елілік ауіпсіздік. Компьютерлік желілерде апаратты алу жне жіберу.
Кез-келген желілік жйені ерекшелігі, оны компоненттері кеістікте орналасады, ал оларды арасындаы байланыс физикалы трде болады жне бадарламалы трде хабарландыру механизмі кмегімен. Есептеуіш жйені объектілеріні арасындаы байланыс желілік байланыс бойынша ауыстыру пакеті ретінде жіберіледі. Желілік жйелерге жергілікті шабуылдан баса желілік шабуылдар да жасалады. Оларды ерекшелігі біріншіден, арашы шабуыл жасалатын объектіден мыдаан километр жерде орналасуы ммкін, екіншіден шабуыл жеке компьютерге емес, желімен берілетін апарата жасала алады. Жергілікті жне ауымды желілерді дамуына байланысты алыстан шабуыл жасау олданылуына арай е жоары крсеткіштер крсетуде.
Алыстан шабуыл деп есептеуіш жйеге байланыс каналы бойынша бадарламалы трде жзеге асатын апаратты заым келтіретін серді айтады.
Апаратты орау – апаратты алып кетуден, рлаудан, згертуден, рсатсыз кшіру мен жоюдан орау масатында жасалатын рекеттер жиыны.
Апарата ауіп техникалы жаынан да келетін боландытан, келесі жадайларды ескеру ажет: сервер сенімділігі, винчестер жмысыны кемшіліктері, олданылан бадарламалы жабдыты кемшіліктері жне т.б.
Дербес компьютермен жмыстан желідегі жмыса ту апаратты оранысты келесі себептер бойынша иындатады:
1. желідегі олданушыларды саны жне оларды ауысуы. пия сз жне атау ою желіні бгде адамны кіруінен орай алмайды;
2. желіні сзылымы жне желіге енуді потенциалды каналдарыны кп болуы;
3. апаратты жне бадарламалы жабдытарды кемшліктері, олар олдану кезінде аныталады. Соны ішінде уатты желілік ОЖ Windows NT немесе NetWare апарат оранысы дрыс ондырылмауы.
лкен ашытыты амтитын желіні коаксикальды кабельді бір сегментінде проблеманы тередігін байау. Желіде апарата енуге ммкіндік беретін каналдарды кптігі крінеді. Желідегі барлы рылы электромагниттік сулеленуді кзі болып табылады, себебі сйкес аладар нашар экрандалан.. Кабельдік желіні жерде болуы желідегі апарата енуге рсат береді.
Коаксикальды немесе витая пара кабельдерін пайдалану, кабельдік жйеге физикалы трде осылуа ммкіндік береді. Желіге енетін пия сз белгілі болып немесе табылан болса, желіге ену файл-серверден немесе жмыс станциясынан ммкін болады. Сонымен атар, желіден тыс каналдардан апарат аып кетуі ммкін:
1.Апарат тасымалдаушыларды оймасы,
2.рылыс конструкциялары жне терезелер, микрофонды эффект кмегімен нды апараттты аып кетуіне себеп болады.,
3.Телефон, радио жне баса да проводты жне проводсыз каналдар (соны ішінде ялы байланыс каналдары).
4.Компьютерлік желідегі апарата рсатсы енуді каналдары мен орындары Интернет арылы таралатын желілік шабуылдарды классификациясы:
5.Сниффер пакеттері – promiscuous режимінде жмыс жасайтын желілік картаны пайдаланатын олданбалы бадарлама.
6.IP-спуфинг– корпорацияда немесе одан тыс жерде бола трып хакер зін рсатты олданушы ретінде апарата ол жеткізуі.
7.Парольді шабуылдар – рсаты бар олданушыны паролімен желіге ену ммкіндігі.
8.осымшалар дегейіндегі шабуылдар .
9.Вирустар жне "троянды ат".
Internet желісіні бірегейлігі андайда бір физикалы тланы немесе жекеменшік компанияны, мемлекетті немесе жеке елді меншігінде еместігі. Сондытанда іс- тжірибе жзінде оны барлы сегменттерінде орталытан басару жне де баса апараттара баылау жасау тсілдері жо. Осыны нтижесінде тжірибе жзінде ылмыскерлер олданатын кез-келген апарата кіру ммкіндігі шектелмейді. Internet желісін тек компьютерлік ылмысты орындалу ралы ретінде арамай, сонымен атар р трлі ылмысты іс-рекетті енгізілу ортасы деп те айтуа болады.
