азалы ауысымдарды жалпы задылытары.Фазаларды бос энергиясыны температураа туелділігі.

Кез- келген дене ш трлі агрегатты кйде болады: атты, сйы, газ трізді. Бір кйден екінші кйге туі мумкін, егер жаа жадайдаы жаа кй траты болып келсе жне де энергияны аз орына ие болса.

Сырты орта жадайларды згеруіне байланысты бос энергия, сйы жне кристалды кйлері шін крделі задылыпен згереді.Температураны згеруіне байланысты сйы жне атты кйлер шін бос энергияны згеру сипаты 9.1 суретте крсетілген.

Осы сызбаа сйкес ТS- температурасынан жоары дене сйы кйде, ал ТS- нан тмен атты кйде болады.

ТS-а сйкес температурада сйы жне атты фаза бірдей энергияа ие, металл екі кйде де тепе-тедікте болады, сондытан екі фаза да бір мезгілде шексіз за журе алады. ТS – тепе-тедік немесе кристалдануды теориялы темперетурасы.

Кристалдану рдісі басталуы шін, рдіс жйеде термодинамикалы тиімді жне жйені бос энергиясыны азаюымен атар жруі керек. Бл сйыты ТS- тан тмен температурада

 

сурет.9.1. Еркін энергияны температураа туелді лшеу.

 

салындауында кездесуі ммкін. Кристалдануды басталу температурасы кристалдануды наты температурасы деп аталады.

Сйыты кристалдануды тепе - тедік температурасынан тмен температурада салындатуды аса салындау деп атайды жне аса салындау дрежесі (Т) – мен сипатталады;

Т = Ттеор– Ткр.

Аса салындау дрежесі металды табиатына, оны аншалыты ластанандыынан (металл нерлым таза болса, сорлым оны тоазыту дрежесі жоары болады), салындату жылдамдыынан ( нерлым салындатуды жылдамдыы жорары болса сорлым аса салындау дрежесі жоары) байланысты.

Металды сйы кйден атты кйге туін арастырайы..

Барлы кристалл денелерді ыздыру барысында атты кйден сйы кйге ту шекарасы аны крінеді. Осындай шекара сйы кйден атты кйге туде де болады.

Кристалдану – бл сйы фазада кристалды тор телімдеріні рылу рдісі жне сол рылан орталытардан кристалдарды сіуін айтамыз.

Жйе е аз бос энергия млшерімен термодинамикалы тратыра кйге ткен кезде ана, кристалдану жреді.

Металды сйы кйден кристалды кйге ту рдісін уаыт – температура координатасында исы арылы кескіндеуге болады. Таза металды салындау исыы 3.2 суретте крсетілген.

Ттеор. – кристалдануды теориялы температурасы;

Ткр. – кристалданудынатытемпературасы;

Таза металдыкристалданурдісі:

1 нктесінедейінсыкйдегі металл салындайды, рдістемператураныбіралыптытмендеуіменбіргежреді. 1 – 2 айматардакристалданурдісі, кристалданудыжасырынжылуыдепаталатын, жылудыблінуіменатаржреді. Олжылыдыкеістіктетаралуыналпынакелтіреді, сондытан температура тратыболыпалады. Кристалдануаяталаннанкейін 2 нктесінде температура айтадантмендейбастайды, металл аттыкйіндесалындайды.

Ср. 9.2.Таза металды салындату исыы

Кристаллды заттар кез келген реттелмеген кйден(газдардан, булардан, ерітінділерден, балымалардан, аморфтыдан) жне де баса кристаллды фазадан ауысуы арылы пайда болады. Кристаллды кйден ту кристаллизация деп аталады.

Кристализация процесі ту ортасына(газ трізді, сйы, атты,), туелді емес, екі сатыда жреді: Процесс кристаллизации независимо от среды, в который он происходит осуществляется в два этапа: 1) су абілетті субмикроскопиялы рыты пайда болуы; 2)сол рыты рі арай суі.

Реттелмеген фазадан кристаллды рыты пайда болуы тепе-тедікте тран екі фазадан ту сызыы арылы пайда болады.

ысым пен температура кезінде тепе-тедік исытарына жауап беретін нктелер де фазалар за уаыт бойы болады. Буа ту шін (сйыты) кристаллды тепе-тедік сызыынан ткізу керек, яни салындату немесе аныу.

