ны ткізу трі – тренинг.

дістемелік сыныс: Апаратты деу мен басару жйелерімен жмыс жасайтын оператор шін мониторды сапасы шешуші фактор болып табылады. Себебі монитор алдында кптеген сааттар бойы ажымай жмыс жасау адам шін ауыр жк боп саналады. Осыны ескере отырып, осы заманы мониторлар ауіпсіздік стандарттарына жауап беруі тиіс. Адам денсаулыына ауіпті тмендету масатында ртрлі йымдар мен мониторлара байланысты сипаттамалар жасалып шыарылды, осыан сйене отырып монитор шыарушы фирмалар бізді денсаулыымыза зияны аз тауарлар шыаруа тырысуда. Мониторлара арналан барлы ауіпсіздік стандарттары монитормен жмыс жасаанда пайда болатын электр жне магнит рістеріні максимал мндерін шектеуге баытталан. Іс жзінде рбір дамыан мемлекетте зіні стандарттары бар, алайда бкіл дние жзінде кеінен тарааны (тарихи алыптасан) Швеция елінде жасалан стандарттар, олар кбіне ТСО жне MPRII аттарымен белгілі.

ТСО стандарты компьютер пайдаланушылара ауіпсіз жмыс жасауына арналан. Европада жасалан кез келген компьютер осы стандартты талаптарына толыымен жауап беруі тиіс. ТСО-ны берген сыныстарын пайдаланушыны денсаулыына зияны аз мониторларды шыару шін пайдаланылады. ТСО-ны берген сыныстарыны маынасы - р трлі сулеленуді трлерін ммкін мндерін анытаумен оса, мониторды минималды тиімді параметрлерін анытауды амтиды, мысалы, рсат етілген крсету дегейі, люминифорды жары шыару лездігі, анытылы оры, энергия ттыну, шу дегейі жне т.б.

ТСО жаттарында мониторларды тестілеуді наты дістемелері берілген. Мысалы, MPRII стандарты бойынша мониторларды тексеруді барлы лшемдері, терезені алдынан жне жан-жаынан 50 см ашытыта орындалады.

Швецияда жасалан стандартты таы бір трі ол – MPRII. MPRII стандарты SWEDAC-та (The Swedish Board for Technical Accreditation) жасалан, ол магниттік жне электр рістеріні сулеленулеріні максималды ммкін шамаларын анытайды, сонымен бірге оларды лшеуді дістерін анытайды. MPRII стандартыны концепциясы келесідей: адамдарды жмыс орнында магниттік жне электр рісі бар, сондытан компьютерді мониторы сияты ралдар осы рістерден арты магниттік жне электр рістерін шыармауы тиіс. Пайдаланушы з денсаулыына зі кмектесуі ммкін, ол шін монитор мен бейнеадаптер бір-біріне сйкес келуі тиіс.

Бл мониторды регенерациялы жиілігі жоары болан кезде, мониторды рсат етілген дегейін тиімді пайдалануа кмектеседі, яни сізді кзіізді шаршауы азаяды жне кру абілетіізді тмендеу аупі тмендейді.

екция №17.

Пайдаланушылы интерфейсті классификациясы

Графикалы жне графикалы емес пайдаланушы интерфейсіні ерекшеліктері. Бадарламалы рылылар индустриясында олданылатын пайдаланушылы интерфейстерді біратар классификациясы бар.

азіргі уаытта олданылатын интерфейстер классификациясын арастырайы. Жалпы жадайда пайдаланушылы интерфейстерді екі лкен топа блуге болады:

1. WIMP – интерфейсі, оны компоненттер: windows – экран, icon – пиктограмма, menu – мзір, pointer – крсетіш.

2. SILK – интерфейсі, speech – сз, icon – пиктограмма, language – тіл, knowledge – білім.

азіргі уаытта WIMP – интерфейс тобы кеінен тараан. Арнайы облыстарда олданылатын SILK – интерфейстер тобы сирек олданылады. Тменде бадарламалы німдерді жобалаушыларда кеінен таралан WIMP интерфейс туралы толыыра арастырамыз.

