CRT buffer» жйесі кмегімен сілекейді буферлы асиетін экспресс-діспен натылау. 2 страница

1.3.2. ДЕНТИН РЫЛЫМЫ

Тісті негізгі рамы дентиннен трады. Сауыт блігіндегі дентин кіреукемен, ал тбір блігіндегі дентин цементпен жабылан. Дентинні 70% дан кбі бейорганикалы заттардан трады. Дентинні негізгі заттары диаметрі 1–5 мкм болатын дентин ттікшелеріне енген. ( 1.6- сурет). Тіс лпасынан ттікшелер кіреуке жне цементке арай шеберленген баытпен жреді. Дентин ттікшелеріні диаметрі орталытан шетке арай кішірейеді. алыпты жадайда оларды саылауы одонтобласт сінділерімен толыан. Дентинні негізгі заттары рамында коллаген талшытары болады. Тіс тіндеріні алыптасуы кезінде пайда болан дентин біріншілік дентин деп аталады. лпа маындаы дентин — ішкі, яни дентин абатыны е алы абаты. Онда коллаген талшытары негізінен тангенциалды орналасан жне олар Эбнер талшытары деп аталады.

а б

1.6.-Сурет.Дентин ттікшелері: а — тігінен кесінді; б — клдене кесінді;

 

Гидроксиапатитті кристалдары дентинде оптикалы микроскоппен крінетін глобул трінде жиналады. Глобулдар ртрлі клемде болады: сауыт блігінде ірілеу, ал тбір аймаында сатау болады. Глобулдер арасында минералданбаан дентин аймаы – интерглобулярлы дентин орналасады. Оны глобулярлы дентиннен айырмашылыы кальций тздары болмайды. Интерглобулярлы дентин аймаында дентин ттікшелері з баытын згертпестен зілмей жріп отырады. Тіс тбірі аймаында дентин-цемент байланысы маында интерглобулярлы дентин те са тыыз орналасып, кгірт жолаты днді Томс абатын райды. Одонтобласт абатына жататын лпа маындаы дентинні жартысы предентин деп аталады. Предентин атаймаан немесе толы минералданбаан, оны алыдыы 10-50 мкм. Предентин рамында дентин ттікшелеріне перпендикулярлы баытталан коллаген талшытары болады. Предентин адам міріні барлы уаытында тзіледі. Жаа абаттарды пайда болуына арай ескі абаты минералданады. Предентинні траты абаттану нтижесінде тіс уысы біртіндеп тарыла бастайды.

Тіс шыаннан кейін пайда болан дентин екіншілік[w23] дентин деп аталады. Екіншілік дентин рылымыны аздап дрысталуымен, дентин ттікшелері баытыны реттілігімен жне оларды алыпты жадайа араанда тарлау , саны жаынан аз болып келетіндігімен ерекшеленеді.

Тісжегі кезінде, тісті атты тіндерін егеуде, тісті атты тіндеріні ажалуында одонтобластар сіндісіні тітіркенуі жаадан дентинні тзілуіне сер етеді. Оны екіншілік (шіншілік) орынбасушы дентин деп жйелейді. Бл дентин ртрлі рылымды болады. Онда дентин ттікшесі бар немесе толыымен жо айматар да кездеседі, сонымен атар бейберекет тртіпсіз орналасан коллаген талшытары да кездеседі. Міне сондытан осындай дентинді иррегулярлы, немесе дрыс рылымнан айырылан дентин деп те атайды. Баяу дамыан тісжегіде, тісті одонто егеуде, тісті атты тіндеріні ажалуында одонтобластар сіндісіні тмендеуі нтижесінде интерглобулярлы дентинні минералдануы ммкін.

Осы кезде дентинні минералданан абаты тзіледі. Егер суле тсіріп арайтын болса ол ашыл, млдір тстес болып крінеді. Мндай дентин млдір немесе тыыздалан дентин деп аталады. Тісжегіде, тісті атты тіндеріні тез ажалуында жне тістерді егеп тазалау кезінде одонтобласттарды бір блігіні жойылуы жне лпаа жаын орналасан дентин ттікшелеріні ретсіз орналасан дентинмен алмасуы ммкін.

