арылы асырларды психологиясын тсініп, олара да аморлы керек екенін ынанын жне «ндылы спектрінде» рмашты ліміне кім кінлі? деп ортаа тасталан сраа здеріні ойларын еркін жеткізге білгендерін, таы да асырлар туралы жазылан аыз-гімелермен танысысы келетіндіктерін ашып жазды.

«Мадатау сэндвичі» 1-блік- не нады? 2-блік не нрсені жасарту керек?

3-блік- маан нады, біра келесі жолы ... . Мнда оушылар саба соындаы іс-рекетіне баа береді. «Екі жлдыз, бір сыныс» рефлексиясында оушылар екі наан фактор мен бір сынысын білдіреді. аза дебиеті сабатарында кбінесе «Екі жлдыз, бір сыныс» рефлексиясын жиі пайданамыз. Атап айтса, Ш. Мртазаны «Ттын бала» гімесін орытындылау кезеіндегі топты жмыста оушылар гімені баяндауда сюжеттен ауытымау, гіме мазмнын деби тілмен баяндау сияты сыныстар айтылды.

Жоарыда келтірілген кері байланыс трлері жеке оушыны жмысына баытталан.Сонымен атар оушылардан топты кері байланысты алуа болады.Бнда жеке зіні пікірі емес,жалпы топты пікірі,топтаы жмыстарды нтижесі алынады.

Топты кері байланыс сратары:

1.Жмыс барысында топтаы арым-атынас тапсырманы орындалуына алай сер етті?

· Жмысты тиімділігін одан рі арттыруа кмектесті;

· Жмысты жасы жруіне кедергі болды;

· Бізді арым-атынасымыз тапсырманы наты орындауа ммкіндік бермеді;

2.Топтаы арым-атынас сіресе ай дрежеде кбірек іске асты?

· апарат алмасуда;

· зара арым- атынаста;

· Осы дрежелерді брінде іске асты;

3.Жмыс барысында арым-атынас жасауды ай стилі басым болды?

· Бір адама баытталан стиль

· Тапсырманы орындауа баытталан стиль.

4. Топтаы орындау барысында топта ауызбіршілік саталды ма?

· Топта ауызбіршілік пен серіктестік арым-атынас саталды;

· Топтаы бірлік, ауызбіршілікті бзыланы байалды;

Негізінен рефлексия адамны ш асиетін: з бетімен білім алуын, шешім абылдай білуін, баталастыа тсе білуін алыптастырады. йткені бл -ХХІ асырды талабы. Сонымен атар кері байланыс арылы оушылар з-зіне есеп беріп, з-зін реттеуге дадыланады. Оушылар ойлауа, сйлеуге, зін-зі дамытуа еркін ол жеткізе алады. Кері байланыс жасауа сабаты белгілі бір уаытын бліп, оларды ой-пікірлерін шыдамдылы танытып тыдау ажет. Кері байланыс жасау арылы брыны сабатарда енжар отыратын оушыны себебін анытап, оларды белсенділігін арттыруа жол іздеуге болады. Кері байланыс оушы шін-з жетістіктері мен ателіктері туралы ойлану, ала жылжу шін сынба алу; малім шін з ызметіне ажетті згерістер енгізу масатында алынатын апарат (2,22 -б)

Кері байланысты жасаанда мына жайттарды есте стаан жн: кері байланысты жмысымызды жасартуды е тиімді нысаны ретінде сабырлылы таныту, кері байланысты субъективті болатынын ескеру,кері байланыс жасалан істі баалау емес, не жасалу керектігін крсету. Сонымен бірге кері байланыс оумен оытуды алай жріп жатандыын, оны сапасын анытауа ммкіндік береді.

орытындылай келгенде, рефлексия- кп ырлы, кіріккен рекет. Бл рекет оушыны психикалы ызметіні згеруіне ыпал етсе, ал малімні ксіби рекетін жоары шыармашылы дегейде жргізуіне кмегін тигізеді. Рефлексия, яни кері байланыс- нтижелі білімні жоары крсеткіші екенін бгінгі кндегі оушыларды жеткен жетістіктері арылы толы сеніммен айта аламыз. Бгінгі тада кнделікті сабатарымызда рефлексия жасауды дадыа айналдырып келеміз. Рефлексия арылы оушыны ажеттіліктерін біліп, оларды жинаылыа трбиелеуге болатынын тсіндік.