азіргі кезде олданылатын пайдаланушылы интерфейстерді классификациясын арастырайы, олар трт топа блінеді:

1. Графикалы пайдаланушы интерфейсі (Graphical User Interfase – GUI);

2. Пайдаланушы Web – интерфейсі (WEB – User Interfase – WUI);

3. алта рылыларын пайдаланушылар интерфейсі (Hand – User Interfase – HUI);

4. Графикалы емес командалы жолдын пайдаланушы интерфейсі (Сommand Line Interfase – CLI).

Графикалы пайдаланушы интерфейсі (GUI).

Графикалы пайдаланушы интерфейсі (Graphical User Interface-GUI) «пайдаланушы компьютер» арым-атынасыны стилі ретінде аныталады. Онда мынадай негізгі элементтер олданылады: экрандар, пиктограммалар, мзір жне крсеткіштер. Кейде GUI-интерфейсін WIMP–интерфейс деп атайды.

GUI интерфейсіні негізгі асиеті – ол манипуляция жасау ммкіндігі, тышан немесе крсеткішті олданылуы, графиканы пайдаланылуы, функция мен мліметтер ауданыны болуы. GUI-компоненттерін теренен арастырайы. Экран – ол бейнелеу рылысыны облысы, объектілерімен, объектілер туралы апаратпен, зара атынасы шін олданылады немесе объектілерге олданылатын рекеттерді орындауа арналан. Экранда таырыптар жолы болады, ауыспалы операторлар теруіне ие болады, млшеріні згеруі, мзір теруімен жне объектілер туралы апарат крсететін арнайы болады, детте экран тік брышты болып келеді. Онда терезені олданатын осымша, GUI-баытталан осымша болып келеді. Экран апаратты рылы бейнесіні тек ана бір аймаына немесе облыса бейнелейді. Бейнелеу рылысыны жарым жартылай олдану, бір мезетте бірнеше объектілермен немесе диалогты басарушыларымен зара атынас болу шін бірнеше терезені арап шыуа ммкіндік береді.

Пиктограммалар. Пиктограмма кп жадайда экрана сас болып келеді. Біра формалді анытамаа сйкес – бл бейнелеу рылысымен облысы, объектіні, таырыбын немесе атын крсету шін графикалы символдарды осады сонымен атар операцияларды манипуляциялайды. Пиктограммада орындалатын объектіні сипаттайтын – бл Ореn (ашу) операциясы, ол объект туралы апаратты бар экранды сипаттайды.

GUI–интерфейсінде олданылатын формалді трде пиктограмма болып саналмайтын графикалы символдарды жиынына бар. Объектілерді атрибуттарын, жадайларын жне рекеттерін сипаттайтын графикалы символдары арылы аыры пайдаланушылар мен пиктограмма сияты олданылуы ммкін. Біра GUI – интерфейсі жне стандартты растырушыларды кзарасы бойынша, оларды графикалы батырмалар ретінде арастыран жн. Мндай жадайларды графикалы символдардан олданылуына мына терминдер «пиктограмма» жне «графика» арылы зара аламастырылады.

Мзір. Мзір баламаларыны атарын крсетеді. Оны кмегімен пайдаланушы, зіні тадауын жзеге асырады. детте GUI баытталан мзірді баламасы – объектілер мен амалдар орындау шін, пайдаланушылармен тадалатын командаларды аттары болып келеді. File (файл) мзірі – мзірді мысалы, ал File мзірінде орналасан – Print командасы баламалы нсасыны мысалы болып табылады. Мзірде барлы пайдаланушы командалар орналасан. Жйені графикалытан згешесі, керсінше мзірде дисплей толыымен олданылуы ажет. Біра мзір иерархия тсілімен орналасу ажет.

Крсеткіштер. Графикалы жйелер детте тышанны немесе жмыр манипулятор тріндегі координаталы-сілтеуіш рылылардан трады.