Ттікше ішіндегілер ыдырауа шырайды. Мндай ттікшелер сулемен араанда ара болып крінеді жне ол лі жол деп аталады. Дентинні осы аймаындаы сезімталды тмендейді.

1.3.3. ЦЕМЕНТТІ РЫЛЫМЫ

Цементтбір дентинін толытай жауып жатан тыыз, атайан тіс тіні болып табылады. Цементті алыдыы тісті мойын блігінде 20-50 мкм болса, ал тбір шына арай баытында цемент абаты алыдап 1500 мкм райды. 60% жадайда цемент кіреукемен абаттасады, ал 30% кіреукемен тйісе орналасса, 10% жадайда цемент жне кіреуке жиегінде ашы дентин аймаы алады. Кіреуке-цемент байланысы р тістер тобында жне бір тісті р беткейінде бірдей емес. Цемент зіні рылымы жне химиялы рамы жаынан дрекі талшыты сйекке сас келеді, біра

сйектен айырмашылыы ан тамырлары болмайды.

Цементті бейорганикалы блігіні 50–60% гидроксиапатитті кристалдарынан трса; ал органикалы блігі негізінен I типтегі коллагеннен трады. Цементті сйектен айырмашылыы сйекте алыпты жадайда сорылу дерісімен атар жа сйек тініні алыптасуы жреді, ал цементте сорылу дерісі жрмейді.

Цемент коллагені периодонттаы цементобластардан жне фибробластардан рылады жне ол жалыз пайда болу кзі болып табылады. Цементобластар ішкі коллаген талшытарын, ал фибробластар сырты коллаген талшытарын тзейді. Ішкі диаметрі кіші талшытар цементті зіндік талшытары цементті беткейімен атар жріп отырады. Сырты талшытарды диаметрі лкен, периодонтта алыптасып, шарпеев талшытары трінде цементке еніп, оны беткейіне тік брышта жреді. Бл талшытар тісті альвеолада мыты труын амтамасыз етеді.

Жасушасыз немесе біріншілік жне жасушалы-екіншілік цемент болып блінеді. ( 1.7-сурет).

Жасушасыз цементте жасуша болмайды. Ол жа абатпен тісті мойын блігін жне тбірді бйір беткейін жабады.

Оны алыдыы 30–50 мкм райды. Жасушалы цемент тбірді тбір арасында жне тбірді шы блігінде орналасады жне саны жаынан те кп жасушалы сінділері бар цементоциттерден трады. Цементоцит цементте жне цементобласт алыдыы арасында цемент беткейінде орналасады. Жасушалы цемент жасушасыз цемент абатында немесе тікелей дентинде де орналасуы ммкін.

Жасушасыз цементке араанда жасушалы цемент тез тзіледі жне цементобластар цементоциттерге ауысып отырады. Цеменнтоциттер – бл ірі ядролы жне кптеген тарматалан сінідісі бар жасушалар. Тере абаттарда цементоциттер тез ліп, зінен кейін яшытар алдырады. Периодонта жаын абаттарда бл жасушалар жасы ызмет етеді жне цементобластармен састыы бар. Цементобластар цементті пайда болуын амтамасыз ететін белсенді жасушалар болып саналады. Цементтерді кп тзілуі гиперцементоза алып келеді.

