да ХХ асырды ІІ жартысында еуразияшылдыты насихаттаан алымдар. 4 страница

1975 жылы О. Слейменов «АЗиЯ» атты ебегінде «Игорь жасаы туралы жырды» зерттей келе, зіндік ылыми тжырым жасады. Яни, бл жырды тркі жне славян мдениеттеріні зара ыпалы нтижесінде туан шыарма екенін длелдеді. Кеес идеологтары О. Слейменовты тжырымдарын пантюркистік жне орыс мдениетіне арсы жазылан лтшылдыты крінісі деп айыптады. Мны авторды з сзімен айтанда: «Кейбір рккірек, лтты намысы озыш шамшылдара атты батаны: кне орыс ескерткіштеріне баса лт кіліні талдау жасап, пікір айтуы. Оларды ойынша мндай зерттеу, мндай пікірді, сіресе славян тркі халытарыны кне мдениеті жне оларды зара арым-атынасы туралы уелгі пікірді баса лтты кілі емес, тек орыс халыны кілі ана болатын». Дл сол кезде «АЗ и Я» кітабын оуа тиым салынды. О. Слейменов уындалып, моральды ысым жадайына тсті. Ал шын мнінде Олжас Слейменовты з айтуынша: «Мен “Аз и Я” кітабын жазуа Дала мен Русьті тарихы ежелден ойындасып кеткенін, екі елді тарихты зына бойында негізінен жа­ын­дасумен, бауырласумен ткенін, ха­лытарды тіпті тілдері араласуа дейін жеткенін длелдеу шін кірістім. Тіл деген тарихи апа­ратты е бай оймасы. Мдениеттерді зара жаындасуыны е толы суретін біз тілден таба аламыз. Трікті “товарищ” деген сзі орыса ауысаны бекер деуге бола ма? рыс кезі­нен “ура” сияты сздер ана ауысады. “АЗ и Я” кітабыны ел назарын ерекше ау­дар­аныны басты себебі – мені “Игорь жасаы жайындаы жыр­ды” е алашы остілді оырманы бол­андыымнан. Мен сізге бір-а мысал келтірейін. Жырда “Се уримъ кри­чатъ подъ саблями по­ловецкыми” деген жол бар. Монолингвист аудар­машылар оны “се у Римъ” деп оыан. Сонда немене, Кончак ыпшатары Римге дейін баран ба? Енді Русь жерінен Рим деген ала іздей бастаан. Одан кейін Мскеуді кезінде “третий Рим” деп атаанын еске тсір­ген. Одан да болмаан со Переяслав князді­гін­дегі Римов деген аланы еске тсірген. Ал енді ос тілді оырманны кзімен арасаыз брі оп-оай орнына келе алады. “Уримъ” – кдімгі тркі сзі. йелді рім шашы. ыпшатар Игорь жорыынан кейін Руське айта шапанда йелдерді ша­шын кескен, сйтіп орлаан.

Талайлар мені тпкі ойымды тым арабайырлатып тсіндіреді. “АЗ и Я” кітабы тап бір “Игорь жасаы жайындаы жырды” аза жазан деп длелдейтіндей айтады. Бл – клкілі нрсе. Мен ол жырды ос тілді мегерген адам шыаруы, наты айтанда, тркі тілдерін де білетін орыс адамы шыаран болуы ммкін деймін. Тап-таза тілді табу ммкін емес. Корей тіліні 75 пайызын ытай сздері, француз тіліні 25 пайызын араб сздері райды екен. Соларды соан намыста­нып жатанын естіп крмеппін. Ал ткен асырды 70-ші жылдарындаы лыдер­жа­ва­лы рккіректік орыс тіліне тркі сздері араласан дегенні зін кешіре алмады. ркен жайан мдениет – згелермен дайы, жздеген жылдар бойы араласып-раласуды жемісі. Сз алмасу деген тілді кедейлігіні белгісі емес, бл оны даму стіндегі тіл екендігіні белгісі.