Коoрдинатты – сілтеуіш рылы деп пайдаланушы енгізуді осы рылы кмегімен жзеге асыра алатын экрандаы орынды тсінеміз. Крсеткіш – ол графикалы символ. Координатты – сілтеуіш рылыа жйеге кіруді орнын визуалды крсетеді. GUI интерфейсте олданылатындар крсеткіштер, баыт тріндегі жйелік крсеткіштен, графикалытан айта тйісу жне І-бейнелі немесе бренелік крсеткіштен трады.

Тікелей манипуляциялау. GUI интерфейсіні е маызды асиеті - тікелей манипуляциялау болып табылады. Ол пайдаланушыа крсеткішті кмегімен объектілерімен зара атынаста болуа ммкіндік береді. Мысалы, тышанны кмегімен терезені экрандаы орнын ауыстыруа болады. Терезе таырыбы жолына крсеткішті орналастырып, тышанны батырмасын басып стап, тышанды да жылжытып отырамыз. Мзір немесе баламаларды тадауды кмегімен орындалатын рекеттерді, тікелей манипуляциялауды олдана отырып орындауа болады. Мысалы, кптеген жйелерде жат пиктограммаларын жмыс стеліндегі принтер пиктограммасына тасу нтижесі – жатты баспаа шыару болып табылады. Тікелей манипуляция арылы орындалатын рекеттерге Move (орын ауытыру), Copy (кшу), Delete(шіру), Link(байланыстыру) операциялары жатады.

Баса да асиеттер. GUI интерфейске тн баса да жмыс дісіне – айырбастау буфері, пернелерді иыстырулары, мзірде жне диалогта дейтін пернелер, сонымен атар тышан – пернелерді зара атынасыны осымша ммкіншіліктері жатады. Бл механизмдер пайдалы боланына арамастан, GUI – интерфейсті маызды асиеттері ретінде арастырылмайды.

GUI-интерфейсі олданбалыты жоары дрежесіне кепілдік бермейді. Біра дрыс дегейде жобаланан GUI баытталан бадарламалы осымша, пайдаланушы жмысыны тиімділігі жаынан оны графикалы емес аналогынан асып тсуі ммкін.

Пайдаланушылы – интерфейс (WUI).

Негіздік WUI – стиль (Web User Interfase) иерархиялы рылым мзіріне сас. Оны пайдаланушылар гиперсілтемелерді олданудан басаларын, графикалы емес интерфейс ортасында жмыс істеу тжірибесінен біледі. ажетті навигация мтіндік немесе визуалды гиперсілтемелерді пайдалану арылы, бір немесе бірнеше осымшаларды шеберінде орындалады. Гиперсілтемелерді рылымына байланысты WUI интерфейсі шеберінде навигация осымшасы, Web – паратарды осымша иерархиясында бір экранны ішінде бір рет крсетеді. Туелділіктер рылымдар гиперсілтеме осымша навигация шектерге – ертіп келеді, иерархиялар осымшалар біреу шін бір-біріні ішінде терезелер пайда болады. WUI – стилі олданатын осымшаны негізгі ерекшеліктері тмендегі келтірілген:

- хабар, детте, бір экранда беріледі. Ол броузер деп аталынады, біра мліметтерді осымшада крсету шін бірнеше броузер терезесін олдануа болады;

- броузер Web-осымшаны мзірмен амтамасыз етеді;

- рекеттерді тадауы шектелген, себебі функцияа атынасты амтамасыз ететін мзірді, осымшамен зара атынасы крделі;

- Web-пара арнайы, кездейсо шыып алатын мзірді ашу шін, клиенттік облыса ішкі баылау жргізе алады;

- Арнайы мзірді жасау, осымша бадарламалау жмыстарын талап етеді;

- Клиенттік облысты дстрлік пиктограммалары жо;

- Кптеген осымшалар графикті жне анимацияны эстетикалы немесе навигациялы масаттарда олданады;

- Броузер жне оны осымшалары Web-паратардаы графиктерді лшеу ммкіндіктерін анааттандырады, сондытан бізге тек мтіні крінеді;

- Крсеткішті сйеуі негізінен тышан батырмасын шерту арылы немесе навигациялы сілтеулерді тадау арылы іске асырылады. "Drag and drop" техиологиясы, белгілі ортадаы арнайы бадарламалаудан баса жерлерде олданылмайды. 2-батырмасыны жне тышанны істейтін функциялары шектеулі.

