CRT buffer» жйесі кмегімен сілекейді буферлы асиетін экспресс-діспен натылау. 4 страница

· Рефлексогенді ызметі: периодонтта сезімталды нерв талшытарыны кп болуына байланысты тіске тсетін шайнау ысымы реттеліп трады.

· Трофикалы ызметі: периодонтта капиллярлы торды тарамдануына байланысты тбір цементі жне альвеола орек алады.

 

1- КЛИНИКАЛЫ ЖАДАЙ

Емтихан тапсыру кезінде студентке жлынан тіс берілді. Студент берілген тісті ай топа жататын тісі жне ай жата орналасан тіс екенін анытауы тиіс еді. Тісті мият арау барысында тісті окклюзиялы бетінде 5 тмпешік орналасанын анытады: 2 тмпешіктен сауытты шетінде, ал бесінші тмпешік клемі жаынан кішілеу тмпешік осы тмпешіктерді артында жне аздап сауытты ортаы сызыына арай ыыса орналасанын анытады. Тісте бесінші тмпешікке иіле орналасан 2 тбір бар. Бдан баса бесінші тмпешік баытына арай сауыт клеміні аздап клдене тарыланы крінеді. Осы параметрлерді ескере отырып анытау керек:

1. Тісті ай топа жататынын?

2. Студентке баалау шін андай натылы тіс берілгенін?

3. Осы тісті ай жаа жататынын?

4. Берілген тіс жатарды ай жаында орналасатынын?

5. Берілген тісті анытауды ажет ететін негізгі белгілерін атаыз.

2- КЛИНИКАЛЫ ЖАДАЙ

Сына алу сабаы кезінде студентке гистологиялы препарат берілді. Тіндер кесіндісін микроскоппен зерттеу негізінде препаратта андай тіндер берілгенін[w28] анытау керек болды. Микроскоптаы кріністі баалау нтижесінде студент препаратта ауыз уысы азаларыны бір тіні екенін анытады. Сырты абаты біркелкі рылымды жне барлы зындыта енген ттікшелер орналасандыын анытады. Бл абатты астында ан тамырлары мен борпылда талшытардан тратын тін орналасан. Тінде бірнеше белбеуді блуге болады.

Шеттік абат екі сіндіден тратын бірнеше атар зынша жасушадан трады. Жасушаны зын сіндісі сырты абатты ттікшелерінде орналасан. Осыдан баса препаратта жасушасы аз абат жне тамырлары те кп абат аныталды.

1. Кесіндіде азаны ай тіні берілген?

2. Кесіндіде ай тін аныталады?

3. Тінні гистологиялы р параметрін сипаттаыз?

ЖАУАП БЕРІІЗ:

1.Екі тісті тйіскен аймаы алай аталады:

1) окклюзиялы бет;

2) вестибулярлы бет;

3) жанасу нктесі;

4) кіреуке – дентин байланысы;

5) жиектік айдаршы.

2.Жоары минералданан алыптасан кіреукеге тн:

1)кптеген антамырларды болуы;

2) нерв талшытары торыны тарамдануы;

3) анмен амтамасыз етілуі жне иннервациялануды болмауы;

4) лимфа жйесіні болуына;

5) энамелобласттарды болуы.

3. алыптасан кіреукені негізгі компоненттері:

1) гидроксиапатит;

2) коллаген;

3) монофторфосфат;

4) кварц;

5) энамелобласттар.

4.Ретциус сызыы амтиды:

1) одонтобластарды ызметі нтижесінде кіреукені минералдау дерісіні біркелкілігін;

2) энамелобласттарды ызметі нтижесінде минералдану дерісіні біркелкі еместігін

3) кіреукені минералдану дерісіне фибробласттарды атысуын;

4) кіреукені минералдануына цементобластарды сер етуін;

5) кіреукені дамуы дерісінде остеокластарды минералдану дерісіне сер етуін;

5.Клдене кесіндіде кіреуке призмасыны пішіні андай болады:

1) тікбрышты;

2) шбрышты;

3) доа тріздес;

4) сопа;

5) ромб трізді.

6.Ламеллалар, немесе кіреуке шоырларыны рылымы тн:

1) кіреукеге;

2) дентинге;

3) лпаа;

4) периодонта;

5) цементке.

7.Дентинні негізгі заты бойлай ткен:

1) ан тамырларымен;

2) нерв талшытарымен;

3) дентин ттікшелерімен;

4) кіреуке білігімен;

5) энамелобласттар сіндісімен.

8.Цементті белсенді жасушалары болып табылады:

1) одонтобласттар;

2) энамелобласттар;

3) лпаны мес жасушалары;

4) цементобласттар;

5) периодонтты фибробластары.

