CRT buffer» жйесі кмегімен сілекейді буферлы асиетін экспресс-діспен натылау. 3 страница

1.17.- сурет.Астыы жаты екінші кіші азу тісі: а — вестибулярлы ртты беті; б — тадай беті; в — бйір беті; г — окклюзиялы беті; д — клдене кесінді; е, — тігінен кесінді

1.4.4. ЛКЕН АЗУТІСТЕР ТОБЫ

СТІГІ ЖАТЫ БІРІНШІ ЛКЕН АЗУ ТІСІ (1.18- сурет)

 

Тіс сауыты	Е лкен жне ірі тіс. Шайнау беті брыштары тегістелген ромб тріздес. Трт тмпешігі бар. Екі тілдік жне ртты. Тмпешіктерді бліп тратын сызаттар Н ріпіне сас. рт жа тмпешіктері конус тріздес, ал тадай тмпешіктері жатыы, аздап тегістелген. Алдыы тмпешіктері арты тмпешіктерге араанда лкен. Сауытты ртты беті тадай бетінен лкен.
Тіс уысы	Негізінен сауыт пішінін айталайды. уысты кмбезі дестеу жне тмпешік айматарында 4 тере сайлар бар. Тіс уысыны табанында тбір зегіні саалары орналасан.
Нсалар	Алдыы тадай тмпешігінде р трлі дрежеде бейнеленген, біра шайнау бетіне дейін жетпейтін осалы тмпешік орналасан. (Ауытулы Карабелли тмпешігі).
Тіс тбірі	Жасы дамыан — конус пішінді, тік атты тадайа арай иілген, екі ртты жне бір тадайлы ш тбірі бар. ртты тбірі алдыы-арты баытта жалпайан жне алдыы, арты деп блінеді. Арты тбір е ыса.
Тіс тбіріні зегі	Тбір зегіні саалары тіс уысыны табанында шбрыш тріздене орналасан. Е ке зегі тадайлы, ал е тар зегі ртты.
Нсалар	Алдыы ртты тбірінде осымша медиортты тбір зегі болады.

1.18.- сурет.стігі жаты бірінші лкен азутісі: а — вестибулярлы беті; б — оральді беті; в — бйір беті; г — клдене кесінді; д — окклюзиялы беті; е, ж, з — зектерді тігінен кесіндісіндегі рылым нсалары;

 

СТІГІ ЖАТЫ ЕКІНШІ ЛКЕН АЗУ ТІСІ (1.19- сурет)

Тіс сауыты	4 нсалы рылымы бар : — 1- нса — тіс сауыты бірінші лкен азу тіс сияты, біра клемі жаынан кішілеу. Бл нсаа тн асиет Карабелли тмпешіктеріні болмауы; — 2- нса — тіс сауыты ромб пішінді болып келеді. Алдыы тадайлы жне арты ртты тмпешіктерді жаындауы крінеді; — 3-нса — алдыы тадайлы жне арты ртты тмпешіктерді бірігуіне байланысты сауыт ш тмпешікті болып келеді; — 4- нса — сауыт шбрыш пішіндес. Шайнау бетінде ш тмпешік бар. Біреуі тадайлы , екеуі ртты.
Тіс уысы	Тіс уысы сауыт пішінін айталайды.
Нсалар	Е кп кездесетіні 1 жне 4 нса
Тіс тбірі	Тіс ш тбірден трады — бір тадайлы екі ртты
Тіс тбіріні зегі	Тадай тбір зегіні диаметрі е лкен. зектер алдыы арты баытта ысылан.
Нсалар	Тбірлерді бір тбір болып осылуы ммкін. Кейде тек ана рт жа тбірлер ана бірігеді.