Навигация. Гиперсілтеулерді немесе WUI-интерфейсіні функциялары арылы орындалатын іздеу механизмін олдану арылы бip паратан келесі параа кшу. Пайдаланушы кeздесетін паратар сол немесе баса WEB-тйіндер арылы пайда болады.WEB - броузер WEB - тйіндерде орын ауыстыру жне WEB-тйіндер шегіндегі Васк(Арта) жне Forward (Aлa) батырмаларыны базалы ммкіндіктерін іске асырады. Сол жне баса WEB – тйіндердегі бip паратан келесі параа кшу навигациясы гиперсілтеулерді,

WEB – тйіндерді сызбаларын, батырмаларды жне навигациялы панелді олдану арылы орындалады. WEB - параты негізгі мні WEB тйіндерге навигациялы рылымды олдану арылы ажетті мліметтерді амтамасыз ету болып табылады. WEB-паратар бip немесе бірнеше шексіз рнектер мен трлі-тсті графикалы элементтерді йлесімді конструкциясы арылы ралады. WUI-осымшалары GUI-осымшаларына араанда пайдаланушы арылы шакырылмайтын шексіз элементтерден трады.

WUI – интерфейсіні компоненттері. WUI-интерфейсіні ке таралан компоненттеріне баннерлер, навигациялы панелдер жне ртрлі дістермен реттелген визуалды немесе мтіндік гиперсілтеулер жатады. Жне де анимациялара, графикалара жне тстерге олданылатын рекеттер орындалады:

  • баннер WEB-паратарды жоары блігінде крінетін визуалды таырып;
  • навигациялы панель мліметтерге рсат етуді амтамасыз ететін гиперсілтеулерді тадауды нсалары;
  • гиперсілтеулер - келесі параты мліметін крсететін немесе суретті фокусын баса облыса ауыстыратын тадау нсалары;
  • броузер – типтік броузер таырыптан, экран шеберінде крінетін навигациялы панель облысынан трады;
  • каталог - нтиже табыланша осымша іздеу нсалары арылы навигация шін олданылатын гиперсілтеулерді тадау нсаларыны тізімі;
  • іздеу жне іздеу нтижесі - пайдаланушы мтінді іздеуді критерийлерін енгізетін жне тадайтын бip немесе бірнеше басару элементтері. Іздеу нтижелері сол немесе баса WEB - броузер терезелерінде крсетеді;
  • жат ­- WEB-жат осымша кздерге cілтеулepi бар мтіндік апарат немесе апаратты ашы трде крсету;
  • жазбалар кітапшасы кейбір Web - тйіндер мліметтерді йымдастыру шін олданылатын метафора тріндегі визуалды кітапша. Навигациялы панельден айырмашылыы тадау нсалары аз млшерде болу ана.

алталы рылыларды пайдаланушылы интерфейсі (HUI).

азіргі кезде компьютерді екі PDA (Personal Digital Assistant – жеке цифрлы ассистент кейбір арнайы функцияларды орындауа арналан алталы компьютер) класы белгілі біріншісінде кдімгі GUI-стиль, екіншісінде GUI-интерфесіні ішкі жиыны олданылады. Пайдаланушыны мліметтерін енгізу шін алам жне сенсорлы экраннан тратын жестикуляциялы стиль олданылады.

