еталдарды серпімді жне пластикалы деформациясы.

Деформация-дегеніміз кернеу серінен денені лшемі мен формасыны згеріске шырауы.

Кернеу- блшекті бір бірлік има ауданына сер ететін кш. Кернеу жне одан пайда болан деформациялар созылуды, ысуды ішкі кштеріні дене бойымен озалуынан жне сондай-а фазалы(рылымды) згерістерді нтижесінде жне т.б. металдарда болып жатан физико-техникалы процестерді жне клемні згерісіне байланысты болуы ммкін.

Кернеулі жадайдаы кез-келген металл, кштеуді кез-келген трінде рашан нормальды жне жанама кернеулерді сыналады.

 

 

Ср.11.1.Металды кштегенде нормальды жне жанама кернеулерді пайда болан схемасы

 

Нормальды жне жанама кернеулерді суі ртрлі жадайлара алып келуі ммкін. Нормальды кернеуді суі лсіз бзылуа алып келеді. Ал жанама кернеу пластикалы деформацияны тудырады.Кернеуді серінен болан металды деформациясы серпімді жне пластикалы болуы ммкін.Серпімді деформация- деп одан туындайтын кернеулерді алып тастаанда толыымен жоалып кететін деформацияны айтады.Серпімді деформациялану кезінде металды кристалды тордаы атомдар арасындаы араашытыы згереді.

Жкті алып тастау атомаралы ашытыты згерісі тудыруын, атомдарды алашы алпына айта келуін жне деформацияны жоалу себептерін жояды.

 

 

 


Ср.11..2.сер етуші кернеулерді металл деформациясына туелділік диаграммасы.

 

Деформация диаграммасында серпімді деформация OА сызыымен сипатталады.

 

Егер нормальды кернеу атомаралы байланыс кштер сипаттамаларымен баытталса, онда зу жолымен лсіз бзылу байалады.

 

 

 


 

Серпімді кернеу серінен болатын серпімді деформация жне лсіз бзылу слбасы.

Ср.6.3.Серпимді кернеу арасында жретін серпімді деформацияны жне лсіз бзылуды схемасы : а) кернеусіз метал торы; б)серпимді деформация; в,г) лсіз бзылуды зіліу арылы

 

, Е-серпімділік модулі

Серпімділік модулі металды серпімділік асиеттеріні негізгі сипаттамасы болып табылады.

 

Сур.11.3. Серпімдік кштерді рекеттерінен серпімдік деформацияны жне сынышті иратуды слбасы: а-металды кернусіз торы; б- серпімдік деформация; в,г-жлып алу себебіндегі сыныш ирату

 

Серпімділік модулі физикалы трыдан атты денедегі атомаралы байланыстарды

=Е ,мында:Е серпимді модулі

Серпимді модулі беріктік лшеміні мні болып арастырылады. Бл механикалы сипаттамасы рылымы жаынан мнсіз, длірек айтанда термиялы деу немесе рылым згеруіні баса да трлері серпімділік модулін згертпейді, ал атомаралы ашытыты згертетін температураны жоарылауы серпімділік модулін тмендетеді.

 

Пластикалы немесе алдыты деформация- дегеніміз кернеу тудыратын рекеттер тотааннан кейінгі деформация. Пластикалы деформация кезінде кернеуді бір блігі екіншісіне атысты жанама кернеуді серінен орын ауыстырады. Жкті алан кезде жылжу саталады, яни пластикалы деформация теді(11.4-сурет). Пластикалы деформация нтижесінде жылжу аркылы тткырлыкты бзылу байкалуы ммкін.

 

 

 

Ср.11.4.Жанама кернеу серінен тткырлыкты бзылу жне пластикалы деформация слбасы.

Металдарды созылу диаграммасы. Металдаы тіп жатан серпімді деформацияны згеруі.

 

Деформациялы жадайда материалдын механикалы рамы материалды сырты серлерден бзылуын анытайды .Жктеу серіне байланысты механикалы рамы мынадай трлермен аныталады:

1.статикалы жктеу -жктелуі жай жне алыпты седі

2.динамикалы жктеу -жктеу арынды жылдамдыпен седі жне зіне тн сипаттамалары бар.

