ріс 12. Аым жылдамдыын лшеуге арналан аспаптар. Дегей биіктігін лшеуге арналан аспаптар.

Дл болып келетін діс е крделілiгi, ол кез-келген имадаы аымдар шін олданылады. Соысы кіші те шамалы аудандар бірнеше сана блініп, блара тегеурін бырынан рбір аудана орташасына жуы нктелерден жылдамдытары аныталады. Барлы аынны орташа жылдамдыы осы жергілікті жылдамдытардан орташа арифметикалы трінде есептеледі.

Дгелек бырлара има саинаа те шамаа блінеді, 300 мм –ге дейін диаметрде мндай саина шеу, 300-1000 мм диаметрде бестен кіші болмайды.тік брышты арналара алладар симметриялы орналасады жне оларды райсысыны 0,025м² жоары емес аладармен арналара геометриялы тиімді етіп орындайды.

Газ аыныны кіші жылдамдыында,екпін бырымен динамикалы екпінді лшеу ажетті длдікті бермеген кезде,анеометр олданады.олар статикалы ысымны шыыныны еркін аында жне кіші ысымды газ бырларында олданады.

Дегей лшегіш (су лшегіш) шыны –резервуара жаланан шыны быр,мнымен сйыты биіктік дегейі лшенеді жне сызыты бірлікте градусталан шкаламен амтылан. Шкаланы нлі биікте орналасан, онымен дегей есебі жргізіледі. Сондай-а резервуардаы сйыты бетіндегі жне бырдаы ысым бірдей,лшеу бырдаы дегейді оны бауымен ендіріледі.

Млшерлер номиналды жне наты мндермен сипатталады. Млшерді номиналды мні млшерде крсетілген немесе онымен жазылатын шамалар мні. Млшерді наты мні млшермен шыатын шаманы наты мні.

лшеу аспаптары сезімтал элементтен трады, олар лшеу механизмі, есеп беру рылысы жне физикалы шаманы зіліссіз сері арыылы трады. Аспапты крсететін есеп беру рылысында шкала жне крсеткіш болады. материалды стержень трінде орындалан тілі немесе жары сулесі трінде – жары крсеткіші шкала белгілеу жиынтыынан жне шаманы кезектік мні атарына сйкес келетін есеп беруді бірнеше санына ойылан белгісін крсетеді. Траты зындыты шкалалары те млшері деп аталады.

 

Шкаланы блу зындыы а- шкаланы екі крші белгілері осьтері аралыындаы (немесе центрлері) араашытыы. Шкаланы блу баанасы С- шкаланы екі крші белгісіне сйкес келетін шамаларды мндер айырмашылыы. Аспапты сезімталдыы лшенетін шаманы оны згеруіне шаыруа аспапты шыуында дыбысты атынасына аныталады. Аспапты абсолюттік сезімталдыына мына формуламен S= a/c анытайды. Аспапты сезімталдыын зындыты лшеу кезінде щексіз лшем шамасы болып табылады. лшем шамасы болып табылады жне сол сияты аспапты беріліс атынасы деп аталады.

Шкаланы бастапы жне соы мні- шкалада крсетілген лшенетін шаманы е кіші жне е лкен мні. Крсету диапазоны- лшеу шамасыны мн аймаы, олар шін аспапты жіберілетін ателіктері нормаланан. лшеу шегі- лшеу диапазоныны е лкен немесе еі кіші мні крсету вариациясы – аспапты крсетуінде жй лшеуді екі баыты кезінде лшеу диапозонындаы берілген нктеге сйкес келетін аспаты крсету айырмашылыы. лшеу ралыны тратылыы- уаыт бойынша оны метрологиялы асиетіні згермеуін шаылыстыратын лшеу ралыны сапасы.

Сйы аынны лесті энергиясны траты заын крсететін Д. Бернули тедеуі келесі трде болады.

Ол толыымен барлы орнатылан потенциалды аынына шынайы. Осы тедеуді Z бірінші мшесі сызыты лшемді болады жне салыстыру жазыына атысты, аынны ртрлі нктелеріне шарт биіктігін анытайды. Бл мше шартты геометриялы биіктігі деп аталады. Есептеу кезінде барлыынан жиі Z аыныны арастырылатын имасыны ауырлы центріні координаты сияты абылданады. Тедеуді екінші мшесі сол сияты биіктікті лшемдігі болады жне толы гидростатикалы ысыма сйкес пьезометрлік биіктігі деп аныталады. Тедеуді шінші мшесі – бл жылдамды арын немесе лесті кинетикалы энергия. Енді соысы h_hom- бл арастырылатын ималар аралыындаы энергия жоалыстары. Д. Бернули тедеуін олдануа сйы аынына екі иманы крсетуге жіне салыстыру жазытыын тадау ажет.Аспапты лшеу кші- бйыммен тйісу кезінде аспаппен рылатын жне лшеу желісі бойынша істейтін кш. Ол кейде аспаты сезімтал элементіні тйісуін амтамассыз ететін серіппемен шаырылады, мысалы лшеу объектісіні бетімен лшеу штамасы. Серіппені деформациялау кезінде кшті згеруі жреді. Е лкен жне е кіші мндер аралыындаы айырмашылыы- лшеу кшіні е лкен тербелісі.