1.19-. cурет.стігі жаты екінші лкен азутісі: а — вестибулярлы беті; б — оральді беті; в — бйір беті; г — окклюзиялы беті; д, е — тігінен кесінді; ж, з, и — зектерді клдене кесіндісіндегі тбір зектеріні саасыны орналасу нсалары;

СТІГІ ЖАТЫ ШІНШІ ЛКЕН АЗУ ТІСІ (1.20- сурет)

 

Тіс сауыты	стігі жатаы шінші азутіс азу тістер ішіндегі е клемі кіші тіс. Тіс сауытыны пішіні р трде бейнеленеді. Кбіне кп окклюзиялы бетінде 3-4 тмпешік орналасады. Кешігіп шыуына байланысты (20–21 жаста) аыл тіс деп аталады.
Тіс уысы	Тіс уысыны пішіні де сауыт сияты р трде болады жне сауыт пішінін айталайды.
Нсалар	Кейде сауыт клемі бірінші азутісті клемі сияты жне 6-8 тмпешігі болуы ммкін. Кбіне тіс уысы сауыт пішініне сйкес келмейді.
Тіс тбірі	Тісте баса азу тістер сияты ш тбір болады. Тбірлері бірігіп кетуі ммкін. Кбіне –кп арты рт жне тадай тбірлері бірігіп кетеді.
Тіс тбіріні зегі	зек саалары шбрыш тріздене орналасан. Тадай зегі е ке зек.
Нсалар	Тбірлер саны 1 ден 5 ке дейін болуы ммкін. Тбірлерді р трлі бірігіп кетуі байалады.

1.20-.сурет.стігі жаты шінші лкен азутісі: а — вестибулярлы беті; б — оральді беті; в — бйір беті; г — клдене кесінді; д - окклюзиялы беті; е — тігінен кесінді;

 

АСТЫЫ ЖАТЫ БІРІНШІ ЛКЕН АЗУ ТІСІ ( 1.21-сурет)

 

Тіс сауыты	Астыы жатаы азутістерді е лкені. Тіс сауытыны пішіні куб тріздес. Вестибулооральді баытта біршама заран. Тісті окклюзиялы бетінде 5 тмпешік орналасады. Екеуі оральді, екеуі вестибулярлы, біреуі дисталды. Шайнау бетінде тмпешіктер арасымен тетін екі сай бар: біреуі медиодисталды, ал басасы вестибулооральді баытта теді.
Тіс уысы	Тіс уысы сауыт пішінін айталайды. Тіс уысы кмбезі тмпешіктер проекциясы аймаында тередеу келеді. Тіс уысыны табаны окклюзиялы жаында дестеу. уысты табанында ш тбір зегіні саасы орналасан.
Нсалар	Сирек жадайда шайнау бетінде 6 тмпешік болады: ш вестибулярлы жне ш оральді.
Тіс тбірі	Ережеге сйкес екі тбір — медиалды жне дисталды тбір
Тіс тбіріні зегі	Дисталды тбірде ке бір зек болады, медиалды тбірде – екі зек, ртты жне тілдік.
Нсалар	Кейде дисталды тбірді екіге блінген нсасы кездеседі. Бл жадайда тбір зегі 4-еу болады. Тбірлерді бірігіп осылуы те сирек (2,3–5,0%) кездеседі. Сирек екі тбір зегі болуы ммкін.

 

1.21.- сурет.Астыы жаты бірінші лкен азутісі: а — вестибулярлы беті; б — оральді беті; в — бйір беті; г — окклюзиялы беті; д, е — зектерді клдене кесіндісіндегі тбір зектеріні саасыны орналасу нсалары; ж — тігінен кесінді;

АСТЫЫ ЖАТЫ ЕКІНШІ ЛКЕН АЗУТІСІ (1.22-сурет)

 

