ортнов пен В.М.Лупандинні жіктеуі.
Бл жіктеуді негізіне 3 аса маызды факторлар олданылан:
· этиологиялы факторлар;
· психопатологиялы клиникалы белгілер;
· интеллектуальды дамуды заымдану дрежесі.
Авторлар бкіл кемаылдылыты негізінен 2 лкен топа бледі:
1. дифференцияланан (ажыратылан)
2. дифференцияланбаан топтары
Бірінші топа кемаылдылыты себебтері айындалан, патогенетикалы механизмдері зерттелген ген жне хромосомалы трлері, экзогендік факторларды серінен болан олигофренияларды клиникалы трлері жатады.
Екінші топа себебтері немесе алыптасу механизмдері толы зерттелмеген олигофренияны клиникалы трлері жатады. Мысалы бір отбасыныны бірнеше мшелерінде болатын кемаылдылы, крделі кемістіктермен оса болатын кемаылдылы..
Бл жіктеуді бір артышылыы, кемаылдылыты олигофренияа тн ерекшеліктерін крсетуі. Олар :
1. Ми ыртыстарыны жетілмеуіні салдарынан аыл-есті кемістігі;
2. Ми ыртысы астындаы алаптарды структуралы заымдану салдарынан болан кемаылдылы;
3. Сезім жне имыл рекеттеріні мидаы орталытарыны заымдануынан болан кемаылдылы ;
4. Олигофрениялы кемаылдылыа деменциялы кемаылдылыты жаласып атар алыптасуы.
Сонымен,олигофренияны жіктеулерді лі аяталмааны жне р авторларды з жіктеулерін сынуы бл мселені те крделі, сонымен атар маызды екенін крсетеді.Жоарыда крсетілген жіктеулер тсілін олдана отырып, кемтар балаларда кездесетін кемаылдылыты клиникалы трлеріні диагнозын дрыс оюа болады.Осыдан кейін ана крсетілетін арнайы кмекті, леуметтік бейімдеу дістерін р кемаылдылыты клиникалы трлеріне жне оларды этиопатогенетикалы алыптасу задылытарына сйкес жргізу ммкін. Осы баыттаы арнайы тзету, алыптастыру жне леуметтік бейімдеу дістері жасы нтиже береді. Сондытан, болаша дефектологтарды бл мселелерді бгінгі зерттелу дрежесін жасы біліп, рі арай дамыту шін ажет баыт - бадарламаларды ойластыруы керек.
Аыл-ой кемістігіні даму барысындаы дегейіне жне интеллектулды, саналы дрежесіні тмендеу ерекшелігіне арай кемаыдлылыты: дебилдік, (миаы),имбецилдік (милау) жне идиотия(мгрт, нарыс), деген негізгі 3 дрежесі аныталан, ал р дреже ішінде: жеіл, орташа, ауыр трлері кездеседі.
Дебилдікті клиникалы –педагогикалы сипаттамасы
Дебилдіктіаза тіліндегі аудармасы миаы, делілы, есала деген ымдара тура келеді. Бл балаларды аыл - ой абілеттеріні таяздыы жоарыдаы арастырылан екі топа араанда лдеайда жеіл. Алайда, бл кемаылдылы та бас мидаы патологиялы кемістіктерді негізінде пайда боландытан, дебил балаларды алыптасуында да ауытулар бар.
Физикалы дамуындаы згерістер: жалпы дене бітімінде крделі ауытулар білінбейді. Біра тексеру кезінде кимыл - озалыстарында, жайшылыта біліне оймайтын кемістіктер аныталады.Дене мшелері икемсіздеу,олар шін секіру, иіліп - бгілу те иын.Дегенмен, арнайы тзету,трбие жмыстары дер кезінде олданылса бл балаларды бойындаы дене кемістіктері білінбей кететіні соншалыты, оларды кез келген арапайым ол ебегіні трлерімен айналысуна млде кедергісі болмайды.
