ртемизинин (кингхоасу) жне оны туындылары.

дам маляриясыны оздырыштары.

P.vivax – 3 кндік малярияны шаырады, Азия, Окенаия, Отстік жне Орталы Америка елдерінде таралан. Р.falcifarum – тропикалы малярияны оздырышы, жоарыда айтылан елдерде, Экваторлы Африка елдерінде таралан. P.malariae – 4-кндік малярияны шаырады, P.ovale – 3-кндік овале-малярияны шаырады, тек экваторлы Африкада кездеседі. Малярияны емі плазмодияны (шизогонияны) эритроцитарлы цикліні дамуын тотатып, осыдан ауру стамасын тмендетіп, инфекция таралуын тотату шін жынысты трлерін рту, шкндік жне овале-малярияны бауырдаы тіндік даму кезеіндегі плазмодияа сер етуге баытталады. Малярияа арсы препараттарды оздырышты даму сатысына байланысты шизотрпоты, оны зі гематошизотропты, ол эритроцитарлы шизонттара сер етеді, гистошизотропты, ол гепатоциттегі тіндік плазмодияа сер етеді, гемеотропты препараттар плазмодияларды жынысы формасына сер теді.

Малярияа арсы перапараттар паразитті циклдік кезеіне байланысты жіктеледі.

Жіктелуі.

1. 4-аминохинолон. Chloroquine – хлорохин (Делагил, хингамин)

2. Хинолон- Mefloquine – мефлохин

3. Акридин – Mepactine - мелактин (акрихин)

4. Алкалоид хины – Quine - хинин

5. Багуанид - Chloquinide (хлоргуанид), Proquanie (пригизанил)

6. Пиримидиндер – Pyrimethamine - пиримета

7. Сульфаниламидтер – Sulfadoxine (сульфотоксин)

8. Тетрациклиндер

9. Жаа препараттар: Artemisin, Halofartrin (галафантрин)

4-Аминохинолондар.

лоридин.

Синтетикалы 4-аминохинолон кптеген жылдар бойы малярияны емі жне оны алдын алуа ке олданан. азіргі кезде оны шектеп олданады, йткеі тропикалы малярияны эндомиялы ошаында pl.falcifarum-ны тзімділігі аныталды.

Белсенділік спектрі: Эритроцитарлы трі P.vivax, P.ovale, P.malariae – гематошизоцитті сері. Жаа Гвенеяда, Индонезияда, Мьянмада, Вантуатуда P.vivax-ты сезімталдыы тмендегенні аныталды. Р.falcifarum-ны сезімталдыы тек жееке айматарда (Кариб басеиіні, Орталы Америка, Жаын Шыыс, Египет) саталан. Сонымен атар хлорохинге патогенді амебалар сезімтал.

сер ету механизмі: Нуклеин ышылыны синтезін тежейтін протоцидті серге ие. абынуа арсы белсенділігін крсетеді, сондытан кейбір ревматоидты ауруларда, фотодерматидтерде олданылады.

Фармакокинетика: Ішке абылдаанда тез жне толыымен АІТ-да сііріледі. андаы максималды концетрациясы 3,5 сааттан кейін ішке абылдаанда жне парентеральды енгізгенде 30 мин. кейін. Плазма белоктарымен 50-65% байланысады. Жоары концентрациясы бауырда, бйректе, кк бауырда, кпеде, кзді жне теріні меленинрамды клеткаларында жиналады. Эритроциттерде жиналады, сіресе плазмодиямен заымдаланда хлорохинні 100-300 есе жоары байалады. Плацента арылы жне ст бездеріне енеді. Бауырда метаболизденеді.

Кері реакциялары: Малярияны емі жне алыдн алуы кезінде сирек кездеседі, жиі ревматоидты науастарда за абылдаан серінен пайда болады.

АІТ: іштегі ауырсыну, анфексия, лосу, су, диарея

ОЖЖ: бас ауыру, бас айналу, шаршаышты, йыны, круді, естуді бзылуы, психоз.

Тері: бртпе, ышыну, тсіні згеруі, псориязды жне экземаны ршуі.

Шаш: депигментация (а шаш пайда болуы), тсуі.

Гематологиялы реакциялар: тромбоцитопеня, нейтропения, апластикалы анемия, агранулоцитоз, гемолитикалы анемия, эритроциттегі глюкоза-6-фосфат-дегидрогеназаны жетіспеушілігі.

Кз: кератопатия жне ретикулопатия, ол хлорхинні мйізді жне торлы абатта жиналуына байланысты. Торлы абатты деструкциясы, круді бзылуы болуы ммкін. Алдын алу шаралары: тікелей инсоляцияны болдырмау, офтальмолога аралу.