лшегіш шыныны кемшілігіне баылау орныны лшенетін сйы жадайымен байланыс биіктіг болып жатады.

Приборды негізгі жйелік ателігі капилярлыа реттелген. Приборды крсеткішіндегі бл ателікті жою шін тзет ендіріледі; шыны бырдаы су шін

мм;

Приборды крсеткішіне капелярлыты серін тмендету шін, лшегіш шыны жетекті лкен диаметрде бырдан дайындалады(12-15 мм лкен су дегейін лшегенде).Капелярлыты серіне тзету резервуарды бастапы дегейінде бырдаы дегейіне шкала нліні ондырылуымен ескерілуі ммкін (демек шкала нлін жоары h шамасына араластырумен).

Инелі дегей лшегіш – вертикаль (тігінен) араластырыш нсаышпен амтылан штанганы тменгі соына бекітілген, ине болып келеді.

ткір инелер лшеу кезінде сйы дегейіне ондырылады жне сызыты шкала бойынша есебі алынады.

лшем сызытарыны тедігі крсеткіш аспапты озалатын блігі шаманы жерінен орнын сабатайды жалпы тзулігімен тепе тегдігін амтамасыз етеді. Кейбіп арсы сер етуші момент спираль пружина тудырады. Айналыш ммоент тудыратын кптеген жадайда оан байланысты емес озалыш бліктіжадайына брышты аныталуымен крсетiледi.

Бл тедік лшегіш аспапты шкаласыны мінездемесі болады. лшегіш механизмі мен жне лшегіш слбаны осанда аспаптаы шкаланы туралыы е біріншіден таралу саныны шкаладаы белгісін береді шкаланы бдан баса да туралылыы наиты мысалда аныталандай сезімталды лшегіш аспапты сезімталдыын шама деп атайды.

Кейбір жадайда сапапты шкаласыны туралылыыны мінездемесіні мынадай трі бар.

озалыш блікті итерілуі тура пропорциолналды лшенетін шама сезімталды немі шама болып алады, осыдан кейін шкала тепе тедік болып алады. Тепе те шкалада сезімталды жай айырып тастау болып саналады Х алпына келтіру мніні шамасы. Аспапты алпына келтіру сезімталдыыны шамасы аспапта немі жмыс істеп трады.

Негізгі ателік аспапты тура длдігі жне орынны ауып кетуі сирек кездеседі. Тура длдікті тексеретін аспапттарда ателік жасы адааланады. Техникалы аспаптарды метрологиялы асиетін баалау ателіктері есептелінбейді тура длдіктегі ателік есептелінбейді ол кездейсоты болып саналады.

Жйелік ателік оны оршаан ауаны температурасынан болуы ммкін температураны ызуы немі жмысты серінен болады жмысты адаалап отырмаса ол солай бола беруі ммкін осындай ателіктер дрыс адааланбауды серінен болады. Жмыс істеп тран кездегні ателіктерді негізгі ателіктер дейді. Мндай ателіктер аспаптарда кп байалмайды сондытан ескеріле бермейді.

Негізгі ателік аспапты жалпы ателігі болып саналады. Аздаан ахаулы ателіктер ртрлі лкен ахаулы ателіктерге сотыруы ммкін аспаптарды немі адаалап отырмаандытан.

Басты ателіктерді шектен шыып кетуіне жол бермей аспап немі бір алыпты жмыс істеп тратын болса, оны жмыс істеп тр деп атайды. Аспапты жылдамдыыны артып бзылып алуына шектен шыу деп атайды. Аспапты мінездемесін арап танысып баа беруге болады. Длелденген ателік шкаланы длдігі аралып лшенетін слба мен лшегіш механизм реттеліп ахауларына тзейді жне тзулер аспапта крсетіледі. Крсетілген электро лшегіш аспаптар жмыс істеу абілетіне байланысты 8- топа блінеді

Бл сандар жіберген ателіктер андай шамада екенін білдіреді. Сонымен басты ателік аныталдады. Бір жаты шкала шін шкаланеы анша процент жмыс істегені. Екі жаты шкалалы аспап шін шкаланы осында анша санында процент істегені. Топтара жіктестіру длдігі электрлі шамасымен абылданады. лшегіш катушкалар мен сиымдылыы. Топтастыру длдігі лшегіш тирансформаторлардаыдай ГОСТ арылы ойылан аспапты длдігі мен ерекшелігін тсіндіре отырып шамасыны андай екегнін білуге болады сол арылы аспапты сапалы крсеткіші жіктеледі.

