анотехнология негізіндегі композиттік материалдар.

Нанотехнология жаа молекуланы жасау кезінде жеке атомдарды, молекулаларды, молекуларлы жйені басару масатында наноконструктормен, арнайы физикалы, химиялы, биологиялы аситеттерін нанометрлік лшемдік айматы кеістікті физикалы-химиялы дерістеріні задылыын зерттейтін сала болып келеді. Негізінен нанотехнология реттік нанометрлік клеммен лшенеді. 1 нанометр/1000 000 000 те, бір миллиардты метр, немесе 1\1000 (бір мыды) микрон. Бл клемні те кіші екенін анытау шін жер шары мен волейбол добыны клемін салыстыра отырып кз жеткізуге болады.

Алаш рет нанотехнология терминін 1974 жылы жапон зерттеушісі Танугучи сызыты лшем кеістігінде болатын 0,1 ден 100 нм (1 нм = 10– м) дерісті тсіндіре отырып сынан. Стоматологияда жоары кіші блшектегі материалды олдану беріктік асиеті жаынан айырмашылыы жо толытырыш блшек лшемі 0,01-0,4мкм те микротолытырылан композиттерді (микрофилдер) жасаудан бастап олданыс тапты.

Нанотехнология атаю кезінде те аз отыратын беріктігі жоары микроблшекті негізіндегі материалды жасауда кш басында тр. Материалды осындай асиетке ие болуы наноблшектерді зара жеіл араласуы нтижесінде болады. Осы асиеті материалды толытырыш дрежесін арттырады жне материалды беріктік сипатын жасартады.

Алашы нанотолытырыштар кремнийді екі тотытыы негізінде болан. Біра бл материалдар ISO 4049 талаптарына сйкес рентгенконтрасты болмаандытан оны рамына жерде аз кездесетін иттербия фториді сияты металлдар осындысын енгізе бастады.

НАНОТЕХНОЛОГИЯНЫ ОЛДАНА ОТЫРЫП ДАЯРЛАНАН КОМПОЗИТТІК МАТЕРИАЛДАР

 

Материалдар	рамы
Filtek Suprеme XT	Нанокластерлер + наномерлер
Premise	Блшек лшемі 0,4 мкм барий шынысы негізіндегі толытырыш, блшек лшемі 0,02 мкм алдын-ала атайтылан толытырыш (PPF) диоксид кремний негізіндегі толытырыш
Ceram X	Шынытолытырыш, модифицияланан керамикалы наноблшек
AELITE Aesthetic Enamel	Микрофильді толытырыш, наноблшектер

 

1. КЛИНИКАЛЫ ЖАДАЙ

 

30 жастаы пациент профилактикалы тексеру масатында келіп аралды. арап тексергенде ауыз уысында ызылиек ызаран, сгілеп тексергенде анайды. Тістері жмса апен жабылан. атарды толы алып тазалааннан кейін 13, 42, 41, 31, 32, 33- тістерді вестибулярлы беткейінде мойын блігінде бор тстес а датар аныталды. Кіреукені табии жылтырлыы жоалан. Жоарыда крсетілген тістерді кіреукесіні тсіні згергені брын байалмаан.

1. Жоарыда аталан патология андай заымдануа жатады?

2. Диагноз ойыыз.

3. Диагноз оюда олданылатын осымша тексеру дісін атаыз.

4. Салыстырмалы диагностика жргізііз.

5. Осы ауруа емдеу жоспарын рыыз.

2. КЛИНИКАЛЫ ЖАДАЙ

Пациент астыы жа тістер арасына тама абылдаанда ас алдытарыны трып алатынына, суытан жне тттіден аздап, ыса мерзімді ауыруына шаымданады. Тісін тілімен сипап кргенде аау бар екені аныталатынын айтады. Науасты айтуы бойынша 2 апта брын ас абылдау кезінде тісіні кішкене блігі сынып аланын жне аау пайда боланын айтты. Сырттай арап тексергенде бет лпетінде ауытулар аныталмайды. Шеттік лимфа тйіндері лаймаан, сипап тексергенде ауырмайды.

· арап тексергенде 25- тісте тісжегі уысы аныталды. Дисталды жанасу бетінде ескі пломба жне орта тередіктегі жмсаран дентинге толы тісжегі уысы аныталды. уысты табанын сгілеп тексергенде ауырмайды; ауыру сезімі тісжегі уысыны абырасында аныталады.

Суыа ыса мерзімді ауыру сезімі бар. аып тексергенде ауырмайды.

· арап тексергенде 26- тісті медиалды жанасу бетінде аз пигменттелген кіреуке аймаы аныталды. Айматы кептіріп тексергенде бор тстес жылтыр еместігі айындалды. Заымдану ошаыны орталы блігін сгілеп тексергенде кіреукені беткі абатыны бзыланы аныталды. Осы белбеуді тексергенде зонд 1,5мм тередікке бойлап енеді. Бор тстес да тісті медиалды айдаршы жиегіне тарала орналасан. Шайнау бетінде табии сызаттары пигменттелген. Сгілеп тексергенде ауырмайды.

1. Тексеру жоспарын рыыз.

2. 25 жне 26- тістердегі ауруа салыстырмалы диагностика жргізііз.

3. Диагноз ойыыз.

4. Емдеу жоспарын рыыз.

ЖАУАП БЕРІІЗ

1. Тісті атты тіндерін ышылды уландыруа арналан препараттаы сер етуші компонент:

1) сірке ышылы;

2) ст ышылы;

3) ортофосфор ышылы;

4) ЭДТА[w46] ;(этилен диамин тетра уксусная кислота)

5) шхлорсірке ышылы.

2. Уландырыш препараттарды тісжегі уысынан алу жолдары:

1) сумен жуу арылы;

2) мата тампонмен алу;

3) 3% сутегіні асын тотыымен жуу арылы ;

4) 0,02% хлоргексидин ерітіндісімен жуу арылы;

5) 3% гипохлорид натрий ерітіндісімен бейтараптандыру.