Жйке жйесіндегі згерістер: кимыл - тірек, озалыс рекеттеріне сер ететін перифериялы жйкелер заымданбаан. йткенмен, кейбір бас -сйек ми жйкелері заымданандытан, есту, кру, сезіну сияты функциялар дрыс алыптаспаан. Осыны салдарынан балаларды физикалы жне психикалы дамуы тмендеген.
Психикалы дамуындаы згерістер: бл дрежедегі балаларды тіл мкістігі рескел бзылмаан.,кнделікті арым - атынаста олданылатын дадылы арапайым сздерді ауызекі сйлеу тілдерінде еркін мегеріп, оай тсініседі.Ал мазмны крделі, манасы астарлы болып айтылатын сздерді байыптап тсінуге аыл -ойларыны зерделілігі жетпейді. Сйлеу тілі аыл - ойды е негізгі ралы боландытан, балаларды кемаылдылыы сйлеген кезде байалады. Олар берілген мтінді атесіз оыанымен оны мазмнын тсінбейді. Себебі, мтінді оыан кезде не бастапы, не соы сз тіркестерін мытып алады, немесе тіркескен сздерді бірімен бірі грамматикалы синтаксистік жолмен байланысып, белгілі бір мазмнды тудырып трандарын пайды жне здеріні оыандарын есте сатай алмайды. Дебиль балаларды кемаылдылыы арифметикалы есеп амалдарында да аны байалады. Олар бірден она дейін санауды иналмай - а тез йренеді, біра оларды санды млшері мен реттік атарларыны манасын жете тсінбейді. Ал мселе есепті масаты мен шартын млде пайды десе де болады, йткені осу мен алуды ( « + », « - »)арифметикалы табасыны манасына зерделілігі жетпейді.
Дебиль балалар затты не екенін жне оны бейнесін дрыс тсінеді,біра зат пен былысты арасындаы байланысты тсінбейді.
Олигофренияны дебил тобына жататындарды здері 3 топа блінеді: ауыр, орташа жне жеіл дрежелі.Оларды брі де здеріне арналан арнайы мектепті жеілдетілген оу бадарламасын мегере алады, сонымен бірге арапайым ебекті трлерін де игере алады. рине, кемаылдылыты дрежесіне сйкес р балаа лайыталан тзету, алыптастыру, оыту жне трбиелеу дістері олданылады.
Бл дістерді нтижесі этиопатогенетикалы диагнозды дер кеізіне дрыс аныталуына байланысты. Олигофренияны клиникалы трлері здеріні дрежесіне тн патогенетикалы згерістермен айындалады. Осы жайттарды есте сатап, балаларды жадайын здіксіз адаалаан жадайда ана олигофрен балаларды балаларды жадайы жасарып, жалпы леуметтік бейімделуі сапалы болады.
Имбецилдікті клиникалы –педагогикалы сипаттамасы.
Имбецилдікті аза тіліндегі маынасы лсіз, дрменсіз, милау, деген ымды білдіреді. Имбециль идиота араанда аыл - ой кемістігі жеілдеу заымданан балалар тобына жатады. Оларды кемістіктеріні клиникалы белгілерін зерттеген кезде мынадай згерістер аныталан:
Физикалы жадайындаы згерістер: дене бітімдеріні рылыстары заымданан, бойлары аласа, ая - олдары ыса, икемсіз. Олар здеріні дене мшелерін кез келген нысаналы баыта брып, немесе бір - бірінен айырып имылдатып, озалтуа шамалары жетпейді. Мысалы: бір кзіді ыс десе, ол бетін ттас тыржитып, екі кзін де ысады, кейде кздерін олымен жабады. Толы жетілмеген дене мшелері баланы іс - рекетіні берекесін кетіреді: арындаш, аламсап стай алмайды, саусатары иіліп бгілмейді, ашылып - жазылмайды.