Бір кйден екінші кйге , мысалы сйытан аттыа ткенде зат атты кйінде траты боландытан еркін энергиясыны шамасы тмен болады.Кптеген тжірибелер крсеткендей, траты емес метастабильді салындаан сйытар (газдарда) жйесінде за уаыт бойы кристаллдар пайда болмайды. Бл жаа фазаны пайда болуыны иыншылыымен тсіндіріледі, йткені кристаллизацияда сйыты (газ) – кристалл беттігіні пайда болуына энергия шыындалады. рытарды пайда болуын гомогенді жне гетерогенді деп блінеді.

рыты гомоменді пайда болуы баса бетті бліктері атыспай, метастабильді фазаны ішінде жреді.Кристаллдану траты кйге тудегі энергиядан, беттік блікті пайда болуына жмсалан энергиясынан кп болса жреді. 39 суретте крсетілгендей, еркін энергияны кристаллды рыты суіне туелділігі басында пайда болып жатан кристалл рыыны суі еркін энергияны сіне алып келіп, белігі бір критикалы мннен rk бастап еркін энергия тмендейді. Осылайша, пайда болан рыты лшемі rk кіші болса, рысты суі ммкін емес, ал рыты лшемі rk болса оны суі ммкін. суге абілетті рыты минимал лшемі критикалы деп аталады. Мндай рытар траты немесе критикалы деп аталады.

рбір салындату дрежесі траты рыты белгілі бір лшеміне жауап береді;салындату дрежесі скен сайын ры лшемі кішірейіп, бірлік уаытта кристаллизацияны орталытарыны саны кбейеді.

рытарды фазалар айырымыны бетінде- баса бліктерде, ыдыс абыраларында кристаллдары бар беттерде пайда болан рыты гетерогенді деп атаймыз. рытарды гетерогенді пайда болуы фазалы ауысуды жалпы жадайы болып табылады, сондытан айырылу беттеріні серін алып тастау ммкін емес.

рытарды пайда болуы белгілі бір дрежеде метастабильдік фазаны ішіндегі материалды бліктер арасындаы атомаралы кштерді рекеттесуімен аныталады. рытарды гетерогенді пайда болуы фаза блшегі мен тсеніш арасындаы кш метастабильді фаза ішіндегі атомаралы кштен кп болан жадайда гомогенді пайда болудан артышылытары болады.

рытарды пайда болу процессі газдар мен сйытытара араанда, атты заттарда(аныан атты ерітінділерден жаа фазаны блінуі немесе полиморфты ауысу) иыныра жреді. атты денелерде ааулар боландытан, блікті ішкі беттігі болып табылатын рыты гомогенді пайда болуы жрмейді. Пайда болатын кернеулер мен фаза аралы энергия шамасы матрица мен блінген фаза арасындаы кристаллографиялы атынаспен аныталады.

рыты пайда болуыны келесі ш трі бар: 1)когерентті рытарды жасалуы; блінген фаза ( Co дан Cu блінуі) мен матрицаны кристаллды рылымы бірдей; 2) рытарды жылжу жолымен жасалуы; жаа фаза бастапы торды жылжу жолымен пайда болады (-CuZn -CuZn), мартенситтік ауысу; 3) когерентті емес рыты жасалуы; блінген фазаны кристаллды рылымы, матрица рылымынан ерекшеленеді (Al -AlCu).

 

 

Кристализация процесі ту термодинамикалы шарттары.

Металды сйы не бу трізді кйінен кристалды рылым тзе отырып, атты кйге ауысуын алашы кристалдану деп атайды.

атты кристалды затта жаа кристалдарды тзілуін айыра кристалдану деп атайды.

Кристалдану процесі бір мезгілде жретін екі процестен трады:

кристалды пайда болуы жне суі.Кристалдарды здігінен пайда болуы (здігінен болатын кристалдану) немесе кристалдануды дайын орталытарында суі (здігінен болмайтын кристалдану) ммкін.

здігінен болатын кристалдану затты брыысынан орнытыра термодинамикалы потенциалыны ( Z ) кемуімен сипатталатын кйге кшуіне байланысты.Тепе-тедік кезінде затты энергетикалы кйі Z-ті е кіші (минимум) мнімен сипатталады.

Z = H –T S.

Температураны жоарылауына байланысты, затты термодинамикалы потенциалы, атты кде де, сйы кйде де азаяды. Ол схема трінде 1-суретте крсетілген.

атты жне сйы кйдегі затты термодинамикалы потенциалдары бір-біріне те болатын температураны кристалдануды тепе-тедік температурасы деп атады.