3. Композиттерге келесі материалдар жатады:

1) шыныиономерлі цементтер;

2) кміс амальгамасы;

3) органикалы жне бейорганикалы толытырыш мономерлер йлесімі негізіндегі пломбалы материалдар

4) мырыш-фосфатты цементтер;

5) мырыш тотыы.

4. Блек бойынша I класты тісжегі уысы орналасады:

1) крек тістерді жанасу беттерінде;

2) лкен жне кіші азутістерді тмпешіктерінде;

3) кіші азутістерді мойын блігінде;

4) лкен жне кіші азутістерді табии сызаттарында жне фиссураларында;

5) крек тістерді кесу ырларында.

5. Тісжегі уысын егеп тазалауды соы кезеі:

1) некротомия;

2) тісті табанын егеп- тазалау;

3) кіреукеге иы жасау;

4) уысты абыраларын финирлеу;

5) тісжегі уысын ашу.

6. Пломба жиегіні салбырап труыны алдын алу шін:

1) матрица ою;

2) тісаралы кеістікке интердентальді сына орнату;

3) матрица жне интердентальді сына ою;

4) матрицаны олданбай пломбаны тегістегішпен алыптастыру;

5) пломбаны салбырап тран блігін бормен алып тастау.

7. Егеп- тазаланан уыса адгезивті енгізу жолдары:

1) тіс тіндерін уландыраннан кейін;

2) кіреуке жне дентинді уландырудан брын;

3) композитті бірінші порциясын ойаннан кейін;

4) уысты медикаментті деу алдында;

5) композитті ояр алдында ш айтара енгізеді.

8. III класс бойынша тісжегі уысы орналасады:

1) крек жне сйір тістерді мойын блігінде;

2) крек жне сйір тістерді жанасу бетінде;

3) лкен жне кіші азутістерді тмпешіктер шында;

4) лкен жне кіші азутістерді жанасу бетінде;

5) крек жне сйір тістерді кесу ырларында.

9. Матрицаны ояды:

1) уландырудан брын;

2) уландыраннан кейін;

3) адгезивті жааннан кейін;

4) композитті бірінші порциясын ойаннан кейін;

5) пломбаны деу алдында.

10. V класс бойынша тісжегі уысына жатады:

1) лкен азутістерді жанасу бетінде орналасан тісжегі уысы;

2) лкен жне кіші азутістерді окклюзиялы бетінде орналасан тісжегі уысы;

3) барлы тістерді мойын блігінде орналасан тісжегі уысы;

4) стігі жа бйір крек тістерді тйы тесігінде орналасан тісжегі уысы;

5) астыы жа крек тістерді кесу ырында орналасан тісжегі уысы.

11. Компомерлер андай материалдарды йлесімділігі болып табылады :

1) амальгама жне жабыса жйе;

2) силикофосфатты цементті мырыш-фосфатты цементпен;

3) композиттік материал жне герметик;

4) судаы дентин жне эндометазон;

5) шыныпоиалкенатты цемент жне композит.

ДРЫС ЖАУАПТАРЫ;

1 —3; 2 —1; 3 —3; 4 —4; 5 —4; 6 —3; 7 —1; 8 —2;

9 —3; 10 —3; 11 —5.

 

4- ТАРАУ

ТІСТЕРДІ ТІСЖЕГІДЕН БАСА ЖАРААТТАРЫ

Тістерді тісжегіден баса жарааттары тісжегіге араанда сирек кездеседі жне тісті атты тіндеріне тіс тоасыны сер етуіне байланысты емес. Бл ауруларды этиологиясы жне патогенезі патогенді факторларды сер ету затыы мен кезедеріне тікелей байланысты. Ауруларды клиникалы кріністері кп трлі жне тісті атты тіндеріндегі патологиялы згерістерді трлерін толытай сипаттайды.(4.1, 4.2-сурет).

Бгінгі кезде стоматологиялы тжірибеде кнделікті тістерді тісжегіден баса жарааттарыны проф. Ю. А. Федоров жне авторлар (1997).сынан жйесі кеінен олданылады.

 

4.1.- сурет. Тісті атты тіндеріні жоары ажалуы

4.2.- сурет Флюороз (борлы-тебіл трі)

Тістерді тісжегіден баса заымдануыны жйесі [Федоров Ю. А. жне басалар., 1997]

I. Тістерді атты тіндеріні даму кезеінде пайда болатын тіс жарып шыана дейінгі патологиялары.

•Тістер кіреукесіні гипоплазиясы.

•Тістер кіреукесіні гиперплазиясы.

•Тістерді флюорозы.

•Тіс тіндеріні тым уалаушылы серінен бзылуы

•Тіс тіндері дамуыны медикаментозды жне уытты серлерден бзылуы.

II. Тісті атты тіндеріні тіс жарып шыаннан кейінгі патологиясы.

•Тісті патологиялы ажалуы.

•Тісті сына трізді аауы.

•Тіс кіреукесіні эрозиясы.

•Тіс жарааттары.

•Тіс атты тіндеріні некрозы.

•Тіс атты тіндеріні жоары сезімталдыы (гиперестезия).

Бл тарауда е кп кездесетін аурулар нозологиясы ХАЖ-С-3 (МКБ-С-3) кодымен берілген.

I. Тіс атты тіндеріні дамуы кезеіндегі заымданулары:

•(К00.4) гипоплазия;

•(К00.3) флюороз;

•(К00.5) тым уалаушылы:

–(К00.50) жетілмеген амелогенез;

–(К00.51) жетілмеген дентиногенез.

II. Тісті атты тіндеріні тіс жарып шыаннан кейінгі заымданулары:

•(К03.1) сына трізді аау;

•(К03.2) эрозия;

•(К03.0) патологиялы ажалу;

•(К03.9) ышылды некроз;

•(К03.8) жоары сезімталды гиперестезия.