 

 

Рис. 1.7.Тіс цементі : 1 — жасушасыз цемент; 2 — жасушалы цемент; 3 — Днді Томс абаты; 4 — дентин

 

11.4. ТІСТЕРДІ АНАТОМИЯЛЫ РЫЛЫМЫ

1.4.1. КРЕК ТІСТЕР ТОБЫ

ОРТАЛЫ (МЕДИАЛДЫ) ЖОАРЫ ЖА КРЕК ТІСТЕР ( 1.8-сурет)

 

Тіс сауыты	Крек тістер тобындаы е ірісі. Сауыты жиегі тегіс, крекке немесе ашауа сас . Ерін беткейі дестеу, пішіні зынынан созылан тртбрыша немесе кесу ыры негізінде трапецияа сас. Вестибулярлы беткейінде сауытты орта блігінен басталып кесу ырына дейін баратын тігінен екі сай орналасады. Тіл беткейі шбрышты пішінді болып келеді. Жиектік біліктер бірігіп сауыт негізінде тмпешік райды.
Тіс уысы	Тіс уысы тісті сырты пішінін айталайды жне пішіні ысыы келген ш баытта кесу ырына баытталан шбрышты саылауа сайды. зекке арай баытталан сайын уыс тарылады жне шеберленіп тбір зегіне ауысады.
Нсалар	Тіл жаынанан жиектік біліктері ртрлі дрежеде дамуы ммкін. Кейбір жадайда сауыт квадрат немесе аздап сопатау болады.
Тіс тбірі	Тік, ырлары тегістелген тртбрышты пішіндес. Тбірді бйір беткейі аздап дестеу, тігінен тере емес сайы бар.
Тіс тбіріні зегі	Тбір зегі тіс уысыны жаласы болып келеді. Тбір бойымен зек тігінен орналасан жне тбір шы доалданан аны крінетін тесікпен аяталады. Тбір зегіні саасы тарылан.
Нсалар	6% жадайда тбір исайан. Тбір зегіні тарматана трленуі р трлі болып келеді. Тбір шында бірнеше тесіктер болуы ытимал.Тбір зегі вестибульярлы немесе дисталды баыта арай ауытуы ммкін.

 

1.8.- сурет.стігі жатымедиалды крек тісі: а — вестибулярлы беті; б — тадай жа беті; в — бйір жа беті; г — окклюзиялы беті; д — тігінен кесінді; е — клдене кесінді;

 

ЖОАРЫ ЖА БЙІР КРЕК ТІСТЕР (1.9- СУРЕТ)

Тіс сауыты	Пішіні бойынша орта крек тістерге сас, біра клемі жаынан аздап кішілеу. Вестибулярлы бетіндегі сайлары нашар дамыан. йелдерде тадай бетіндегі жиектік айдаршытары жасы дамыан. Тадай тмпешіктеріні жиектік айдаршыа осылатын тсы жасы дамыан. Тйы тесік тілдік тмпешікті алдында орналасан.
Тіс уысы	Клемі жаынан кішілеу, сауыт пішінін айталайды. Вестибулооральді баытта уысты тарылуы байалады.
Нсалар	Сауыт пішіні тріні згеруі байалады. Кейбір крделеніп дамуы кезінде бйір крек тісті тістеу ыры шкірленеді жне крші тістен клемі кп кішілеу болады.
Тіс тбірі	Конус тріздес, медиодисталды баытта те ысыы келеді. Тбір шы шкірлеу жне оральді жаа арай ауытыан. Клдене кесіндіде тбірі сопаша пішінді.
Тіс тбіріні зегі	Сауыт уысыны тбір зегіне ауысатын аймаында айын шекара жо. Тбір зегі кп жадайда дисталды жаа арай иілген немесе ауытыан. Тбірді клдене кесіндісінде зек диаметрі вестибулооральді баытта медиодисталды баыта араанда лкен.
Нсалар	Тбір шы дисталды жне вестибулярлы жаа арай ауытуы ммкін.