Мдениетті е басты рамдас бліктері атарында поэзия мен музыка аталуа тиістігі талассыз. Бл талассыз болса, онда тркі халытарыны дл осы поэзия мен музыкада ешкімге дес бермейтіндігі тіпті талассыз. мір сру салтына байланысты айтса, мысалы, е таза музыка ХІХ асыра дейін кшпелі мір салтын сатап келген халытарда екендігі даусыз. Ал отырышылыа ауысан тркі халытарында музыка кбіне сзді немесе биді сйемеліне айналып кеткені белгілі. Кп нрсе алай тсіндіруге байла­ныс­ты. Батыстаы дебиетте ндар талай уаыт бойы жабайылыты баламасындай болып бейнеленді. Аиатында сол замандаы герман тайпалары леуметтік, мдени дамуы жаынан Еуропаа келген ндардан кп тмен тран. Германды­тар ндардан ттас дниетаным жйе­лерін абыл алан. А.Плетнева сияты­ларды кшпенділерге мдениет жат деген сзіні ткке трысыз екендігін тек Эрмитаждаы скиф алтын рнектері-а даусыз длелдей алады. Ал олар клас­сикалы кшпенділер ой.

Кшпенділер сзді толы маына­сында мемлекет рмаан деген ылыми негізсіз тжырымдама десе де болады. деби жазба тіл – мемлекет­тілікті басты белгісіні бірі. Орхон мен Енисей бойларында сонау VІІІ асырда таса ашалан жазуларды тілі ажап дние. рі икемді, рі уатты тіл, е кернеуі мол сезімдерді, поэтика­лы ойды е нзік наыштарын жеріне жеткізіп айта білетін тіл. Еуропа мен Азиядаы талай отырышы халытар ол заманда мндай байлыа ол жеткізбеген болатын. Кшпенділер тіпті сол Орхон-Енисей жазбаларынан баса ештее жасамаан болса да, лем мдениетінен ойып трып з орнын алар еді.

Ежелгі трік тілі Орхон-Енисей мтін­дерінде ана, баса мтіндер жо, ал бл мтіндер оыз-арл тілдеріні нормаларына сай деген ым бар. Тркологиядаы догмаларды біреуі осы. Кейбіреулер осыдан шыарып, ол заманда ыпша тілдері болмаан деуден де тайынбайды. Олар ыпша тілдері оыз тармаынан рбіген дегенді айтысы келеді. Сонда ыпша тілдеріні жасы бізді заманымызды орта асырларынан бері арай есептелетін болып шыады. Ал дрысында, ыпша жне оыз тілдерін салыстырып арасаыз, ежелгі оыз тілді ждігерліктерден ап-айын кипчакизм­дерді кресіз, олар грамматикадан да, лексикадан да танылып трады, мны зі екі тілдік бтаты да орхон-енисей жазбаларынан кп брын боланын рі бір-бірімен байланыстылыын айын­дайды.

Атамзаманы тркілер (Тариха дейінгі тркілер) — 2011 жылы Алматы аласы «Олжас Баспа йі»баспасында басылып шыан кітап. Кітап авторы/растырушысы — О. О. Слейменов, аударан М. азыбек. Беттер саны — 352.

61. Аын, оам айраткері Олжас Слейменовті оамды ызметі

1962—71 жж. Казахстанская Правда нжариясыны деби ызметкері, азафильм киностудиясы сценарлы-редакцялы аласыны бас редакторы, Просторжурналыныблім мегерушісы болып жмыстар атарады.

1971—81 жж. азастан жазушылар одаы басармасыны хатшысы, сонымен бірге 1972 ж. Азия-Африка елдері жазушыларымен байланыс жніндегі азастанды кмитетті траасы болды.

1981—83 жылдары аза КСР кинематография жніндегі мемлекеттік комитетіні траасы.

1983—91 жылдары азастан жазушылар одаы басармасыны бірінші хатшысы болды.

1989 ж. апанында халаралы Невада-Cемей ядролы аруа арсы озалысыны президенті болды.