Internet желісін олдану кылмысты іс-рекетте за бзушылар шін ылмысты апаратты алмасуа шаырады. Брын бкіл леммен байланысу барлы державаны тек ана арнайы ызметкерлеріні ммкіндіктері болды, олар ажетті арышты технология болды. Internet желісіні ылмыскерлер шін таыда бір ерекшелігі ауымды масштабта адамдара апаратты-психологиялы сер ету. ылмысты оам зіні доктриндеріні жне білімдеріні таралуына кіл бледі жне оамды ойларды тыдайды, ылмысты лем кіліні позициясыны бекуіне жне ы орау органдарыны беделін тсіруге жмыс жасайды.
Біра та Internet желісі ылмысты орындалу ралы ретінде айтарлытай ызыушылы крсетті (кбіне экономика жне аржы сферасында). Е арапайым нсауы бл авторлы ыты бзумен байланысты ылмыс. Осындай ылмыс трлеріне бірінші кезекте иемденуші компанияны серверінде орналасан бадарламаны засыз кшіру жне сату жатады. ылмысты екінші тобына тауарды жне ызметті ресми емес трде алу, яни ртрлі телефон компаниялары тлейтін ызметті аысыз пайдалану. ызметтерді засыз пайдалануды баса тсілдеріні негізіне, осы ызметті крсететін компанияларды мліметтер орынан осы ызмет туралы мліметтерді модификациялау жатады. Мндай ылмыстар тріне несиеге алынан зат туралы апаратты засыз пайдалану немесе оны жойып жіберу, не баса тленген ызметті орнына жіберу болып табылады.
Internet желісінде ылмыскерлерді кптеп пайда болуыны алы шарты компьютерлік желіні суімен апаратты баалы тауара айналуы. сіресе бл банк сферасында аша салу мен аша салушы мліметінде, банк пен клиентті аржылы жадайы, банк саясаты ауматарында кездеседі. Несиелік-аржылы субъектті азіргі кездегі шарттарына байланысты апарат алмасуды болуы, жне сонымен атар банктік алшаталан филиалдарымен байланысып отыру шін Internet желісі олданылады. Бл ылмыскерлерге пия апараттара енуге наты шанс беріп отыр. ылмыскерлерді бндай апараттарды жойып жіберуі мекемемен бсекелестіктен туындайды. Internet аымы арылы орындалатын компьютерлік ылмыстарды осымша сферасында электронды банктік есептерді шыуымен ылмыста кшейді. Электронды трдегі апаратты алуды р трлі тсілдері бар. Банктегі клиенттермен есеп айырбастайтын апаратты ылмыскерлерді басаруы, электронды банктік есептегі алгоритмні зіне згеріс енгізу жне т.б. Мысалы, валютаны курсын згерту, банк валютасын клиенттерге ымбат баамен, ал банкке тмен баамен жасап арасындаы ашаны ылмыскерлерді зіне алып отыруы. аскнемдерді корпоративтік компьютерлік желілеріне засыз кіруімен байланысты Интерполды арастыран Левин ісі деп аталатын те маызды транс лтты компьютерлік желілік ылмысы нтижесінде американды Сити-банк 400 мы долларынан айырылды, сондытан бндай ылмыстар тек компьютерлік мліметтерді деу аумаындаы мамандарды ана емес сонымен атар компанияны бастытарыны да назарын аударды. Соы кездерде кеш болса да барлы мекемелер з компьютерлеріні бкіл лемдік Internet желісіне шыуа ммкіндік аланда андай туекелге баратынын тсінді. Олар аскнемдерді барлы сталары (мамандандырылан бзушылар жне рылар, кекті баынушылар немесе бсекелестер) алдында туекелге барады жне де оларды тмендегідей метериалды шыына шыратады. Нтижесіде компьютерлік желілердегі апаратты орауда, наты ралдарды тадау негізгі роль ойнайды.