НUI- интерфейсі GUI-интерфейсіні кейбір ммкіндіктерін амтамасыз етеді, атап айтса, пиктограмма, мзір жне крсеткішті алпы. НUI-интерфейсі шін жалпы стилді SIMP-стиль деп атауа болады (Screen-экран, Icon - пиктограмма, Menu-мзір жне Pointer-крсеткіш). Осы арылы GUI-интерфейсіні кптеген асиеттері амтамасыз етіледі, оларды кейбірі тменде крсетілген.

1. Пиктограммалар кптеген РDA-ларда олданылады. Оларды ммкіндіктері крсету рылысыны тріне сйкес згереді. Пиктограммалар GUI-интерфейсіндегі секілді объектілерді, атрибуттарды жне рекеттерді сыну шін олданылады.

2. Мзір атарлары жне де мзірді зі талап ету арылы крінеді, жне осындай компоненттерге сай асиеттерге ие болады.

3. аламды бір шерту секілді крсеткіш ретінде жмыс істейді. Диалогтар шаырылып жатан объектілерді жауып тратын экранда крсетіледі. Мндай экрандар GUI-экрандар стандартты безендірулерін абылдай алмайды. Оларды орнын ауыстыруа немесе лшемдерін згертуге болмайды.

Кейбір РDA – лара пернетатаны осуа болады, біра пайдаланушы алам мен крсеткіштерді бірге жмыс істеуін йренуі ажет. Кейбір командаларды РDA – интерфейсіні командаларды тез тадау пернелеріне эквивалентті «жестикуляциялы» пернелер комбинациялары арылы орындауа болады.

НUI - баытталан осымшаларды негізгі мселелерді тменде келтірілген.

А) пайдаланушыны млімет енгізулеріндегі талап етуді оайлату.

Б) дисплейді шектелген ауданын олдану.

Командалы атарды графикалы емес пайдаланушылы интерфейс (Command Line Interfase - CLI).

Бл интерфейс осымшалармен жиі жмыс істейтін дайындалан пайдаланушылара арналан. Пайдаланушы ата белгіленген ішкі рылымы бар командалар арылы осымшалармен жмыс істейді. Командалар коды осы командалар арылы орындалатын осымшаларды функциясын теестіреді.

Командалар коды функцияны аталуын крсетеді жне тсінікті тілдегі сздер арылы немесе ысартылан трде жазылады. Командалар пайдаланушыа жйені сауалдарына жауап беріп отыруды орнына, лезде керекті функцияны згешеліктерін анытауа ммкіндік береді.

 

Баылау сратары:

  1. Пайдаланушы интерфейстері андай кластара блінеді?
  2. GUI–ді олдануды андай ерекшеліктері бар?
  3. WUI–ді олдануды андай ерекшеліктері бар?
  4. HUI–ді олдануды андай ерекшеліктері бар?

екция №18-19.

Диалогты рылымдары жне трлері

 

3 сурет. зара атынас сценарийі.

 

ЭЕМ-мен адам-операторды зара атынасы, детте диалогты белгілі бір сценарийіне баынады. Диалог сценарийі бадарламалы жйемен операторды зара атынасы алгоритімін крсетеді. БЖАЖА алдында тран тапсырмалардан шыа келе, басару процесс кезінде адамны мінездемесі мен функциясын, апаратты ралдарыны бейнесін алуда техникалы ммкіндіктерді жобалайды. Диалог сценарийі диалогты рекеттесуді блшектік сипаттамасын білдіреді, ол диалог рылымы трінде, сонымен атар, апаратты жне операционды модель беріледі. Формальды трде сценарийі келесі трде аныталады:

D=<S, A, C, R, G, I, O>

Мндаы S-жадайды жиынтыы, A - операция жиыны; C=Q U F-шарттар жиыны (Q-кіріс шарттар жиыны, F - бадарламалы шарттар жиыны); R-шыыс хабарламаларды жиыны; G:SxCS-диалог графы; I:{SR; SxCR} - диалогты апаратты моделі; Q:{SA;SxCA} - диалогты операциялы моделі.