Затты атты кйдегі термодинамикалы потенциалы сйы кйдегі термодинамикалы потенциалынан кем болан температураа туелділігі жадайда, яни сйы металды тепе-тедік температурасынан тменірек температурада салындатанда кристалдану процесі жреді. Ал кристалдануа кері процесс-балу процесі тепе-тедік температурадан жоарыра температурада ыздыранда жреді.

Балуды наты жне кристалдану температураны айырмасы температуралы гизтерезис деп аталады.

Кристалдану кезінде жылу блінеді.Таза элемент кристалдананда саындату салдарынан блініп шыан жылу, кристалдану жылуымен компенсацияланады. Сондытан температура-уаыт координатасында кескінделген салындату исыында горизонтальды учаске кристалдану процесіне сйкес келеді (2-сурет).

Кристалдануды тепе-тедік (Тs) жне наты (Тn) температураларыны айырмасы ( Т ) салындау дрежесі деп аталады.Салындау дрежесі суыту жылдамдыыны артуына сйкес артады.ндірістік жадайдаы кристалдану кезінде металдарды деттегі салындау дре жесі 10°С пен 30°С аралыында болады: те лкен суыту жылдамдыына ол жз градуса жетуі ммкін.Металдарды балу кездегі ыздырылу дрежесі аса лкен болмайды (бірнеше градустан аспайды).

Баылау сратары:

1.Салындату дрежесі дегеніміз не?

2.Кристаллизацияны тепе-тедік температурасы деп нені атаймыз?

3.андай жаларда бір кйден екінші кйге ту ммкін?

4.Еркін энергияны минимумы нені білдіреді?

5. андай жадайларда балу процессі пайда болады?

Глоссарий:

Алашы кристаллизация- металды сйы немесе газ тріздес кйден кристаллды рылым тзе отырып атты кйге туі.

Кристаллизацияны орталыы (ры)- бл сйытыты салындату кезіндегі атомдарды траты тобы, оларды кейбіреулері лкейіп, суге абілетті болады.

Салындату дрежесі ( Т) - кристаллизацияны тепе-тедік (Тs) жне наты (Тп) температураларыны айырымы.

Кристаллизацияны тепе-тедік температурасы- затты сйы жне атты кйлеріндегі термодинамикалы потенциалдар те болатын температура.

Z = Н – ТS - тепе-тедік кезіндегі затты энергетикалы кйі.

Екінші кристаллизация- атты кристаллды заттан жаа кристаллды жасалуы.

Блиц-тест

1. Кристаллизация процессі бір уаытта жретін екі процесстен трады:

  1. Кристаллдарды жасалуы мен диффузиясы
  2. Кристаллдарды жасалуы мен адсорбциясы
  3. Кристаллдарды тууы мен суі
  4. Кристаллдарды тууы мен алпына келуі

2. Кристаллизацияны тепе-тедік (Тs) жне наты (Тп) температураларыны арасындаы айырым бл:

  1. ыздыру дрежесі
  2. Салындату дрежесі
  3. Кйдіру дрежесі
  4. Кристаллизация дрежесі

3.атты кристаллды заттан жаа кристаллды пайда болуы бл:

  1. Алашы кристаллизация
  2. Екінші кристаллизация
  3. айта кристалдану
  4. Рекристаллизация

4.суге абілетті рыты минимальді лшемі деп

  1. рыты жаа лшемі
  2. рыты критикалы лшемі
  3. рыты суге абілетті лшемі
  4. рыты пайдалы лшемі

5. Металды сйы немесе газ тріздес кйден атты кйге туі деп

  1. Алашы кристаллизация
  2. Екінші кристаллизация
  3. айта кристалдану
  4. Рекристаллизация

 

Негізгі дебиет

1.Лившиц Б.Г. Металлография М, Металлургия, 1990.

2.Вегман Е.Ф., Руфанов Ю.Т., Федорченко И.Н., «Кристаллография, минералогия и рентгенография» М, Металлургия, 1990г.

3.Миловский А.В. «Минералогия и петрография» М, Москва 1979г.

4.Торопов Н.А. , Булак Л.Н. «Кристаллография и минералогия» М, Москва 1972г.

5.Захаров А.М.Диаграммы состояний двойных и тройных систем.М, Металлургия ,1978г.

6.Ермолов В.А. Геология: Учебник .Часть 1.М.МГТУ.2004г

7.ЕрмоловВ.А.Геология,Учебное пособие.Часть5 «Кристаллография, минералогия и геология камнесамоцветного сырья».М.МГТУ.2007г.