· Компьютерлік жйеде саталан апаратты баалылыын анытау;
· аскнем компьютерлік жйені оранысын жеу шін олданылатын уаытты жне аржылы шыын базасы;
· Компьютерлік жйеге шабуылдаан кездегі аскнем ылыыны ытималды моделі;
· йым шін компьютерлік жйені адекватты орауа ажетті уаытты жне аржылы шыын базасы.
Электронды поштаны орау
Кптеген электронды пошталар оуа болатын мтіндік трде Интернет хаттамалары немесе басада ауымды желілер арылы жіберіледі. Электронды коммуникацияны конфеденциалды трі туралы за сізді электронды поштаызды арапайым телефон оырауына теейді.
Хакерлер сізді электронды поштаыза енуге ртрлі тсілдерді олданады, ал сізді деректерііз шифрленген болса, ол электронды поштаа кіргенмен оны ои алмайды. Егер сізге пия апаратты орау керек болса, онда жіберу алдында шифрлеу шін PGP-ны олданыыз. Compaq компаниясы ол жетерлік баадаы саусатарды ізі бойынша олданушылар идентификациясына негізделген бадарламалы-аппаратты шешім шыарды. Биометрикалы апаратты анализ технологиясын олданатын бл рылы соы технологияны жетістіктерімен сйкестендрілген жне ол diskpro дербес компьютері, Armada ол компьютері жне Compaq фирмасынан шыан жмыс станцияларымен бірлесіп жмыс жасайды. Бл шешім желідегі апаратты орау жйесіні сенімділігін арттырады, жйеге кіру кезіндегі олданушыны тіркелу процедурасын жеілдетеді жне ірі корпоративтік желіні басарумен байланысты шыындарды ысартады
6 – таырып бойынша тест сратары
1. Интернеттегі Web-паратарды кру шін мына программалар олданылады:
A. MicroSoft Word немесе Word Pad;
B. MicroSoft Access немесе Microsoft Works;
C. Inrernet Explorer немесе NetScape Navigator;
D. HTMLPad немесе Front Page;
E. Inrernet Explore немесе Microsoft Works.
2. Web-пара гиперсілтемесі …кшуді амтамасыз ете алады.
(е дрысыра деген жауапты крсетііз)
A. осы Web-пара клеміндегі мліметтерге;
B. осы серверді Web-паратарындаы мліметтерге ;
C. осы айматы кез келген Web-паратарындаы мліметтерге;
D. кез келген Интернет серверлеріні кез келген Web-паратарындаы мліметтерге;
E. кру терезесіні таырыбы идентификаторы.
3. Электронды пошта адресін крсететін тгті крсетііз…
A. kompas@email.ru
B. <a href=”mailto:svetlana@narod/ru”>текст</a>
C. <a href=marina@mail.ru”>текст</a>
D. piter@mailru.com
E. DreamWeaver жне MicroSoft Word 97.
4. Гипермтін дегеніміз…
A. те лкен клемді мтін;
B. аріптері лкен болып келетін мтіндер;
C. арнайы белгілері бойынша кшуді жзеге асыратын рылымды мтін;
D. клемді млімет жазылан объектілер орналастырылан арнайы мтін;
E. HTML жатыны таырыбын белгілейтін команда.
5.Web-паратар жасауа арналан программалар…
A. DreamWeaver жне MicroSoft Word 97
B. Turbo Pascal жне QBasic
C. Visual Basic жне ACDSee
D. ScanDisk жне Defrag
E. <a href=”file.htm”>текст</a>.
6. Телефон арнасы арылы байланыса алатын компьютерлер бір-бірімен андай хаттамамен млімет алыса алады?
A. ІP
B. TCP/ІP
C. TCP
D. URL
E. DNS.
7. TCP хаттамасы андай ызмет атарады?
A. мліметтерді бірнеше бліктерге бледі;
B. мліметтерді жнелту ісін атарады;
C. мліметтерді бір жйеге келтіреді;
D. мліметтерді растырады;
E. мліметтерді деп реттейді;
8. Интернет желісімен жмыс істеу шін ... болу керек.
A. компьютер, модем, телефон;
B. компьютер, сканер, модем;
C. компьютер, телефон;
D. компьютер, модем, принтер;
E. компьютер, колонка, модем;
9. Серверді алашы (бірінші) бетіне жазылатын адрес?