Длдікті мінездемесі тура белгіленген ателік негнізгі ателік тйінні згеруі лшеуді

ателігінанытауа ммкіндік тудырады. Берілген аспапты алыпты жадайы олар басма аспаптарды ретке келтіре алмайды. Аспапты конструкциясы толы жне лшегіш механизміні жмыса пайдалану сапалы крсеткіштер шамасы лшегіш аспаптар энергияны ттынуды ажет етеді, температураа сер етеді.

Энергияны жеке ттыну лшегіш аспапты осанда электр жобасына згерістер кіреді.

Амперметрді осанда шынжырды кедергісі артады. Вольтметрді осанда жалпы суі артады. Слбаны параметріні зхгеруі тоты згеруіне сер етеді. Мндай жадайда аспапты шіргенде жмыс істеу слбасыны ретін бзады аспапты мндай жадайды болодырмау кекрек. Ол осылан кезде жылдамды артады. Соны салдарынан аспапты крсеткіштері артады.

Температураны сер етуі температураны згеруі аспаптиы оршаан ауаны да згертеді мны салдарынеан серіппені серпімділігі кемиді, температура артады бл аспапы ахау келтіреді 0,04 градуса згереді. Магнит рісі азайып температура ктеріледжі бл аспапа кесірін тигізіп істен шыарады. Ахауларды аспаптаы кшін азайтып мндай кезде крсеткіштер кеміп баса нтиже береді. ГОСТ 1845-59 бойынша аспапты крсеткішіні згеруі оршаан ауаны температурасын 10 градуса асырмау керек.

Сырьты аланы сер етуі барлы крсеткіш электро лшегіш аспаптар: Аспапа оспаанда 2 жйе жылулы жене электростатикалы оны магнит алаына сер етуі наты сырты магнит аспапты магнит алаына жиналады, оны крсетькішін згертеді.

Аспапты керсеткіші сырты электр алаыны серінен жйені згертеді. Арты салматы жаласуы электр лшегіш аспапты аптамалары ток жретін бліктерде бір млшерде жмыс істеуге есептелінген.

ыса мерзімді арты салма лшегіш аспап белгілі бір уаыт арты садмапен жмыс істеуі ммкін ал дрыс оспааннан немесе цепті дрыс айналмауынан болады. ысма мерзімді арты салмата кп жадайлар ауіпті орамдары істен шыып аспаптар кшін стрелкалар дрыс крсетпей аспап істен шыады.

Крсетілген сапалы крсеткіштер электр лшегіш аспаптара жеткілікті сипаттама береді. Аваорияларды болдырмауа немесе ауіпсіздікті амтамасыз етуге аспраптарды ток жретін желісіне орамдапрды пайдасы кп соан байланысты электро лшегіш аспаптарды сатып аланда немесе жндеуден шыаранда орамына атты кіл блінеді.

Сонымен атар оларды сынатан ткізіп тексеріп креді. Сынатан ткізгенде орам 1 минут кедергіге шыдацй алуы керек.

Суретте инені дегей лшегіштерді біреуіні конструктивті слбасы келтірілген. Инені дегейлшегішпен лшеу кезінде кездейсо ателік кзі болып, баылауышты сезім мшесі жетілмегеннен басасы, ткір инелерге сйыты ттырлануы болып табылады, бл дегейге ткірлерді ондырылуындаы бірнеше длсіздіктерді шаырады. лшеу длдігін арттыру шін екі ткір шты ине олдану керек, бларды бірі тмен екіншісі жоары баытталады.

Негізгі дебиеттер:3. [33-35], 2. [57-59]

осымша дебиеттер 6.[45-90], 5. [16].

Баылау сратары.

1.Гидродинамикалы быр нені білдіреді?

2. Гидродинамикалы быр не шін керек?

3. Гидравликалы бырды сер принципі неге негізделген?

4. Термоэлектрлі анемометрді жылдамды лшеу приципі неге негізделген?

5. Сйы дегейіні биіктігін лшеу андай приборлармен жргізіледі?

6. Инені дегейлшегіш немен болып келеді?