Тіс сауыты	Негізінен екінші лкен азутісті пішіні бірінші азутіске сас. Кп жадайда окклюзиялы бетінде 4 тмпешік орналасады: екі оральді жне екі вестибулярлы. Вестибулоральді жне медиодисталды баытта тмпешіктер арасынан сайлар теді. Сайлар крест тріздене орналасады.
Тіс уысы	Тіс уысыны табаны окклюзиялы жаынан дестеу жне тіс мойынынан тмен орналасады. Тіс уысы табанында зектерді ш саасы орналасады.
Нсалар	Кейде 3 тен 6 а дейін тмпешіктер болуы ммкін. штмпешікті нса кезінде сайлар Y ріпі секілді, ал 4 тмпешікті нса кезінде сайлар Х трізді.
Тіс тбірі	Тіс екі тбірлі - алдыы жне арты. Дисталды тбір медиалды тбірге араанда ыса жне тарлау.
Тіс тбіріні зегі	Кп жадайда ш зек болады. Бір дисталды екі медиалды. Соны ішінде дисталды зек е ке зек болып келеді.
Нсалар	Тбірлер кп дрежеде толытай осылып кетуі ммкін. Е жасы дисталды тбір бейнеленеді. те аз екі зекті осылуы байалады.

 

1.22.- сурет.Астыы жаты екінші лкен азутісі: а — вестибулярлы беті; б — оральді беті; в — бйір беті; д — окклюзиялы беті; г — клдене кесінді;

е — тігінен кесінді;

АСТЫЫ ЖАТЫ ШІНШІ ЛКЕН АЗУ ТІСІ ( 1.23- сурет)

 

Тіс сауыты	Тіс астыы жаты аыл тісі деп аталады. Тіс сауыты бірінші жне екінші азу тістерге араанда аздап кішілеу. Сауыт пішіні куб тріздес. Окклюзиялы бетінде 4-5 тмпешік орналасады.
Тіс уысы	Тіс уысы толытай сауыт пішінін айталайды. уыс табанында зек саалары орналасады.
Нсалар	Окклюзиялы бетінде 3- тен 6- а дейін жне одан кп тмпешіктер орналасуы ммкін. Тіс уысы пішін жне клемі жаынан сауыт параметріне сйкес келмеуі ммкін.
Тіс тбірі	Тбірі екеу. Сауыты лкен бола тра тбірлері ыса, бір- біріне жаын орналасады.
Тіс тбіріні зегі	ш зегі болады — екеуі алдыы тбірде, ал біреуі арты тбірде орналасады.
Нсалар	Тбірлері кейде бірігіп кетеді. Екі зек болуы ммкін.

 

 

1.23.-сурет.Астыы жаты шінші лкен азутісі: а — вестибулярлы беті; б — оральді беті; в — бйір беті; г — окклюзиялы беті; д, е —тігінен кесінді; ж — клдене кесінді;

ІС ЛПАСЫ.

Тіс лпасы (pulpa dentis-пульпа зуба) р трлі жасушалы элементтерден, жасушааралы заттардан, ан тамырларынан, нерв талшытарынан, рецепторлы аппараттан тратын крделі днекертіндік аза болып табылады.

лпа тісті сырты анатомиялы пішінін айталайды да сауыт жне тбір лпасы болып блінеді. Тіс сауытында лпа шайнау бетіні рельефіне сйкес келетін биіктік райды. Бір тбірлі тістерде тісті сауыт лпасы еркін тбір лпасына ауысады да, тбір зегіне 2-3 мм енеді. Тбір лпасы сауыт лпасына араанда тыыздау жне рамында капиллярлар, нерв талшытары бар. Тбір лпасы тбір шыны тесігі арылы периодонтпен жаласады.

лпа ызметі:

• пластикалы ызметі — одонтобластарды ызметі серінен екіншілік дентинді траты рылуына атысуы;

• трофикалы ызметі — одонтобластар мен антамырларды болуы серінен дентинді сйытыпен амтамасызды етуі;

• сенсорлы ызметі — лпа рамында нерв талшытарыны кп болуы;

• орау жне ру, тзелу ызметі — шіншілік дентинні, заымдануа абыну ретінде жауап беруі, гуморалды жне жасушалы реакцияны тзелуі;

Тіс лпасыны рылымы

Тіс лпасыны жасушалы рамы 3 абата блінген: шеттік (2–3 атар одонтобласттар), аралы (жлдызды жасушалар немесе преодонтобласттар) жне орталы (фибробласттар, гистиоциттер, макрофагтар, лимфоциттер, плазматикалы[w26] жасушалар, мес жасушалар (тучные клетки) .