A. ІP адресі;
B. URL адресі;
C. DNS адресі;
D. SRL адресі;
E. TCP адресі;
10. Екі желіні млімет алмасуыны ережелерін, апарат форматтарын, принципін анытау задылыы
A. желі торабы;
B. протокол (хаттама) ;
C. апаратты сервер;
D. провайдер;
E. телеконференция.
11. Интернет мліметтерін жеіл круге болатын графикалы интерфейс ммкіндігін беретін ызмет трі
A. ІNTERNET
B. ARPANET
C. WWW
D. USENET
E. WINAMP.LNK.
12. Апаратты сатау серверді андай функциясын орындайды
A. сырты;
B. ішкі ;
C. ортаы;
D. ешандай;
E. монитор.
13. Электронды почтаны олдану кезінде одан зиян шегуге бола ма ?
A. жо;
B. и;
C. кейде;
D. болмайды;
E. асыан жаыдайда.
14. Интернетті алаш жасалан жері (отаны):
A. АШ;
B. Алмания;
C. Канада;
D. лыбритания;
E. Япония.
15. Браузер деген не?
A. интернетте жмыс істеуге арналан мбебап программа;
B. Web-кеістігін (паратарын) крсететін программа;
C. млімет іздеу шін Wіndows жйесін басаратын программа;
D. интернетте жмыс істеген уаытты есепке алатын программ- ма;
E. апаратты тарату рылысы.
7 – ТАЫРЫП. MS Word мтіндік редакторында рдістерді автоматтандыру
7.1 Форматтау жне документтерді стильдік безендіру
Текстік процессорлар (мысалы,MSWord программасы)–текстік жаттарды дайындау, тзету жне ааза басып шыару сияты текстік редакторлара тн арапайым рекеттермен атар, жаттан берілген сзді немесе фрагментті іздеу, алмастыру, текстік жата макрокомандаларды кмегімен объектілер орналастыру, т.б. крделі рекеттерді де орындай алатын программа.
жат руWord программасында екі трлі жолмен орындалады: дайын шаблондарды (макеттерді) пайдалану жне жаа жат (новый документ) негізінде ру.
жатты редакциялаутерілген жаттаы трлі ателерді жндеуді, текстегі фрагменттерді орындарын ауыстыру, алып тастау, осу жне т.б. амтиды. ате терілген символдарды жою BACKSPACE, DELETE пернелеріні кмегімен жаслады..
Текстік жаттарды форматтаудыWord программасыны терезесіндегі Форматирование саймандар панеліндегі батырмалар немесе негізгі мзірдегі Форматопциясыны командалары арылы жзеге асырады.
Текстік жатты форматтау тсілдері:
- Шрифт гарнитурасын тадау жне згерту
- Шрифт лшемін згерту
- Шрифті сызылымын (начертание) згерту
- Тексті бетке атысты туралау
- Маркерленген жне номерленген тізімдер жасау
- Абзацты параметрлерін орнату.
жатты сатау.Word текстік процессорыны жаттары стандарт кееймесі .doc болып келетін файлдар трінде саталады. жаттарды сатау дісіні параметрлері, Сервис -> Параметры командасыны терезесіндегі ,Сохранение жапсырмасы блімінде крсетіледі.
жаттарды ашу жне жабу. жатты ашу,бл брын даярланан жне файл трінде саталан жаттар шін ана ммкін болады, ол Файл ->Открыть командасы кмегімен орындалады.Файл->Закрыть командасы арылы ашылан жатты жабуа болады , мны баса да тсілдері бар.
жаттан фрагментті іздеу жне ауыстырукелесі рекеттерді амтиды:
1. Правка ->Найти(немесе Ctrl+f пернелері)командасы орындалады;
2. Найти тсындаы терезеге ізделінетін текст фрагменті жазылады;
3. Табылан фрагментті автоматты трде бірден баса текстпен ауыстыру шін Заменить жапсырмасыны элементтері олданылады;
4. Заменить на нсауыны тсына алмастырушы жаа текст жазылады.
Word программасы терезесі саймандар панелінде орналасан негізгі командалара сйкес батырмаларды алып тастауа нмесе керісінше осуаболады. Ол шін Сервис Настройка командасынан кейін пайда болатын Настройка терезесінен Командыжапсырмасы іске осылады. рі арай Категориялар тізімінен ажет батырма жататын топты аты тадалады., сол мезетте сол терезедегі Команды тізімінде тадалынан топа жататын батырмаларды белгілері шыады.