8.ЕрмоловВ.А, ПоповаГ.В, МосейкинВ.В.идр.Учебник. «Месторождения полезных ископаемых»М.МГТУ.2007г.

9.ЕрмоловА,ПоповГ.Б,МосейкинВ.В. и др.; Под ред.В.А.Ермолова. Месторождения полезных ископаемых .М.:Изд.МГГУ, 2004год(электр.библ.)

10.Емельянов Н.А. «Практика руководства по минералогии» М, Москва 1972г.

11.Юшко С.А. Руководство для лабораторного исследования руд. Методы лабор. исследования руд.

12.Смагулов Д.У. Металлография: Окулык/ Д.У. Смагулов. - Алматы: КазУТУ, 2007  

 

ріс 10

атты фазаларды рытануыны тзілуі механизмі

Масаты:атты фазаны рытануыны тзілуі механизмі туралы оып йрену.

1. атты фазаны скіндерді тзілуі механизмі Салындату дрежесі

2.Кристалдарды тзілу мен су жылдамдытары жне орытпаларды салындау дегейі арасындаы байланыс.

3. Кристалдар формасы. Кристалдар формасына сер ететін факторлар.

4. йма рылысы.Газ кпіршіктері мен бос тесіктер тзілу. Айматы ликвация. йма ішінде оспаларды реттеу.

Кілт сздер:бастапы кристаллизация, екінші кристаллизация, суу дрежесу, рыты критикалы лшемі, еркін энергия, кристаллизацияну центрлері.

 

атты фазаны скіндерді тзілуі механизмі

Сйы металда температурасына сйкес тмендеуі кезінде кристалдар рыла бастайды – кристалдану орталытары немесе рытары. Оларды суі шін, металды бос энергиясы азаюы ажет, йтпесе рытар еріп кетеді.

суге абілетті рыты е аз млшері критикалы млшер, ал рытар – траты деп аталады.

Сйытан кристалды кйге ту, сйы – кристалл блінуіні рылуына, энергия шыындалуын ажет етеді. Кристалдану рдісі, атты кйге ту, бліну беттеріні рылуына жоалан энергиядан тымды боланда жреді. Жйе энергиясыны атты фазадаы ры млшерінен туелділігі 3.3 суретте крсетілген.

Критикалыа сйкес жне лкен млшерлерлі рытар энергияны азаюымен атар седі сондытан оларды болуы ммкіндігі жоары.

Ср.3.3.атты фазаны ры млшері жйе энергиясына байланысы

Кристалдану механизмі 3.4 суретте крсетілген.

Ср.3.4.Кристалдану рдісіні моделі

 

Бастапы фазада кристалдану орталытары бір – біріене туелсіз кездейсо жерлерде тзеледі. Бастапыда кристалдар дрыс пішінді болады, біра зге кристалдармен бірігіп жне сотыысып алуы нтижесінде пішіні бзылады. лаю тек оректендіруші ортаа емін – еркін туге болатын баытта ана жаласады. Кристалдану аяталан кейін поликристалды денеге ие боламыз.

Кристалдануды сапалы сызбасы млшерлік кинетикалы исы арылы кескінделуі де ммкін. ( 3.5 сурет)

Ср.3.5. Кристалдануды рдісіні кинетикалы исыы

Бастапыда кристалдарды сотыысуы, оларды суіне кедергі боланша рдіс тез жреді. Кристалдар тзелетін сйы фазаны клемі азаяды. Кристалдану рдісі аяталаннан кейін металл клеміні 50%- нда жылдамдыы баяулай тседі.

Сондытан, кристалдану рдісі- кристалдану орталытарынан жне осы орталытардан кристалдарды суіні тзілуінен трады.

з кезегінде, кристалдану орталытарыны саны (о.с.) жне кристалдарды су жылдамдыы ( .ж.) аса салындау дрежесіне туелді ( 3.6 сурет).

Тзелген кристалдарды млшері, тзелген кристалдану орталытары саныны жне кристалдану температурасындаы кристалдарды су жылдамдыына атынасына туелді болады.ТS кристалдануды тепе-тедік темперетурасында тзелген кристалл орталытарыны санымен оларды су жылдамдытары нлге те болады, сондытан кристалдану рдісі жрмейді.

Егер сйыты (а) температурасына сйкес температураа шейін салындатаса, ірі тйіршіктер тзеледі (тзелген орталытарды саны кп емес, ал су жылдамдыы лкен).

