еориялы малматтар.

атериалтану.

Конструкциялы материалдар технологиясы

пнні тжіриебелік жмыстарын орындау дiстемелiк нсаулары

 

останай 2013

 

ББК 30.3 Я73

УДК 620.22

 

 

растырандар: техникалы ылым кандидаты, “Техникалысервис” жырасыны мегерушiсi, доцент Нурушев С.З. жне доцент Исинтаев Т.И.

Пiкiр берушiлер:

рманов А.К. – т..д., доцент “Техникалы сервис” жырасыны доценті

Муслимов Н.М.- т..к., азАШМжЭЗИ-ны Ф” зертханасыны мегерушiсi

 

 

Нурушев С.З., Исинтаев Т.И.

«Материалтану. Конструкциялы материалдар технологиясы» пнні тжіриебелік жмыстарын орындау дiстемелiк нсаулары – останай: А. Байтрсынов атындаы МУ, 2013 - 62б.

«Материалтану. Конструкциялы материалдар технологиясы» пнні тжі-риебелік жмыстарын орындау дiстемелiк нсаулары бл пн бойынша оу жмысыны бадарламасы бойынша растырылан. Бл дiстемелiк нсаулар тжіриебелік жмыстарды орындау млiметтерiнен жне здiк жмыс дiстеме-лерiмен стандарттардан трады.

 

 

дiстемелiк нсаулар ИТФ-ні 5В071300 – Клiк, клiк техникасы жне технологиялар мамандытары бойынша оитын студентерге арналан.

 

 

А. Байтрсынов атындаы МУ-тi ИТФ дiстемелiк комиссиясымен талыланып каралды (мжiлiс хат №___ ___._______ 2013)

 

Мазмны.

 

Кiрiспе…………………………………………………………………………………...4

 

1-шi жмыс «Металдармен орытпаларды макрорылымды талдауы»…………………………………………………………………………………5

 

2-шi жмыс «Металдармен орытпаларды микрорылымды талдауы»…………………………………………………………………………………8

 

3-шi жмыс «Металдарды аттылыын анытайтын дiстер жне жабдытауларымен танысу»………………………………………………….............11

 

4-шi жмыс «Темiр - цементит орытпа кйiнi диаграммасыны талдауы»………………………………………………………………………………..18

.

5-шi «те суытылан аустениттi изотермиялы згерiп кететiн

диграммасыны жасауы мен талдауы»…………………..............………………......28

 

6-шы жмыс «Кмiртектi болатты (рыш) термиялы деуi»………………………………………………………………………………….33

 

7-шi жмыс «Суарылан болатты жмсарту, болатты механикалы

асиеттерiне жне микрорылысына жмсартуды сер етуi .......……………….37

 

8-шi жмыс «Шойындарды табалуын, асиеттерiн жне

микрорылымын оып йрену»…………………...…………………….…………..41

 

9-шы жмыс «Болаттарды нерксiптiк классификациясын зерттеу,

болаттарды табалау»………............………………………………………................45

 

10-шы жмыс «Тстi металдар табалауы жне ндiрiстiк классификациясы»……………………………………………………………………..51

 

11-шi жмыс «нтаты материалдар».........…….....................………………….......56

 

Кiрiспе

 

“Материалтану жне рылма материалдар технологиясы” пнi шойындарды, болаттарды, тстi металдар жне оларды ауылшаруашылы техникасында кеiнен олданатын орытпалар ндiрiсiн, ысты деудi негiзгi дiстерiн, материалдарды асиеттерiмен таныстыратын жне оларды ауылшаруашылы автотракторлы машинарылысында олдануын арастырып оытады.

“Материалтану жне рылма материалдар технологиясы” курсы бойынша сынылып отыран дiстемелiк нсауы берiлген пннi типтiк оу бадарламасына сйкес жазылан. Ол дістемелік нсаудан жне 11 тжіриебелік жмыспен, бір йге тапсырмадан трады. Студент берілген жмыстарды орындау барысында, ол курсты теориясын тереірек оып тсінеді.

Барлы жмыстарды орындау жазбасы бір слбе ретінде орындалан, сонымен бірге студентті жмыстарды орындауы.

р тжіриебелік жмыса мыналар кіреді: а) жмысты масаты; б) теори-ялы малматтар; в) жмысты орындау тртібі; г) жмыс бойынша есеп беру мазмныны талаптары; д) баылау сратары.

Оытушы студенттерді жмысты орындау барысында пайда болан сратара жауап береді жне ткен сабатарда орындалан жмыстар бойынша сына абылдайды. Бл блімдегі “Баылау сратар“ жмысты теориялы малматтарын оыанда пайда болан талаптарын, студентерге жмыс масатымен, жмысты орауа дайындалуын тсіндіреді.

шi тжіриебелік жмыс.