Крсеткіштері:Р.falcifarum, P.vivax, P.ovale, P.malariae-мен оздырылан. Малярия ішектік емес амебиаз. Ревматоидты аурулар: ревматоидты артирит, жйелі ызыл жегі. Фотодерматит.

Кері крсеткіштері: Хлорохинге гиперсезімталды. Эпилепсия, Псориаз. Ретинопатия. Круді бзылуы.

Ескерту: Жктілік. Хлорохина палцента арылы теді. Емдеу кезінде ры кзіні торлы абатында жиналып, токсикалы сер крсетеді. Абайлап олдану ажет. Хлорохин ст бедеріне теді. Емізетін йелдерге кері жне о крсеткіштерін білу керек.

ефлохин.

4-хинолинметанолды синтетикалы туындысы. Тек ішке олданады.

Белсенділік сепектрі:Малярийлі плазмодияларды барлы трелеріне гематошизонтоцидті сер крсетеді. Комбоджа жне Тайландтаы Р.falcifarum шатмдары тзімді.

сер ету механизмі: Малярияа арсы серді механизмі толы аныталмаан.

Фармакокинетика: АІТ тоы сііріледі. Плазма белоктарымен 98% байланысады. Кптеген тіндерде жне секреттерде таралады, эриттпроциттерде жианалады. Гематоэнцефалды бгеттен теді. Бауырда метаболиздейді, нжіспен блінеді. Ішеек-бауырлы циркуляциясына шалдыады. Кумуляцияа шырап, 2-4 аптада блінеді.

Кері реакциялары: Химиопрофилактика ретінде олданылады. Емдік млшерде абылдаанда кері реакциялар пайда болуы ммкін.

АІТ: іштегі ауырсыні, лосу, су, диарея

ОЖЖ: жалпы лсіздік, бас ауыру, бас айналу, кейде нейропсихикалы бзылыстар, препаратты тотатаннан кейін (тынышсызды, йысызды, депрессия, дірілдер, психоз) латаы шу.

Кз: кру бзылыстары. Алдын алу шаралары: за олдананда офталбмологты байауы ажет.

Жрек: брадикардия, артимия, блокада. Аодын алу шаралары: ткізгіштік бзылыстары бар науастара тиым салу.

Гематологиялы реакциялар: тромбоцитопения, лейкопения.

Бауыр: трансаминазаларды белсенділігіні жоарлауы.

Тері: бртпе, ышыну, сирек Стивен-Джонс синдромы

Басалары: артралгия, миалгия, алопеция

Крсеткіштері:хлорохинтзімді Р.falcifarum шатамдарымен шаырылантропикалы малярияны емі. Хлорохинтзімді Р.falcifarum штамдарымен жу ммкіндігі бар айматара шыу кезінде химиопрфилактика.

Кері крсеткіштері: Мефлохинге гипресезімталдылы. Ауыр неврологиялы жне психикалы аурулар. Бауыр функциясыны ауыр бзылысы. 2 жаса толмау. Дене салмаы 15 кг тмен. Жктілікті І триместрі. Млшерлі круді ажет ететін мамандар (жргізушілер).

Ескерту: Хининні соы дозасы 12 саат енгізгеннен кейін мефлохинді енгізуге болады. Малярияны химиопрофилактикасы ретінде 1 жылдан астам оолдануа болмайды. Жануарларда тератогенді жне эмбритоксикалы сер крсетді. Жктіліікті І триместрінде тиым салынады.

екаприн (Акрихин).

Хининді тал ыртысыны алколоиды болатын алашы эффективті маллярияа арсы перапарат болып табылады. серді жедел басталуымен сипатталады. Парентеральды енгізгенде жоары сер крсетеді. Медиицналы тжірибеде хинин тздарыны: гидрохлорид, дигидрохлорид жне сульфат олданылады.

Белсенділік спектрі. Р.falcifarum-ді оса малярийлі плазмодияларды барлы тріне гематошизонтоцидті сер крсетеді.

сер ету механизмі: малярияа арсы сері толы аныталмаан. Ол лизосомаларды функциясыны бзылуы жне плазмодия клеткаларындаы нуклеин ышылдарыны синтезі тмендеуімен байланысты. лсіз аналгетикалы жне ызу тмендетуші сер крсетеді.