Егер ( в) температурасына шейін аса салындататын болса – са тйіршіктер тзеледі (тзелген орталытар саны кп, ал оларды су жылдамдытары тмен).

Егер металды атты тоазытатын болса, онда орталытарды саны жне кристалдарды су жылдамдыы нлге те болады, сйы кристалданбайды, аморфты дене тзеледі. Тоазуа бейімділігі аз металдар шін исыты шыыы блігіні тарматары тжірибелік жолмен табылады.

Ср. 3.6.су жылдамдыы мен орталытарыны саны аса салындау дрежесіне туелділігі.

Сйы кйдегі зат атомдары, жылулы озалыс салдарынан ретсіз орын ауыстырып отырады.Мнымен атар сйыта шаын клемде едуір дрежедегі орныты атомдар тобы да болады.Бл топтар сйы ішінде сорылып біткеннен кейін, сйыты баса бір жерінде, айта пайда болады. Атомдар тобыны клемінде зат атомдарыны орналасуы кристалл торына сас. Сйыты суыту кезінде оларды кейбір ірілеуі орныты кйге кшеді рі суге абілетті болады. Атомдарды осындай орныты топтарын кристалдану орталытары (скіндері) деп атайды.

са тйіршікті рылым алу шарты

са тйіршікті рылым алуа тырысады. Ол шін, е кп кристалдану орталытарыны саны жне кристалдарды су жылдамдыыны аздыы, тиімді шарттары болып табылады.

Кристалдану кезінде тйіршіктерді млшері, дайын кристалдану орталыы болып табылатын ерімейтін оспа блшектері: оксидтер, нитридтер, сульфидтер блшектеріні санына туелді болады.

Нерлым блшектер саны кп болса, сорлым кристалданан металл тйіршіктері са болады.йма алып абыраларыны кедір-бдырлы болуы салдарынан кристалдану жылдамдыы артады.

Метала бгде заттектерді – модификаторларды, осанда, са тйіршікті рылымды, модификациялау нтижесінде алуа болады.

сер ету механизіміне арай блінеді:

1.осымша кристалдану орталыы ретінде олданылатын, сйы металда ерімейтін – заттектер.

2.сіп келе жатыран кристал бетіне тна отырып, оларды суіне кедергі жасайтын жне металда еритін – беттік активті заттектер.

Кристалдарды тзілу мен су жылдамдытары жне орытпаларды салындау дегейі арасындаы байланыс.

Сйы кйде зат атомы жылулы озалыс серінен ретсіз озалады. Дл сол мезетте сйытыта аз клемде салыстырмалы берік атомдар тобы болады. Бл топтар трасыз, сііріледі де, сйытыты ртрлі жерлерінде айта пайда болады. Топтану шектеріне байланысты зат атомыны орналасуы, кп жадайда, оны кристалл торларындаы орындарымен бірдей. Сйыты суып кетуі кезінде оларды біршамасы, сіресе лкендері, берік жне суге абілетті болады. Осы атомдарды берік топтары кристалдану центрлері (рытар) деп аталады.

Центрлерді пайда болуы Z термодинамикалы потенциалды згертеді. Бір жаынан, сйыты кристалды кйге кші кезінде термодинамикалы потенциал кемиді, а екінші жаынан, сйыты пен кристалды ры арасын блетін бетті пайда болуы нтижесінде ол артады. те кішкентай рыты суі «сйыты – ры» жйесіні термодинамикалы потенциалын арттырады, ал салыстырмалы лкен рыты суі – кемітеді (32 сурет). Берілген суу дрежесі шін rкр критикалы лшемді кейбір ры бар. лкен лшемді барлы рытар кристаллизация центрлері болады, ал кіші лшемді рытар – трасыз болып шыады жне сйытыа айта сііріледі.

Критикалы лшемді центрді пайда болуы белгілі бір энергияны ажет етеді. Бл энергия кейбір орташадан арты энергиясы бар сйыты атомдарынан беріледі. Ол негізі энергияны ретсіз таралуына байланысты энергияны флуктуациялары бар, яни атомдарды бір блігі арты энергияа ие, ал екінші блігі орташа дегейден де аз энергияа ие. Сйытыта энергия здіксіз атомдар арасында айта блініп отырады.

рыты критикалы лшемі термодинамикалы параметрермен байланысты:

rкр =

мндаы – сйыты – кристалл шекарасындаы меншікті (1 см2 а) беттік керілу; f – сйытан кристалл кйге ткендегі еркін энергияны меншікті (1 см3 а) згерісі.