1.9.- Сурет.стігі жаты бйір крек тісі: а — вестибулярлы беті; б — тадай беті; в — бйір беті; г — окклюзиялы беті; д — тігінен кесінді; е — клдене кесінді;

АСТЫЫ ЖАТЫ МЕДИАЛДЫ КРЕК ТІСІ ( 1.10- сурет)

 

Тіс сауыты	Тістер тобындаы е кіші тістер. Тіс сауыты тар ашауа сас. Бйірлік крінісі [w24] толытай сипатталмаан. Кіреуке біліктеріні беткейлік тік рельефі, тілдік тмпешіктері, жиектік айдаршыы тегістелген. Кесу ыры тзу.
Тіс уысы	Тіс уысы арсы жазытыта орналасан жне пішіні шбрышты саылау трізді, біра біртіндеп суйыш трізді тбір зегіне ауысады
Нсалар	С ауытты сопаша немесе трапеция пішінді нсалары кездеседі. Тістеу ыры тмпешіктеріні санды жне даму дрежесі ауытып трады.
Тіс тбірі	Тік, медиодисталды баытта атты ысыы келеді. Тбірді медиалды жне дисталды бетінде сайлар болады. Тбір клдене кесіндіде бйір жаынан ысылан сопа пішіндес.
Тіс тбіріні зегі	Тбір зегі орта блігінде вестибулярлы жне оральді зектерге блінеді де, тбір шы маында бір зекке айналады. Тбір шы, тесігі біреу.
Нсалар	Тбір зектері кейде байланыспайды жне тбір шында екі апикалды тесікті болуы ммкін.

1.10.-сурет.Астыы жаты медиалды крек тісі: а — вестибулярлы беті; б — тілдік беті; в — бйір беті; г — окклюзиялы беті; д, е — клдене кесінді; ж, з — тігінен кесіндіде тбір зегіні рылым нсалары;

 

АСТЫЫ ЖАТЫ БЙІРЛІК КРЕК ТІСТЕРІ ( 1.11-сурет)

 

Тіс сауыты	Пішіні жаынан ортаы крек тістен [w25] згешелігі аз. Орта крек тіске араанда клемі лкендеу. Сауытты вестибулярлы беттерінде біліктері, жиектік айдаршаы жне тілдік тмпешіктері орта крек тіске араанда жасы дамыан.
Тіс уысы	Сауыт пішінін айталайды. Тісті мойын блігіне баыттала біртіндеп тарылады да тбір зегіне жаласады.
Тіс тбірі	Тік, жалыз. Мезиодисталды баытта аздап ысылан. Тбірді дисталды бетінде сайлары жасы дамыан. Клдене кесіндіде бйірінене ысылан сопа тріздес болып крінеді.
Тіс тбіріні зегі	Негізінен зегі біреу, медиодисталды баытта ысылан.
Нсалар	Тбірді орта блігінде зек екіге айырылуы ммкін.

 

1.11.- сурет.Астыы жаты бйір крек тісі: а — вестибулярлы беті; б — тілдік беті; в — бйір беті; г — окклюзиялы беті; д — клдене кесінідісі; е, ж — тігінен кесіндісі

1.4.2. СЙІР ТІСТЕР ТОБЫ

СТІГІ ЖАТЫ СЙІР ТІСТЕРІ ( 1.12- сурет)

 

Тіс сауыты	Ірі, кбіне кп бес брышты, пішіні найза тріздес. Кесу ыры негізгі тмпешіктерді кеістігінен рылан. Ерін беті дестеу, тігінен білік орналасан.
Тіс уысы	Медиодисталды баытта созыла отырып тіс сауытыны пішінін айталайды жне айын шекарасыз тбір зегіне ауысады.
Нсалар	Сауыт пішіні кейде конус немесе трапеция тріздес болып келеді.
Тіс тбірі	Негізінен біреу, бйір жаынан аздап ысыы келген конус тріздес. Барлы тіс тбірлеріні ішіндегі е зын тбір.
Тіс тбіріні зегі	Негзінен ке, жасы тетін бір зек болады.
Нсалар	Кейде тбірді айыршытануы ммкін.

