ріс 6. Механикалы мндерді лшеу жне баылау.

озалыс крсеткіштерін уаыт бойынша згеру сипатына байланысты ілгерілеме, айналмалы жне тербелісті озалыстар крсеткіштеріне блуге болады.

Сызыты жылдамдытарды лшеуге арналан лшеу жне баылау ралдарын, жылдамды лшегіштер деп атайды; брышты жылдамдытарды (айналу жиілігін) лшеуге жне баылауа арналан ралдар тахометрлер, ал деулерді лшейтін ралдар-акселерометрлер. лшеу раладарыны лкен класы тербелісті озалысты (дірілді) лшеу шін олданылады. Егер машиналар рылылар, гимараттар діріліні крсеткіштері лшенсе, онда сйкес ралдарды виброметрлер деп атайды. Жер бетіні озалыс крсеткіштерін лшеуде олданылатын аспаптар, сейсмографтар деп аталады.

ызыты жылдамдытарды лшеу жне баылау дістері мен ралдары.

озалыстаы атты денелерді сызыты жылдамдытарын лшеудік ке тараан дістері: аэрометрлік, компенсациялы, термодинамикалы, корреляциялы, дойлеровтік, электромагниттік, инерциалды жне т.б.

Аэрометрлік діс (1,а-сурет) ауалы ортада озалып келе жатан дене жылдамдыымен функционалды байланыстаы жылдамды (динамикалы) арынды лшеуге негізделген. Жылдамды арын 3-манометрлік орабпен, ауаны 1-статикалы ысым абылдаыш жне 6-толы ысым абылдаыш арылы озалысында пайда болатын статикалы ысымды салыстыру жолымен аныталады. Салыстыру нтижесі есептеуші рылыдаы 4-тілшікпен крсетіледі. Аэрометрлік діс негізіндегі лшеу ралдары, жылдамдыты 2-3%-дан аспайтын ателікпен лшеуге ммкіндік береді.

Компенсациялы діс (1, б-сурет) Р_Н-толы ысымы 1-ауа компрессоры тудыратын ысымын автоматты трде теестіруге негізделген. 2-екі уысты манометрлік релені бір уысына Р_П- толы ысымы, ал екіншісіне-Р_К ысымы келіп кіреді де, Р_П-жне Р_К ысымдары теестіріледі.

1-сурет. Сызыты жылдамдытарды лшеу жне баылау дістері.

а-аэрометрлік (1-статикалы ысым абылдаыш; 2-орап; 3-манометрлік орапша; 4-тілшік; 5-бырлы ткізгіштер; 6-толы ысым абылдаыш);

б-компенсациялы (1-ауа компрессоры; 2-манометрлік реле; 3-озалтыш);

в-термодинамикалы (1-ашы термопара; 2-сумматор; 3-блгіш; 4-экрандалан термопара);

г-турбиналы (1-тангенциалды турбинка; 2-аксиалды турбинка).

Компрессорды айналдыратын 3-озалтыш желісіні тйыталуы Р_П ысымы Р_К ысымынан арты боланда орын алады. Бл ретте 2-манометрлік реле мембранасы сола арай майысады. Тйіспелер тйіскенде жне ажыраанда электр озалтышыны айналу жиілігі Р_П жне Р_К ысымдарны тедігін амтамасыз етеді.

Термодинамикалы діс (1, в-сурет) тежелген ауа ортасы аымыны ызуын 1-ашы термопара жне 4-экрандалан термопара кмегімен лшеуге негізделген (немесе басада ызутрлендіргіштермен). Ол термопараларды кедергілеріні айырмашылыы 2-осышпен жне 3-блгішпен ттылады. Бл дісті іске асыру шін аз екпінді ызу лшегіштер ажет.

Турбиналы дісте (1, г-сурет) турбинаны 1-тангенциалды жне 2-аксиалды баыттарда айналдыруа арналан ауа немесе су аымыны кинетикалы энергиясы пайдаланылады. Турбинаны айналу жиілігі ( ) озалыс жылдамдыына тікелей атынаста болады.