Суу дрежесі артан сайын, беттік керілу болмашы ана згереді, ал f – крт артады. Демек, суу дрежесі артан сайын рыты критикалы лшемі кемиді, кп центрлер пайда бола бастайды.

Кристалдарды наты лшемі кристаллдарды су жылдамдыы мен кристалдану центрлеріні тзілуі арасындаы атынаспен аныталады. Екі процесс те атомдарды орын ауыстыруымен байланысты, яни олар диффузиялы рі температураа туелді болып табылады. Кейбір заттарда (органикалы осылыстар, шынылар) те жоары суу дрежесінде диффузия кристалдану центрлерін де, кристалдар суін де баяулатады. Кп жадайда суыан аморфты кй саталады. Металдарда, ережеге сай, исытарды тек ктерілуші айматары ана жзеге асады жне суу артан сайын екі процесті де жылдамдытары артады (33 сурет). Біра центрлер тзілу жылдамдыы едуір тез артады жне соны серінен металдарда суу дрежесі нерлым артса, кристалдар да сорлым кішкентай болып шыады. Сйкесінше суу дрежесіні аз шамасында рыты критикалы лшемі зор, ал рытану жылдамдыы аз жне кристалдар те ірі болып шыады.

Сйы металды тмен жылуткізгішті (жергілікті, шамотты) немесе ыздырылан металды алыпа йан кезде кристалдану сууды аз ана дрежесінде жреді. Сууды суі сйы металды салын металды алыптара йан кезде орындалады.

Орталытарды пайда болуы термодинамикалы потенциалды (Z) згереді. Сйыты кристалды кйге кшуі кезінде термодинамикалы потенциал бір жаынан кемісе, екінші жаынан ол сйы пен кристалды скінні арасында бліну бетіні пайда болуына байланысты артады. те кішкентай скінні суі «сйы скін» жйесіні термодинамикалы потенциалын арттырады, ал едуір дрежедегі лкен скінні суі сол жйені термодинамикалы потенциалын кемітеді (3-сурет). Берілген салындау дрежесіне скінні белгілі бір кризистік (Zkp) млшері сйкес келеді. лкен млшердегі барлы скіндер кристалдану орталыы болады, ал кіші млшердегі барлы скіндер орнысыз болып сйы ішінде сорылып отырады.

Кризистік млшердегі орталыты пайда болуы шін белгілі энергия ажет. Бл энергия белгілі бір орта шамадан арты энергиясы бар сйы атомдарынан алынады. йткені энергия атомдара бір алыпты таралмайды, яни энергия флуктуациясы болады; басаша айтанда кейбір атомдарды энергиясы орта дегейден арты болса, кейбір атомдарды энергиясы одан кем болады. Сйыта энергия атомдар арасында здіксіз айта таралып отырылады.

скінні кризстік млшері тмендегідей термодинамикалы параметрлерге байланысты болады:

r kp = 2 / f

мндаы – сйы кристалл шекарасындаы меншікті (1 см2-а) беттік керілу; f – сйыты кристалды кйге ауысуы кезіндегі бос энергиясыны меншікті (1 см3-а) згеруі.

Салындау дрежесіні артуына байланысты беттік керілу шамалы ана згереді, ал f шапша артады. Сондытан да салындау дрежесіні

артуына байланысты скінні кризистік млшері кемиді, орталытар кбірек пайда бола бастайды. Кристалдарды наты млшерлері кристалдарды су жылдамдыыны кристалдану орталытарыны тзілуіне атынасымен аныталады. Екі процесс те атомдарды орын ауыстыруына байланысты, яни олар диффузиялы былыса рі температураа туелді. Диффузия, салындату дрежесі те лген болан жадайда, кейбір заттарды кристалдану орталытарыны тзілуі мен кристалдарды суі тежеледі. Кейбір жадайда суыан аморф кй саталады. Металдарда исыты биік учаскелері болады жне салындауды суіне байланысты екі процесті де шапшадыы артады (4-сурет). Алайда орталытарды тзілу жылдамдыы крт артады. Сондытан да салындау дрежесін арттыранда металдардан те са кристалдар алынады.

 

 


Сйы металды жылу ткізгіштігі тмен (саздан жасалан немесе ота тзімді) формаа немесе ыздырылан металл формаа йанда кристалдану процесі салындау дрежесіні тмен екеніне арамастан жре береді.