•Тістерді жарааттары:

–(S03.2) тісті заымдануы;

–(S02.5) тісті сынуы.

4.1. КІРЕУКЕ ЖНЕ ДЕНТИН ГИПОПЛАЗИЯСЫ - (К0.4)

(4.3-сурет.) Кіреуке жне дентин гипоплазиясы — тісті атты тіндерінде кіреуке жне дентинні даму дерісіні бзылуымен суреттелетін заымдану

 

4.3.-сурет. Кіреуке жне дентин гипоплазиясы

КІРЕУКЕ ЖНЕ ДЕНТИН ГИПОПЛАЗИЯСЫНЫ ДИАГНОСТИКАСЫ

 

Тексеру	Симптомдар	Патогенездік негіздеме
Срау, шаымы	Эстетикалы аау тмендегі трлермен крінеді: —тіс бетінде бор тстес а, сарыш-оыр тстес датар; —млдірлігіні, тістерді тсіні згеруі; —нктелі датар; —тіс сауыты пішініні згеруі	Жкті йелдер организмінде жне ерте жастаы балаларда тістерді алыптасуы жне минералдануы кезеінде зат алмасу дерісіні бзылуы тіс кіреукесі мен дентинні дамуын тежеп, ауытуларды дамуына сер етеді. Жйелі бзылыстар кесірінен (бейорганикалы зат алмасу, сіресе фосфор-кальцийді зат алмасу дерісі) жне жергілікті факторларды сер етуі (жарааттаушы, токсикалы) нтижесінде амелобластарды жне одонтобластарды траты бзылуы дамиды.
Температуралы, механикалы, химиялы тітіркендіргіштерге ауыру сезімі пайда болады. Ауыру сезімі тітіркендіргіштерді жойаннан кейін басылады.	те ауыр жне кейбір жадайда амелеогенез дерісіні бзылысынан кіреукені толы (аплазия) болмауы
Анамнезі, жынысы, жасы	Гипоплазияны дамуы пациентті жынысты белгісіне байланысты емес	Тісті атты тіндерінде траты бзылыс баланы соматикалы аурулармен ауыран жасына сйкес болып келеді
Ст тістердегі жйелі гипоплазия анасыны жктілік кезінде соматикалы аурулармен ауыруыны серінен жне бойында тымуалайтын ауруларды тікелей сер етуінен тістерді атты тіндері рылымыны ауытуларымен крінеді
Траты тістердегі жйелі гипоплазия жоарыда айтылан факторлардан баса сбиді алашы мір сру айлары кезінде бойынан ткерген ауыр ауруларды салдары нтижесінде дамиды.
Брын ауыран жне ілеспелі аурулар	Асазан-ішек жолдарыны инфекциясы (сальмонеллез)	Асазанда асты сорылу дерісі бзылады. Ана стімен оректенетін балалардаы созылмалы диарея, ртрлі диспепсиялы бзылыстар, минералды зат алмасу дерісін бзуы кесірінен кіреукеде гипоплазияны дамуына тікелей сер етеді
	Болаша ананы жалпы инфекциялы аурулары (ызылша, мерез)	рыты инфекциялану нтижесінде (туа біткен мерез) траты тістерді атты тіндеріні жне бірінші лкен азутістер рылымыны ауытулары нтижесіне осы тістерді амелобластарыны деформациялануы пайда болады. (Гетчинсон, Фурнье тістері)
	Егер жктілікті алашы жартысында ры жатыр ішінде инфекцияланса, онда кейін келе баланы тістерінде кіреуке гипоплазиясы дамиды, тістерді рылымы згереді, тістерді жарып шыуы тежеледі.
	Жктілікті жне босануды ауыр аымы	Жктілікті соы кезеінде немесе сбиді дниеге келуі кезінде аталы жне аналы резус- факторды сйкес келмеуі немесе гемолиздік анемияны дамуына сер етеді. Содан кейін андаы боялан заттар (билирубин) тістерде шоырланып ст жне траты тістерде ср-жасыл, сары тстес болуына алып келеді. з уаытынан брын босану сбиде асфексияны дамуына, соны серінен симметриялы ст тістерде жне бірінші траты тістерде гипоплазияны дамуына сер етеді. Бл іштей дамитын гиполазияны неонаталды сызыпен дамуына сер етеді. (гистологиялы кесіндіде)
	Гиповитаминоздар (А, С, D), рахит. Гормоналды бзылыстар (гипопаратиреоидит, диабет). Нефроздар, Даун синдромы, тісті атты тіндеріні тымуалаушы аурулары	Анасында немесе сбиде Д друменіні созылмалы жетіспеушілігі метоболизмні бзылысына сер етеуі гипокальциемияны пайда болуына алып келеді. Гипокальциемияны серінен тіс кіреукесінде жеке- дара датарды пайда болуына, ал те ауыр трінде тісті атты тіндеріні симметриялы деформациялануына сер етеді.
	Кейбір дрілік препараттарды сері (тетрациклин)	Тетрациклин атарындаы антибиотиктер тісті атты тіндерінде кальциймен кешенді байланыс рау нтижесінде гистогенез кезеінде тіс кіреукесінде жне дентинде жиналады.
	Ст тістердегі созылмалы абыну дерістері, тістерді минералдану жне даму кезеінде жергілікті заымдаушы факторларды сері, ионизациялаушы сулені тікелей сер етуі	Траты тістер рыыны жергілікті механикалы, токсикалы заымдануы жне жергілікті гипоплазияны дамуы
Негізгі ауруды дамуы	ртрлі этиологиялы заымдаушы серді затыы жне арындылыы тісті атты тіндері рылымыны трі мен пішініні згеруі гипоплазияа тн. Тістердегі даты згерістер тіс кіреукесіні дамуы кезеіндегі ауытулара тн. Тістер пішініні згеруі кіреукені дамуы ж мен пайда болуы дерісіні бзылысын сипаттайды.
Ертеректе жргізілген емні нтижесі	Ем жргізілмейді. Емдеуді композиттік сулемен атаятын материалдарды колдана отырып жргізеді	анааттанысыз диагностика. Ем траты тістерде жергілікті гипоплазияны емдеу барысында нтижелі болады.
арап- тексеру	Тістерді атты тіндеріні жйелі гипоплазиясы Аттас тістерді вестибулярлы бетінде орналасан кптеген а, сары- оыр тстес датар. Кіреукені беті тегіс, жылтыр, бояыш заттармен бояанда боялмайды. Датарды пішіні мір бойы згермейді. Кбіне барлы тістер жарааттанады, немесе бір кезеде дамып жетілген бір топ тістер жарааттанады.	Тістер рыы метоболизміні бзылысы жйелі минералды, ауызды алмасуды бзылысынан, сырты факторларды сер етуінен, жне жктілік кезінде немесе баланы 8 жаса дейінгі мерзімде кейбір дрілік препараттарды абылдау серінен пайда болады. (тетрациклин жне оан сас препараттар)
	Тіс пішініні ааулары кіреукедегі даму жеткіліксіздігіні трлері: —толынды кіреуке (білік сияты жне оларды арасында аздаан ойы ретінде); —кіреукені нктелі ааулары (атар орналасан, тама рамындаы бояыш заттардан боялады); —кіреукені сайлы трі (сайлар кейде жеке немесе кп баспалда тріздес орналасады). Гипоплазияны барлы трінде кіреуке бтіндігі бзылмаан.	Кіреукедегі згеріс дерісі ауруды дрежесіне байланысты. Кіреуке бетіні ткізгіштігі жоарылайды Ретциус сызытары айындалады, призманы шекаралары тегістеледі жне призмааралы кеістік кеейеді, гидроокисапатиттерді кристалдарыны баыттары бзылады.
	Дентин дамуыны жеткіліксіздігі — Гетчинсон тістері — стігі жаты траты крек тістеріні сауыты бшке трізденеді жне кесу ырында жарты айа сас ааулар пайда болады. Аауды табаны дентин маайында орналасан. Бірінші лкен азутіс жарааттануы ммкін. Тістерді окклюзиялы бетінде орналасан тмпешіктеріні пішіні атты згерген жне жарааттанан тістерді бйрек пішінді азутістер деп атайды. — Фурнье тістері пішіні бойынша Гетчинсон тістерін еске тсіреді, біра кесу ырында жарты айа сас ойытар болмайды.	Айын крінген ааулар созылмалы аурулар серінен дамиды. Кіреуке аймаында трепонеманы серінен абыну дерісі туындап амелобластарды деформациялануына жне тіс, кіреуке, дентин рылымыны згеруі серінен дамитын ауытуларды туындауына тікелей байланысты. Трепонемамен инфекцияланан балаларда кз арашыыны блыырлыы туындайды, лаыны дрыс естімеуі пайда болады. (туа пайда болан мерез триадасы). Дентиндегі ааулар интерглобулярлы дентин аймаыны басым болуымен, предентин белбеуіні кееюіні бзылысымен, дентин ттікшелері саылауыны лаюымен сипатталады. Кейін келе интерглобулярлы дентин минералды тздарды бойына жинау нтижесінде алыпты минералдану пайда болады.
	Тісті атты тіндеріні жергілікті гипоплазиясы Кіреукеде бор тріздес, сары –оыр тстес бір немесе бірнеше тістердегі датар. Тісті пішіні ойы, нктелі сайлар сияты згеруі ммкін.	Тісті дамуы жне минералдануы кезеінде жергілікті жарааттану гиполазияны жергілікті дамуына сер етеді. Траты тістер рыыны механикалы, токсикалы жарааттануы (кбіне стігі жа орталы крек жне кіші азутістер) оны дамуына тікелей сер етіп, кейде толытай жойылуына алып келеді, себебі жараат ошаында амелобластар жарааттанады. Егер жараат серінен ры аймаында кан йылу дерісі пайда болатын болса, кіреуке сары -оыр тстес болады. Ст тістерде созылмалы абыну дерісі серінен лпасыны ліеттенуі абыну дерісін туындатып, траты тістерді рыын заымдайды. Заымдану дрежесіне байланысты кіреукеде гипоплазия дамиды да, тіс сауытыны суі тежеледі жне бзылады. Ауыр жадайда кіреуке аплазиясы дамиды. ( Турнер тістері)

