ытыу предметыны тп йкмткее.

латма яыу.

Башортостан Президентыны 1999 йылды 15 февралендге Указы менн башорт теле республикабыа, рус теле менн бер рттн, длт теле итеп раланды. Ошо указа ярашлы м Башортостан Республикаыны «Мариф тураында» Законы нигеенд республика мктптренд уытыу м трби бире Концепцияы тлд. Унда милли мктптр туан телдре уытыуы мим проблемалары, бурыстары м юлдары билдлнде.

Был эш программаында федераль м республика закондары талаптары тормоша ашырыла:

Рсй Федерацияыны «Мариф тураында» Законы N 273-ФЗ 29 декабрь 2012 йыл;

Марифте длт стандарттары Федераль компоненты;

«Рсй Федерацияы халытары телдре тураында» Законы;

«Башортостан Республикаы халытары телдре тураында» Законы;

Башортостан Республикаыны «Мариф тураында» Законы;

Башортостан Республикаында Милли марифте тере концепцияы.

Башортостан Мариф Министрлыы тарафынан тдим ителгн программа Башортостан Республикаы ф алаы ала округыны 130 – мктбе муниципаль автономиялы дйм белем бире учреждениеhыны «Уыу планы»на ярашлы решт тормоша ашырыла.

Масаттар м бурыстар:

 

1. Уыусылара башорт теленд йлгнде, уыанды, радиотапшырыуар тылаанды алау кнекмлре булдырыу (аудирование).

2. Аралашыуа крк була торан типик йлмдре ксереп, фекеррен билдле кимлд аллы яыу кнекмлрен булдырыу.

3. Башорт телен й, ймт тормошонда, хемт процесында практик файаланыра йрте.

4. Башорт телен практик йрнег бйлп, балалары башорт халыны тарихы, мните, снте, бите, милли йолалары, башорт халыны кренекле шхестре, улары эшмкрлеге, ижады м башалар менн таныштырыу, балалары башорт донъяына алып ине, башорт халына, ре йшгн тйкк ихтирам м й трбил. Текстаы яы р, фразалары алатыу, лек эше ткре мотла.

5. ре лшлп, айлап, ролдрг блеп, сылбыр буйынса уыу, тексты магнитофон ямаынан тылау, йкмтке буйынса орауара яуап бире кеек эштр башаранда, лек эше итибар генд тора.

6. 5-6- сы кластара алан белемдр тулыландырыла. Темалар буйынса яыусылар, шаирар ижады менн таныштырыу, яы текстар уыу, диалог м монолог ярамында бйлнешле йлм т дауам ит.

7. Туан тел, белем, уытыусы, мктп м кг байлы тураында йлше кберк урын ала.

8. Бйлнешле текст т, бер телдн икенсе телг тржем ите кнегере башарыла.

Программа йкмткее 3 йнлештн тора:

Рус м баша мктптп телде белмгн балалара башорт телен йртее байта енслектре бар. Улары и мимдрен анап китбе:

1. Балалары йлшерг йрте к бурыс.
2. Был дрестр балалары башортса йлшерг, уыра, элементар яыра йрте берг алып барыла. Тел менн би материалдары берг ушып йрнел (интеграция).
3. Башорт теле мотла практик решт йрнел. Лингвистик м би кренештр, уыу материалы нигеенд, практик улланыу масатынан сыып йрнел (коммуникатив йнлеш).

Уыу планында предметыны урыны.

ф алаы ала округы Октябрь районы 130 – сы урта дйм белем бире мктбе муниципаль автономиялы дйм белем бире учреждениеhыны «Уыу планы»на ярашлы решт бирелгн эш прогаммаы 68 стк бленгн (анаа 2 ст), шул иптн контроль эштр сн: 2 инша, 1 изложение, 3 диктант, 2 контроль ксереп яыу ткре арала.

Уыусылары белем кимлен талаптар

7 класс сн телмр кнекмлре:

- йрнелгн рре авторын, исемен беле;

- Яыусы ижад иткн художестволы картиналары уйлап к алдына батырыу;

- Эпик м лирик ре айыра беле;

- Программала ятлау сн тдим ителгн рре тексын ятлау, 8-10 шиыры яттан тасуири йлй беле.

- Художестволы, фнни популяр м публицистик текстары ысырып, ете уыу;

- Художестволы рре тасуири уыу;

- ур булмаан хикйлре йки улары ктрен йлп бире.