1991 ж. азанынан азастан Халы конгрессі партиясыны траасы, рметті траасы болды.

1994 ж. суірде шаырылан Р Жоары кеесі траалыына сынылады, мжілісте з міткерлігін талаппен алып тастайды.

1994—95 жж. Р Жоары кеесіні оршаан орта жне табиатты пайдалану комитетіні мшесі.

1995 ж. тамызынан бастап Р Италия республикасындаы, 1996 ж. суірінен Грекия республикасындаы, сондай-а Мальта республикасындаы ттенше жне кілетті елші міндетін атарды.

62. Олжас Слейменов ебектеріндегі еуразияшылды идеясы
1975 жылы О. Слейменов «АЗиЯ» атты ебегінде «Игорь жасаы туралы жырды» зерттей келе, зіндік ылыми тжырым жасады. Яни, бл жырды тркі жне славян мдениеттеріні зара ыпалы нтижесінде туан шыарма екенін длелдеді. Кеес идеологтары О. Слейменовты тжырымдарын пантюркистік жне орыс мдениетіне арсы жазылан лтшылдыты крінісі деп айыптады. Мны авторды з сзімен айтанда: «Кейбір рккірек, лтты намысы озыш шамшылдара атты батаны: кне орыс ескерткіштеріне баса лт кіліні талдау жасап, пікір айтуы. Оларды ойынша мндай зерттеу, мндай пікірді, сіресе славян тркі халытарыны кне мдениеті жне оларды зара арым-атынасы туралы уелгі пікірді баса лтты кілі емес, тек орыс халыны кілі ана болатын». Дл сол кезде «АЗ и Я» кітабын оуа тиым салынды. О. Слейменов уындалып, моральды ысым жадайына тсті. Ал шын мнінде Олжас Слейменовты з айтуынша: «"Аз и Я” кітабын жазуаДала мен Русьті тарихы ежелден ойындасып кеткенін, екі елді тарихты зынабойында негізінен жа­ын дасумен, бауырласумен ткенін, халытарды тіпті тілдеріараласуа дейін жеткенін длелдеу шін кірістім.

63. Р Президенті Н.. Назарбаевты еуразиялы жобасы.

Нрслтан Назарбаев Еуразия Одаын (ЕАО) ру туралы зіні жоспарын 1994 жылы ерте кктемде лыбританияа баран ресми сапары шеберінде оны халыаралы мселелерді зерттейтін король институтына лекция оуа шаыранда алаш рет жария еткен. Корольдік халыаралы атынастар институтында сйлеген сзінде ол «Кеес дуірінен кейінгі кеістікті дамуы екі баытпен айындалды: бір жаынан, лтты мемлекетті алыптасуы жріп жатыр, екінші жаынан, ТМД елдеріні интеграциялы баыты байалды. Туелсіз Мемлекеттер Достыыны зін реформалау ажеттілігі пісіп жетті, мны зі аймата тратану белдеуі мен ауіпсіздік орнатуды амтамасыз етер еді жне саяси эволюцияны болжауды дрежесін жоарылатуа ммкіндік беретіні кдік»-деп млімдеген еді.
Елбасы зіні сынан еуразиялы идеясы жайлы былай дейді: «Бізді ‘Ммкіндігіміз Еуразия аймаындаы жолдарды тйіскен торабында орналасан географиялы жадайымыздан туындайды. лемдік экономикалы жне саяси процестерді ауымдану процесі осы факторды тйінділеріні атарына осады. Бізді бабаларымыз тркі халытарыны бірттас отбасы рамында осы маызды стратегиялы факторды здері шін тиімді пайдалана білді: ататы Жібек жолы бойымен Еуропа жне Азия елдері арасында ке ауымды сауда арнасы йымдастырылан болатын. Бгін біз осы арнаны айматаы баса елдермен ынтыматаса отырып жне лемдік оамдастыты олдауымен алпына келтіре бастады. Сз жо, келешекте Еуропа мен Азия арасында сауда, аржы аысы жйесі мен адамдарды кші-оны лая тседі. Кптеген саяси тратандырушы факторлары туралы айтпаанны зінде, мен на осы себептен, Еуразия идеясын сындым жне оны дамыта бермекпін, рі оны стратегиялы болашаына да сенімім кміл».

