еориялы малматтар.
2.1.нтаты металды жне металл емес орытпаларды нтаты металлургия дiсiмен алады. Мндай металлургияны негiзi болып, алдымен нта жасайды, содан кейiн оны белгiлi температура аралыында пiсiредi жне пресстейдi.
Бндай нтаты металлургияны маыздылыы болып, те ерекше крделi ерiтiндiлерден, бiр-бiрiнде ерiмейтiн материалдардан орытпалар алу. Бл дiсiпен сондай-а кп млшерде осымша деудi керек ылмайтын, бiр типтi дл лшемдi блшектер алуа болады.
нтатарды (металды, сол сияты металл емес) механикалы жне физика-механикалы дiстер мен алады.
Механикалы дiсте, атты жне мортты материалдарды жне орытпаларды дiрiлдi, кйiнтелi, балалы диiрмендерде нтатайды (сатады), сондай-а сйы металды ауа ысымыны аысымен брку, оны суа немесе айналмалы дискiге йанда тйiршiктеудi олдануа болады. нтатарды физика-механикалы дiспен аланда, олар дстрлi дiстен араанда химиялы рамы згеше болады. Ондай дiстер бiрнеше – металдар ышылдарын алпына келтiру, электролиз термиялы диссоциация, кристалл аралы тотытануды химиялы саталуы.
Алынан нтатарды келесi деуге дейiн лшемдерi бойынша срыптайды, араластырады жне алдын ала дейдi. Содан кейiн шихта трiздес нтатарды пресстейдi.
Пресстеу суы жне ысты трлi болады. Бiрiншi жадайда нта ыздырылмайды жне салын кйде арнайы прессалыптарда 200-1000 МПа ысыммен пресстеледi. Одан со пресстелген бйымдарды термиялы деуге – пiсiруге шыратады. Ысты пресстеуде блшектердi жасау процессiмен оларды термиялы деулерi бiрiктiрiледi.
атты орытпалы кескiш ралын жасау технологиясы болып, нтаа негiзi вольфрам карбидi жне вольфраммен титан карбидiне рамды – кобальтты осады. Болаша бйымны трiне сайтын шихтаны аттылыы жоары болаттан жасалан пресс-алыптарда пресстейдi. Пiсiрудi, атмосферасы оршалан пештерде жргiзедi.
Негiзi мыс тесiктi орытпаларды 600-8000 С-те ыздырады, негiзi темiр – 1000-13000 С-те, ралдар шiн атты орытпаларды – 1500-16000 С –те сутегi сферасында.
Мндай бйымдар аттылыы барлы деулерден кейiн HRА92 дейiн жетедi, ал жмсарту температурасы 10000 С-а дейiн.
2.2. нтаты металлургия нiмдерiне: металды-керамикалы, лпiлдек нтаты жне рылма материалдар жатады.
2.2.1. Металдыкерамикалы атты орытпалар негiзi ш трге блiнедi: вольфрамды (ВК) титанды-вольфрамды (ТК) жне титанды-танталды-вольфрамды (ТТК). атты орытпаларды негiзгi трлерi келесi кестеде крсетiлген. Сурет. а) ашыл тстi жаалайы ара цементтелген байланыстыру кобальтiмен оршалан вольфрамды орытпаны рылымы крсетiлген, ал б) суретiнде ара тстi кобальттен жне ср тстi карбидтен ТIС тратын, титанды-вольфрамды орытпа (ТК) микрорылысы крсетiлген.
Металды керамикалы ралдарды белгiлi кемшiлiгi болып жоары морттылыы жне соылы ауырлыа нашар кедерлiгi.
2.2.2. лпiлдек нтаты материалдар.
Бл топты айырмашылыты (порис) ажеттi пайдалану асиеттерiн алуа жол беретiн, бiр алыпты млшерлi лпiлдiк болуы. Фрикционды материалдар лпiлдектiгi +10-13%, антифрикционды – 15-35%, сзгiштi – 25-30%, жоары пористiлi жне кбiктiматерилдарды 95-98% райды.
а б
Сурет 11.1 Металды керамикалы атты орытпаларды рылымы:а) вольфрамды орытпа (ВК), б) титанды вольфрамды орытпа (ТК).
Антифрикционды материалдар тербелiс iшпектерiн жасауда олданылады. Оларды кбiсi май сiiлген (пористiлi) негiзден трады.
Кесте 11.1
| орытпа табасы | орытпа рамы, пайыз. | HRА | |||
| Карбид WC | Co | TIC | TaC | ||
| ВК 6 | - | - | - | ||
| ВК 20 | - | - | |||
| Т5К10 | - | ||||
| Т15К6 | - | ||||
| ТТ7К12 | |||||
| ТТ20К9 |
Соы уаытта металды пластмассты антифрикционды материалдар кеiнен олдануда: ыздырылан олаграфиттер, титан, коррозияа шырамайтын болаттар. Коррозияа тзiмдi жне йкетiске тзiмдi бйымдар алынады.
Фрикционды материалдар р трлi айырым муфтiлер жне тежегiштер жмыстарына арналан. Бл материалдарды жмыс iстеу шарттары те ауыр. ыздырылан нтаты материалдардан жасалан сзгiштер здерiне тн пайдалану мiнездемелерi мен баса сзгiш материалдардан асып тседi. нтаты коррозияа тзiмдi сзгiштердi – тот баспайтын болаттан, никельден, латуннен жне т.б. жасайды. Мндай сзгiштер мы сыаттай жмыс iстейдi жне жмыс процессiнде жаартылады (регенерация).
2.2.3. Олардан жасалан рылма материалдар мен бйымдар е кп таралан нтаты материалдар трлерi болып келедi. Бл топтаы материалдарды жасаанда темiр-графит оспаларымен оса, темiр-мыс-графит, темiр-шойын оспаларында пайдаланады. нтаты жасалан блшектер арасындаы белгiлi орынды пiшпектi саиналар жне тегергiштер алады. Тегершiктердi жмыс iстеу шарттарына байланысты оларды темiр-графиттен немесе мыс графит-темiр жне оспалы элементтерден жасайды. Пiшпектi саиналарды ндiрiсте нтаты технологияа туде металл шыынын жне саиналар нын 30-40 пайыза (%) тмендетедi, шойынды йма аттылыы 1,5-2 есе, тежелуi 1,5-3 ретке, серпiмдiлiгi 1,2-1,5 рет аса тседi.