Диалог кіріспесі сценарий келісімімен диалог интерпретациясы деп аталады. Сценарийді графикалы бейнесі алгоритмдеу тіліндегі блок-сызбаны еске тсіреді. Ол бтаталу элементтерінен, хабарлама арапайым конструкциясы сценарий тйіні деп аталады.

Жобалау кезінде диалог сценарийі бадарламалы жйемен пайдаланушыны зара атынасы кілттік тсінік деп аталады. Ол диалогты зара атынас ру процесін формалдауа жне пайдаланушыны жйемен атынас процедураларына талдау жргізуге ммкіндік береді. Сценарийді негізгі рамды блімін арастырайы. Диалогты рылымы - ол зара атынас процесін толыымен крсетеді. Диалог рылымы пайдаланушыны диалогты жйемен атынас процесс кезінде ол жеткізілген диалог жадайыны байланысан жиынтыы. Диалог жадайы ш компонентпен сипатталады:

1. диалог формасы;

2. пайдаланушыа сынылан жйе функциясыны жиынтыы;

3. диалогты тарихы;

Диалог рылымыны негізгі графикалы сынылуы – жадайды диаграммасы баытталан жне салматалан граф. рбір графты тбесі белгілі диалог жадайына сйкес келеді, ал оны доасы жадайды ауысуын анытайды. Тбе мен доаны салмаы диалог мазмнын сипаттайды: бадарламалы операциялар мен шарттарды орындайтын кіріс пен шыыс хабарламалар. Диалог графыны бір тбеден екіншісіне ту диалогты бір транзакциясына сйкес келеді. тпелерді екінші тізбегі пайдаланушы мен жйені арасындаы атынас сеансын орнатады. Егер де ателік бойынша тпелер мен шалулар ескерілмесе, онда диалогты ш рылымынын белгілеуге болады: сызыты, торапты жне ааш трізді. (4 – сурет).

 

Сызыты рылым Ааш тріздес рылым Торапты рылым

4 – сурет.

Диалогты мзір трінде арастырайы.

Мзір - кп таралан диалог трі. Шаыру алдында диалогты инициалдайды. Сондытан диалог адамы жйені кіріс хабарламасын берілумен басталады. Шыыс хабарламаны пайдаланушымен берілуінен кейін жне оны жйемен делген со диалог адамы аяталынады.

Аталмыш диалог тріні машналы орындалуыны бірнеше трі болуы ммкін. Барлы жадайда кіріс хабарламасы ретінде экран дисплейінде жйе функциясыны ішкі жиындары жарытанады (детте, нмірленген), оларды орындалуы диалогты аымды жадайында болуы ммкін. Бндай кіріс хабарламаны мзір деп атайтын боламыз.

Пайдаланушы талап етілетін функцияны келесі негізгі дістерді бірін тадай алады:

1. талап етілген директива жинаымен немесе ысартылан атаулармен;

2. тадалан директиваны нмір жинаымен;

3. талап етілетін директиваны экран жолына курсорды орналастыру;

4. экрандаы жола сйкес келетін фотоселекторды басумен.

Графикалы диалогты граф трінде крсетуге болады. Граф тйіндері жйе функциясыны ішкі жиынына сйкес келеді, ал тмен арай баытталан оны доалары пайдаланушыны баламасына те болуы ммкін. Бл жадайда доалар саны сынылып отыран жйе функциясыны санына те. Доа шыатын тбесімен бірге, диалог адамына те болады.

Аашты жоары тйіні (тбір) жйені бастапы хабарламасына те. 5 – суретте мзір диалог графы ааш трінде келтірілген. Аашты тбірі жне одан шыатын доалар диалог адамына те. Диалог адамыны кейбір орындалуынан кейін жйе тікбрыштармен крсетілген мзір жарытанады. Мзір ааш графымен олданбалы жйе баытымын тмен озалу, "тиеу" деп аталады. Функцияны орындалуы шін, граф аашыны кршілес бтатарына сйкес, олданбалы жйемен жмыс кезінде "жзіп шыу" механизімі олданылады. Оны екі тсілмен орындауа болады:

· Тізбектелген озалыспен графты доасымен жоары арай тйінге дейін, яни берілген функцияны рамындаы немесе оны тйіндеріндегі "тиеу" механизімін олдана отырып одан туге;

Диалог граф аашыны тбіріне келесі тиеумен туге.

