аырыбы: Анальгетиктер.
Ф КГМА 4/3-04/02
ИП № 6 УМС при КазГМА
от 14 июня 2007 г.
КАРАГАНДЫ МЕМЛЕКЕТІ МЕДИЦИНАЛЫ АКАДЕМИЯСЫ
Клиникалы фармакология жне фармакотерапия курсымен
жалпы фармакология кафедрасы
Д Р І С
«Анальгетиктер»
Мамандыы 051103 «фармация»
Far 3206 «Фармакология»
Ш курс
1 саат аыт
араанды- 2009
Кафедраны дістемелі жиналысында бекітілген
01.09.2009 ж. № 2 Хаттама
Кафедра мегерушісі _______________ С.К. Жаугашева
аырыбы: Анальгетиктер.
Масаты:наркотикалы анальгетиктерді фармакокинетикалы сипаттамалары мен
фармакодинамикалы ерекшеліктерін.
Дріс жоспары:
1. Анальгетиктерді фармакодинамикасы. Механизм серлері. Рецепторлардын трі, таралуы клеткалы эффектер.
2. Препараттарды жіктелуі.
3. Наркотикалы анальгетиктерді орталытара серлері.
4. Наркотикалы анальгетиктерді шеткері серлері.
5. Фармакокинетикасы
6. Салыстырмалы сипаттамасы дрілердін.
7. Колданылуы.
8. Жедел, созылмалы улану.
НАРКОТИКАЛЫ АНАЛЬГЕТКТЕР
Анальгетиктер – ауру сезімін басушыі препараттар. Барлы наркотикалы анальгетктер опиатты рецепторлармен сер ету ерекшелігіне байланысты блінеді.
АГОНИСТЕР
Морфин, омнопон, промедол фентанил, пиритрамид.
ЖЕКЕЛЕГЕН АГОНИСТЕР
Пентазоцин, налорфин
АГОНИСТЕР: Налоксон
Барлы наркотикалы анальгетктер орталы нерв жуйесіне тежеуші сер крсетеді. Негізгісі ауру сезімін койдырушы эффекті болып саналады. Наркотикалы анальгетктермен ауруды жою механизмі курделі жне байланысты.
1. ОНЖ арнаулы ауру ткізуші жолдарды тужеумен.
2. Таламус денгейіндегі нейрондардын жинаыш касиетін тежеуімен.
3. Арнаулы опиатты рецепторлара сер етумен.
4. Аурудын субъективтігі баасын бзумен.
Наркотикалы анальгетктер, опиатты рецепторлармен серлерге отырып, ноцицептивті жйені арнаулы емес, кпнейронды жолдарына сер етеді. Олар ауру импульсіні тсін бзады, таламус ядросына , гипоталамуска, миндал трізді комплекске, аурудын интервалын улайта отырып яни ауруды кабылдаудын денгейін жоарылатады. Негізгесі болып жулын морфиннін тікелей тежеуші сері сапалады. Бл шін жулыннын арты мйізшесінін денгейіндікігі нейронаралы озуды ткізуді бзу болады. Наркотикалы анальгетктерді пшілігін таайындаан кезде субъективті аурудын калайсыз сезімі жойылады, тынышсіздану сезімі, психикалы жадайларды жояды, бл топтын препараттары аурудын субъективті баасын згертеді, тыныштандыру серін крсетеді. Наркотикалы анальгетктерді за олданан кезде адамнын зінін сезіну мен уайымдалу кабілетін стимуллдеуді амтамасыз етеді. Мндай жадайда адамда корансызды сезімі тыныштыы жне барлы кайырындылытан тнілу сезімі пайда болады. Эйфория жадайы уйыкымен тез алмасады. Наркотикалы анальгетктер ді енгезген кездегі уйкы те беткейлік: ауру адам жанасуды, окликті байкайды, бірде уйкыа батып кетеді. Мундай мінез жулыннын рефлекторлы активтілігіні бірден кбейіп кетумен байланысты. Наркотикалы анальгетктерді за уыыт олданан кезде, сересе мирді коайсыз жадайларында жне лсіз адамдарда дріге туелдідік туындайды: наркомания, морфинизм. Наркотиктерге кумарттылы эндорфинні жектіліісіздігіне байланысты. Кділгі жадайда опиатты рецепторлар эндогенді эндорфиндердін белгілі бір млшерін байланыстырады. Егер опиатты рецепторлар экзогенді опиаттармен /морфин, промедол/ байланыса онда кайта механизмі бойынша эндогенді опиаттардын синтензін басып тастайды. Опиатты кенеттен токтатып тастаса, опиатты рецептор экзогенді де, эндогенді де затты алмайды. Бл абстиненция синдромына келип