1.12.- сурет.стігі жаты сйір тісі: а — вестибулярлы беті; б — тілдік беті; в — бйір беті; г — окклюзиялы беті; д — клдене кесіндісі; е, ж — тігінен кесіндісі

АСТЫЫ ЖАТЫ СЙІР ТІСТЕРІ (1.13- сурет)

 

Тіс сауыты	Клемі жаынан стігі сйір тістерге араанда кішілеу. Ерін беті дестеу, тілдік беті жазытау жне аздап иілген. Тілдік бетінде жасы дамыан тмпешік бар
Тіс уысы	Сауыт пішінін айталайды. Вестибулооралды клемі медиодисталдыа араанда лкендеу. Тіс уысы бірден шекарасыз тбір зегіне ауысып кетеді.
Нсалар	Сауыт пішіні крек тістер пішініне немесе астыы жа кіші азу тістер пішініне сас болуы ммкін.
Тіс тбірі	стігі жа сйір тістер тбіріне араанда ысалау, бір тбірлі, медиодисталды баытта атты ысыы келеді. Апроксималды бетіндегі сайлары жасы дамыан.
Тіс тбіріні зегі	Тбірі айырлануы ммкін, біра бл жадайда екі тбір зегі – вестибулярлы жне тілдік зектер аныталады. Тбірді айыршытануы тіс мойынынан бастап тбірді р дегейінде болуы ммкін.
Нсалар	Кейде тбірді айырлануы ммкін.

 

1.13.- сурет.Астыы жаты сйір тістері: а — вестибулярлы беті; б — тілдік беті; в — бйір беті; г — окклюзиялы беті; д — клдене кесіндісі; е, ж — тігінен кесіндісі

1.4.3. КІШІ АЗУТІСТЕР ТОБЫ

СТІГІ ЖАТЫ БІРІНШІ КІШІ АЗУТІСТЕРІ ( 1.14- сурет)

 

Тіс сауыты	Вестибулярлы бетіні алаы тадай бетіне араанда лкендеу. Онда тігінен білік орналасан. Вестибулярлы бетіні пішін йлесімі сйір тіске сас. Вестибулярлы беті жанасу бетіне ткен кезде доалданан брыш райды. Жанасу бетіні пішіндері шбрыш пішінді болып келеді. Дисталды жанасу беті медиалды бетіне араанда дестеу. Бйір беттері ешандай брыш жасамай, тадай бетіне ауысады. Окклюзиялы беті екі ртты жне тілдік тмпешіктен рылан. ртты тмпешік клемі жаынан лкен. Тмпешіктер арасында жиектік айдаршыа дейін жететін, жасы дамыан табии сызаттар (фиссура) орналасан.
Тіс уысы	Тбірі тіс мойынына жаын арада екіге блінсе, кп дрежеде рты тмпешігі оральді жаа арай иіледі.
Нсалар	Сауыт пішіні крек тістерді немесе астыы жа блігіндегі кіші азутістерді пішініне сас болуы ммкін.
Тіс тбірі	Тбірі мезиодисталды баытта атты ысылан. Апроксималды бетінде тігінен сайлар бар. Кбіне тбірі екіге блінген.
Тіс тбіріні зегі	Тісте екі тбір зегі болады. Тадай зегі ртты зекке араанда ке.
Нсалар	Кбіне тбір шы, орта жне мойын блігінде аздап екіге айырылады.

 

1.14-.сурет.стігі жаты бірінші кіші азу тісі: а — вестибулярлы беті; б — тадай беті; в — бйір беті; г — окклюзиялы беті; д — клдене кесінді; е — тігінен кесінді;

 

СТІГІ ЖАТЫ ЕКІНШІ КІШІ АЗУТІСІ (1.15- сурет)

 

Тіс сауыты	Бірінші кіші азутіске араанда аздап кішілеу. ртты жне тадайлы тмпешіктеріні клемі бірдей. рылымы, орналасуы, сызаттары, жиектік айдаршытары, тесіктері бірінші кіші азу тіске сас. Сауытты вестибулярлы беті дестеу, тігінен білігі бар. Жанасу беттері де дестеу.
Тіс уысы	Пішін йлесімі жаынан бірінші кіші азутіске сас, біра тмпешіктер жаындаы сайлары ысалау. Тіс уысыны е ке блігі мойын дегейінде орналасан.
Нсалар	Сауытты вестибулярлы беті сопа немесе бесбрышты болуы ммкін. Вестибулярлы тмпешікті пішіндері ртрлі болуы ммкін.
Тіс тбірі	Кбіне тбірі біреу, шы вестибулярлы жаа арай иілген конус тріздес. Тбірді медиалды жне дисталды беттерінде сайлар бар.
Тіс тбіріні зегі	Тіс уысы мойын блігінде тарылып, зек сааларын райды жне ке зекке айналып кетеді.
Нсалар	Кейде тбір мойынынан тмен дегейде екіге айырылады. зектерді екіге айырылуы бір тбір кезінде де байалуы ммкін. Мндай жадайда тбір зектері тбір шында бір немесе екі тесікпен ашылуы ммкін.