Фармакокинетика: АІТ-да жылдам жне толыымен сііріледі. Ішке абылдааннан 1,5 са кейін ана максимальды концетрация пайда болады. Плазма белоктарымен 85-90% байланысады. Кптеген тіндерге таралады. Малярияны стамасы кезінде ан плазмасындаы концетрациясы жоары болады. Гематоэнцефальды бгет арылы нашар теді. Плацента арылы жне ст бездеріне теді. Бауырда метаболизденеді., бйректен блінеді. Жартылай бліну затыы 16-18 саат. Гемодиализ кезінде хинин организмнен шыарылмайды.

Кері реакциялары: Хининге жоары сезімалдыы бар адамдарда 25-30% кездеседі. Цинхонизм (плазмадаы хининні 7-10мг/л жоары) – бас ауырумен, айналумен, лосу, круді ,естуді бзылысымен, су, олдрады дірілдеуімен, жрек ау, йысызды, эритема, миометрий жиырылуыны жоарлауымен, ан кетумен сипататалтын токсикалы хадай.

Гематологиялы реакциялар: тромбоцитопения, агранулоцитоз, гемолитикалы анемия. Ауыр тропикалы малярия кезінде, сіресе балаларда жне жктілерде.

ЖЖ: жректегі ауырсыну, аритмия, блоакада, миокард жиырылуыны тмендеуі, гипотензия.

Бауыр: гипопротромбинемия, гепатит.

аа блшыеттері: жйке-блшыеттік ьткізгіштікті бзылысы.

Жергілікті реакциялар: ауызда ащы дм болуы, блшыетішілік енгізгенде ауырсыну, абсцесс, некроз, пайда болуы ммкін.

Крсеткіштер: тек тропикалы малярияны емдеуге крсетілген. Полирезистентті тропикалы малярияны емі кезіндегі алашы атардаы препарат болып табылады.

Кері крсеткіш: хининге гиперсезімьалдылы. Ортаы жне ішкі ла ауруларында. Глюкоза-6-фосфатдегидрогеназа жетіспеушілігі.

Ескерту: малярия химиопрофилактикасында олданылмайды. Зерттеулер нтижесінде рыа кері сері аныталады. Тропикалы малярия емі кезінде гипогликемия дамуыны аупі аныталады. Хинин утерокинетикалы серге ие, сондытан тсікке немесе мерзімінен брын босануа келеді. Абайлап олдану ажет, тулііктік млшері 1,0 г аспау керек.

рогуанил.

Бигуанидтер тобындаы синтетикалы препарат. Организмдегі белсенді матеболит арылы сер етеді жне продрі болып табылады. Маляряны химопрфилактикасында олданылады.

Белсенділік спектрі: Малярияны плазмодияны барлы тіндік трлері гистошизонтоцидті сер крсетеді. Сонымен атар споротоцидті сер крсетіп, мас аденесіндегі плазмоцидті циклдік дамуын бзады.

сер ету механизмі: Пргуанилді белсенді метоболиті дегирофолатредуктаза ферментін тежап, фолий ышылыны алмасуын жне плазмодияны нуклеин ышылыны синтезін бзады.

Фармакокинетика: АІТ-да толы сіііріледі. андаы максимальды концетрациясы 4 сат кейін жетеді. Плазма белоктарымен 75 байланысады. Бауырда белсенді метаболит-циклогуанил тзіліп метаболизденеді. Кейбір адамдарды генетикалы ерекшеліктеріне байланысты белсенді метаболит тзілмей, соны серінен пргуанилге резистенттілік пайда болады. сіресе Жапон жне Кения трындарында кездседі. Бйрекпен 60% згермеген трде, 30% циклогуанил трінде блінеді. Жартылай бліну затыы 20 са.

Кері реакция:

АІТ: афтозды стоматит, диспепсиялы кріністер.

Бйрек: паренхиманы оздырылуы, гематурия.

Кері крсеткіштері: Прогуанилге гиперсезімталдылы.

Пирмметамин (Хлоридин)

Диаминопиримидинні туындысы, синтетикалы препарат. Тримотапримні фармакодинамикасы жне рылымы жаынан сас. Монотерапия кезінде пириметаминге резистенттілік пайда болады. Сондытан баса дрілермен осарланады, мысалы сульфаниламид.

Белсенділік спектрі. сіресе Р.falcifarum-ны тіндік трлері сезімтал, сонымен атар P.vivax. Плазмодияны барлы тріне гематошизоцидты сер крсетеді. Пириметаминге токсоплазмалар сезімтал.

сер ету механизмі. Протозойа арсы дегидрофолатредуктаза ферментін тежеу арылы іске асырылады.