 

64. Елбасы ебектеріндегі еуразияшылды идея

азастан з туелсіздігіні 20 жылы ішінде халыаралы йымдарды атысушы мшесі ана емес, осы уаытта лемге ЕЫ, ШЫ, ТМД, ЕурАзЭ, АСШК секілді йымдарды траасы ретінде танылды. Бл егемен елімізді дамуындаы жалпылтты стратегия­лы жобалар боландытан, барша азастандытарды лкен уанышы, мртебесі. Дегенмен, осы ртебелік жетістіктерімізді ішіндегі Елбасымызды еуразиялы идеясын жзеге асыру барысында атарылан ызметіне ерекше тоталан дрыс деп санаймыз.Елбасы Н. . Назарбаев Л. Н. Гумилев атындаы Еуразия лтты университетінде ткізген «Инновациялар мен оу-білімді жетілдіру арылы білім экономикасына» атты дрісінде: «Еуразиялы идеясы теория ретінде ткен асырда туан болатын. Біра та Еуразиялы идеясы жаа мірді йымдастыруды практикасы ретінде осы асырда іске асатынына сенімдімін. Еуразияшылды бкіл ХХІ асырды басты бір идеясы. Сендер мны кп кешікпей тсінесідер жне кресідер», – деген болатын.Еуразиялы идеясы – рлы тарихы ерекшеліктеріне негізделген философиялы-саяси тжырымдама болып табылады. Сонымен атар, тарихи-мдени тжырымдама ретінде саналатын идея елімізді интеллектуалды элитасын мазалайтын тсініктерді бірі. Еуразиялы озы идеяны стамды жне сындарлы нсасын лт кшбасшысы Н. . Назарбаев сынан болатын. Саяси интеграцияа баытталан тсінік мемлекет басшысыны «Еуразиялы Ода» ымын алыптас­тыруа септігін тигізді. азіргі зекті саяси тжірибеде Елбасы посткеестік кеістік мемлекеттеріні ыпалдастыынан креді. Іс жзіндегі аталмыш идея лкен кеістік шін наты тырнаманы іргетасы. Елбасы Н. . Назарбаев шін интеграция р бос сздер мен рандар емес. Ол наты адамдара ласатын маызды шара.

65. Еуразияшылдыты басты даму баыттары жне Еуразиялы Ода жйесі

Еуразиялы идея теориядан шынайы практикалы кезеге ту дерісінде. Негізі, идея сынаннан бері, Президентті белсенді атысуымен болан идеяны жзеге аса бастауында бес адамды ерекшелеуге болады: Бірінші адам, 1994 жылы Мскеуде ТМД атысушыларына Еуразиялы ода ру туралы бастама ктеруі; екінші адам, 1995 жылы азастан, Ресей, Беларусь президенттері Кедендік ода ру туралы келісімге ол оюы, кейінірек ырызстан мен Тжікстанны осылуы; шінші адам, 2000 жылы Бішкекте Кедендік одаа кіретін азастан, Ресей, Белоруссия, ырызстан, Тжікстанны мемлекетаралы кеесінде жаа халыаралы йым – Еуразиялы экономикалы ауымдастыты рылуы; тртінші адам, 2002 жылы азастан, ырызстан, Тжікстан жне збекстан президенттері Орталы азиялы ынтыматасты йымын ру туралы келісімге ол оюы; бесінші адам, 2003 жылы Мскеуде азастан, Беларусь, Ресей, Украина президенттері бірыай экономикалы кеістік ру туралы келісімге ол оюы.