сотырады. Морфин энкефалиндермен атысы жо опиатты рецепторлармен байланысып, осы эндогенді опиаттарды анальгезиялы эффектісін кушейтеді. Морфинді за уаыт олдананда кезде блініп шыу тежеледі, бірак энкефалиндерді синтезі жне оларды рецепторлармен байланысы емес, опиатты рецепторларды кураушы клеткалар морфиннен кп абылдауа кабілетті, осыдан толерантность кубылысы босады. Психикалы кабілетке жне ауру сезіміне сер еткенде наркотикалы анальгетктер ныныс алу орталыына да серін тигізеді, озу инспираторлы нейрондардын сезімталдыгыны азаюы нтижесінде кандаы СО2 млшерін тмендетеді. Морфиннін терапевтика дозасын /10 мг/ енгізген, кезде, кпе вентиляциясынын жалпы клемі згермейді, тынысалудын жиілеуі улкен терен тыныспен компенсирленеді. Тыныстын дозасынын улайан кезіндже тыныстын терендігінін улгаюы компенсирленбеу шін те кушті баялайды, осыан байланысты тыныс алудын жеткіліксіздін кубылысы рістейді. Наркотикалы анальгетктермен улану кезінде тыныс алу орталыгыны тежелуі бірінші жоспарда тнр, демалу озгалысыны ритмі минутына 2-4 дейін баяулайды. Морфинмен улануда тынысалу ритмінін патологиялы формасы байкалады - Чейн-Стоксанын кезенді тынысы. Клиникалы практикада морфинді жрек демікпесі кезінде кандаы СО2 концентрациясына тыныс алу орталыынын сезімталдыын тежеу шін олданады. Наркотикалы анальгетктерді кпшілігі жтелу рефлексін тежейді. Негі зінде жтел кораныш кызметін аткарады, бронхларды дренажын камтамасыз теді, осыан байланысты жтелу рефлексінін тежейді, кпеде . бронхыда токырау процесінін дамуына келеді, сонынын екінші ретті инфекция дамиды. Наркотикалы анальгетктерді жтелге арсы дрі ретінде олдану кезде клеткасынын жаракты кезінде аныкталан, абыну процесінін рефлексогенді, аймагынын тітіркену нтижесінде пайда болан жтел каупті, кан кетуді болдыруы ммкін. Барлы наркотикалы анальгетктер жазык блшыкет тонусына сер етеді. Олар асазан жолынын жазы блшык етінін тонусын кушейтеді, онын перистальтикасын кушейтеді, бірдей аытта барлы сфинктрлерді тонусын жоарылатады, бан байланысты ішектегі эвакуация бірден баяулайды. Наркотикалы анальгетктерді ішінде типті болып морфин саналады. Барлы наркотикалы анальгетктерді жалпы касиетін бере отырып ерекшеліктер катарып да камтамасыз етеді. Морфинді енгізген кезінде кз камылдаткыш нервтін орталыы тез корзады, клиникада миоз трінде крінес береді. Морфин сык орталыына бірдей сер тпейді: кай бір адамдарда ол сы жне жрек айнцын тызады. Бірде, айкын гипотермия морфинді лкен дозада енгізген кезде байкалады. Сонымен бірген морфин гипоталамустын белгілі бір орталыына стимулдеуші сер крсетеді. Бл антидиуретикалы гормоннын /вазопрессин/ болінуін жоарылатады жне диурезді азайтады. Морфиннін анальгезиялы серінін затыы 4-6 саат. Ол морфиннін бауырдаы тез биотрансформациямен жне организмнен шыгыымен аыкталды. ГЭБ арылы морфин ашар теді. Морфин згермеген трде бйрек арылы жне аздаан млшері /7-10%/ асазан жолдары арылы блініп шыады. Морфиннін орнын алмастырушы ретінде омнопон олданады /баластты заттан тазартылан – опий жана гален препаратты/. Омонопоннын рамына 50 % морфин жне оны туындылары кіреді, соымен бірге изохинолин катарынын алкалоидтары кіреді, олар спазмалитикалы касиет крсетеді. Соысы мынадай жадайларда олдануа ммкіндік береді, жазык блшык еттердін спазмынын босатын ауруларда олданылады. Бл жадайда морфин эффективсіз, ол жазы блшы еттердін тонусын кшейді, ауруды кшейтеді.