 

КІРЕУКЕ ЖНЕ ДЕНТИН ГИПОПЛАЗИЯСЫНЫ САЛЫСТЫРМАЛЫ ДИАГНОСТИКАСЫ

 

Ауру	Жалпы клиникалы кріністері	Айырмашылы белгілері
Тісжегіні даты кезеі	Кіреуке бетінде а, ср тстес датарды болуы. Аымы симптомсыз.	Кіреукені жеке заымдануы, мойын блігінде орналасуы. Заымданан кіреуке аймаын кептіргенде жылтырлыы жоалан блыыр, кіреуке беті тегіс емес, 2% метилен кгімен бояанда боялады.

 

КІРЕУКЕ ЖНЕ ДЕНТИН ГИПОПЛАЗИЯСЫН ЕМДЕУ

 

Емдеу	Заттар	Масаты	сер ету механизмі
Жергілікті	Емдеу дісін жне олданылатын заттарды тадап алу ауруды ауырлыына тікелей байланысты. Егер тек да болса емдеуді ажет етпейді. Егер пациентте эстетикалы трысына шаым болса: —кіреуке микроабразия; —аауларды композиттік материалдармен пломбылау; —винирлер даярлау, жасанды сауыт	Тсі згерген кіреуке бетін те жа етіп тегістеу. Кіреукедегі, тіс дентиніндегі аауды жабу. Тіс сауытыны анатомиялы пішінін алпына келтіру.	рамында арнайы абразив жне тз ышылы бар бір мезгілде тегістеуші жне эрозиялаушы сер ететін нтиже. УЫСТЫ ЕГЕП ТАЗАЛАУ ЖНЕ ПЛОМБЫЛАУ. Ортопедиялы емдеу дістері.

