ристалды тйіндері, баыттары, жазытытары жне оларды белгіленуі.

Кристалды тор дегенімізкеістікте орналасан тор тйіндерінде атты денелерді блшектері орналасан кескін

Тордаы кез – келген тйінді ш координатамен белгілейді - x, y, z. Олар х = ma, y=пв, z=рс, мндаы а, в, с – тор параметрлері

m, п, р – бтін сандар

мндаы m, п, р – тйіндерді координата ретінде мндаы [[ m, п, р ]] белгілейді, олар тйінні индексі болып саналады. Координаталар системасыны бас нктесін тйінмен осытан тзуді индексі [m, п, р] белгілейді.

Жазытыты тедеуіндегі

(26 - формула)

А, В, С – жазыты осьтерден иып текен кесінділер зындыы. x, y, z – жазытыты нктелер координатасы.

Егерде x=m, y=h, z=p болса, яни тйін тмендегідей осы жазытыта жатса, онда (26) тедеуді тмендегідей жазуа болады.

(27 - формула)

Мндаы белгілейік. Олар (n, k, l) жазыты индексін табу шін жазытыты остерден иып ткен кесінділерді кері шамасын жауып орта блімін Д тауып былайша жазамыз:

сонда (h, k, l) жазытыты индексі болып табылады. Кристал торындаы тйіндер [[ m, п, р ]] баыттар [m, п, р] жне жазытытар (h, k, l) белгіленеді,ондаы ртрлі физикалы былыстарды (дифрация, фотон, иондарды таралуы т.б.) торды параметрлері мен байланыстарын тсіндіруге ыпалын тигізеді.

9Аккустикалы пен оптикалы толындары

Дыбысты ла жараы арылы сеземіз, дыбыс механикалы тербелістер арылы пайда болады. Ал тербеліс акустикалы толындар арылы лаа жетеді. Барлы тербеліс акустикалы тербелістен туады, біра ла 20 Гц - 20кГц жиіліктегі диапазонды абылдай алады. Дыбыс толындары, осы диапазоннан жоары жиіліктегі жне тменгі жиіліктегілер арнайы прибормен тіркеледі. Мысалы дауыс зорайтышпен генерациялы процесс жргізелік. Айнымалы ток, дауыс зорайтыш катушкасынан ткен кезде, диффузор тербелісі озады. орытындысында, ауа, диффузор тербелісіне жаын орналасан, алма-кезек ысу серінен, кейде сиретілгенні серінен.

 

Кристалдар акустикасы – акустикалы толындарды кристалдарда таралу ерекшеліктерін, кристалдарды физикалы асиеттеріанизотропиясыны акустикалы толындар сипаттамаларына (‘’оларды поляризациялануына, жтылуына жне шаылуына,дифракциясына’’) серін зерттейтін ылым саласы. Кристалдарда клемдік акустик. толындар (КАТ) да, беттік акустик. толындар (БАТ)да тарала алады. КАТ кристалдарда газдар мен сйытардаы сияты кез келген баытта тарайды. БАТ кристалды бос беттеріні немесе екікристалды бліну шекарасыны бойымен тарайды. Кристалдарды серпімділік асиеттеріні анизотропиясы ондаы акустик. толындарды таралуынаедуір серін тигізеді.

Кристалдар акустикасы.Кристалдарда ‘’изотроп’’ты атты денелерге араанда, рбір баытта ш серпімді толын: ума жне екі клдене толындар тарайды.Оларды кристалдаы таралу баытына байланысты райсысыны зіні фазалы жылдамдыы болады. Кристалды серпімділік асиетіні анизотропиясы салдарынан акустик. толынны ‘’энергия аыны’’ (Р) мен ‘’толынды векторды’’ (k) баыттары сйкес келмейді. Сондытандисперсия болмаан кезді зінде кристалдардаы топты жне фазалы жылдамдытар бір-біріне сйкес келмеуі ммкін. Кристалдарды анизотропиясы серінен орталарды бліну шекарасында акустик. толындарды шаылу жне сыну задары крделенеді: тскен толын шаыланда жне сынанда р типті бірнеше толындара, сондай-а, беттік толындара да ажырауы ммкін. Кристалды торларды периодтыынан туындайтын кеістіктік дисперсия ыысу толыныны поляризация жазытыын брады (‘’бл былысты акустикалы активтілік деп атайды’’). Кристалдардаы ультрадыбысты толындар ультрадыбысты жне гипердыбысты стау желілерін акустик.-оптик. жне акустик.-электроник. рылыларды жасауа пайдаланылады.