Одонтобласттар — бл лпаны жоары дифференцияланан жне арнайы жасушалары. Олар сопаша, алмрттрізді немесе зынша болып келеді. Орталы жне шеттік сіндісі болады. Орталы сіндісі тіс лпасыны шетінен шыпайды, ал шеттік дентинге еніп дентин ттікшелерінде орналасады.

сінділерді кп блігіні кіреуке –дентин байламына дейін созылуы оны сезімталдыыны жоары екенін тсіндіреді. Одонтобластарды негізгі ызметі дентин тзеуші болып табылатындыы. Талшыты рылымы негізінен коллаген талшытарынан трады жне окситаланды, аргирофильді талшытарда болады. Тіс лпасында эластикалы талшытар болмайды. Тіс лпасыны негізгі заттары мукополисахаридтерден, мукопротеиннен, гликопротеиннен, гексозаминнен трады жне жасушалы, талшыты рылымдарды, антамырлары мен лимфа тамырларын, нерв талшытарын рамына жинатайды.

лпаны анмен амтамасыз етілуі жасы дамыан жйе. Негізгі артерия тамыры рамында тбір шы тесігі арылы лпаа енетін 2-3 кк тамырмен жне бірнеше нерв талшытарыны осарлануымен рылан. .

Артерия тбір зегі тесігіне жете артериолдара тарамданады жне алы капиллярлы тор райды. Капиллярларды кп блігі субодонтобласт абатында орналасан.

Тіс лпасыны иннервациялануы стігі жне астыы жаты штік нервісіні тарматарымен амтамасыз етіледі. Нерв талшытарыны жмса жиынтыы тбір шы тесігі арылы еніп, ан тамырларымен бірлесе отырып, ан-нерв жиынтыын райды. Содан кейін олар жеке блшек нерв талшытарына блініп, ртрлі баытта шеткі лпаа арай баытталып, субодонтобласты нерв рімін – Рашков рімін райды.

1.6. ПЕРИОДОНТ

Периодонт— тбір цементі мен альвеоланы компакты пластинкасы арасындаы саылауды толтырып тран днекер тін. Периодонт ш негізгі компоненттерден трады:- борпылда днекер тіннен, жасушалы элементтерден жне талшытардан. Периодонтты байламшы аппараты бір жаынан альвеола сйегіне, ал екінші жаынан тіс цементіне бекітілген кптеген коллаген талшытарыны жиынтыынан трады. Периодонттаы коллаген талшытары жиынтытарыны орналасуына байланысты блінеді:

· Альвеола айдаршыыны талшытары: тісті рт жа беткейіне алвеолярлы сйекті айдаршыымен байланыстырады жне рт-тіл жа жазытыында орналасады.

· Клдене орналасан талшытар: альвеола айдаршыы талшытарынан тере периодонт саылауына кіреберісінде орналасады жне циркулярлы (шеберлі, айналмалы) тіс байламын райды. Е алдымен ол ш талшытан трады. Бірінші топ талшытары тіс-ызылиек байламынан тмен цементке бекітіледі. Екіншісі ызылиектен жне ызылиек бртікшесінен желпуіш секілді басталып, тіс мойнына бекітіледі де ызылиекті озалмауын жне оны тіске тыыз байланысуын амтамасыз етеді. шінші топа талшытарды транссептальді тобын жатызады. Бл топ талшытары тістерді крші тіспен байланыстырады жне тісаралы бртікше алыдыынан, алвеолды сінді шынан теді.

· исы орналасан талшытар: сан жаынан баса топ талшытарынан басым келеді жне периодонт саылауыны 2/3 блігін алып трады.