жатты колонтитулдарыдеп жат орналасан бетті жоары жне тменгі жиектеріне сйкес обылысты айтады. жатты немесе жат бетіні колонтиулын ВидКолонтитулы командасы арылы орнатады. Колонтитул ретінде тексттер, суреттер (бетті номері, мекеме эмблемасы, жатты аты, авторы жне т. б.) алынады да олар міндетті трде, жат беттеріні жоары немесе тменгі блігінде басылады.
Гиперссылка – бір жат клемінде фрагменттен - фрагментке немесе бір жаттан екінші бір жата, Интернеттегі Web-беттерге бірден кшіп отыруды амтамасыз ететін асты сызылан, баса тске боялан текст немесе сурет .
Текст фрагментін гиперссылка ретінде пайдалану шін :
§ Гиперссылка ретінде олданылатын фрагмент белгіленіп алып,Стандартнаяпанеліндегі Вставить гиперссылку батырмасы шертіледі;
§ Пайда болан терезедегі СвязатьжапсырмасыныНовый документ белгісі шертіледі;
§ Имя нового документа нсауыны тсына сілтеме жасалатын, яни гиперссылка ызметін атарып тран фрагментке шерткенде ашылатын жатты немесе файлды аты (ажет жадайларда маршрутымен оса) жазылады;
§ ОК батырмасына шертіледі.
Word жатында суреттер салу. Word текстік процессорында арапайым схемаларды, чертеждер мен суреттерді Вид->Панели инструментов->Рисование командасы арылы іске осылатын орнатылан графиктік редактор кмегімен салуа болады.
Графиктік объектілерді біріктіру. Трлі бліктерден ралан чертежді немесе схеманы бірттас сурет ретінде арастыру шін ол бліктерді Shift батырмасын баса отырып белгілейді де сол жерде контекстік мзірден Действия->Группировать командасын орындайды. Объектілерді біріктіруді алып тастау шін сол контекстік мзірдегі Действия -> Разгруппировать командасы олданылады.
Word процессорындаы графикамен жасалатын жмыстарды ш баыта сйкес арастырады:
1. Баса осымшаларда (мысалы, Paint, Ms Drawing, Paintbrush, Excel жне т. б.) салынан графиктік объектілерді жата кірістіру;
2. жатты зінде Рисование панеліні ралдарын пайдаланып сурет салу;
3. Тексті кркемдеуде Clipart коллекциясыны дайын суреттерін пайдалану.
Графиктік объектіні текстегі орналасуы.
1. Настройка изображения панелін іске осыыз. Ол шін Вид -> Панели инструментов -> Настройка изображения командасы орындалады.
2. Пайда болан панелден Обтекание текстом батырмасына шертіледі. Пайда болан мзірден зіізге ажет команда тадалынып, сол командаа шертіледі. Егер По контуру командасы тадалса терілген текст графиктік объект контурын жаалай орналасады.
OLE технология. жатта ртрлі типке жататын объектілерді біріктіру шін, айталы графиктік, музыкалы объектілер, электронды кестелар секілді, Windows жйесінде OLE технологиясы олданылады. OLE технология – объектілерді кірістіру жне байланыстыру. Осыан байланысты текстке енгізілетін объектілерді екі топа блуге болады:
- жата кірістірілген объект жатты блігі ретінде есептеледі де бастапы оригинал объектідегі згерістер жаттаы объектіге берілмейді;
- жаттаы байланысан объектілер оригиналдары згерген жадайда оса згеріп отырады.
OLE технологиясыны терминдері:
· Клиент –объектіні абылдайтын осымша немесе программа;
· Сервер –объектіні зі жасалатын осымша немесе программа.
жата кірістірілген немесе байланысан объектілерді сервер-осымша кмегімен редакциялау шін сол объектіде екі рет шертіледі.
OLE технологиясы екі трлі діспен орындалады:
1. Алмастыру буфері, яни осымша мзіріні Правка -> Специальная_вставка командасын пайдалануа болады. Бл діс фрагмент шін де, ттас жат шін де орындалады.
2. осымша мзіріні Вставка -> Объект командасын пайдалануа болады. Бл діс ттас жат шін ана орындалады.