66. Еуразияшылды идеясыны азастанды жобасы алыптасуыны кезедері

Еуразия бастамасы – бл ауымды айматы жоба боландытан оны алышарттарына ХХ асырдаы Еуропа, Азия, Америкада зірленген айматы ыпалдасу жобасы кіреді. азастан Президенті: «Бгінгі лемде айматы одатарды неше трі бар, олар сонысымен де мыты болып отыр» деген-ді. Еуразиялы жобаны маызды халыаралы алышарты Еуропалы Одаты алыптастыру дерісі екендігі де млім. Осы лгі Н.. Назарбаевты бастамасы шін негіз болды.

Н.. Назарбаевты Еуразиялы бастамасыны саяси алышартына Еуразия кеістігінде жаа егеменді мемлекеттерді пайда болуы жатады. 1993 жылы мамырда Н.. Назарбаев «азастанны болашаы - оамны идеялы бірлігінде» ебегінде: азастана лемні назары ауып отырандыындыы тілге тиек етіп, елімізді географиялы жадайын, этнодемографиялы жне баса дамуын ескере отырып, кп ырлы бадар стану аса маыздылыын тжырымдаан еді. Сонымен бірге елбасы ТМД мемлекеттерімен ынтыматасты арым – атынаса бірінші кезекте кіл аударатындыын млімдеді.

Н.. Назарбаевты Еуразиялы бастамасыны жаашылдыын айта отырып, оны интеллектуалды алышарттарын да крсетуіміз ажет. Біріншіден, азіргі еуразиялыты интеллектуалды алышарттары 1920-шы жылдардан басталып, Ресейден Еуропаа оныс аударан Н.С. Трубецкой, П.Н. Савицкий, Г.В. Вернадский, Э. Хара-Даван, К.А. Чхеидзе жне зге де ойшылдарды арасында алыптасты. Олар здерін «еуразиялытармыз», ал идеяларын «еуразиялы» деп атаан. Бл дегеніміз «еуропалы» жне «азиялы» элементтерді жинатайтын жаа лем жніндегі тсінік. Алайда, зіні ауымды мдени-танымды кеістігіне арамастан, еуразиялы идея негізінен ресейлік мселелер тірегінде алыптасты. Еуразиялытарды идеялары кеестік болмысты талаптарына сай болу шін згеруге тиіс еді. Еуразиялы идея еуропоцентризмді, отарлау мен империализмді теріске шыарады.

 

67. Н.. Назарбаевты "Тарих толынында" ебегі

1999 жылы Н..Назарбаевты «Тарих толынында» атты ебегі жарыа шыты. Бл ебекте автор ел тарихын 12 кезеге блген.Ебекті маызы – тарих ойнауын зерделей отырып лтты асиетті сатауа трбиелеу ажеттігі баса айтылан, автор «Тарих толынында» атты ебегінде лтты тарих мселелерін кеінен талдап крсеткен.