 

КІРЕУКЕ ЖНЕ ДЕНТИН ГИПОПЛАЗИЯСЫН АЛДЫН-АЛУ ШАРАЛАРЫ

 

Алдын-алу	олданылатын заттар	Масаты
Тіс атты тіндеріні жйелі гипоплазиясы
жымды	Бойында ауыр созылмалы аурулары бар болаша аналарды, балаларды диспансерлік баылау	Тісті атты тіндеріні минералдануына жне алыптасуына сер ететін жйелі ауруларды болдырмау жне алдын-алу
Жеке дара	Жкті аналар мен 8 жаса дейінгі балаларды жалпы ауруларын емдеуде тетрациклин тобындаы антибиотиктерді таайындаудан бас тарту.	Тетрациклин тобындаы антибиотиктерді тіс рамындаы кальциймен кешенді байлам рап, тісті тсін бояуына сер етуін, дамып- жетіліп келе жатан кіреуке жне дентинде шоырлануын болдырмау
Тісті атты тіндеріндегі жергілікті гипоплазия
Жеке дара	Ст тістердегі тісжегіні жне оны асынуларын дер кезінде емдеу	Траты тістерді рыыны дамуына жне алыптасуына сер ететін жарааттаушы факторларды алдын-алу жне болдырмау

 

4.2. ФЛЮОРОЗ(К0.3)

Флюороз ( 4.4-сурет) — негізінен организмге ауыз суымен тсетін, жоары концентрациялы фторды серінен тістерде шоырланып спецификалы згеріске шырататын жйелі ауру.

 

4.4.- сурет. Флюороз

ФЛЮОРОЗДЫ ДИАГНОСТКАСЫ

 

Тексеру	Симптомдар	Патогенездік негіздеме
Срап тексеру, шаымы	Эстетикалы ыайсызды тмендегідей трде крінеді: —тіс беттерінде а блыыр да трінде; —тіс сауыты бетінде сары немесе оыр тстес датарды пайда болуы, кейде тіс бетінде кішігірім дгелек келген аауды пайда болуы; —тіс бетіні бзылысы - ойытар мен эрозияны пайда болуы, тіс сауыты пішініні згеруі	Тіс сауытыны дамуы кезеінде жоары концентрациялы фторидті амелобластара улы сер етуі даму кезеін бзатындытан кіреукені дрыс алыптасуын жне дамуын згертеді. за уаыт фторды сер етуі салдарынан фосфатазаны белсенділігі тмендейді жне кіреукені минералдану дерісі бзылады.
Анамнезі, жынысы, жасы	Флюорозбен заымданан тістерді кіреукесі мен дентинні згеруі пациентті жынысына тікелей байланысты емес. Ст тістер флюорозбен те аз заымданады. Бндай крініс эндемиялы белбеуде тратын трындарда ауыз суында фторды кп болуы кезінде кездеседі. Траты тістерді флюорозбен заымдануы ауыз суында фторидті кп болуы сол аймата дниеге келген немесе 2-4 жыл тран трындар арасында жиі кездеседі.	Ана организмінде фторды кп блігін планцента стап алатындытан, ст тістерді минералдану дерісіне сер етпейді. Тістерде минералдану дерісі токсикалы серден ерте аяталуына байланысты кіреукедегі патологиялы згерістер те аз болады.
Ауруды туындауына сер ететін факторлар	Фторрамдас осындыны кп млшерде траты абылдау(ауыз суында фторды концентрациясы 2 мг/лкп боланда)	Фторрамдас осындыны кнделікті трмыста немі олдану траты тістерді кіреукесінде патологиялы згерістерді пайда болуын арттыра тседі.
Ауруды пайда болуын науас немен байланыстырады	Жоары концентрациялы фторланан ауыз су. Фторидрамдас таблеткалар. Фторидрамдас тіс ойыртпатары[w47]
Негізгі ауруды дамуы	Флюорозды ауырлыы жне таралуы климатты-географиялы ерекшеліктерге, таматануа, организмге тскен фторды концентрациясына, кіреукені минералдану дерісіні аяталуына тікелей байланысты	Суда фторды бірдей жоары концентрациясыны болуы кезінде климаты ысты айматарда тратын трындарды суды кп олдануынан флюороз пайда болады.
Ертеректе жргізілген емні нтижесі	Ем жргізілмеген. Тісті атты тіндерін кальцисіздендіру арылы жргізілген.	Датарды жою
арап- тексеру	Флюорозбен заымданан тістер кіреукесіні млдірлігі, жылтырлыы жоалып, блыыр болады. Соан байланысты кіреуке бетінде кгіріт жне а млдір емес айматарды пайда болуы тн. Кіреуке кейде жлгеленіп (сай-сай болып) шбарланып кетеді. Млдір емес а датар жне жолатар оыр тске ауысады.	Кіреуке рылымында айын крінетін Рециус сызытары мен Гунтер-Шрегер жолаты айматары аныталады. Заымданан тінде ауыз жне фтор басым. Кіреуке бетіні жоары дрежедегі борпылдатыы экзогенді бояыш заттарды шгуіне жадай тудырады. Кіреуке призмасыны жартылай резорбциялануы нтижесінде призмааралы кеістік лаяды жне біркелкі емес минералдану айматарыны пайда болуы кіреукеде блыыр, аборлы згерістерді пайда болуына сер етеді.
	Флюорозды клиникалы кріністеріні жйесі (Патрикеев В. К.) 1. Жолаты трі – тістерді вестибулярлы бетінде абор тстес жолатар аныталады. (кбіне стігі жа крек тістерде). 2. Даты трі — кректіс, сйір жне кіші азутістерде, лкен азутістер сауыттарыны ртрлі айматарында бор тстес датар аныталады. Кейде бор тстес, згерген кіреуке бетінде жасы дамымаан ашы сары тстес датар крінеді. Датар аймаындаы кіреуке беті тегіс, жылтыр. 3.Аборлы –шбар трі - барлы тістер тобы заымдануыны те ауыр трі. Кіреуке блыыр, даталан болып келеді. Тсі а тстен ара –оыр тске дейін згереді. Кіреуке бетінде кішігірім шар трізді дгелек шеті тегіс емес, табаныны тсі ср тстен оыр тске дейін згерген ааулар,- белгілер пайда болады. 4. Эрозиялы жне деструктивті трі – кіреуке рылымыны кптеп бзылуымен жне ажалуымен сипатталады. Кіреукедегі заымданан айма пішіні ойы жне эрозиялы, тістерді вестибулярлы бетінде орналасады. Пигменттелген дентинні аныталуы ммкін.	Бор тстес жолатар кіреукені беткі абатында орналасады. Бл трі ДД жйесіні II (жеіл) дрежесіне сйкес келеді. Бл кезде бор тстес датар тіс сауытыны 25% алаын алып трады. Кіреукені тыыздыы тмендеп, минералдану бзылады да, бояыш заттар кіреукені ткізгіштігі жоары айматарынанан ене отырып сауыт тсін згертеді. Даты айматарда азот рамдас органикалы заттарды млшері кбейеді. Флюорозды бл трі III дрежеге сйкес келеді де, тіс сауытыны 50%-дан астам аймаын амтып трады. Гидрооксиапатит кристаллдары рылымыны айындыы бзылан, сіресе кіреукені беткі абатында. Да аймаында призмааралы кеістік заымданан. ДД жйесі бойынша бл клиникалы крініс флюорозды IV дрежесі —кіреукені орта ауырлытаы заымдануына жатады. Аауды беті жне кіреуке ажалады (ойытар пайда болады), жартылай дентинде, ал фтормен уыттануды те ауыр жадайында механикалы серді кшінен сауытты толы бзылуы ммкін. Флюорозды бл трі ДД йымыны V (ауыр) дрежесіне сйкес келеді.