Фармакокинетика: АІТ толы сііріледі. андаы максиамльды концентрациясы 3-4 сааттан кейін дамиды. Плазма белоктарымен 87% байланысады. Эритроциттерде, бйректе, кпеде, бауырда, ккбауырда жиналады. ГЭБ арылы теді, жлын сйытыында жиналады. Плацента арылы жне ст бездеріне теді. Бауырда метаболизденеді. Бйректе баяу блінеді. Жартылай бліну затыы 4-6 тулік.

Кері реакция: Гематологиялы раекция: мегалобластты фолийжетіспеушілік анемия, тромбоцитопения, лейкопения, агранулоцитоз. Алдын алу шаралары: андаы тромбоциттерді баылау.

Тері: бртпе, мультиформды эритема, Стивенс-Джонс синдромы.

АІТ: атрофиялы глоссит, іштегі ауырсыну, лосу, су, диарея.

Жедел улану: лкен млшер енгізгенде пайда болады.

Белгілері: іштегі ткір ауырсыну, айталамалы су, озышты, дірілдер, Тынысты бзылыстары, коллапс. Кмек шаралары: асазан жуу, реанимациялы шаралар, симптоматикалы терапия.

Крсеткіштері: Хлорхинорезистентті тропикалы малярияны сульфадоксин жне хининді осарланан ем.

Фансипидар (Пириметамин (Сульфадоксин))

Пириметаминмен осылан сер ету затыы жоары сульфороксин 1:20 атынастындаы Фансипидар препаратын сынады.

Белсенділік спектрі: Р.falcifarum штамын оса плазмодияны барлы тріне гематошизонтоцидті сер крсетеді. азіргі кезде Отстік-Шыыс Азия, Отстік Америкада, Океанияда жне Экваторлы Африкада Р.falcifarum штамдарыны пириметамин/ сульфадоксинге тзімділігі аныталды.

сер ету мехаизмі: екі компонентті осарлануы райсысыны бір-бірін белсендендіру арылы плазмодияларды фолий ышылыны метаболизм кезеін тежейді. Сульфадоксин ПАБК орынбасары, дегидрофолий ышылыны тзілуіне бгет жасайды, ал пирметамин ДГБФ тежейді, дегидрофолий ышылын. Тетрагидрофолий ышылына айналуын бзады.

Фармакокинетика: АІТ толы сііріледі. авндаы максиамальды концетрациясы 3-4 саат кейін дамиды. Плазма белоктарымен 87-90% байланысады. Кптеген тіндерде жне секреттерде трлады. ГЭБ арылы, палцента арылы жне ст бездеріне теді. Бауырда метаболизденеді, бйрекпен блінеді. Жартылай бліну заытыы 4-8 тулік.

Аллергиялы реакциялар: брьтпе, мультиформды эритема, Стивенс-Джонс синдромы, Лайелл синдромы.

АІТ: атрофиялы глоссит, іштегі ауырсыну, лосу, су, диарея.

Бауыр: холестатикалы гепатит

Бйрек: кристаллурия, гематурия, интерстициалды нефрит, каналдар некрозы.

Крсеткіші: Хлорхинорезистентті тропикалы малярияа ем

Кері крсеткіш: Пириметаминге гиперсезімталдылы.Сульфаниламидтерге, фурасемидке, тиазидті диуретиктерге, карбоангидраза тежегіштеріне, сульфанилмочевина туындыларына аллергиялы реакциялар. Жктілік. Омыраумен оректендіру. Бауыр функциясыны ауыр бзылыстары. Бйрек функциясыны ауыр бзылыстары. Мегалобластты анемия.

Ескерту: Отстік Шыыс Азия, Отсік Америка, Океанияда жне Экваторлы Африкада Р.falcifarum штамдарыны пириметамин/ сульфадоксинге тзімділігін ескере отырып препаратты олданылуы крсетілмейді. Пириметамин/ сульфадоксинді химиопрофилактика ретінде олдану ажет емес, себебі кптеген кері реакциялара келеді, Р.falcifarumны резистенттілігін дамытады.

ртемизинин (кингхоасу) жне оны туындылары.

Артемиазин – секвитерпенді кингхоасу лактоноэндопероксиді – ытай медицинасындаы Artemisia аппиа шбіні экстракті, ытайда 200 жыл бойы антипиритек трінде олданылады. Артемизин азіргі кезде сирек олданылады. Жиі оны жартылай синтетикалы туындылары: артеметер жне артесунат, олар малярияа арсы жоары белсенділікке ие. Малярияны емінде резервті препарат ретінде олданылады. Тез сер етеді, стаманы 1-3 тулік бойы басады. Химиопрфилактикада олданбайды.