Талшытар цементтен жоары алвеола сйегіне арай иаш орналасады.

· Тбір шы талшытары тбір шы блігінен альвеола тбіне арай тігінен таралады, біреуі клдене баыт алса, ал басалары тігінен баытталды.

· Тбіраралы талшытар кптбірлі тістерде бифуркация аймаында тіс тбірін тбіраралы аланша айдаршыымен байланыстырады. Олар оан жартылай клдене, ал жартылай тігінен баытталады.

Коллаген талшытарынан баса периодонт рамына ретикулярлы, эластикалы жне окситаланды (эластикалы жетілмеген) талшытар кіреді. Олар диаметрі 0,5-1 мкм жне зындыы бірнеше миллиметр болатын жиынты райды. Ретикулярлы талшытар коллаген талшытары жиынтыы арасында орналасып, коллаген талшытарыны жрісін айталайды. Олар жіішке крделі кмірсумен апталан микрофибрил коллагенінен трады. Ретикулярлы талшытарыны басым кпшілігі мойын блігінде, тбір шы жне бифуркация аймаында аныталады.

Эластикалы талшытар негізінен ан тамырларыны абыраларында болады жне гликопротеидті микрофибрилдерден, эластин белоктарынан трады. Тірек-механикалы [w27] ызметін атарады.

Окситаланды талшытар - бл эластикалы талшытарды бір трі. Периодонтта ан тамырларымен жаласып, окситаланды-тамырлы рылым райды. Тбірге параллельді жріп, периодонт саылауыны ортасында орналасады. Олар коллаген талшытарына тік брышта енетін тбір айналасында ш шекті тор райды. Окситалан талшытарыны е кп блшегі тіс мойны аймаында орналасады. Окситалан талшытары негізінде ан айналымын реттеуге атысады.

Периодонтты антамырлары ызылиек жне сйек тіні антамырларымен анастамоз жасайды. Периодонтты лимфа жйесі жа абыралы лимфалы ылтамырлардан трады жне ондаы борпылда тіннен басталып, алашалары (клапан) бар веналармен бірге жретін жинаыш лимфа тамырларына теді. Лимфа тамырларыны біразы ызыл иекке баытталса, біразы альвеола абырасын тесіп теді.

Периодонт сезімтал нерв штарына жне нерв талшытарына те бай. Бл – оны те ерекше сезу азасы екеніні длелі жне оны шайнау ысымын рефлекторлы реттеудегі маызын крсетеді (Фалин Л.И., 1963).

Периодонтты иннервациялануы афференттік жне эфференттік талшытар арылы жреді. Афференттік талшытар периодонта екі иннервациялаушы жолмен келеді. Оларды біріншісі – тіс нервісінен блінетін, тбір шы тесігіне кіргенге дейін жне ызыл иекке дейін жететін антамыр-нерв шоырымен бірге болатын шеткі тарматар. Афференттік нервтерді екінші бастама жолы – тісаралы жне тбіраралы аландарды тесіктеріне тетін (фолькман зектері) тарматар. Олар тіс нервісінен тбір шына немесе тіс сауытына арай баытталан жне периодонтты орта жне тіс мойыны блігін нервтендіруге атысады.

Периодонтты жасуша рамы: фибробласттармен, плазматикалы, мес, адвентициалды жасушадан, остеобластардан, цементобластардан, макрофагтардан (гистиоциттер, остеокластар, цементокластар), ан жасушаларынан (сегментті ядролы лейкоциттерден, кейде эозинофилдер мен лимфоциттер), эпителиалды жасушалар жинатарынан трады.

Фибробласттар коллаген талшытары жне негізгі заттарды тзілуіне атысады. Физиологиялы жадайда жне периодонтты жарааттануы кезінде фибробласттар сйек жне цемент жаына арай ауысатын периваскулярлы орналасан жасушалар -орынбасушы айта рылатын жасушалармен алмасып отырады. Фибробласттар саны жас лаюына байланысты азаяды.