ПРОМЕДОЛ - синтетикалы анальгетик. Оны анальгетикалы активтілігі морфинге караанда 2-4 есе аз. Промедол балалар ретінде каралады, ол тынысалуды аз тежейді жне оан кумартушылы баяу дамиды. Жрек айну мен усыты аз тудырады, морфинге караанда. Мшелердін, жазык блшыкет тамшыктарынын /бронх, несепагар/ тмендетеді немесе ішек ет шыатын жолдары жоарылатады. Акушерлік практик шін босану кезінде жатырдын тонусын жоарылатуа жатыр мойынын тонусын басансытуа промедолддын маызы бар. Синтетикалы анальгетиктен фентанилдін ерекшелігі оны анальгетикалы активтілігін морфиннен 100-400 есе айкындау болуы. Содыктанда препараттын сері ыса аытты /20-30 м ин/, фентанилді байкау дозасымен енгізге отырып анальгезияны баскаруа босады. Препарат демалуды бірден тежейді: оны енгінен кезде ыса уаытка апноэ / тыныстын токтауы байкалуы ммкін/. Препарат парасимпатикалы нерв жйесі орталыын активтендіреді, соын нтіжесінде брадикардия болады, атропинмен жніл емделеді. Фентанил нейролептанальгезия эффектісін алу шін унемі дроперидолмен бірігіп олданылады. /нейролептанальгезия/. Бл кезде нейролептикалы эффект айкын анальгезиянен сипатталы. Есі саталады фентанил атаралгезия эффектісін алу шін сибазонмен берітіп унемі олданылады /атаралгезия – анальгетиктердін сер етуімен шаырылатын ауру сезімін жне сананы тежеу/.
ПИРИТРАМИД /ДИПИДАЛОР/ - ауру сезімін тез, кушті жне заа жойып жібірітін сері бар, морфиннен 2 есе кшті наркотикалы анальгетик. сер ету затыы 6 саат. за олданан кезде кмарттын пен уйренушілік дамиды, бірак морфинге караанда аз дрежеде. Пентазоциннін /лексир, фортрал/ айырмашылыы онын наркотикалы анальгетктерді ішіндегі токсикалы касиетінін болуы. Анальгетикалы активтілігі бойынша пентазоцин морфинмен салыстыранда эффектісінін узатыы 3 сааттан аспайды. Асазан-ішек жолдарында пентазоцин нашар сініріледі, содытан да оны парентеральды жолмен енгізген коайлы. Пентазоцин наркотикалы анальгетктерді антагонисті болып табылады. Наркотикалы анальгетктерге дрілік туелділігі бар адамдара пентазоцинді енгізген кезде антагонизм крініс береді, оларда абстиненті синдром дамиды. Осындай максатпен, пентазоциннін баса наркотикалы анальгетктерден айырмашылыы, ол опиатты рецепторларды агонист –анатагонисты болып саналады.