Белсенділік спектрі: Кингхаосу жне оны туындылары малярийлі плазмодияларды барлы тріне гематошизоцидті сер крсетеді. Олар паразитті бауырлы даму сатысына сер етпейді, малярияны рецидивін емдемейді жне этиотропты профилактикада олдайнбайды.

сер ету механизмі: маляриа арсы сері толы зерттелмеген. Ол тотыу-тоысыздану процесін белсендіріп, плазмодияны клеткаішілік белокты жне мембрананы бос радикалдармен бзады.

Фармакокинетика:организмге енгізгеннен кейін тез гидролизденіп белсенді метаболит-дигидротемизин тзіледі. Артесунатты жартылай блінуі ыса мерзімді.

Кері реакциялары:Препарат организммен жасы абылданады. Кері реакциялар сирек кездеседі.

АІТ: іштегі ауырсыну, диарея.

Бауыр: трансаминазаны бедлсенділігі жоарылайды

Гематологиялы реакциялар: транзиторлы ретикулоцитопения жне нейтропения

Басалар: дрілік алтырау, брадикардия.

Крсеткіш: малярияны емі, сонымен атар церебральды формалары.

Кері крсеткіш: Артемизинге жне оны туындыларына гиперсезімталды. Жктілік.

алофантерин.

Фенантренметанол туындысы, тропикалы малярияны резистентті трлерінде олданады.

Белсенділік спектрі: Р.falcifarum жне P.vivax эритроциатрлы формалары. Плазмодияларды галофантринге жне мефлохинге айшылыты резистенттілік пайда болуы.

сер ету механизмі: Малярияа арсы сері толы аныталмаан.

Фармакокинетика: АІТ тез сііріледі. Баса малярияа арсы препараттара араанда эритроциттерде жиналмайды. Енгізілген млшерді 20-30% баауырда белсенді метаболит тзіп, биотрансформацияа шырайды. Нжіспен блінеді. Галофантринні жартылай бліну кезеі 1-2 тулік, белсенді метаболиті 6-10 тулік.

Кері реакциясы: АІТ: іштегі ауырсыну, лосу, су, диарея, сирек-іш ату.

Аллергиялы реакциялар: бртпе, тері ышымасы.

Жрек: ткізгіштікті баяулауы, PR жне QT аралыы зарып, арыншалы аритмия аупі пайда болады.

ауіп факторы: таамнан кейін олдану, В витаминіні жетіспеушілігі, электролитті балансты бзылуы, туа пайда болан QT заруы синдромы.

ОЖЖ: жалпы лсіздік, бас ауруы, дірілдер.

Басалар: артралгия, кеудедегі ауырсыну, жтел, гипотензия, жиі зр блу, кпе ісінуі.

Крсеткіштер: Тропикалы малярияны Р.falcifarum хлоринге резистенттілігі кезінде емдеу.

Кері крсеткіштер: Галофантринге гиперсезімталды. Жктілік. 1 жаса дейін. QT арылыыны заруы бар жрек аурулары.

римохин.

рылымы бойынша (8-аминохинолин) жне малярияа арсы ереекшелігі бойынша баса хинолондардан айырмашылыы бар синтетикалы препарат. Примахин бауырда орналасан плазмодияларды тіндік формаларына белсенді сер ететін бір ана препарат. Ол P.vivax шаырылан маляряины радикалды еміне жне редицивіне арсы асиетке ие.

Белсенділік спектрі: P.vivax пен P.ovale тіндік трі, Р.falcifarum-ны жынысты трлері.

сер ету механизмі: Малярияа арсы сері толы аныталмаан.

Фармакокинетика: АІТ толы сііріледі. андаы наты концентрациясы 2-3 саата жетеді. Кптеген тіндерде таралады. 4-аминохинолиндерге араанда эритроциттерде жиналмайды. Бауырда метаболизденеді. Преапрататы 60% белсенді метаболитке айналады – карбоксипримохин. Ол примохинні серін зартады. Бйрекпен блінеді. Примахинні жартылай блінуі 4-8 саат, белсенді мебатолитті 22-30са.

Кері реакция: АІТ:іштегі ауырсыні, лосу, су.

Гематологиялы реакциялар: гемолитикалы анемия, метгемоглобинемия, лейкопения.

КЕрі крсеткіштері: Примахинге гиперсезімталдылы. ан жасауды ауыр патологиясы. Бйрек функциясыны ауыр бзылысы. 3 жаса дейін. Жктілік. Жедел инфекциялар (маляриядан баса).

Ескерту: Примахин плацента арылы теді. Жктілік кезінде крсетілмейді, себебі рыта гемолитикалы анемияа келеді.