1.15.- сурет.стігі жаты екінші кіші азу тісі: а — вестибулярлы беті; б — тадай беті; в — бйір беті; г — окклюзиялы беті; д — клдене кесінді; е — тігінен кесіндіде тбір зектеріні рылымыны нсалары

 

АСТЫЫ ЖАТЫ БІРІНШІ КІШІ АЗУТІСТЕРІ (1.16- сурет)

 

Тіс сауыты	Вестибулярлы беті дестеу. Сауытты дестік белгісі жасы дамыан. Жанасу беттері де дестеліп біртіндеп тілдік бетке ауысады. Тілдік беті вестибулярлы беттен кішілеу. Окклюзиялы бетінде екі тмпешік бар. Тілдік тмпешігі вестибулярлы тмпешіктен кішілеу. Тмпеш Тілдік беткейлер бір бірінен сызаттар арылы блінген. Жиектік айдаршыы жасы дамыан.
Тіс уысы	уыстары медиодисталды баытта ысылан. Пішіні сауыт пішінін айталайды жне екі сайыны тілдік сайы аны бейнеленбеген.
Нсалар	Кейде тілдік тмпешіктен ртты тмпешікке арай бйір жатарынан тйы тесік райтын кіреуке білігі пайда болады. Барлы кіші азутістерді ішінде сауыт клемі е кіші тіс болып келеді.
Тіс тбірі	Тбірі тік, алдыы-арты баытта аздап жалпайан. Медиалды жне дисталды беттерінде тбірді орта блігінде жасы бейнеленген сайлар бар.
Тіс тбіріні зегі	Тісті мойын блігінде тіс уысы біртіндеп тбір зегіне ауысады. зек стігі жарты блігінде те ке, ал одан кейін тбір шына баыттала келе конус трізденіп тарылады. Клдене кесіндіде сопа пішіндес.
Нсалар	Кейде тбірде вестибулооральді орналасан екі зек болады.

1.16-. сурет.Астыы жаты бірінші кіші азу тісі: а — вестибулярлы ртты беті; б — тадай беті; в — бйір беті; г — окклюзиялы беті; д — клдене кесінді; е,ж — тігінен кесіндіде тбір зектеріні рылымыны нсалары

 

АСТЫЫ ЖАТЫ ЕКІНШІ КІШІ АЗУТІСТЕРІ (1.17- сурет)

 

Тіс сауыты	Бірінші кішіазутіске араанда клемі лкен. Вестибулярлы жне тілдік тмпешіктері жасы бейнеленген жне бір-бірінен сайлар арылы блінген. Жанасу беттері дестеу. Жиектік айдаршыы жасы бейнеленген.
Тіс уысы	Тіс уысы сауыт пішінін айталайды. уыс алдыы-арты баытта ысыландытан саылау трізді пішіндес болып келеді.
Нсалар	ш тмпешігі болуы немесе одан да кп тмпешік болуы ммкін. Кп тмпешікті болу кезінде ортаы сай р тмпешікке арай тарамдар жасайды.
Тіс тбірі	Тік, конус пішіндес.
Тіс тбіріні зегі	Тіс уысы суйыш трізденіп, тбір зегіне ауысады. Кп жадайда алдыы-арты баытта ысылан тзу бір зек болады.
Нсалар	Тбір шыны штен бір блігінде зек екіге айыршатануы ммкін.