ны ткізу трі тренинг.

дістемелік сыныстар:LCD(Linquid Crystal Display,сйы кристалды мониторлар) сйы кйдегі, біра соны зінде кристал денелерге тн кейбір асиеттері болатын заттардан жасалады. Іс жзінде ол молекулалар тртіптеліп баытталуымен байланысан асиеттерді анизотропиясы (атап айтанда оптикалы) болатын сйытар. Сйы кристалдарды молекулалары электр уатыны серінен здеріні баытын згерте алады жне соны нтижесінде здерінен тетін жары сулелеріні асиеттерін згертеді. Осы жаалы негізінде жне одан рі зерттеулер нтижесінде бейне жасауды амтамасыз ету шін электр кернеуіні артуы мен кристалдар молекулалары баытталуыны арасындаы байланысты табу ммкін болды. Сйы кисталдар бірінші рет калькуляторды диплейлерінде жне кварцты сааттарда, содан со ышам компьютерлерді мониторларында пайдаланыла бастады. Бгінгі кні, осы саладаы деріс нтижесінде LCD мониторлары лкен компьютерлерде кеінен таралып келеді. LCD мониторды экраны аппаратты крсету шін рекетке тсетін кішкентай бліктер сілемі (пиксель деп аталады) болып табылады.

LCD мониторында бірнеше абат болады, олар здеріні аралыында сйы кристал абаты тратын, те таза, натрий жо шыны материалдан жасалан екі субстрат немесе осымша деп аталатындар шешуші роль атарады. Жолашалар р панельге атарлас, біра екі панельді арасында перпендикуляр тратындай болып орналасады.зына бойлы жолашалар шыныны бетіне млдір. Біра кейін арнайы делетін пластик таспа салу арылы жасалады. Сйы кристалдардаы молекулалар жолашалармен жанасанда барлы яларда бірдей бадарланады. Сйы кристалдар трлері біріні (нематиктерді) молекулалары кернеу болмаса, осындай жары толынында электр (жне магнит) рісіні векторын буданы таралу белдігіне перпендикуляр жазыа лдебір брыш жасайтын етіп брады.

Шыныны бетіне жолашалар салу р я шін полярлану жазыыны бірдей брылуын амтамасыз етуге ммкіндік жасайды. Екі панель бір-біріне те жаын орналасады. Сйы-кристалды панель жары кзімен сулеленеді (сйы-кристалды панельдер орналасан орнына арай жарыты шаылумен бру немесе ткізіп жіберу ызметін атарады). Бір панельден ткенде жары сулесіні полярлану жазыы 90 брылады.

Электр рісі пайда болан кезде, сйы кристалды молекулаларыны бір блігі рісті бойымен орналасады жне суле поляризация кеістігіні брылыс брышы 90 градустан ерекше болады.

Сйы кристалды мониторлар ышамдылыымен, энергияны аз ттынуымен жне баса да артышылытарымен ерекшеленеді. Сондытан да басару жне апаратты деуді компьютерлік жйелерінде кеінен таралан.

екция №13-14

Пайдаланушылар санаттары. Операторды психофизикалы сипаттамасын санды баалау дістері

Интерактивті жйелерді пайдаланушылар классификациясы. Операторды ызмет трлері. Адам – операторды ызмет кезедері. Адам – операторды рекет трлері. Операторды олданатын модельдер трлері.

Осы сраа арналан оулытарда интерактивті жйелерді пайдаланушыларды классификацияларыны бірнеше нсалары келтірілген. Біра берілген дістерде ерекшеліктер бар боланмен, оларды классификация принциптері бірдей болады.

Пайдаланушыны интерактивтік жйеге атынасы негізінде, онымен жмыс істеу тсілдері не сер ететін факторларына мыналар жатады:

– адам ажеттілігі, яни диалог жргізетін серіктеспен тсіністікте болу;

– пайдаланушыны абілеттілігі, оны шапшадылыымен (е біріншіден пернетата мен тышанды олдануында), лингвистикалы абілеттілігі, есеп шыару абілеттілігінен трады;

– зіндік асиет, яни йренуге абілеттілігі, шыдамдылыы, атеге тзімділігі, шыармашылы абілеттілігі.

– компьютерлік білім дегейі. Бл жерде кбінесе бадарламалаушы немесе бадарламалаушы емес пайдаланушылар, соыларын ш саната блуге болады:

– дайындалан пайдаланушылар, шыармашылы есеп шыарушылар, аналитиктер жне зерттеушілер (яни, жмыс іскерлігі толытырыландар)

– дайындалан пайдаланушылар, операцияларды орындаушылар (яни, жмыскерлігі тйыталан)

– жай пайдаланушылар, компьютерлік білімі аз.

Пайдаланушыны олданбалы облыса дайындыы оны тілді (мамандалан терминология) олдануына жне есеп шыару тсілдеріне сер етеді.