 

азіргі кезде эпидемиологиялы тексеру нтижесінде флюороз ауруын баалау шін арнайы сынама бар. H. T. Dean бойынша флюороз сынамасы (1934, 1942) кіреукедегі кгірттік (млдір емес) жадайды есептейді.

Сынаманы тек кіреукедегі кзге крінетін згерістерді баалау шін олданады. Сынама арылы жеке жне тістемні жадайын анытайды.

DEAN БОЙЫНША ФЛЮОРОЗ СЫНАМАСЫ

 

Жадайы	Клиникалы крінісі	Ауырлы дрежесі
алыпты		–0
Кмнді	Бірлі- жарым а датар	0,5
Онша кп емес	Тісті 25% дейінгі беткейін алып тратын кіреуке аймаындаы кп емес блыыр айматар	1,0
Жеіл	Тіс беткейіні жартысын алып тратын кіреуке дегі блыыр айматар	2,0
Орта	Тіст беткейіні жартысынан кп бетін алып тратын оыр тстес датар	3,0
Ауыр	оыр датар тісті бетін толы жауып трады, эрозиялар жне ажалу байалады.	4,0

 

Эпидемиологиялы зерттеу кезінде е кп заымданан екі тісті баалау жргізіледі. Сынаманы маызын формула бойынша есептейді:

F = nw/N,

N — тексеруден ткендерді жалпы саны; n — тексеруден ткендерді ішінде флюороз диагнозы аныталандар саны; w — ауырлы дрежесі.

 

ФЛЮОРОЗДЫ ЖЕІЛ ТРІНІ САЛЫСТЫРМАЛЫ ДИАГНОСТИКАСЫ

 

Аурулар	Жалпы клиникалы кріністері	Айырмашылы белгілері
Тісжегіні даты кезеі	Кіреуке бетіндегі а бор тстес датар. Тісті кептіргеннен кейін аны крінеді. Аымы симптомсыз.	Кбіне мойын блігінде немесе жанасу бетінде кіреукені заымдануы байалады. Минералсызданан оша 2% метилен кгімен бояанда боялады.

ФЛЮОРОЗДЫ ЕМДЕУ

 

Емдеу	Заттар	Масаты	сер ету механизмі
Жергілікті. жолаты жне даты Аборлы тебіл жне эрозиялы деструктивті трі	Емдеуге олданылатын заттар жне емдеу дісі ауруды ауырлы дрежесі дерісіне байланысты. Аарту (10% тз, фосфор ышылы), микроабразия, айта минералдау терапиясы. айта минералдауа арналан заттар. Пломбалы материалдар. Жас анды сауыт жасау	Датарды жою. Жоары сезімталдыты жою. Тісті атты тіндеріні аауларын жабу. Тіс сауытыны анатомиялы пішінін алпына келтіру.	Тісті атты тіндеріні кальцисізденуі. уыстарды егеп- тазалау жне пломбылау.

 

ФЛЮОРОЗДЫ АЛДЫН –АЛУ ( 8.6.1- тарауды ара)

 

4.3. ЖЕТІЛМЕГЕН АМЕЛОГЕНЕЗ, ЖЕТІЛМЕГЕН ДЕНТИНОГЕНЕЗ

(К0.50, К0.51)

Жетілмеген а ме ло ге не з (4.5-сурет.) — тымуалаушы аутосомды-доминантты Х-хромосомаа жаланан жетілуі мен рылымы бзылысымен байланысты кіреукедегі згеріс.

4.5.-сурет. Жетілмеген амелогенез

Жетілмеген дентиногенез — тымуалаушы аутосомды –доминантты жетілмеген остеогенезді рецессивті крінісі. Капдепон дисплазиясы, дентинні сауытты жне тбір дисплазиясы, тіс уысыны дисплазиясы, одонтодисплазия, цемент дисплазиясы жатады. (4.6-сурет ).