Мес жасушалар борпылда днекер тіндерде кптеп орналасып, лейкоциттер жне плазмалы жаушалардан дамиды да секреторлы ызмет атарады. Бл цитоплазмасында кптеген базофилді дндері бар, ірі, дрыс шеберлі емес жасушалар. Мес жасушаларды бзылуы кезінде организм жаынан крделі жауапты реакциялар туындататын санды жаынан басым кптеген биологиялы белсенді заттар, сіресе, гепарин жне гистаминді бледі.

Цементобласттар екіншілік жасушалы цементі рылуына, ал остеобластар альвеолада сйек тініні рылуына атысады. Барлы тістерді периодонтында, сіресе лкен азу тістерде жне крек тістерде аздаан аралшытар немесе эпителиалды жасушалар немесе Малассе аралшытары кездеседі.

Бл эпителиалды жасушалар ртрлі абыну дерісін, тбіршы тінінде жалан ісік трізді жне ісікті дерістерді дамуына, радикулярлы жылауытарды (киста) эпителиалды жабындысыны алыптасуына лкен рл атарады.

Периодонтта рылымы жаынан рецепторларды р трлі болуы оларды ызметіні де р трлі болуын амтамасыз етеді:

· Тірек –бекіту ызметі: Периодонтты негізгі ызметі тіреп-бекіту жне амортизациялаушы болып табылады. Периодонтты гидравликалы аппараты (ан жне лимфа тамырлары) оны негізгі ызметіні биомеханикасында белсенді рл атарады. Гидростатикалы ысымны згеруі байламды аппаратты созылыштыына сер етеді, периодонта жоары ысым тскенде полимерлерде болатын згерістер сияты оны талшытарыны аттылыыны жоарылааны байалады. Функционалды кш тскен кезде тістер серпімді бекіген жадайда болады, сондытан ешашан альвеола абыраларына аса жаындамайды.

· Шайнау ысымын реттеуші: Периодонтты амортизациялаушы ызметіні мні – шайнау тербелістерін реттеп, ысымды тіс ясы абыраларына тепе-те бліп, оны бзушы фактордан зат алмасу дерістерін ынталандыратын фактора айналдыру. Бан коллаген талшытары мен тамырлар жйесі ммкіндік береді. Олар периодонт тініндегі сйыпен осылып тіске арнайы гидравликалы жасты рады. Периодонтта ысым жоарылаан кезде ан мен лимфа сйектегі тамырлар жйесіне баыт ала бастайды.

· ораныс ызметі: Периодонтты ораныс немесе барьерлік ызметі оны барлы блігінде бірдей орналасан гистиоциттермен тыыз байланысты, Периодонтты жиі орналасан антамырлар торы оны рбір аймаында микрофаг-лейкоциттер мен антителаларды болуын амтиды. Мны зі периодонт арылы ауыз уысынан организмні ішкі ортасына инфекциялы жне басалай агенттерді тсуіне тосауыл бола алады.

· Пластикалы ызметі: Пластикалы немесе айта ру ызметі арнаулы жасушаларды остеобластар мен цементобластарды арасында орындалады жне тістер шыаннан кейін де жаласа береді. Бл жасушалардаы ферменттік жйелерге жоары белсенділік тн, сондытан сйек рылымдары мен тбір цементі сорылан кезде, оларды айта руа осы жасушалар атысады.

· Сенсорлы ызметі: Периодонт зіні кптеген нерв штарымен сенсорлы ызмет атарады. Периодонттаы механорецепторлар шайнау ызметін реттейді. Периодонтты гомеостатикалы ызметі коллагенні жаару дерісін, цементті репарация жне сорылуын, альвеола сйегіні айта рылуын, жасушаларды пролиферативті жне функционалды белсенділігін, тістегі рылымды функциональді згерістерге байланысты шайнау ызметін реттейді жне емдік сер етеді.