9.лпаны шеттік сырты абаты трады:

1) бірнеше абат тікенекті жасушалардан;

2) бірнеше абат мес жасушалардан;

3) фибробласттардан;

4) 1–8 абат одонтобласттардан;

5) 5–6 абат энамелобласттардан.

10.Цемент зіні рамы жне рылымы бойынша неге сас келеді:

1) дрекіталшыты сйекке;

2) етті тінге;

3) жабынды дентинге;

4) жасушалары аз Вейля абатына;

5) Томс дентиніні днді абатына.

11.Дентин ттікшелерінде орналасады:

1) одонтобласттарды шеттік сінділері;

2) лпа жасушасыны детритті сіндісі;

3) лпаны жасушааралы коллаген талшытары;

4) периодонтты коллаген талшытарыны шоырлары;

5) ан тамырлары.

12.Периодонтты тосауыл ызметін атарады:

1) гистиоциттер;

2) эритроциттер;

3) плазматикалы жасушалар;

4) цементобласттар;

5) тромбоциттер.

ДРЫС ЖАУАПТАР:

1— 3; 2— 3; 3— 1; 4— 2; 5 —3; 6 —1; 7 —3; 8 —4;

9 —4; 10— 1; 11— 1; 12— 1.

 

 

2- ТАРАУ

ТІСТЕРДІ ТІСЖЕГІСІ

Тістерді тісжегісі( 2.1-сурет ) азіргі тада зекті мселерді бірі болып отыр. Бл ауру тіс шыаннан кейін пайда болады. Тісжегіні негізінде минералдану дерісіні бзылуы жне тісті атты тіндеріні протеолизі серінен уыс трінде аауды пайда болуы жатады.

 

2.1.Тістерді тісжегісі.

 

2.1. ТІСЖЕГІМЕН ЗАЫМДАНУДЫ БЕЛГІСІН БААЛАУ

Тісті атты тіндеріні популяциясы жадайын баалау белгісі ст жне траты тістерде тісжегіні таралуы жне арындылыы болып табылады.

Тістерде тісжегіні таралуы — бл пайызды лшемде белгіленген жалпы тексеруден ткен адамдар саныны ішінде тістерінде тісжегіні андай да бір белгісі бар (тісжегі, пломба, жлынан тіс) адамдар саныны атынасы.

ДД 12 жастаы балалар арасындаы тістеріні тісжегімен заымдануын баалау критериі.

12-жасар балалар арасындаы тісжегіні таралу дегейі (ДД критерийі):

тмен 0–30%; орташа 31–80%; жоары 81–100%.

Тісжегіні арандылыы — бл бір пациентте немесе тексерілген топта тісжегімен заымдануды ( тісжегі, пломба, жлынан тіс) клиникалы крінісіні осындысы.

Уаытша тістерде тісжегіні арындылыын баалау шін келесі сынаманы (индекс) олданады:

• тпж (т)— тексеруден ткен бір баланы тісжегімен заымданан, пломбаланан жне жлынан тістеріні саныны осындысы,

• тпж (п)— тексеруден ткен бір баланы тістер бетініні тісжегімен заымданан, пломбаланан жне жлынан тістер саныны осындысы.

Ескерту. Жлынан тістерді немесе беттерді санын тбірлерді физиологиялы сорылуына дейін тек ана уаыттан брын жлынан тістерде ана анытайды.

Траты тістерде тісжегіні арындылыын баалау шін тмендегі сынаманы олданады:

• ТПЖ (т)— тексеруден ткен науастаы тісжегімен заымданан, пломбыланан жне асынан тісжегімен, жлынан, заымданан тістер тістер саныны осындысы;

• ТПЖ (п)— тексеруден ткен бір науастаы тісжегімен заымданан тістер бетіні, пломбаны жне асынан тісжегі мен жлынан, заымданан тістер тістер саныны осындысы;

Ескерту: Егер алдыы тістер тобында тіс жлынса ТПЖ(п) сынамасын есептеуде тісті 4 беткейін есепке алады, ал азутістер тобында тіс жлынса 5 беткейін [w29] есептейді.

Тісжегіні арындылы сынамасын анытау кезінде кіреукедегі минералдануды ошатана бзылуыны бастапы трін есепке алмайды.

Тісжегіні арындылыын тістерді ауысуы кезінде баалау шін (6 - 12 жас) тістерде жне беттерінде ТПЖжне тп сынамасын олданады.

Уаытша жне траты тістеріні жне беттеріні тісжегі арындылыын жеке есептейді.