Жйені олдануды себебі келесілер болуы ммкін:

– міндетті – жмысты керекті блігі;

– міндетті емес – ксіби ызметті осымша рамдасы ретінде;

– міндетті жеке ажеттілік трыдан (мысалы белгілі апаратты тек компьютер арылы ана алуа болатын жадайда);

– міндетті емес – жеке бас мірінде (мысалы: ойын сауы ретінде)

жйеге деген атынасын жне жмыса талабын, оны компьютерлік білім дегейімен жне оны олдану есебімен аныталады; ол келесідей болуы ммкін:

– нейтралды – пайдаланушы компьютерді тек жмыс ралы ретінде араанда;

– жаымды, пайдаланушы компьютерді ынтамен, яни одан кбірек пайда алу масатында (немесе рахат алуда);

– жаымсыз, пайдаланушы компьютермен олдануды шектеу ретінде арастырса (техникаа деген сенімсіздікпен араанда);

Пайдаланушыны масаты келесідей болуы ммкін:

– компьютерді кмегімен есеп шыару (оны ішінде ойын сауы сипатында да болуы ммкін);

Жйені сипаттамасына байланыссыз уаыт шектеулері (оны ішінде оны жылдамдыы) болады. Бл жадайда пайдаланушы уаыт тыыздыына бейімделуіне себеп болады, бл сіресе есеп шыаруда жне контекстік жмыстарда кездеседі.

Адам оператор жмыс істейтін басару иерархиясыны дегейіне жне басару жйесіні тріне (немесе апаратты деуге) байланысты оператор ызметіні келесідей трлерін атауа болады:

Оператор – технолог, технологиялы процеске толыымен кірісетін жне де басаруды стандартты процедураларын орындайды.

Оператор – манипулятор, механикалы серлерден тратын басару процедураларын іске асырады.

Оператор – баылаушы, процесті жадайын жне наты уаыттаы жйе ішіндегі ауытуларды баылайды.

Оператор-зерттеуші, арым–атынасы бар процедуралармен регламеттелмеген жне ойлау абілетіне негізделген (программмист);

Оператор – жетекші, йымдастырушы жне директивтік сипаттаы ызметтерді орындайды.

Оператор – жобалаушы, АЖЖ рамына кіретін, машинамен жобалуа осылан.

ртрлі санаттаы операторлармен техникалы (немесе есептеу) жйелер арасындаы зара атынасыны ерекшелігі бар. Біра операторды кпшілігіне тн тменде арастырылатын бірнеше жадайлар бар (мысалы, ойлау абілетіні моделі орта жне адамны шешім абылдааны, оны психофизикалы мінездемесі жне т.б).

Адам – операторды ызметі. Тапсырманы орындау барысында барлы дегейдегі операторлара тн 5 кезеге блінеді:

– анытау – есепті шешілуін реттейтін белгілер тобын операторды абылдауы.

– классификация – жадайды тану орындалуына келетін іс –шараларды тізбегін ру жне шешім абылдау.

– Орындау – бар ресурстарды пайдалана отырып, жоспарды орындау.

– Тексеру – іс –рекетті орныдалуын жне оны тиімділігін тексеру.

Операторлармен шешілетін тапсырмалар былай блінеді:

процесті реттеу, ол кішігірім динамикалы теестіруді арастырады жне процесті жеке параметрлеріне тзетулер енгізуді арастырады.
режимді згерту, ол процесті тбегейлі згеруіне алып келеді жне ауыспалы процестерді арастырады.

Адам – операторды зін зі стау типтері. Оператор есепті крделілігі жне ойылымына байланысты 3 дегейге блінеді:

дадыа сай станым – ол болатын процестерді алдын ала арастыруы тиіс.
ережеге сай станым – операторды ызметі басару ережелерін пайдаланумен байланысты, жйелерді эксплуатациялау инструкциясында крсетілгендей.
білімге сай станым – болып жатан процестерге жне апаратттарды деуге тсініспеушілікпен арауды талап етеді.

Операторы олданатын моделді трлері. Оператор тапсырманы шешкенде 5 типті моделді олданады:

– физикалы, жйедегі процестерді математикалы баяндалуынан трады;

– функционалды, негізгі ішкі жйелерді, оны ызметін жне зара байланыстарын сипаттайды;

– Экономикалы, негізгі басару операцияларды н шамаларын байланыстырады;

– процедуралы, ондырыны басару ережелерін баяндайды;

– когнитивтік, оператормен алыптасатын, процесті интуитивтік моделін сипаттайды.

Баылау сратары:

1. Пайдаланушыны интерактивті жйелермен атынасына андай факторлар сер етеді?

2. Оператор ызметіні трлері андай?

3. Адам – оператор ызметіні кезедері андай?

4. Адам – оператор жйесіні трлері андай?

5. Операторлар зіні ызметінде андай моделдерді олданады?