еталдармен орытпаларды макрорылымды талдауы.

1. Жмысты масаты: болат аауларын жне макрорылымды шыарып арау дiстерiмен макроажарлауларды дайындау дiстемлерiн оып йрену.

еориялы малматтар.

Макроталдауды металды дендриттi рылысын, газды кпiрiктерiн, жарытарын, шлакты оспаларын, ккiрт пен фосфорды ликвациясын, пiсiру осылысыны сапалыын баылап шыаруа олданады. Макроталдау кезiнде макрорылымды зерттеу жргiзiледi. Макрорылым дегенiмiз ол металды жне орытпалар рылысын кзбен немесе лупаны олданып (30 – 40 рет лкейтiлген) арауды айтады.

Макрорылым блшектер мен демелердi беткi блiгiнде зерттеуде жргiзiледi: сыныта немесе кп жадайда iстелетiн, кесiлген лгiде, оны ажарлаудан жне дейi реактив ышылмен деуден кейiн.

Макрорылымды дайындалан лгiнi бетiн макроажарлау дейдi.

2.1.Сыны дiс. Металды ысым жасаудан ткенiн, деудегi дннi лкендiгiн, шойынны iшкi рылысыны аауларын (жары, саылау жне т.б.) баылап шыарады.

Сыныты оып йрену – металл мен орытпаларды кристаллды рылысын баылайтын е оай дiс. Сыныты оып йрену шiн лгiнi сындырады, сынан жерiн лупаны кмегiмен немесе кзбен арайды. Сыныты трiн болатты сыныш сыну анытамасы ретiнде олданады.

2.2. Макроажарлау дiсi. Макроталдауа арналан лгiнi белгiлi орында жне белгiлi жазытыта кеседi, ол андай зат зерттелуге дайындаланына байланысты – йма, шыдалы, штамптау, атау, пiсiрiлген немесе термиялы делген блшек жне оып йрену жне шыару – бiрiншi кристалдану, ааулар, металды бiркелкiлiгiн бзатындарды, рылысыны бiр тектi еместiгiн. Сондытан лгiлердi бiр немесе бiрнеше жерден йманы, блшектi жне дайындаманы клдене жне клбеу баытта кеседi.

Макроталдауа арналан лгiнi бетiн фрезерлiк немесе кесу станоктарында (егер материал аз жылдамдыты) немесе жалпылама ажарлау станогында (егер материал атты болса) дейдi. лгiнi бетi жасы, жалтыр болу шiн оны олмен ажарлайды.

Ажарлау кезiнде лгiнi бетiн, ааш блiкке оралан ажарлау терiшiктi жргiзедi. Ажарлауды атты минералды тйiршiктi днi бар терiшекпен бастайды, содан кейiн баяу са тйiршiктi дндерi бар терiшiктерге аустырады. Бiр нмiрден екiншiге ауысанда ажарлау баытын 90⁰ згертедi. Ажарлаудан кейiн лгiнi матамен сртiп, ышылмен деуге шыратады.

Металды ысыммен дегенде пайда болан талшытыты 70-100⁰ С ыздырылан лгiнi ажарланан бiр бетiн тере ышылмен шыарады. Осы уаытта дндер шекарасына жиналан оспалар, негізгі металдан тез ери бастайды, соны орытысында жа талшы трінде рельефті бет пайда болады.

Блшекті кесіндісіні трімен сйкес келетін талшыты, ол ысыммен деуді дрыс технологиясын куландырады (сурет 1.1.). Блшекті жиегімен сйкес келмейтін талшы орындары бір трден екінші трге ауысанда ысым тудырады, ол пайдалану мерзімін азайтады.

Сурет 1.1. Автомашинаны жартылай сіні шыдалысыны макрорылымы. Талшытарды баыты шыдалыны сырты трін айталайды: 50% тзды ышылмен делген.

 

Болатта ккірттелген темір, темірмен жеіл ерігіш эвтектиканы райды, ол дндер шекарасында орналасады жне 985 – 1000⁰ С-те балиды. Сондытан болатты ысты ысыммен деуінде 1000⁰ С-тан жоары температураларда эвтектика тез балиды, ол дндерді бзады жне металда саылаулармен жарытар пайда болады. Мндай кріністі ызылсыныш деп атайды. Ккіртті болата кері сері кшие тседі, егер ол лгіні кесіндісіне бір алыпсыз таралатын болса (ликвация).

Ликвация дегеніміз орытпаларды химиялы рамыны біртекті еместігі.

Кп жадайларда ликвация керек емес былыс, себебі орытпа кесіндісіні химиялы рамыны бір текті еместігінен оны асиеттері р трлі болады. Мысалы, 1.2 суретте ккіртпен фосфорды бір тексіз таралан рельсті макроажарлау лгілері келтірілген.