4.6.-сурет. Жетілмеген дентиногенез

 

 

ЖЕТІЛМЕГЕН АМЕЛОГЕНЕЗДІ ДИАГНОСТИКАСЫ

 

Тексеру	Симптомдар	Патогенездік негіздеме
Срау, шаымы	Тменде берілген кріністермен суреттелетін ааулар трінде: —тістерді тсіні згеруі (а тстен оыр тске); —тістерді млдірлігіні бзылуы; —тістер бетіндегі датар, ойытар, кедір-бдырлар	Кіреуке рылымыны алыптасу дерісіні генетикалы негізделген бзылысы ртрлі клиникалы трде крінетін тымуалаушы кіреуке гипоплазиясыны туындауына, кіреуке алыдыыны згеруіне сер етеді
Анамнезі, жынысы, жасы	Генетикалы патологияны клиникалы кріністері еркектерге араанда йелдерде 1,5 есе жиі кездеседі	Тымны еркек жынысты мутагенді гені Х-байласан трі амелогенезді бзылуын ана емес, пренаталды кезеде оны толытай жойылуын жне таы баса згерістерді туындауына сер етеді.
Брын ауыран аурулар немесе ілеспелі (жре пайда болан) аурулары	Бас–жа сйек рылымдарыны бзылысы болуы ммкін (тістерді ретенцияциясы, ашы тістем жне т.б.)	атты тіндерді немесе атты тіндерді органикалы матрицасыны тзілуіні бзылысы кптеген синдромды аурулармен бірге ртрлі клиникалы трдегі гендік ауытуларды туындатады.
Негізгі ауруды дамуы	Ст жне траты тістерді тсі а тстен сары –оыр тске згерген. Кіреукетузеуші деріс бзылысыны тередігіне жне кіреукені гипопластикалы заымдауды. саны жне ауырлы дрежесіне арай байланысты болады. Ст жне траты тістер бірдей заымданады. Кіреукеде нктелі жне сызыты ойы аауларымен атар кіреуке абатыны жаруына дейін немесе оны тек мойын блігінде саталып алуына дейін жреді. Кіреуке тыыз, немесе оны жартылай сынуы ммкін. Гипокальцийлену кезінде кіреуке жмсарады да, дентиннен оай блініп біртіндеп жойылады. Жалааштанан жне жоары сезімталды дентин ртрлі тама рамындаы бояыш бояулар серінен тсін ара-оыр тске згертеді.	Гендік бзылыс кезінде амелогенинні гендік мутациясы жреді. Бл кіреуке рылымдарына тікелей сер етеді, себебі амелогенинні ауызы негізінен тратын амелобластар кіреуке компонентін минералдаушы негізгі жасуша болып келеді. Егер кіреуке гипоплазиясы оны рылымдарыны бзылысымен байланысты болса онда аз алыдытаы кіреуке абаты оны алыпты згермеген абатымен осарланады. Кіреукедегі жетілу дерісіні згеруі кіреуке абатыны алыпты алыдыы кезінде оны аттылыын, беріктілігін тмендетеді. Осындай жадайда кіреуке призмаларыны шашыраылыы аныталады, ал кейде оларды жойылуы немесе аз дрежеде кристалдануы аныталады. Гипокальциленген кіреукені жмсаруы, кіреукені толы жетілмеуі – кристаллтзеуші дерісті бзылу нтижесі болып табылады.
Жргізілген емні нтижелілігі	Ем жргізілмеген. Композиттік материалдармен ем жргізілген.	Науас шаымыны болмауы немесе анааттанысыз диагностика. Заымдану ауырлыына арай терапиялы емні сйкес келмеуі.
	Жетілмеген амелогенезді клиникалы крінісіні жйесі I. рылымны бзылуымен байланысты тымуалаушы кіреуке гипоплазиясы II. Жетілуіні бзылуымен байланысты тымуалаушы кіреуке гипоплазиясы III. Гипокальцийленумен байланысты тымуалаушы кіреуке гипоплазиясы
арап тексеру	I. кіші азутістерді вестибулярлы бетінде жне лкен азутістерді рт жа бетінде орналасан нктелі ааулар, тістеу ырлары бзылмаан. Кіреуке тегіс, оны тсі блыыр а тстен млдір оыр тске згеруі ммкін. Тіістерді тсі а тстен сарыш-а тске дейін згерген. Кіреуке атты, беті тегіс емес, дентинде шоырлануы ммкін.	Кіреукені аны призмалы рылымы болмайды. Жеке біртегіс емес кристаллдар аныталады.
	II. Кіреуке тсі блыыр-а тстен оыр тске згерген. Заымдану рашан симметриялы орналасады. Кіреуке тыыз, даталан. Кбіне стігі жа тістер заымданады.	рылымды ааулар кіреуке абатыны призмасыз сырты абатында орналасады. Дентин згермеген.
	III.Тістерді кіреуке алыдыы алыпты жадайда, біра жмса, а, сары тстес. Жалааштанан дентин алдыра отырып тез ажалады. Дентин ас пигменттері серінен ара-оыр тске боялады.	Кіреукеде органикалы заттарды болуы 3 есе кп. Кіреуке алыдыы алыпты жадайда, біра кальцисізденуден кейін матрицасы болмайды.

 

 

ЖЕТІЛМЕГЕН АМЕЛОГЕНЕЗДІ САЛЫСТЫРМАЛЫ ДИАГНОСТИКАСЫ

Аурулар	Жалпы клиникалы кріністері	Айырмашылы белгілері
Флюороз	Тістер бетіндегі ойы, жара тріндегі датар, пигменттер. Пигменттелген дентин .	Эндемиялы белбеуде ауыз суында фторды млшеріні кп болуынан нтижесінде тістерді жйелі заымдануы кбіне траты тістер заымданады.
Тетрациклинді тістер	Тістерді тсі ср тстен сары тске дейін згерген. Кіреукені гипопластикалы згеруі ммкін.	Ауру тарихында- тетрациклин тобындаы антибиотиктерді абылдааны аныталады.