5 – сурет.

 

Графикалы екінші діс граф доасыны ааш биіктігіне баытталан рбір тйіндегі натылыа сйкес келеді. Доаларды бірі 3 – суретте арайтылан сызыпен крсетілген.

Ия – жо жауабын талап ететін сратар формасындаы диалог типі диалогты "мзір" жиі жадайы болып табылады, диалог адамында ашан; пайдаланушы баламасы ретінде екі жауап болады: Ия жне Жо.

арастырылып отырылан диалог типіні графикалы интерпритациясы 6 – суретте бейнеленген.

6 – сурет.

 

Бл бинарлы ааш графы, рбір тйінінен екі бтатан тмен шыады (олданбалы жйеге). "Тиеу" жне "Жзіп шыу" диалогты бл трінде мзірге сас болып келеді. Берілген диалог трінде олданбалы жйемен жмыс шін детте "мзір" тріндегіден кп адам жасау керек. Берілген диалог тріні негізгі артышылыы-диалогты рбір жеке адамыны орындалуыны арапайымдылыы болып табылады.

Шаблон-бл диалог жйесімен инициалданан, оны рбір адамында жйе пайдаланушыны сйкес берілген форматтаы тек семантикалы шектелген кіріс хабарламаны ана абылдайды. Мзірдегі секілдегі диалогты жйе бастайды. Диалогты берілген трін параметрлік жйе деп аталады.

Пайдаланушыны жауап беру дисплейдегі оан сынылан форматтармен шектелген болуы ммкін. Сондытан жйені мндай трдегі диалогпен олдан салыстырмалы трде сондай жоары емес, алайда оны операциялы крделігі жеткілікті тмен.

Мндай трдегі диалогты орындалуыны ммкін болатын нсаларыны екеуін атаймыз:

пайдаланушымен енгізілген хабарлама форматы экран дисплейіндегі жйемен крсетілуі;

экран дисплейіндегі орналасан жйе хабарламасыны мтінінде пайдаланушы хабарламасыны орыны резервтелуі (мысалы ерекше жарытану рісіні кмегімен).

"Шаблон" тріндегі графикалы диалогты 7-суретте келтірілген граф кмегімен тсіндіріп беруге болады.

 

7 – сурет.

Графты рбір тбесінен екіден доалар шыады. Келесі тйінге баытталан доа, пайдаланушыны семантикалы дрыс хабарламасына сйкес келеді, ал бір тйінде тйыталан доа пайдаланушыны семантикалы дрыс емес хабарламасына сйкес келеді. Хабарлама дрыс болмаанда, жйе ате туралы ескерту береді жне аымдаы диалог адамыны басында алады.

Шаблон детте, мліметтер енгізу шін олданылады, маыналары "млдір" немесе (мысалы аымдаы мерзім) маманды термині болып табылады жне сондытан олар пайдаланушыа белгілі. Алайда, осы мліметтерді беріліс трі оларды маыналары мен аныталмайды. арапайым сраныс шаблонны дербес жадайы болып табылады. детте мліметтерді жинау кезінде, р трлі автоматтандырылан жйелерде олданылады.

арапайым сраныс - бл диалог трі, жйемен инициалданушы жне бір ана адамнан трады. Мнда пайдаланушыа алдын ала жйемен аныталан бірлік форматта бірден арты хабарлама енгізуге ммкіндік беріледі. Графигі 8 – суретте крсетілген.