Тексерілген топ арасындаы тісжегіні арындылыы - бл тістердегі тісжегі немесе беттеріні арындылыы сынамасыны тексерілгендер санына жеке-дара крсеткіштеріні атынас осындысы.

Тісжегі арындылыы дегейі (ТПЖ сынамасы бойынша) 12-жастаы балалар жне ересек адамдарда (ДД критериі ):

12 жас	арындылы дегейі	35–44
0–1,1	те тмен	0,2–1,5
1,2–2,6	тмен	1,6–6,2
2,7–4,4	орташа	6,3–12,7
4,5–6,5	жоары	12,8–16,2
6,6 жне жоары	те жоары	16,3 жне жоары

2.2. ХАЛЫ АРАСЫНДА ТІСЖЕГІНІ ТАРАЛУЫ ЖНЕ АРЫНДЫЛЫЫ

Бгінгі тада балалар мен ересектер тісіні тісжегімен заымдануы халы арасында ке тараан стоматологиялы ауруларды бірі болып отыр.

Ресей халытарыны негізгі жас тобын эпидемологиялы стоматологиялы тексеру (2009) мліметтері бойынша 6- жастаы балалар арасында уаытша тістерде [w30] тісжегісіні таралуы 84%, уаытша тістерде тісжегіні [w31] орташа тісжегі арындылыы (т) — 4,83, бл кезде компонент «т» 2,9 те болса, ал компонент «п» — 1,55, «ж» — 0,38-ге те болады.

Халы арасында траты тістерді тісжегісіні таралуы мен арындылыыны орташа крсеткіші (Ресей деректерін азастандыа ауыстыру керек пе)? Кітапты біз тек аударушы. Мліметтер Ресей деректері.

 

Жасы, жылы	Таралуы %	ТПЖ	Т	П	Ж
		0,23	0,15	0,08	-
		2,51	1,17	1,30	0,04
		3,81	1,57	2,15	0,09
35-44		13,93	3,13	6,02	4,78
65 жне жоары		22,75	1,72	2,77	18,26

 

Кестеде РФ-ны 47 аймаында трып жатан 55391 адамдарды эпидемиологиялы- стоматологиялы тексеруден ту кезіндегі лтты нтижесіні мліметтері келтірілген. Тексеру 2007-2008 жж ДД сынан стоматологиялы статусты баалау критериі мен кодтарын олдана отырып жргізілді.

Алынан мліметтерге сйкес ртрлі айматарда тісжегіні таралуы бірдей емес. Ауыз суында фторидтерді млшері мен уаытша жне траты тістерді тісжегі арындылыы арасында е маызды зара байланыс бар екені аныталды. Ауыз суында фторидтерді млшерлі концентрациясы 0,7 мг/л тмен боланда тісжегіні таралуы кбейеді, ал 0,7 мг/л болса онда тісжегіні таралуы азаяды. Бл туелділік 6, 12 жне 15 жас арасындаы топтарда те айын крінеді. Ересек жастар арасында бндай тенденция аз дрежеде крінетіні кптеген тісжегі туызушы факторларды серіне байланысты болуы ммкін. ( 2.2., 2.3-сурет).

2.2-. cурет. Айматарда ауыз суында фторид млшеріні ртрлі болуына арай уаытша тістердегі тісжегіні орташа арындылыы

 

2.3-.сурет. Айматарда ауыз суында фторид млшеріні ртрлі болуына арай траты тістердігі тісжегіні орташа арындылыы.

алалы жне ауылды трындар арасында тісжегі арындылыыны крсеткіші згеріссіз болды. ДД градациясы бойынша тісжегі арындылыы 12- жастаы балалар арасында 27 аймата тмен дегейде, 19 аймата орташа, ал бір аймата жоары болды. ДД градациясы бойынша кптеген айматар трындары арасында тісжегі арындылыыны дегейі жоары деп бааланды.

лтты екіншілік эпидемиологиялы стоматологиялы тексеру нтижесін талдау барысы 10 жыл брыны (1999) мліметтерімен салыстыранда балаларды траты тісіні тісжегі арындылыыны орташа крсеткіші тмендегенін анытаса, ересек жне егде тартан трындарда тістерді тісжегі арындылыы жоары дегейде аланы аныталды.

ІСТЕРІН ЕМДЕТУ МТАЖДЫЫ.

Тексеру нтижелері тісті атты тіндеріні ртрлі емдеу тріне мтаж екенін анытады. 52% алты жастаы балалар тістеріні бір бетіне пломба оюды ажет етсе, 45% уаытша тістерді екі жне одан да кп бетіне пломба оюды ажет етеді. 13 жне 22% жадайда тістерде эндодонтты ем жргізуді жне жлуды ажет етеді.