аза болмысыны ерекшелігі тариха арналан. аза даласы, мдениет келешегі, лтты бірегейлік, тоталитарлы тртіп пен лтты ымдар, тарихты тере шеберлері бл кітапта кеінен суреттеліп, жазылан кітап. Тарих біріай а немесе ара деп блікке салатын бладыты ктермейді. Тарихты толынында азаты сана сезімі ткендегі, азіргі жне болашатаы лтты асиетін тсінуге ммкіндік беретін шыарма. Елбасы ебектерінде азаты этногенезі жнінде аза халыны тп тркіні шамамен трт-бес мы жыл брыны са тайпаларынан бастау алып, бізді заманымыздан брыны ІІІ асырдан бізді заманымызды V асырына дейін мір срген йсін, н, алы тайпалы бірлестіктері аза лтыны ары тегін алыптастырды деген кзарасын айтады. Біз Елбасыны бл кзарастарын «Тарих толынында» атты ебегіндегі азастан тарихын кезедерге бліп арастыруынан креміз. Зиялы ауымды др сілкіндірген, тарихшы алымдар шін шын мнінде белесті оиаа айналан кешегі кеейтілген отырысты мн-маызын негізгі баяндамадаы мына сздер дл жеткізе алады деп ойлаймыз: «лтты тариха ызыушылы немесе немрайдылы – халы мдениетіні ай­ын жне наты лшемі. зіні ткенін мы­татын оамды болаша та мытады. Бейнелері бейберекет ауысып жатан мына аса ауымды рі шыр лемдегі е маызды ­былнама мен адастырмас баыт-бадар – зіні ата-бабаны кімдер боланын, мынау тарих толынында зімізді кім екенімізді білу жне мытпау».Кезінде ел Президенті Нрслтан Назар­баевты «аза тарихында аза ялатын ештее жо» деп айтаны халымызды абыройын асыраны есімізде. И, лтты тарихымыз лтты матанышты кшейтуді, отаншылдыты арттыруды уатты тетігі. Ал отаншылды сезім – лы істерді бастауы. Кешегі келелі кеес лтты тарихты зерделеуде соны серпіліс болатындыына сендіріп отыр.Сонымен орыта айтса, Н.. Назарбаевты “Тарих толынында” атты кітабыны туелсіз азастан тарихыны жеке адамды жазба дерек кзі ретіндегі баса ебектерінен басты айрмашылыы, авторды туелсіздік тарихыны тамырын тарихтан іздеушілдігі. Егер, баса ебектерде туелсіз азастан мемлекеттігіні пайда болуыны объективті алышарттары туралы айтылып, наты мемлекет ру ісі бейнеленсе, “Тарих толынында” сол мемлекетті теренен бастау алан ірге тасы туралы айтылан.

 

68. Н.. Назарбаевты "асырлар тоысында" ебегі

Бл кітап з кзімізбен кргенімізді, з басымыздан кешкенімізді, жздес-схбаттас болан тлаларды мінездемелерін амтыанымен, мемуар жанрына жатпайды. Егер бізге салса, бл шыарманы жанрын «болаша жайлы естелік» деп санаан орынды сияты. рине, бір-біріне кпе-крінеу кереар ымдардан тратын бл сз тізбегіне біз атымен басаша маына беріп отырмыз. Адамдар, детте, ткенні мніне ертені трысынан іліп тсінеді. Біз оырмандарымызды мселені байыбына басаша трыдан зер саланын алар едік. йткені сз болатын гптер белгілі бір наты кезеде, сол кезені аымдаы саясатыны арнасында, белгілі бір ретпен жзеге асандыы даусыз. Бл кітапты масаты – расында да, болмыстарынан бедерлі жаратылан саяси ыпалдастарымызды бейнелерін жарыратып сомдап шыу емес. Бізді кздегеніміз – кешегі кеестік рдіс лааннан бергі кезеде кездескен саяси мселелерді крделі табиатына оырмандарымызды з кзімен ілдіріп, з тжырымын жасауына кмектесу.

69. Н.. Назарбаевты "азастанды жол" ебегі

Елбасыны кітабы азастанны азіргі тарихыны аса крделі де жарын сттерін баяндайды. Тоыз тарауды райсысы, туелсіз жас мемлекетімізді алыптасу жолындаы айшыты адамдарын ашып крсетеді. Бл – азастанны 2030 жыла дейінгі Даму стратегиясын жасау жніндегі жмыс, азіргі олданыстаы ел Конституциясын абылдау рдісі, мнай-газ ресурстарын игеруді бастау, лтты валютаны енгізу жне табысты банк жйесін ру туралы жазылан ебек. Жекелеген тарауларда жекешелендіру мен жер реформасын жргізу рдісі гімеленеді, елорданы Астанаа кшіру жне азастан азаматыны тыш арыша шуы айтылады. Кітап Президентті ел жастарына арнаан ндеуі трінде ойластырылан. Автор бл кітапты азастан кшбасшыларыны жаа буыны шін олдан тсірмейтін рала айналар деп сенеді.

70. Кеес Одаыны ыдырау арсанындаы Еуразиялы кеістіктегі саясы- экономикалы жне дипломатиялы хал-ахуал ( 80-ші жылдарды аяы-90-шы жылдарды басы) .

