ріс 13. Клемдік лшеуіштер кмегімен шыынды лшеу. Шамаларды тарылтатын рылылар кмегімен шыынды лшеу.

Су тккіш деп арнайы бгет абыраны айтады, мны жоары блігіні кесіндісі арылы арна бойынша оралан сйы тгіледі. Кесіндіні абырасын су ткпені табаны деп атайды. Табалдыры бейнесі бейнесі бойынша су ткпелер келесідей блінеді: жа абырадаы су ткпе. Іс жзілік профильдегі су ткпелер жне ке табалдырыты су ткпелер. Кесінді бейнесі бойынша су ткпелер келесідей блінеді: тік брышты, ш брышты, трапециялы жне т.б.

Су ткпені тегеуріні деп су ткпені тменгі табаныны дегейіндегі нктеден сйыты еркін бетіне дейінгі биіктігін айтады. Бл биіктік су ткпеге жаындаанда кішірейеді: тегеурін ретінде тмендеу ай жерде байалса сол жердегі биіктікті баылау керек (су ткпеден шамамен 3 ашытыта).

Су ткпелерді шыын лшеу шін ашы аындарда аспап ретінде олдануа болады. детте осы масатпен ш брышты немесе тікбрышты суткпелерді жа абыраларда, тасымайтын струилер тртібінде жмыс істеу шін олданады(табалдырытан сйы тгілу кезінде еркін лау струйлері тзіледі).

Суткпе арылы тетін шыынды есептеуге арналан жалпы формула:

мндаы: F – су ткпе тесігіні ауданы, тік брышты суткпе шін

в жне ш брышты суткпе шін L²tg/2.

m- су ткпе шыыныны коэффициенті.

m-ні наты мнін су ткпені тжірибе жзінде тарирлау жолымен алынады. m-ді есептеуге арналан эмпериялы рнек бар. Соы жылдары ндірістерді сйы жне газ шыындарын лшеуге жаа дістер олдана бастады. Оларды олдану тжірибесі пайдалануа ыайлы, сенімділігі мен длділігі (наты) жніндегі соы нтижелері жеткіліксіз. Кей жадайларда лі де сраты жасы конструктивтік шешімі табылмаан. Сораптан алу млшері бойынша желіні магистральды желісі шыынды болады, олар рбір бйірлі желісіні тарматаланнан кейін азаяды. Бл жадайда магистралды желі участкасыны рбірінде Q_i лі шыынмен жеке тізбектеп жаланан участкалардан тратын бырлы ткізгіш сияты арастырылуы тиіс.

Бранданы негізгі баыланатын элементтері болып: адымы, орта диаметрі, пішін брышыны жартысы, сырты жне ішкі диаметрлері табылады.

Кеінен тараан бранданы лшейтін аспаптара: брандалы микрометрлер, рычагты микрометрмен атар пайдаланылатын орта диаметр лшеуге ажет ш сым, проекторлар мен аспапты микроскоптар жатады.

Тмендегі жмыста сіздер бранданы барлы элементтерін кіші аспапта микроскопта лшеу дістерімен танысыыздар.

5.2 Микроскоп рылысы

Салматы йылан (10) микроскоп негізінде (5.1, -сурет) – стел (4), тірек (6), тубус (7) орналасан. Тубусты тменгі жаында, р трлі орналасан. Тубусты жоары жаында окуляр орнатуа арналан уыс бар. Тубус (7) пен тіректі (6) байланыстыратын тмсыта, тірек баыттаышы бойымен озалатын арлыаш йрыы трізді кертік бар. Негізіні арты абырасында жарытандырыш оятын уыс (12) бар. лшенетін бйым орнатылан зат стелі (4), микробрандылар кмегімен зара перпендикуляр баыттарда озалады. уыс (12) орнатылан лампа лшенетін бйымды тменгі жаынан жарытандырады. Жарытандырылан лшеу окулярды штрихті тора атынасты орнын згертеді. Бл озалыс окуляр кмегімен баыланып, микробранда кмегімен (2, 3) аныталады. Окуляр (1) р трлі болып келеді. Оларды ойылан масата орай ауыстырып отырады.

Бл жмыста бранда элементтерін лшеу шін мбебап окуляр пайдаланамыз. Бл окулярды кру рісі 5.1, а-суретте крсетілген. Штрихті торы бар диск з осі бойында 360 градуса рыла алады. Айлану осі штрихті торды пунктирлері иылысу нктесінде жатады жне ол микроскопты негізгі осімен теді. Дискіні айналдыратын маховикті браанда, градусты шкала да оса айналады. Бл аспапты лшеуге дайын ылан кезде (градусты жне минутты шкала нл крсетеді) торды горизонтальды штрихы зын бойы жылжу осіне параллель болады.

Кіші аспапты микроскопты сипаттамасы

лайтуы 3 х

Объективті лайтуы 10 х

Жалпы лайту 30 х

Микробранданы блік шамасы 0,005 мм

Жылжымалы татаны зын бойы жылжуы 50 мм

Жылжымалы татаны клдене жылжуы 26 мм

Кру рісі 6 мм

Бранданы лшеу

Тексерілетін бйым алынбалы центрлерде орнатылады. Орнатуды жаа микроскопты рамына кіретін білік кмегімен тексереміз. Баылау білігі центрлерде орнатылады да, нлге ойылан штрихті торды горизонталь сызыы білікті бір жаына келтіріледі. Сонан со стелді арама-арсы жаа озап екінші жаыны дл келуін адаалайды. Егер дл келмесе тексеру айталанады. Дрыс орнатылан со, центрлерде лшенетін бйым орнатылады.