Осы жас арасындаы топтарда траты тістерді емдеу негізінен алдын алу шараларын жргізумен, траты азутістерді табии сызаттарын герметизациялау немесе бітеу (52%), айта минералдану терапиясын таайындау (51%), баса бір бетін пломбылауа (13%) жне екі бетін пломбылау (5%) рады.

12 жастаы топ арасында тістерді пломбылау мтаждыы (46% — бір, 21% — екі жне одан да кп беттерін) артса, эндодонтты ем жргізу жне траты тістерді жлынуы (8 жне10% сйкес), ал алдын алу шараларын жргізуді талап ету крсетілімі (траты екінші азутістерді табии сызаттарын бітеу) (48%) райды.

15 жастаы жеткіншектер арасында жоарыда айтылан стоматологиялы кмек крсету трлерін жргізіуді ажет етеді. Соны ішінде ортопедиялы ем жргізу - жасанды сауыт жасауды да кажет етіп отыр.

Ересек трындар арасында тістеріне пломба ойызуды, жасанды тіс сауытын немесе протез трлерін жасауды (55%), тістерді жлуды (23%), ал егде адамдарда негізінен протездеуді (63%), ал тістерін жлуды (35%) ажет етеді.

2.4. ТІСТЕРДЕ ТІСЖЕГІ ПАЙДА БОЛУЫНЫ АУІП ФАКТОРЛАРЫ

Жергілікті факторлар:

•тіс атарыны болуы (ауыз уысы гигиенасыны анааттанысыз болуы);

•тама рационында жеіл ферменттелетін кмірсуларды жоары болуы;

•ауыз сйыыны санды жне сапалы рамыны згеруі;

•кіреукені тісжегіге беріктігіні тмен болуы;

•траты тістерді жарып шыу кезеінде кіреуке сызаттары минералдануыны толы аяталмауы;

•тіс атарыны труына жадай туызатын факторлар (тістерді тіс атарында ауыти орналасуы, алындайтын ортодонтиялы жне ортопедиялы рылымдар, пломбаны жиектік шеттері жне т.б.).

Жалпы факторлар:

• ауыз суында фторидтер млшеріні тмен болуы;

• минералды заттарды алиментарлы (алдыменен кальций жне фосфат) тапшылыы, дрыс таматанбау, друмендер жетіспеушілігі;

• тладаы соматикалы аурулар (асазан- ішек жолы патологиясы, эндокриндік жйе патологиясы), зат алмасуды бзылуы, бет –жа аймаыны туа біткен аномалиялары;

• организмге экстремалды сер ету, кйзеліс;

• экологиялы жадайды сер етуі;

Тмендегі топтарда тісжегіні пайда болу ауіп дрежесі те жоары:

• жктілік жне 0-3 жаса дейінгі балалар арасында;

• траты тістері шыа бастау кезіндегі балаларда;

•ауыз уысы гигиенасы ктімі иындаан адамдарда (тістерді тіс атарында ауыти орналасуы, алындайтын ортодонтиялы жне ортопедиялы рылымдар ,жне т.б.);

• зиянды ндірісте жмыс істейтін жмысшылар арасында (радиациялы, химиялы, кондитерлік .).

 

2.4.1. ТІСЖЕГІНІ ПАЙДА БОЛУ АУПІН АНЫТАУ ДІСТЕРІ.

АУЫЗ УЫСЫ ГИГИЕНАСЫ ЖАДАЙЫН БААЛАУ

Ауыз уысында тіс атарын стоматологиялы зондты кмегімен, арнайы индикаторлы заттарды олдана отырып немесе арау арылы анытауа болады

1) рамында эритрозин бар препараттар немесе ерітінділерді олдану арылы; фуксин (таблетка Espo-Plak (Paro), Red-Cote (Butler), тіс аын анытауа арналан ерітінді (PresiDENT) жне басалар.;

2) йодрамдас ерітінділер ( Люголь, Шиллер–Писарев ерітіндісі) ( 2.4-сурет);

3) ультраклгін суле арылы тіс атарын анытау шін олданылатын, рамында флюоресцин бар препараттар.

 

2.4-сурет.Шиллер–Писарев ерітіндісімен боялан тіс атары

АУЫЗ УЫСЫ ГИГИЕНАСЫН АНЫТАУА АРНАЛАН СЫНАМАЛАР (ИНДЕКС).

1. Жас балаларда тіс атарын анытау сынамасы

(тіс шыаннан бастап 3 жаса дейін) (Кузьмина Э. М., 2000).