азастан тарапы еуразиялы ода жо­басын сынанда ТМД елдеріні мд­­десіне сай те ылы жне еркін трде кооперативтік дамуды лгісін натылап беруге тырысты. Еуразиялы ода егеменді мемлекеттерді траты­лы пен ауіпсіздік, леуметтік-эконо­ми­­калы жаыруа баытталан ин­тег­­рациясыны туір бір лгісі десек болар. Ресейді А.Дугин, И.Панарин се­кілді идеологтары еуразиялы идея туралы айтанда те ылы ріптестік негізіндегі интеграцияны емес, баяы еуразиялы лы державаны алпына келтіруді асайды. Тарихта найзаны шымен, білекті кшімен осынау лан-айыр кеістікте Атилла, Шыыс хан империясы, мір Темір империясы, Ал­тын Орда, Ресей империясы, КСРО се­кілді еуразиялы державалар боланы белгілі. Шовинистік пиыла салынан Ресей саясаттанушысы Игорь Панаринні ойынша, еуразияшылдыты негізі Еу­ра­зиялы Русь идеясынан бастау алады. Орыс еуразияшылдары Батыстануа, яни атлантизмге арсы трса, екінші жаынан еуразияшылды идеясын брыныша ыпал етуді идеологиялы ралына айналдырысы келеді. Осы арада ба­сын ашып алу керек, еуразияшылды идея­сыны екі кезеі бар. Біріншісі, 1920-жылдары Н.С.Трубецкой, П.Н.Савиц­кий, Г.В.Вернадский дамытан фи­ло­со­фиялы ой-пікірлер жйесі болса, екінші кезеін – 1990 жылдары Елбасы Нрслтан На­зарбаевты еуразияшылды док­три­насын теориядан шынайы бол­мыс­а ластыруа талпынан ерік-жігерімен байланыстыруа бо­лар. Олай болса, ресейлік «ескі еу­ра­зияшылды» пен азастанды «жа­а еуразияшылдыты» ара-жігін ажы­ратып алан жн шыар. Бірін­шіден, еуразияшылды Ресей шін та­рихи тжырымдама болып алды. Ал азастан шін мірлік ажеттілік. Екін­шіден, ресейлік еуразияшылды Батыса арсы трушылыпен ерекшеленді. Ал азастанды еуразияшылды Ба­тыс­тан алыстауа емес, керісінше, мемлекетаралы дегейде нерлым тере арым-атынас орнатуа зор мн беріледі. азастанны 2008 жы­лы абылдаан «Еуропаа жол» ба­дарламасы осыны айаы. шін­ші­ден, Назарбаевты еуразиялы док­­тринасы орыстар сияты тар ауым­даы идеологиялы сызба емес, ке ауымдаы халыаралы жне р­ке­ниетаралы байланыстар дісі. Жа­бы емес, ашы жйе, ашы трдегі ркениеттік карта болып табылады.
Еуразиялы ода идеясыны тари­хи, этномдени жне леуметтік-эконо­микалы алышарттары бар. Белгілі тарихшы Лев Гумилев атап ткендей: «ішкі Еуразия халы славян-транды ауымдастыымен кзге тседі, яни ауымдасты жай этникалы а­на емес, суперэтносты мнге ие» ора­сан зор кеістік болып табылады. Он­да батыс еуропалы, славянды, тр­кі­лік этномдени ндылытарды топ­­тас­­тыран р алуандылы байалады. Сарапшылар арасында Еуразиялы ода­ты баяы КСРО-а айта оралу деп баалайтындар да жо емес. Алайда айта оралу емес, интеграциялы ай­­та жаыру деп тсінген жн. Бл лемде алыптасан дстр. Мселен, Еуропалы одата – 27 ел, 1999 жыл­дан бастап рылан Африкалы одата – 53 мемлекет бар. Еуразиялы идея теориядан шынайы практикалы кезеге тті деу иын. Посткеестік елдер арасында «біз еуразиялыпыз!» деген станым санаа дендеп еніп келеді.
азастан басшысы жиі ктеріп жрген жаа интеграциялы йым ру, жаа айматы валюта алыптастыру жніндегі ойлары Еуразиялы одаты алышарты болса керек. Бл шін Еуропалы лгіде Еуразиялы одаты атарушы комитеті мен жалпы парламент, р сала бойынша комиссиялар ру керек.