Команда-пайдаланушымен инициалданан диалогты трі, пайдаланушыны диалог адамында берілген бір директивасы (команда) орындалады. Жіберілетін командалар жинаы детте экранда болмайды. Алайда арнайы директивалар кмегімен оны танысу шін экрана шыаруа болады. Жіберілмейтін тапсырма кезінде директиваларда ате туралы ескертуші хабарлама шыады, жне жйе аымдаы адамны басында алады.

8 – сурет.

Сранысты аталмыш трі графикалы трде баытталан граф кмегімен сынылуы ммкін (9-сурет). Графты рбір тйінінде тйыталатын доа бар болады. Мндай доалар берілген диалог адамыны жіберілмейтін директиваларына сйкес болады.

9– сурет.

 

арапайым тілде зара атынас пайдаланушыны зіне байланысты пайда болады. Диалогты бл трі пайдаланушы жаынан атынас жргізуіне аз млшерде шектеу ояды, яни оан арапайым тілді олдана отырып, тапсырманы ойылымын еркінше тадауа ммкіндік алады. арапайым тілді біржаты болмауына байланысты, жйе жаынан пайдаланушыны тапсырма ойылымын анытайтын жне арастырылып отыран жадайды затты аймаына байланысты сра туындауы ммкін.

Пайдаланушы жатан атынас арапайым тілде жргізілсе жне пайдаланушымен инициалданан, ойылан тапсырма шешіміне келетін диалог трін арапайым тілдегі зара атынас деп атаймыз.

Жйе руды ылыми жне техникалы иындытары арапайым тілдегі пайдаланушыны зара атынасын квазиарапайым (арапайыма сас) жне мселеге баытталан (бір тар мселелі аумата диалогтасу шін) тілді орындалуына келеді.

Квазиарапайым жне арапайым тілдегі зара атынасты графикалы интерпретациясы 10 а,б – суретте крсетілген.

Табии тілде диалогты графыны негізгі ерекшелігі болып кез келген ос тйінні арасындаы арама-арсы баытталан ос доалдар графыны бар болуы. Квазитабии тілде диалог графы икемді болып келеді, оны сипаттамасыны ерекшелігі-доалды р тйні болуы, ол тйінні зінде ттыуы, бл диалог адамында жіберілмейтін директиваа сйкестенеді.

Диалог графына араанда квазитабии тілінде доалмен баытталан барлы ос тйіндер арама - арсы байланыспаан.

Диалог типін сараптау. Диалог типін бейнелеген сараптау, оны тек біреуін олдану бізге ажетті икемділікті жне тиімді жйені бермейтінін крсетеді. Диалог рылымындаы кейбір шектеулерді ртрлі типті орналасуын арастырайы:

А) Ия-жо деген жауапты талап ететін, сратар-диалогты тиімді болуы аз, атынас диалогыны иындауындаы диалог графыны артылуы кп, оларды кп олданушыны шаршауына келіп соады;

Б) Шаблон-кестелік деректерді енгізгенде тиімді, ммкін баламалы тадау шектеулі боланда жне диалог адам саны аз боланда да;

С)Команда-диалогты бірнеше адам санында жне оны рбір адамыны баламалы бйрыында тиімділігі аз. Диалогты команда формасы білікті олданушылар шін те ыайлы, ол за сраныса жауап беруді орнына, бірден керек функцияны табуа ммкіндік береді.

Диалогты жйеде бірнеше типті диалогты олдану, жйені икемділігін кбейтеді жне операциялы иындытарды тмендетеді. Диалогты жйеде жмыс істегенде олданушы бірнеше типті диалогпен кездесуге дайын болу керек.

 

Баылау сратары:

1. осымша диалогты жйеде андай екі функционалды компонент

ерекшеленеді?

2.Адам-машиналы ортада андай типті диалог е белгілі?

3.Диалогты зара атынаста "транзакция" термині нені білдіреді?

4.Диалог сценарийі деген нені білдіреді?

5.Диалогты негізгі рылымы деген не?

6.ртрлі типті диалогты графигі алай бейнеленеді?