Бранданы ішкі жне сырты диаметрлерін тегіс цилиндрлі бйым лшегендей ылып лшейді. Ол шін бранда пішініні шы мен тбі негізін пайдаланады. Микроскопты кру рісіне контурды микробранда кмегімен бранда пішініні шы немесе шыры торды горизонталь сызыына сйкес келтіреді. Бл жадайда бірінші нтиже алады (микробранда барабанынан), сонан со барабанды брай отырып, горизонталь сызыты бранда пішініні екінші арама-арсы жаына келтіреді де екінші нтиже алады. Осы екі нтижені айырмасы ішкі жне сырты диаметр лшемі болып табылады.

Брандалы бйымдары центрлерге орнатанда иаш кету ммкіндігі пайда болуы ммкін, ол сіресе бранданы зын бойы стелде озаанда білінеді. Бл жадайда бранда пішініні сол жне о жатарынан алынан лшеу нтижелері р трлі болуы ммкін. Осы ааттыты жою шін орта диаметрді осы екі нтижені арифметикалы ортасы ретінде табады.Бранда адымыны жиналан ааттыын анытау шін аттас пішіндер (сол не о) арасан адымынан кейін лшейді. Центрде орнату ааттыы нтижесінде сол жне о жа пішіндеріні адымдары р трлі болып табылады, оны жою шін екі жаын лшеп арифметикалы ортасын табады.

Бранда пішіні брышыны жарты блігін лшеу. Бранда брышын лшеген кезде сол жне о жа жарты пішіндерді айырады жне . Блшекті центрге орнатан кездегі аатты нтижесінде тор штрихыны горизонталь сызыына перпендикуляр мен брышты екіге блетін сызы бір-біріне паралель болмайды. Осы ааттыты жою шін бранда пішіні брышыны жарты блігін сол жне о жатарында ана лшеп оймай, жоары жне тменгі жатарда да лшейді (5.4 -сурет). лшеу алдында брышты шкаланы градусы мен минутын нлге келтіріп алады. Сонан со штрихті торды брай отырып, тор горизонтал сызыына перпендикуляр пунктирді бранда тісіні тиісті (сол не о) жаына келтіреді де брыш лшегіш окулярдан андай брыша браланын анытайды. Стандарт бойынша жарты блігі 30 градуса те. (Ескерте кететін жай: брышты лшем нтижесін алан кезде бранда пішініні бір жаын лшегенде есептеу нлден басталады да, екінші жаын лшегенде 360 градустан бастап азаяды, бл жадайда жарты пішінді 360⁰- арылы табамыз).

брыштарды лшенген мндерін пайдаланып, келесі формулар бойынша _о жне _сол брыштарын табамыз:

;

Осы табылан нтижелерді брышыны номиналды шамасымен салыстыра отырып, брыш пішіні жарты блігіні ааттыын табамыз:

Берілмеген арын желісін есептеу кезінде жобалаушыа блгілер: жерді геодезиялы берілгендері, желіні жеке учаскаларыны зындытары жне бырлы ткізгішті рбір жеке участкасыны басындаы жеке аяындаы шыындар, ал сол сияты рбір участканы соындаы бс арындар деп аталатындар. Сйы шыынын лшейтін парциалды есептегішті слбасы крсетілген. Шыын лшейтін магистраль быр желісінде келесілер ондырылан: ратушы рылым (диафрагма, сопло жне т.б.) жне есептегішпен оршау сызыы. Негізгі аынны Q шыындарымен q шунт арасында келесідей туелділіктер бар (квадратты азимута): дегенмен тегеурінні жоалысы екі аындада бірдей болады. БданQ/q атынасы осы рылыа траты. Осыны ізінен, шунттегі q аын аын шыынын лшей отырып негізгі аынны шыынын да Q лшеуге болады. Сйы жинамасыны транзиттік шыыннан айырмашылыы бырлы ткізгіш зындыы бойынша жргізілуі ммкін: арапайым жадайда участка зындыыны рбір бірлігіндегі бырлы ткізгішті шыыны шамасына орташа біртіндеп азаюуын да жатуы ммкін. Жол бойынша біртіндеп блінген шыына здіксіз беру деп аталуды райды. Жалпы жадайда бырлы ткізгіштегі Q шыыны транзиттік Q_m шыыннан жне шыыннан трады, олар участка зындыы бойынша здіксіз блінеді.

Арын жоалысыны здіксіз шыынды бырлы ткізгіштерге формула бойынша жалпы жадайда аныталады.

Мнда Q_расч = Q_т + 0,55 Q_p.

Жекеленген жадайда, тек ана здіксіз беру боланда, яни . Q_т = 0

Яни шыынды здіксіз беру кезінде, сол сияты шыынны транзитті кезінрде 3 рет кіші арын талап етіледі.

рине, лкен диаметрлі магистральдпрда есептегіш немесе орама линияа шыын лшегіш орнату арзаныра жне арапайым.

Жргізілген сынатар су аынында орташа квадратты атынасты ателіктер шамасы n алыпты шыында-1,5 % тменгіде- 2%. быр желісіні тізесінде орталы брышты биссектрисасы бойынша тзілетін ішкі жне сырты трлерi бар.

Негізгі дебиеттер 1.[ 1-60 ] .