71. 1991-2000 жылдар аралыындаы Еуразиялы кеістіктегі ыпалдасу рдісі.

1.Еуразиялы жоба - 1990-шы жылдарды бірінші жартысындаы мемлекет басшысыны тжырымдамалы ілімі, егеменді азастанны лтты-мемлекеттік стратегиясыны маызды блігі. Президент «халыаралы бірлестіктер тжірибесін за зерттеп, ТМД елдеріндегі жадайды жете талдап» «ыпалдасу дерісін жылдамдату керек» деген орытынды жасады.Алаш рет Еуразиялы бастама елбасыны 1994 жылы 22 наурызда лыбританияа ресми трде баран сапары кезінде тезистік трде айтылды. Президент Н.. Назарбаев «Chatam House» аталатын Королеваны халыаралы атынастар институтында сз сйлеп брыны кеестік кеістікті дамуында екі баста бой крсетіп отыранын крсетті: бір жаынан – лтты мемлекеттілікті алыптастыру, екінші жаынан – ыпалдасуды ажеттілігі. Мемлекет мддесін, айматы тратылыын жне ауіпсіздігін амтамасыз ету басты масат болды. Лондонда бірінші рет мемлекетаралы бірлестік – «Еуро-Азиатты одаты» аты сынылды.

Н.. Назарбаевты Еуразиялы бастамасы ТМД аймаы шін –жаашыл жоба болып табылады. Еуразиялы бастама сол жылдардаы иындытарды алдын алуа баытталып, стратегиялы негізге ие болды. Елбасыны «Мемлекеттерді Еуразия одаын ру жніндегі» жобасы 1994 жылы 3 маусымда ТМД-а атысушы мемлекет басшыларына жіберіліп, оны нтижесі 6 маусымда азастанды, ал 8 маусымда ресейлік баспасзде жарияланды. Жобаны тжырымдамалы кіріспесі маызды мнге ие, онда (наурыз айындаы сйлеген сзінде де) крсетілгеніндей, ТМД елдеріні дамуы екі деріспен аныталады: бір жаынан, «лтты мемлекеттілікті одан рі алыптасуымен», сондай-а, екінші жаынан – «ыпалдасумен». ТМД елдеріні басты мселесі – абылданан шешімдерді орындалмауында деп Н.. Назарбаев атап крсетті. Осыдан келіп, «барлы атысушы мемлекеттер тарапынан бірлесіп абылданан міндеттемелерді саталуына кепілдік беретін, ыпалдастыты жаа дегейіне кшу» ажеттілігі туралы орытынды жасалады.

азастан Президенті «жаа ыпалдасты бірлестікке» тмендегідей анытама береді: «ЕАО – рбір атысушы елдерді лтты-мемлекеттік мддесін іске асыруа баытталан жне ттас бірігу леуетіне ие, те ылы туелсіз мемлекеттерді одаы. ЕАО егемен мемлекеттерді ыпалдасу нысаны болып табылады». Бл тжырым егемендік туралы принципті мселеде ешбір кдікке орын алдырмайды. Н.. Назарбаевты жобасы мемлекеттерді егеменділігін сатай отырып ыпалдасу трысындаы бастама. «Еуразиялы ода» жобасыны негізіне алынан саяси аидалар да осымен байланысты: тедік, бір-біріні ішкі істеріне араласпау, егемендігін сыйлау, территориялы бірттасты пен мемлекеттік шекараларды бзылмауы. Осы зекті аидаларды р айсысы атысушы мемлекеттерді з егемендігін сатауына баытталан.