- Ймит тормошонда телде роле; туан телде мите;

- Фонетика, телмр ндре, ижек, баым, уыны м тартыны ндр;

- Графика, алфавит; хрефтре ндре саылдырыуы тшнслре;

- Лексика; е лексик мне; е тура м ксм мне; синоним, антоним, омоним;

- Исемдре ан, килеш менн греше, кплек м килеш ялауарыны др яылышы, яылы исемдре др яылышы;

- ылымдары заман, ан, зат менн греше;

- Ярамсы тркмдре, улары яылышы, йлмдге роле.

- Ижади диктанттар, изложениелар м иншалар яыу.

Яма эш трре (изложение,инша) яыу уыусылары уыу кимлен, белемен, ммкинселеген арап уытыусы арамаына алдырыла м улар урынына шул у клмд тбндге яма эштр ткрерг ммкин:

-карточкалар менн эш;

-тест;

-рт буйынса йлмдр т;

-текста йлмдр р тртибе;

-терк текстар менн инша яыра йрне;

-лек диктанты;

-йлмдр т;

-лек менн эш;

-ртл иншаы;

-синквейн т (слайд т: шжрлр, мине аилм…)

ытыу предметыны тп йкмткее.

I. Яынан мктпк (5 ст)

5-6-сы кластара алан белемдре тулыландырыу. Был тема буйынса яыусылар, шаирар ижады менн таныштырыу, яы текстар уыу. Диалог м монолог ярамында бйлнешле йлм т дауам ит. Туан тел, белем, уытыусы, мктп м кг байлы тураында йлше кберк урын ала. Бйлнешле текст т, бер телдн икенсе телг тржем ите кнегере башарыла. К, кг эштр, уыш йыйыу темаы тп урындары береен алып тора.

Мктп, уыу, китап, икмк, уыш, емеш-елк тураында млдр, йтемдр, йоматар менн танышыу.

Грамматика:6-сы класта телгндре абатлау.

II. Ауыл тормошо (6 ст)

Ауыл тормошо, ауыл кешелрене кнкреше, хемт, игенсе хемте тураында гмлр ткре. Игенсе эшене несклектрен йл. Ауыл тормошоно ала тормошонан айырмалы ятары тураында алатыу. Ауыл еренн сыан кренекле шхестре тормош юлы менн таныштырыу, осрашыуар ойоштороу. Был тема буйынса яылан рр уыу.

Грамматика:ылым. бйлнеш. йлм тлш.

III. Башортостан буйлап сйхт (8 ст)

Башортостан тураында 1-6 кластара телгндре абатлап, белгн фактик материалды эм-элекле итеп йлрг йрне. Был тема буйынса уыусылара яы млмт бире. Тыуан еребее сал тарихы барлыын, Башортостан тураында рус яыусылары, «Урал» эпосы, уы йылдараы тарихи Башортостан еренд ткрелгн фнни экспедициялар млмттре менн таныштырып ките («Арайым», «Сынташты», бороно алалар, алтын йберр табыу .б. тураында), быны сн уы йылдара сыан матбуат бамаларына мржт ите. Был тема буйынса тдим ителгн рр менн танышыу, уыусылары яыу м йл телмрен тере тнд эш алып барыла.

Грамматика:Яылы исемдр.

IV. Спорт. Спорт крк-ярактары (9 ст)

Кешег слмт булыу сн спорт менн шллнерг крк икнлеген алатыу м был турала уыусылар менн йлше, гм ойоштороу. Уыусылар ре спорт менн ыыыныуары, кренекле спортсмендар тураында йлрг йрте. Спорт тураында теле-радио тапшырыуары, газета материалдары буйынса йл.

Башкортостанда спорт трре. Спорт лкенд данлылы кешелр.

Грамматика: Башорт телене енслекле хреф, ндре, йлм трре.

V. Мин м бее аил (9 ст)

Уыусы ене аиле тураында тулы м иркен йлй белерг тейеш. Снки был тема йылдан-йыл абатлана. аил азаларын др атау, улара ихтирамлы, итибарлы булыра йрте. аил, аил азалары тураында яылан рр уыу, улары алы абул итерг йрте, йл кнекмлрен тере. Уылан рр буйынса план трг йрте, план буйынса йл. Телмр терег айырым итибар бирел. Был блект билдле рссамдары рре кп кен урын алан. Картинаны арай, алай м уны йкмткеен йлрг йрте.

Грамматика:ылым. ылымдары заман, зат, ан менн греше.

VI. сйр байрамы. (З ст)

сй, лсйре изгелеге, ере хаында рр уыу, йкмткее тнд эш трре башарыу, лек байлытарын арттырыу. "Катын-ыар байрамы тураында гмлр, иртлектр ткре, данлылы атын-ыар менн осрашыуар ойоштороу.

Грамматика:Теркес тураында тшнс. Тее теркестре.