3.кайталама немесе циклды жктеу-жктеуі жмыс кезінде кп ретті жне баыты бойынша жиі ауысып отырады.

Беріктік- материалды деформацияа жне бзылуа арсы труы.

Сына созылу диаграммасын жазатын арнайы машинада жргізіледі.

 

 

Ср.6.7. Созылу диаграммасы:а)абсолютті б)салыстырмалы в) аышты шегін анытайтын схема

Материал лгісінде болатын жктеудін осуін орытындылайы. Диаграммада оа сызыы серпимді деформация Гук заына тауелді жреді. Серпімді деформацияа сйкес келетін а нктесіндегі кернеуді пропорциональды шегі деп атаймыз.

Пропорциональдышегі деформация мен кернеу арасындаы сызыты туелділікті сатайтын жоары кернеу.

Пропорциональдышегінен жоары кернеу кезінде тепе те пластикалы деформация теді. Практика жзінде серпімсіз жадайа ту нктесін белгілеу ммкін емес боландытан, серпімді деформация ала алатын жоары кернеу шартты серпімділік шегін белгілейді. алдыты деформация те аз боландаы кернеуді есептейді.

алдыты деформацияны -аышты шегі- белгіленуі:

 

ту шегі материалды аз пластикалы деформацияа арсы труын мінездейді. Материалды табиатына байланысты физикалы шартты шегі олданылады. Физикалы ту шегі бл траты жктелгендегі деформацияны лкеюінен пайда болатын кернеу. ту пластикалы материалдара байланысты. Біра орытпа мен металды кп блігі ту аймаына жатпайды. Шартты ту шегі бл алдыты деформацияны тудыратын кернеу -аышты шегі

Физикалы немесе шартты ту шегі материалды е ажетті есептеу мінездемесі болып табылады. Блшекке сер ететін кернеу ту шегінен кем болу керек. Барлы жаынан пластикалы деформация те клемді ту шегіне дейін жаласады. Пластикалы деформация в нктесіні те лсіз жерінде –мойын (шейка) рылуы басталады, ол уатты лгіні жергілікті басылуы болып табылады. ту шегі бл жоары жктелуге сйкес келетін жне уаытша жоарылауа арсы тратын кернеу. Мойынны (шейка) алыптасуы пластикалы материалдара тн, оларды созылу диаграммасы максимальды мнге ие.

Беріктік шегі бл машина деформациясына арсы мндеріні тепе тедігін мінездейтін беріктілік.В нктесіндегі мойынны дамуы барысында С нктесіне ауырлы тсіп бзылу байалады. Негізгі бзылуа арсылы лгіні бзылу аытында материалды стап тратын максимальды кернеу. Бзылуа негізгі арсылы лгіні клдене имасыны тпкі аймаына атысты аныталатын боландытан, беріктік шегінен барынша лкен болады.

Ср.6.8.Созылуды негізгі диаграммасы

 

 

 

лгіні клденен иманы аыры ауданы.

Наыз кштеуі жктін клдене имасынына казіргі уаыттаы атынасы болып табылады

Созылуын байауында пластикалы сипаттамалар да аныталады.

Пластикалы – материалды пластикалы деформацияа бейімділігі, басаша айтанда сырты пішіні бзбай формаларымен лшемдері алды деформация алуы .

Металды ысыммен ндеуде бл асиетті пайдаланады.

Сипаттамалары:

-салыстырмалы зарту

жне – лгіні бастапы жне аыры зындыы.

– лгіні абсолютті заруы, жлып аланнан кейн аныталатын лгіні лшемі

.- салыстырмалы ысаруы

- клдене имасынын бастапы ауданы

- жлып аланнан кейн мойынды жаындаы клдене имасынын ауданы

Салыстырмалы ысаруы пластикалыты натыра сипаттай алады да беттік штамповкіде технологиялы сипаттама болып есептеледі.

Пластикалы материалдар жмыста сенімдірек болып есптеледі, себебі сыныш ырауыны ытималдыы болуы аздау.