 

 

ЖЕТІЛМЕГЕН ДЕНТИНОГЕНЕЗДІ ДИАГНОСТИКАСЫ

 

Тексеру	Симптомдары	Патогенездік негіздеме
Срау, шаымы	Тісті тсі згерген трдегі дисколорит (ср-сулыдан сары –оыр тске). Тістер пішініні згеруі. Тістерді жылдам ажалуы. Шаымыны болмауы.	Кіреукені жне дентин рылымыны тымуалаушы бзылысы кіреукені рылымсыз трде крінісімен жне дентинні атипиялы матриксімен суреттеледі.
Ауру тарихы, жынысы, жасы	Жыныса арамайды. Таза монол жне негр тектес халытарда кездеспейді.	Аутосомды –доминатты тым уалау типі 50% екі жыныста да рпатарында болу ауіпі аныталан.
Негізгі ауруды дамуы	Тістерді окклюзиялы беттеріні ажалуы, кіреукені болмауы, дентинні жалааштануы тн	Кіреуке кристаллдарыны дезинтеграциясы трінде згеруі, призмааралы ке кеістіктерді пайда болуы. лпада одонтобластарды вакуолизациясы, оларды саныны азаюы, кейде толы болмауы, предентин аймаыны кееюі байалады. Цементте – стігі тбір блігі абатыны тарылуы жне ст тістерде, траты тістерде клиникалы згерістерге алып келетін рылымды дегенерациялы згерістер
Жргізілген емні нтижесі	Ем жргізілмейді. Композиттік материалдармен ем жргізіледі.	Науас шаымыны болмауы. Ем нтиже бермейді.
арап тексеру	Тісті тсі згерген: кіреуке тсі сулы-ср тстеніп, дентин жалааштанып, сарыш–оыр тстенген. Тісті атты тіндеріні жылдам ажалуы сауыт клеміні кішіреюіне сер етеді. Кейде шар трізденеді. Рентгендік суретте мндай тістерді тбірлері ыса, тбір штары алыптаспаан жне тірегіндегі сйек тінінде рылымы бзылан ошатар (очаги деструкции) аныталады. Клиникалы згеріс ст жне траты тістерде байалады.	Дентинде минералды заттарды, кальций жне фосфорды тмен болуы тн жне сонымен атар органикалы заттар мен суды клемі жоары болады. Генетикалы негіздемеде атипиялы дентинні пайда болуы жне кіреуке рылымыны бзылысы осы атты тіндерді бір –бірімен байланысуына кері сер етеді.

 

ЖЕТІЛМЕГЕН ДЕНТИНОГЕНЕЗДІ, КАПДЕПОН ДИСПЛАЗИЯСЫ ЖНЕ БАСА ДЕНТИННІ ДАМУЫНДАЫ ТЫМУАЛАУШЫ ЗГЕРІСТЕРДІ САЛЫСТЫРМАЛЫ ДИАГНОСТИКАСЫ

 

Аурулар	Жалпы клиникалы кріністері	Айырмашылы белгілері
Жетілмеген дентиногенез - I типтес	Тістерді заымдануын натылау Капдепон дисплазиясыны клиникалы кріністерімен сас келеді.	Жетілмеген остеогенезде байалады: Бан ш симптом тн. —голубые склеры[w48] ; —сйектерді патологиялы сынуы; —отосклерозды дамуы. Негізінен зын уысты сйектер заымданады.
Сауыт жне тбір дентиніні дисплазиясы	Ст жне траты тістерді тсі згерген, меруерт тстес, шаылысады. Кіреукені жне дентинні ажалуы ммкін.	Ст тістерді уысы жне зегі толытай тарылан. Траты тістерді уысы жарты ай пішіндес. Ст тістерді тбірлері жасы дамымаан жне шыаннан кейін тез тсіп алады. Бір тбірлі траты тістерді тбірлері ыса, конустріздес, бірден тбір шында тарылады. Азутістерді тбірлері W ріпіне сас келеді. Дене сйегіні морфологиялы згерісі аныталан.

 

ЖЕТІЛМЕГЕН АМЕЛОГЕНЕЗДІ ЖНЕ ЖЕТІЛМЕГЕН ДЕНТИНОГЕНЕЗДІ ЕМІ

 

Емі	Заттар	Масаты	сер ету механизмі
Жергілікті ем	Пломбылау(заманауи композиттік пломбалы материалдар ) Жасанды сауыттар жне винирлер даярлау	Тісті анатомиялы пішіні жне ызметін алпына келтіру	уысты егеп- тазалау жне пломбылау. Ортопедиялы емдеу дістері

 

ЖЕТІЛМЕГЕН АМЕЛОГЕНЕЗДІ ЖНЕ ЖЕТІЛМЕГЕН ДЕНТИНОГЕНЕЗДІ АЛДЫН –АЛУ ШАРАЛАРЫ

Отбасында тісті атты тіндеріні тымуалаушы згерістермен крінетін науастарды алдын -ала натылау жне дниеге осындай сбиді келуін алдын –алу.

ІРЕУКЕ ЖНЕ ДЕНТИН ЭРОЗИЯСЫ (К3.2)

Кіреуке жне дентин эрозиясы – тіс жарып шыаннан кейін тісті атты тіндерін заымдайтын тісжегіден баса аурулар тобына жатады. Тістер эрозиясы тістерді атты тіндеріні белгілі бір себепсіз жойылуымен сипатталатын патологиялы деріс (4.7-сурет.).

4.7.-сурет. Кіреуке, дентин эрозиясы

КІРЕУКЕ, ДЕНТИН ЭРОЗИЯСЫНЫ ДИАГНОСТИКАСЫ