Жйке жйесіндегі згерістер:бас миы ыртысыны астындаы тораптарды біралыпты жмыс істеуіні бзылуы, миды ан айналысыны, абытарыны заымдануы салдарынан ртрлі патологиялы белгілер алыптасады: басты айналуы, шартты рефлекстерді дрыс жетілмеуі, бас - сйек ми жйкелеріні ызметіні бзылуы баланы жйке жмысыны рекетін тмендетеді, талдаыштардыабылдау, талдау сияты негізгі функцияларын тежейді.
Психикалы дамуындаы згерістер: Имбециль балаларды аыл - ой кемістіктері, мінез - лындаы згерістер идиоттара араанда біршама жеілдеу боланымен, оларды ойлау, есте сатау, ызыу, масатты іс атару абілеттіріні те тмен екені бірден байалады. Бл балаларды кбінесе танып білу ызметі мен талдау, ортындылау сияты крделі кемістіктері оларды жалпы дамуына, оршаан ортасына жне леуметтік бейімделуіне кері серін тигізеді.
Бл балалара тн таы бір крделі, жиі кездесетін кемістік - ол тілдеріні мкістігі: сйлеу тілдері дамымаан, сздік оры аз, білетін сздеріні зін де бзып айтады. здеріні де, басаларды да сйлеген сздеріні маынасын тсінбейді. Бл дрежедегі кемаыл балаларды кпшілігі арнайы тзету мекемелерінде де жеілдетілген бадарлама бойынша да ои алмайды.
Идиотияны клиникалы –педагогикалы сипаттамасы
Идиотияны аза тіліндегі манасы нарыс, мгрт деген ымдара тура келеді. Демек, бл туа біткен психикалы бзылуды нтижесінен болатын кемаылдылыты е ауыр трі. Бл балалара тн згерістер:
Физикалы дамуыны жадайы те атты кйзеліп бзылан. Оларды бас сйектері мен дене рлысы сйектеріні сырты мсіндік тлалары майысып - исайып блінген, соны салдарынан имыл - озалыстары жетілмеген. Кейбір балалар з беттерімен емін - еркін отырып - трып, тзу жре алмайды. Олар бкіл денесімен аударылып - ткеріліп, немесе шайалып жреді.Сондай - а идиот балаларды кпшілігіні дене мшелеріні сйкессіздігі (диспластичность), ол - ая саусатары алша, бгілген, бырты екені кзге тседі. Олар кейде саусатарын сорып, ритмикалы жасанды озалыстармен (шайалу, бір орында теселу, алаандарын шапалатау) айналысады.
Жйке жйесіні жадайындаы згерістер: бас миыны лкен жарты шары ыртысыны физиологиялы рекетіні рескел атты бзыландыыны нтижесінен бл балаларда тіпті жеіл, арапайым шартты рефлекстер сапалы орындалмайды. Оларды алыптастыру арнайы лабораториялы жадайларда да ммкін емес.
Психикалы жадайындаы згерістер де те крделі: жоары жйке ызметіні іс - рекеті патологиялы згерістерге шырауына байланысты бл балаларды мінез - лытары таы таылеттес болып кетеді. Кейбіреулері айналасындаылара кіл аудармастан за уаыт жатып алса, енді біреулері керіснше, тынымсыз секіреді, жгіреді, аузына іліккенін шайнайды. Балаларды кпшілігіні сйлеу тілдері дамымаан, жекелеген кейбір жеіл дыбыстарды айтудан рі бармайды. се келе бір - екі буыннан тіркескен бірнеше сздерді брмалап бзып айтуа шамалары келеді, біра олар айтан сздері маналарын здері тсінбейді.
Негізгі дебиет:(1,3,4,7,10,11,15,16)
осымша дебиет:(2,4,5,6,7)
№2 дріс таырыбы: Моногендік жне хромосомды заымдануларды клиникалы ерекшеліктері
Лекция тезистері:
1. Тым уалайтын аурулар туралы жалпы тсінік.