Сынаманы баалау шін арау немесе стоматологиялы зондты кмегімен ауыз уысындаы барлы тістерде тіс аыны бар немесе жо екенін анытайды.

Кодтар жне баалау критериі:

0—а жо;

1— тіс аы бар.

Сынаманы есептеу:

 

ИС — жас балаларды гигиеналы сынамасы.

Нтижесін талдау

Сынаманы маынасы	Гигиена дегейі
	жасы
0,1–0,4	анааттанарлы
0,5–1,0	нашар

2. Федоров–Володкин сынамасы(1971).

5-6 жас аралыындаы балаларда ауыз уысы гигиенасын баалауа сынылан сынама. Сынаманы баалау жне жргізу шін алты алдыы тістерді вестибулярлы бетін бояйды. 83,82,81,71,72,73 ст тістер..

Кодтар жне баалау критериі:

1— боялмайды;

2— тіс сауытыны 1/4 беті боялады;

3— тіс сауытыны 1/2 беті боялады;

4— тіс сауытыны 3/4 беті боялады;

5— тіс сауытыны беті толы боялады.

Сынаманы есептеу:

ГС — Федоров–Володкинні гигиеналы сынамасы.

Нтижесін талдау

Сынаманы маынасы	Гигиена дегейі
1,1–1,5	жасы
1,6–2,0	анааттанарлы
2,1–2,5	анааттанысыз
2,6–3,4	нашар
3,5–5,0	те нашар

3. Ауыз уысы гигиенасыны нтижесін баалау сынамасы РНР(Podshadley A. G., Haley P., 1968).

Сынама жргізіледі:

16, 11, 26, 31 — вестибулярлы беттерінде;

36, 46 — оральді беттерінде.

Сынама жргізетін тіс болмаан жадайда аттас топтаы крші тістерді бояйды. Тісті тексеру жргізетін бетін 5 –ке бледі.

 

 

1 —медиалды; 2 — дисталды;

3 — орталы-окклюзиялы;

4 — орталы;

5 — орталы-мойын блігі.

Коды и критерии оц

Кодтар жне баалау критериі:

0— боялмайды;

1— ртрлі арынды боялу.

Сынаманы есептеу:

РНР — ауыз уысы гигиенасыны нтижелі сынамасы

Нтижесін талдау

Сынаманы маынасы	Гигиена дегейі
0	те жасы
0,1–0,6	жасы
0,7–1,6	анааттанарлы
1,7 жоары	анааттанысыз

 

4.Ауыз уысы гигиенасыны сынамасы ИГР-У[w32]

(OHI-S — Oral Hygiene Index-Simplifi ed; Greene J. S.,Vermillion J. K., 1964).

Тіс атары (сынама жргізілетін тістер бетін арнайы индикаторлы ерітіндімен бояу) жне тіс тастарын (сгілеп тексеру дісі) анытайды.

Сынама жргізілетін тістер:

16, 11, 26, 31 — вестибулярлы беттері;

36, 46 — оральді беттері.

Тіс аын баалау коды жне критериі:

0— тіс аы аныталмады;

1— тісті бетін 1/3 ге дейін жауып тран жмса тіс аы немесе пигменттелген тіс аы ;

2— жмса тіс аы тісті 1/3 немесе 2/3 бетін жауып трады;

3— жмса тіс аы тісті 2/3-тен кп бетін жауып трады.

Тіс тастарын баалау коды жне критериі:

0— тіс тастары аныталмады;

1— тісті 3/1 бетін жауып тран ызылиек стіндегі тіс тастары;

2— тісті 1/3, біра 2/3 бетінен аз бетін жауып тран немесе тісті мойын блігінде орналасан тіс шгінділері мен ызылиек асты тастары;

3— тісті 2/3 бетінен арты блігін жауып тран ызылиек стіндегі тіс тастары немесе тісті мойын блігін оршай орналасан ызылиек астылы тастар мен шгінділер.

Сынаманы есептеу:

Нтижесін талдау:

ИГР-У маынасыны осындысы	Гигиена дегейі
0–1,2	жасы
1,3–3,0	анааттанарлы
3,1–6,0	нашар
Тіс атары мен тіс тастарыны крсеткіштері	Гигиена дегейі
0–0,6	жасы
0,7–1,8	анааттанарлы
1,9–3,0	нашар

5. Тістерді апроксималды беттеріндегі аты анытау сынамасы

API(Lange D. E., Plagmann H.,1977).

Бояу арылы тістерді жанасу бетіндегі жне тісаралы кеістіктегі тіс атарын анытайды.