 

тербеліс жиілігі 16 Гц­тен 20000 Гц­ке дейінгі механикалы толындар адамда дыбыс серін тудырады.Сондытан мндай толындарды дыбыс толындар немесе акустикалы толындар (грек. akustikos -"дыбыс") деп атайды.
Жиілігі 20000 Гц­тен жоары толындар ультрадыбыстар, 16 Гц­тен тмені инфрадыстар деп аталады. Бл дыбыстарды адам лаы абылдамайды. Кейбір тіршілік иелері 20­30 мы Гц­ке (мысалы, жаранаттар 21 мы Гц­ке, дельфиндер 28 мы Гц­ке дейінгі тербелістерді) абылдай алады

 

Жарыты толынды асиетін зерттейтін оптиканы блімін толынды оптика деп атайды. Толынды оптикада жарыты толын зындыы 380÷760 нанометр аралыында жататын электромагниттік толын деп арастырады. Жарыты толынды асиеті крінетін былыстара жарыты интерференциясы, диффракциясы, поляризациясы, дисперсиясы жатады.

Екі немесе бірнеше жары толындары кеістікті белгілі бір нктесінде абаттасанда сол нктедегі орыты жары тербелісіні интенсивтілігіні артуын немесе кемуін жары интерференциясы деп атайды.

Мысалы арастырылатын нктеде амплитудалары жне , тербеліс фазалары жне болатын екі жары тербелістері абаттассын.

 

мндаы: , толынды сан.

мндаы: .

Жарыты толынды асиеті крінетін былыстарды біріне жарыты дифракциясы жатады. Жары толындары оптикалы біртексіз ортада тараланда байалатын жне геометриялы оптиканы задылытарынан ауытумен жретін былыстарды жиынтыын дифракция деп атайды. Жеке жадайда жарыты дифракциясы деп жары толындарыны жолында кездесетін бгеттерді айналып туін айтады. Жарыты дифракциясы байалуы шін жары жолындаы бгеттерді лшемдері жарыты толын зындыымен шамалас болуы ( ) керек.

Дифракцияны екі трі кездеседі:

1. Тоысатын немесе шашырайтын сулелер дифракциясы, яни Френель дифракциясы;

2. Параллель сулелер дифракциясы, яни Фраунгофер дифракциясы.

Сыну крсеткішіні жарыты толын зындыына (тербеліс жиілігіне, фазалы жылдамдыына) туелділігін жарыты дисперсиясы деп атайды.

Крінетін жары келесі тстерден трады:

1. ызыл – 760 нм

2. ызылт

3. Сары

4. Жасыл

5. Кгілдір

6. Кк

7. Клгін-380 нм

Дисперсияны екі трі белгілі:

1) алыпты дисперсия (нормаль);

2) алыпсыз дисперсия (аномаль).

1) Егер тербеліс жиілігі артанда, яни толын зындыы кемігенде сыну крсеткіші артатын болса, онда дисперсияны алыпты деп атайды.

2) Егер тербеліс жиілігі артанда, яни толын зындыы кемігенде сыну крсеткіші кемісе, онда дисперсияны аномаль деп аталады.

Тмендегі суреттерде нормаль жне аномаль дисперсияларды графиктері крсетілген.

Нормаль дисперсия	Аномаль дисперсия

 

10Маделунг тратысы жне оны шыару

Маделунг тратысы - ионды кристалды торларда электростатикалы потенциалды кристалды тор параметрiмен байланыстыратын шама. Эрвин Маделунгке арналып аталан.

Ионды кристалдаы бір E_i ионыны электростатикалы серлесу энергиясын:

i жне jиондар арасындаы ашытыы: r_ij = r_i - r_j,
z_j - j ионыны заряды; е - электронны заряды; ₀-электр тратысы.

M - Маделунг тратысы.
Иондарыны заряды NaCl кристалды торы шiн Маделунг тратысы: