ермотрлендіргіш кедергілері.

Олар кедергіні температура лшеу шін абылдайды 200 +7500С аралыында.Термотрлендіргішті жмысшы аспабы сезімтал элемент платинада жне мыс сымтемірден. Термотрлендіргіш кедергісіні сезімталдыы, материалды кедергісіні сезімталдыымен аныталады.

Жетістігі

1)Температураны жоары длдікте лшейді.

2)Крсеткіші дистанционды, автоматты трде жазылады жне крсетіледі

Кемшілігі

1)Сезімталдыы тмен

2)Аспапты ондырысын орнату иын.

3)Термотрлендіргіш кедергісі екі трлі:

4)сезімтал элементпен жне пластинадан ТСП

5)сезімтал элементпен жне мыспен ТСМ

Автоматты электронды потенциометрлер жне мостар

Электронды автоматты потенциометрлер жне теестірілген мостар лшеу шін олданылады температураны реттеп жазып отыру шін жне баса шамалара жне активті кедергіні згертуге.

Аспаптар ш негізгі топтан трады: лшегіш слба, электронды кшейткіш жне есептегіш ондыры. Автоматты потенциометр лшеуді айтару тсілімен жмыс істейді, негізгі тедеулікті шамасын лшеу баса белгілі шамамен.

айтымды діс тура длдікте сипаттайды.

1) крсететін

2) тізімдейтін (зі жазатын)

3) крсеткіш (тізімдегіш)

4) крсеткіш (тізімдегіш зі жазыш).

Прибор крсетілген аспаптармен толытырылады

1) реттегіш ондыры

2) реттегіш ондыры берілісімен

3) осымша ондырылармен, лшегіш шаманы белгілеп отыратын.

В жмыса пайдалануа олайлылыы

1) арапайым

2) шына тзімді цеппен

3) тропикалы

4) тропикалы, шына тзімді.

Тексергіш бліктерге блінеді

1) бір нктелі

2) кп нктелі.

Негізгі дебиет :[58-67] 3 [133-154]

осымша дебиеттер:[45-72] 8 [32-118]

Баылау сратары:

1.Техникалы термометрлерді температураны лшеу шегі.

2. Техникалы электрконтакталы термометрді белгілеу немесе анытау

3. Монометрлі термометрлер немесе толытырылады

4. Термоэлектрлі трлендіргішті андай трлері белгілі

5. Термоэлектрлі трлендіргішті кемшілігі мен жетістігі

6. Прибор андай аспаптармен толытырылады?

 

ріс 10. ысымды лшеуге арналан сйыты аспаптар. Сйытар мен газдарды ысымын лшеу. лшенетін шаманы сипатттамасы жне лшеу дістеріні жіктелуі.

ысымды лшегіш аспаптарды жекеше жне топтамасы болады. Аспапты лшеу шамасына арай келесі топа бледі:

1) Атмосфералы ысымды лшегіш аспап (Рат) барометр

2) р трлі ысымды лшейтін аспаптар.

Вакумды лшейтін аспап вакууметр деп аталады. Кп ысымды лшегіш аспаптар немесе вакумді моновакуметр деп аталады.

3) Абсолютті ысымды лшейтін аспап (Ра) абсолютті ысымды монометр.

Абсолютті ысымдар техникада екі аспаппен лшенеді – монометрмен жне барометрмен, егер лшенетін ысым атмосфералытан кп болса (Ра=Рат-Ри). Монометрлер абсолютті ысымды абылдап физикалы абсолюттік ысымы азды лшейді.

4) ртрлі ысымды лшейтін аспаптар – дефференциалды монометрлер жмыс істеу тріне байланысты сйыты, серіппелі, ауыра тзімді, электрлі жне комбайнды.

Сйытаы жататын аспапты гидростатикалы тсілмен сер етеді. лшенетін ысым сйыты ттігіні ысымымен тееледі. Серіппелі аспаппен созылан заттарды ысымын лшейді. ысым сер еткен кезде созылан зат трін згертеді. Жк поршенді аспап лшейтін ысым, поршенге сер етуші, сырты кшті серімен тееледі.

Электрлі аспапты серін электрлі ысымны згеруімен анытайды. Комбайынды аспапа екі трлі сер ететін аспаптар жатады (мыс, электрмеханикалы аспап).

Монометрлер длдігіне арай бiрнеше топа блінеді. Тура анытаыштар кездейсо кеткен атені анытайды.

азіргі кезде длдікті баса трлері аныталан. ысымды лшейтін аспаптар шін: 0,005; 0,02; 0,05; 0,1; 0,2; 0,35; 0,5; 1; 2; 2,5; 4,0; 6,0.

Аспапты топтастырылан длдігі 0,36-6 аралыында жмыс істей алады. Жоары длдікті аспаптар 0,005-0,35 аралыында істейді. Олармен лшеу тура длдікті талап етеді жне аспапты тексеру шін.

U – трізді моновакуметр.

U – тріздес йнек ттікшесі болады. Сйыпен жартылай толтырылан, ауырлыы сйытан жоары. Бір ттікшені иілген жері лшенетін орынмен жаланады, екінші ттікше бос болады.

Аспапты шіріп, ауаны тотату шін жаланан ттікшеге ашып-жапыш орнатылады.

Егер сол жатаы ысым сйытан млшерінен кп болса, соны серінен сол жатаы азайып, аз жатаы ктеріледі.

Егер Рм ысым атмосфераны ысымынан аз болса, онда сол жатаы ттікшеде ктеріліп, о жатаы азаяды. Сйыты биіктік айырмашылыы аспапта крсетіледі. ысаран ысымны шамасы Рим сйыты дегейі сол жа ттікшеде.

Рим = ±ph

 

p – сйыты меншікті салмаы. Формуладаы осу арты ысымды білдіреді, ал минус вакумді.

 

 


Арты ысым Ри тура нктені А жидкісіне те.

 

Ри = ± ph ± h1

– сйыты арты салмаы, аспаптаы толан сол жа иін

h1 – нктелерді айырмашылыы, жмысшы сйыты сол жа иініндегі.

Нктедегі пезаметрлік биіктік А

h± h1

Тзелуді белгісі h1 монометрді жадайы тура орналасан А нктесіні сол жа иініне орналасан.

Талшылауды тзелуі V трізді моновакуметрге аз. Кшті жоары тартылуы жоарыдаы жидкісті о жаына жне сол кері сер тигізеді, бір-бірімен те болмасада серін тигізуі ммкін.

Аспапты кемшілігі немі тзетіп отыру h1 берілген ондырыдаы аспапты шамасын лшейтін ысым жне екі дегейді адаалау. Егер ттікшені иіні басына дейін бірдей дегейде болса, ысымды есептегенде аспапты крсетуін формулаа оюа болады.

h ± h10

h10 – ттікшені иініндегі жидкісті бір мезетте бастапы тзелуі. Ртутты суланан монометрлер.

 

h± h10

Шашкалы монометрлер жне вакуметр. Шашкалы монометр V – трізді моновакуметр сияты бір иінін шшкемен ауыстыран. Аспап жартысына дейін жидкіспен толтырылан шшке аспапта ттікшені лшейтін орынмен жаланан, ш жонды ашып-жапыш орнатылан.

Аспаптан ажыратылатын, ауаны тотататын жаланан ттікшеге жне аспапа. ысымны серінен йнек ттікшедегі жидкіс жоарыа ктеріледі . Шашкалы вакуметр ондырысы шашкалы монометрдікі сияты.

Вакуметрді шашкасы атмосфераа арай ашы йнекті ттікшені стігі жаы вакумды лшегішпен аяталады. Вакумны серінен жидкіс ттікшемен жоары ктеріледі нлдік дегейден сйы тередікке тседі 2. Вакумні шамасы ттіктегі жидкісті дегейінде

Р = (h+h2)

 
 

 

 


шжрiстi кран.

 

Сол сияты вакуммен лшер алдында жалаушы ттікше шт жалды кран арылы ауамен толтырылады, есептелген ысым сйыты дегейіне беріледі.

Сйы аспапты жетістігі мен кемшілігі

Бл аспаптаы кездейсо ателік, шкаланы длдігін згертеді, меншікті салматы атесі жне есептегі жидкісті ттіктегі биіктігімен. Шкаланы ателігімен меншікті салматы ателігін салыстыранда биіктікті есебіні атесінен крделі емес. Сйыты аспаппен ысымды есептеуді тжірибиелік длдігі биіктікті есептеуді длдігіне туелді. Егер жазы абыраа брышымен горизинта клбеу сйы сері арылы бір жаымен жатады, ал екіншісімен атмосфералы ысыммен (сурет), онда те серлі ысыммен кші абырамен абылданатын жне оан алыпты те:

Мнда – абыраны батырылан блігіні ауырлы центріндегоі абсолюттік ысым жне атмосфералы ысыммен аралыындаы - абыраны батырылан блігіні ауданы;

-сйыты бос бетіндегі абсолютті ысым жне атмосфералы ысыммен аралыындаы айырмашылыы;

- абыраны батырылан блігіні ауырлы центрінен сйыты бос бетіне дейінгі тік бойынша араашытыы.

Пьезометрлік жазыты деп пьезометрлердегі сйы дегейі бойынша тетін жне араашытыта бос бетінен алып оятын жазытыты атайды

.

Кптеген технологиялы жне механикалы серлер жылу буге байлагнысты крсеткіштерді басмаруына байланысты болады.

Физикадан белгілі жылуларды жиынтыы ішкі энергияны жйесін згеріске шыратады. Шаманы ситпаттайтын жадай термсодинамикалы тепе тедік микроскопияды жйе физикалы шамаа айналады. Температура аныталады. Мндай температура рашан жарамды кинетикалы энергия анша жарамды болса да оны абсолют деп атайды.

Бірлік абсолдюты температураны хаплыаралы жйеде бірлік СИ абылбанан Кельвин тжірибеде баса да температуралы шкалалар оолдагылады.

Температура здігінен лшегіш шама бола алмайды.

Оны мні тьемпаератураны згеруін анытайды.

Термометриялы затты алып (суды, спиртті т.б.) зщаттарды алып бастьаппы нктесін белгілейміз жне температураны бірлік лшегішіні градуса есептейміз. Сондай жолмен температураны шкаланы энергиясын анытаймыз. Сонымен басты екі температьура алынады. алан нктемен фазаны тепе тедігін раушы жйе нктеге немі немесе репрлі болып аталады. Екі нктені аралыыне басты температуралы шкаланы аралыы деп аталады. Бірінші аралыты лшемі негізгі аралыты анытауышы болып орнатылады. Есепті басын,да репрлік нктені біруін абылдайды.

Бірінші температуралы шкала болан 1724 жылы.

Габриэлем Фаренгейтті ойлап табуымен.

Бос бетте арты ысым кезінде пьезометрлік жазыты жоары жатады ваккумі кезінде тмен егер ,онда пьезометрлік жазыты жне сйыты бос беті сйкес келеді. Р кшіні абыра жазыымен серіні сызыты иып ту нктесі ысым центрі деп аталады. ысым центрі жадайыны ометрлік жазыына атынасына тедікпен аныталады.

Мысала биіктікті есептегенде нлді милиметрлі шкаламен абсолютті максималды ате кзге байалмайды. Ондай ателік 0,5 мм шамасында. зындыты лшегенде ате 1 мм дейін седі, сондытан екі рет есептейді. ателік аз болса, лшенетін ысым кп болады. Длдікті лкейту шін аспапты есебіне оптикалы аспаптар олданылады.

осымша дебиеттер: 5. [ 45-72 ]

Баылау сратары:

1.ысымды лшеу шін аспаптарды жіктелуі?

2. зындыты лшегенде ате алай седі?

3. Сйы аспапты жетістігі мен кемшілігі?

4. Монометрлер длдігіне арай анша топа блінеді?