VII. Снт оталары. (6 ст)

Республиканы данлылы м аралы шхестре менн танышыуы дауам ите. Снт оталарыны тормош юлы м ижады менн таныштырыу. Теле-радио тапшырыуар, ямалар арау. Улары ррен таныу, данлылы кешелребе тураында йлй беле. Йырар йрте, берглп йырлау, лтле балалар менн йырар йрне. Мктп схне сн концерт номерары ерл.

Грамматика:Эйрте теркестре. Теркестре др яылышы. Теркес темаын ныытыу.

VIII. Исеме матур, кемдр ушан? Исемдр - ил тарихы (5 ст)

Был тема кеше исемдренн баша тау, ер, ыу атамалары мнн берлект алып барыла. Исемдре мне, уны кеше холо-фиелен тьир итее. Данлылы кешелре исемдрен бйлп, трл тарихи ваиалар йл, рр уыу. Атамалар буйынса легендалар, рийттр уыу а дрестре ыылы, мауытырыс итеп ткрерг ярам итск.

«Исемдр – ил тарихы», «Исеме матур, кемдр ушан?» темаына иртлектр ткре, уыусылары йл телмрен терерг, кеше алдында сыыш яау сн ярам итск.

Грамматика: Бйлестр. Яылы исемдре др яыу аиен абатлау.

IX. Борон-борон заманда... (5 ст)

Башорт халы ижады темаын кийте, уыусылары белгндрен тулыландырыу, байлыын, йл телмрен тере масат булып тора. Кберк итибары тексты алы абул ите м йкмткеен йлй белег йнлте. Бында башорт халы киттренн баша, Ф.Туыбаеваны «Тайыштабан ни уйнара сыманы?» ките л урын алан. Улары айырмаын билдлп те крк.

Грамматика:Кикс тураында тшнс.Кикслре бленеше. Кикслре др яылышы.

Х. Бермлек, дулы, тыныслы (8 ст)И тп темалары берее - бермлек, дуслык, тыныслы. Бында тик кешелр араындаы дулы тураында ына йлше бармаяса, халы-ара булан мнсбттр итибар генд торора тейеш. Был тема буйынса уыусылары алап фекер йртрг м йлй белерг йрте. Уылан рре йкмткее буйынса фекер алышыу, гм ойоштороу.

Грамматика: Мнсбт р. Ымлытар. Улары др яылышы.

XI. Ймле йй (5 ст)

Йй мигелене енслектрен билдл. Уыусылары байлыын арттырыу, йл м яыу телмрен тере. Тбитте кте, алан тьораттар буйынса фекер алышыу. Был айара уарылан Милли байрамдар менн таныштырыу, улар тураында белгндрен йл. Балалары ййге ялы, хемте, ололара ярамы тураында рр уыу м гмлр ткре.

Материаль-техник улланмалар

Дреслек:Дреслек: М..Усманова,З.М.битова. Башорт теле: Уытыу рус теленд алып барылан мктптре 7- се класы уыусылары сн. – ф : Китап, 2010.

Башорт (длт) телен йрне сн уыу - уытыу методик улланмалар.

З.М.битова, Х.А.Толомбаев. Уры мктптренд башорт телен уытыуы ойоштороу буйынса методик кштр.ф – 2010.

М..Усманова, З.М.битова. Башорт теленн диктант м изложениелар йыйынтыы. ф – Китап – 2010.

Уытыу уры теленд алып барылан мктптре 7- 8- се кластары сн «Башорт теле» дреслеген методик кртмлр. Усманова М.., битова З.М. – ф: Китап, 2006.

Уыусылар сн тел буйынса уыу- уытыу методик комплекты:

Дреслек: М..Усманова,З.М.битова. Башорт теле: Уытыу рус теленд алып барылан мктптре 7- се класы уыусылары сн. – ф : Китап, 2010.М.И. Баауетдинова, Г.Н. Йфрова- Башорт телен м битен заманса уытыу.- ф: Китап, 2010.

Башорт бите буйынса аудио-видеосбап. - ф: Башортостан Республикаыны Мариф министрлыы, 2005.

Аслаев Т. Х., Атнаолова С.В. Телмр тере буйынса сюжетлы картиналар.-ф: Китап, 1996

Башорт теле грамматикаы таблицалара. Фонетика. Морфология. - Башортостанды блкй даийы. ф: «Эдвис» уытыу – методика ге, 2008.

Программа енслектрене характеристикаы: Эш программаы Башортостан Республикаы Мариф министрлыы тарафынан раланан «Башорт теленн программа» (Уытыу рус теленд алып барылан мктптре I-IX кластары сн) нигеенд тлд. Тселре Толомбаев Х. А., Длтшина М.С., битова З. М., Усманова М. Г.- Ижевск: «Книгоград», 2010.