НАЛОКСОН /НАРКАН/ - наркотикалы анальгетктерді арнаулы антагонисты, налорфинні агонисті касиетінен ерекшелігі крінбейді, наркотикалы анальгетктерді барлы эффектісін практикалы трде жояды. Налоксонды тамыр ішіне немесе блшык етке жібереді. Препараттын сінуі жне онын эффектісі бірнеше минуттан кейін дамиды, сері 4-5 саата созылады. Оны ауыз арылы олдануа болмайды, ол бауыр жне ішек абырасы арылы бірінші ткенде толыымен инактивирлинеді. Бауырда биотрансформацияа теді – глюкуронидке айналады, зермен бірге шыады. Наркотикалы анальгетктерді инфаркт миокардта кезінде, операциядан соы ауруды басу шін, шотын алдын алу шін олданылады. Анальгетикалы кші бойынша негізгі наркотикалы анальгетктерді келесі лгімен орналасады: фентанил, морфин, промедол, пентазоцин.
Наркотикалы анальгетктер асазан ішек жолдарында жасы сінірілмейді жне ішек абырасы арылы бірінші ткенде толыымен инактивирлинеді, жуйе алды элиминацияа ушырайды. Содытан да оларды парентеральды олданады. Наркотикалы анальгетктерді балаларда ГЭБ арылы миа жасы теді, лкндере караанда, мунда жоарыы концентрацияны курайды. Содытанда балаларда мірінін бірінші аптасында жне айында препараттардын кумуляциясын мен интоксикациясы кауіп туызады. Наркотикалы анальгетктерді кездейсок немесе шамадан тыс олдану жедел улануа келіп сондырады. Ол есі жоалтумен оналы жадаймен крінес береді. Бл кезде демалу тжеледі. Демалудын минуттык клемі прогрессивті трде тседі. Кезендік жне дрыс емес тыныс пайда болады. Морфинмен жне сон тексес заттармен жедел уланудын бірдеп бір диагностикалы беогілі миоз болып табылады каайналымы бзылады. Дене кызуы тмендетеді. Тыныс алу саладануынан олги басталады. Жедел улануды емдеу: асказанды жу, абсорбциялы дрілерді беру, тзды слабительтерді беру. Антагонистерді енгізу – налорфин, налоксон.
ДЕБИЕТТЕР
1. Харкевич Д.А. Фармакология. -М. - 1998.
2. Машковский М.Д. Дрілік заттар. – Харьков- 1998.
3. Машковский М.Д. XX асырды дрілік заттары. - М.- 1999.
4. Белоусов Ю.Б., Моисеев В.С., Лепахин В.К. Клиникалы фармакология, фармакотерапия.-М.- 1993.
5. П.В.Сергеев, Н.Л.Ш.Шимановский. Физиологиялы активті заттарды рецепторлары. - 1987 ж.
6. И.Р.Марковский. Фармакология. - 1988 ж.
7. А.Н.Кудрин, А.В.Ряпин. Фармакология лабораториялы сабаына арналан нсау.- М., 1989 ж.
8. С.А. Крыжановский, М.Б. Вититова. Кдіргі аыт олданылатын дрілер. М., 1998 ж.
Баылау сратары: (кері байланысы)
1. Наркотикалы анальгетиктарды негізгі ерекшеліктері.
2. Наркотикалы анальгетиктарды сер ету механизмі андай.
3. Наркотикалы анальгетиктарды жтелге арсы жне гипотермиялы серлері немен байланысты.
4. АІТ ны тегіс бдшыеттеріні тонусына сер етуі бойынша морфин мен промедолды айырмашылыы неде?
5. Акушерствода жне педиатрияда андай наркотикалы анальгетиктар олданылады?
6. Нейролептанальгезияа андай анальгетик олданылады? Неге?
7. Жеке жне толы антагонистерді клиник маынасы андай?
8. Наркотикалы анальгетиктерді негізгі кемшілігі?
9. Наркотикалы жне наркотикалы емес анальгетиктерді айырмашылыы.
10. Ацетилсалицил ышылыны фармакологиялы сері ата.
11. Ацетилсалицил ышылымен парацетамолды айырмашылыы неде?
12. ызуда тсіретін жне анальгетикалы серлерді механизм андай?
13. Неге ацетилсалицил ышылыны ульцерогенді сері бар?